Teoretyczne podstawy wychowania – wykłady

1. Teoria wychowania jako nauka. Jej miejsce wśród innych nauk o wychowaniu.

Teoria wychowania jest działem pedagogiki ogólnej, tak jak dydaktyka.

Teoria wychowania tak jak cała pedagogika jest nauką praktyczną, ponieważ dziedzina ta formułuje pewne dyrektywy, które służą do przekształcania rzeczywistości wychowawczej.

Jest to nauka empiryczna (doświadczalna), wszystkie wykryte prawidłowości są weryfikowane przez doświadczenie.

Teoria wychowania formułuje dyrektywy praktyczne o dużym stopniu ogólności, które są ubogie jeżeli chodzi o treść konstruktywną (praktyczną). Dlatego też na płaszczyźnie teorii wychowania tworzone są tzw. metodyki wychowania, które są działami teorii wychowania. Metodyki wychowania formułują dyrektywy szczegółowe, które zawierają bogatą treść konstruktywną. Czyli:

Teoria wychowania dyrektywy praktyczne (ogólne)

Teoria wychowania metodyki wychowania dyrektywy szczegółowe

Biorąc pod uwagę rodzaj instytucji opiekuńczo – wychowawczej możemy wyróżnić np.:

- metodykę pracy w szkole,

- metodykę wychowania w świetlicy.

Biorąc pod uwagę funkcję wychowawców możemy wyróżnić np.:

- metodykę pracy wychowawcy w internacie,

- metodykę pracy wychowawcy w domu dziecka.

Biorąc po uwagę rodzaje celów wychowania możemy wyróżnić:

- metodykę wychowania moralnego w szkole,

- metodykę wychowania estetycznego w świetlicy.

Zadania teorii wychowania:

- określanie ideałów wychowania i wyprowadzanie z niego bardziej szczegółowych celów wychowania. Teoria wychowania zajmuje się określaniem pożądanego kształtu osobowości, którą chcemy uzyskać poprzez zabiegi wychowawcze.

- Dostarczanie zasad stawiania diagnoz dotyczących rzeczywistości wychowawczej (procesów wychowawczych). Chodzi tu o dostarczanie diagnoz środowiska wychowawczego wychowanka (badanie rodziny, grup rówieśniczych). Musimy znać również zasady związane z diagnozą samego wychowanka. Postawienie diagnozy wychowawczej pozwala dostosować formy i metody pracy do indywidualnych cech wychowanka. Również diagnoza taka wskazuje na rozbieżność między tym jaki jest wychowanek a jakim powinien stać się osiągając ideał wychowawcy.

- Wyjaśnienie procesów, zjawisk i mechanizmów kształtowania się osobowości człowieka,

- Gromadzenie, sprawdzanie i systematyzowanie wiedzy o tym, jak organizować i realizować działanie wychowawcze,

- Gromadzenie wiedzy o tym, jakie są warunki skuteczności działań wychowawczych,

Teoria wychowania jest nauką o celach, formach metodach działań wychowawczych i warunkach ich efektywnej realizacji, czyli jest to nauka o całości działań wychowawczych.

2. Podstawowe pojęcia teorii wychowania:

1. Wychowanie - wzajemna interakcja między wychowawcą a wychowankiem. Jeśli występuje współdziałania to wychowanie ma charakter podmiotowy, jeśli wychowawca nie liczy się ze zdaniem wychowanka i jego typem osobowości to wychowanie ma charakter dyrektywny (przedmiotowy).

Wychowanie można traktować jako proces lub efekt procesu.

Złożoność tego procesu polega na asymilacji (przyswajaniu nowych norm) i akomodacji (przyjęcie nowych norm na podstawie własnego przepracowania).

Proces ten ma również cechę relatywną (dopasowanie się do drugiej osoby).

Interaktywność- opieranie na wzajemnych działaniach.

Aspekty wychowania:

-zróżnicowane przestrzennie i kulturowo

-zróżnicowane historycznie

-zróżnicowane pod kątem oddziaływania różnych grup i instytucji.

Wychowanie ma na celu:

- wspomaganie rozwoju ucznia w harmonii z otoczeniem

-wywołanie zamierzonych zmian w osobowości człowieka

-kształtowanie stosunku człowieka do świata i ludzi, jego przekonań i postaw, układu wartości i celu życia.

2. Samowychowanie- samorzutna praca człowieka nad ukształtowaniem własnego poglądu na świat, własnych postaw, cech charakteru i własnej osobowości - stosownie do założonych kryteriów, wzorów oraz ideałów. Rozwijanie w procesie wychowania rodzinnego czy szkolnego motywacji pobudzającej dzieci i młodzież do pracy nad sobą jest działaniem, które zwielokrotnia wpływ wychowawczy rodziny i szkoły.

3. Nauczanie - planowa i systematyczna praca nauczyciela z uczniem mająca na celu wywołanie pożądanych trwałych zmian w ich postępowaniu, dyspozycjach i całej osobowości- pod wpływem uczenia się i opanowywania wiedzy, przeżywania wartości i działań praktycznych.

- stanowi obieg informacji między nauczycielem i innymi źródłami, a uczniem, umożliwiający uczniowi opanowanie wiedzy naukowej. (może mieć charakter odwrotny- np. kiedy wnuczek uczy dziadka obsługi komputera)

- wiąże się z kształceniem i wychowaniem

4. Kształcenie - Mówiąc o procesie nauczania mamy na myśli nauczanie informujące, wdrażające np. nauczenie kogoś języka obcego. Jeżeli w trakcie tego nauczania dochodzi do rozwinięcia zdolności poznawczych, ukształtowania u uczniów określonych zainteresowań. (myślenie, fantazja, wyobraźnia) Jeśli dochodzi do wyrobienia pożądanych ze społecznego punktu widzenia poglądów i postaw, do optymalnego rozwoju umysłowego, emocjonalnego i wolicjonalnego. Tak realizowany proces nauczania określa się mianem kształcenia. (coś więcej niż opanowanie danej treści)

Proces kształcenia musi nosić cechy takie jak: planowość, systematyczność...

Obejmuje wszelkie świadome, planowe, systematyczne oddziaływania dydaktyczno-wychowawcze, może ono zapewnić kształcenie ogólne i zawodowe.

Kształcenie

5. Socjalizacja

l) ogól działań ze strony społeczeństwa, zwłaszcza rodziny, szkoły i środowiska

społecznego, zmierzających do uczynienia z jednostki istoty społecznej, tj.

umożliwienia jej zdobycia takich kwalifikacji, takich systemów wartości i

osiągnięcia takiego rozwoju osobowości, aby się mogła stać pełnowartościowym

członkiem społeczeństwa;

2) ogół zmian zachodzących w jednostce pod wpływem oddziaływań społecznych,

umożliwiających jej stopniowe stawanie się pełnowartościowym członkiem

społeczeństwa.

6. Opieka- dawanie oparcia, wsparcia, zaspokajanie potrzeb (właściwości ludzkich, będących potrzebą), których jednostka nie umie, nie może lub nie jest w stanie samodzielnie zaspokoić, żeby zachować równowagę biologiczną i psychiczną, przeżyć, zachować zdrowie, jakość życia, zapewnić prawidłowy rozwój (doprowadzić jednostkę do dojrzałości) i ciągłość gatunku.

7. Manipulacja - celowo inspirowana interakcja społeczna mająca na celu oszukanie osoby lub grupy ludzi, aby skłonić je do działania sprzecznego z ich dobrem, interesem.

- Autor manipulacji dąży zwykle do osiągnięcia korzyści osobistych, ekonomicznych lub politycznych kosztem poddawanych jej osób

- Manipulować można treścią i sposobem przekazywania informacji

- Bywa postrzegana jako zachowanie niemoralne

Manipulacja ma okuty cel, a manipulator stosuje manipulację mając na względzie dobro własne.

8. Kara - jest to negatywna sytuacja, której organizm unika, ponieważ towarzyszą jej negatywne emocje. Zadanie kary jest dwojakie: po pierwsze powinna odstraszać i zniechęcać do czynów zakazanych i niepożądanych, a po drugie informować o tym, co złe, szkodliwe i niebezpieczne. Celem stosowania kary jest zadziałanie mechanizmu motywacyjnego – po wystąpieniu złego zachowania wychowanek zostaje skarcony i w przyszłości niepożądane zachowanie w odniesieniu do podobnej sytuacji wychowawczej zostanie wyeliminowane i zupełnie zaniknie. Wówczas można mówić o skuteczności stosowania kar.

9. Nagroda - to każde pożądane i przyjemne dla człowieka następstwo dobrego postępowania, przestrzegania norm i ustalonych zasad. Nagroda ma być bodźcem wzmacniającym postępowanie pozytywne, zachęcającym do solidnej pracy lub nauki, do zachowań znajdujących wysokie uznanie w rodzinie i w innych grupach społecznych. Celem stosowania nagrody (tak jak i kary) jest zadziałanie mechanizmu motywacyjnego – po wystąpieniu dobrego zachowania wychowanek zostaje nagrodzony i w przyszłości pożądane zachowanie w odniesieniu do podobnej sytuacji wychowawczej zostanie powtórzone. Wówczas można mówić o skuteczności zastosowania nagrody.

10. Kultura – dorobek materialny i niematerialny człowieka gromadzony i doskonalony na przestrzeni dziejów, czyli ogól stworzonych przez ludzi wartości naukowych, społecznych, artystycznych i technicznych oraz procesy tworzenia tych wartości. Współcześnie zaczyna się pojmować kulturę szeroko, a więc zarówno jako efekty, jak i procesy tworzenia dóbr, zarówno jako normy, wartości i wzory zachowań, jak wytworzone przez ludzi dzieła, zarówno wartości naukowe i artystyczne, jak społeczne i techniczno--cywilizacyjne.

11. Aksjologia

1. W węższym znaczeniu — szczegółowa teoria wartości, wchodząca w skład poszczególnych dyscyplin naukowych; dziedzina rozważań nad wartościami określonego rodzaju, np. moralnymi, estetycznymi, poznawczymi, ekonomicznymi, religijnymi.

2. W szerokim znaczeniu — ogólna teoria wartości, nauka o wartościach, wieloaspektowe rozważania teoretyczne dotyczące pojęcia wartości, wywodzące się z etycznych koncepcji dobra.

Aksjologia w szerokim znaczeniu zajmuje się:

• w aspekcie teoretycznym:

- analizą natury wartości

- dociekaniem źródeł i mechanizmów powstawania wartości

- podstawami i kryteriami wartościowania;

- klasyfikacją wartości

- budowaniem ich hierarchii i ustalaniem, co stanowi wartość najwyższą

- badaniem społecznego funkcjonowania wartości w danej epoce historycznej, zbiorowości społecznej i kulturze.

Lub krócej - dział filozofii badający wartości, ich źródła, istotę, sposób istnienia, naturę.

12. Teleologia- teoria porządku celowego i pogląd, że porządek celowy zachodzi aktualnie w danej dziedzinie, zwłaszcza w całej rzeczywistości lub w całej rzeczywistości historycznej: dla tego drugiego znaczenia stosuje się także termin finalizm.

13. Osobowość- zespół stałych właściwości i procesów psychofizycznych, odróżniających daną jednostkę od innych, wpływający na organizację jej działania, zachowania, a więc na stałość w nabywaniu i porządkowaniu doświadczeń, wiadomości i sprawności w reagowaniu emocjonalnym w stosunkach z innymi ludźmi oraz na stałość w wyborze celów i wartości.

Osobowość jest pewnym hierarchicznym i spójnym systemem dyspozycji do zachowań.

Dyspozycja do zachowań ma swoje cechy:

-spójność

-dynamiczność (wpływają na to czynniki/cechy: biologiczne, wpływy środowiskowe, samowychowanie)

- względna stałość

Osobowość

14. Światopogląd- względnie stały zespół sądów (często wartościujących), przekonań i opinii na temat otaczającego świata czerpanych z rozmaitych dziedzin kultury, głównie z nauki, sztuki, religii i filozofii.

15. Dydaktyka- to nauka o nauczaniu i uczeniu się, czyli system poprawnie uzasadnionych twierdzeń, hipotez i prawidłowości rządzących procesem nauczania i uczenia się (lub krócej- kształcenia) oraz metod, form organizacyjnych i środków pomocnych w wywoływaniu u uczniów zamierzonych i względnie trwałych zmian.

3. Źródła stanowienia celów wychowania

Funkcje celów:

-Informacyjna

-Etyczno-regulacyjna

-Antycypacyjna

Źródła celów - Górniewicz

-Natura człowieka

-Świat wartości uniwersalnych

-Życie społeczne

-Wizja świata zawarta w ideologii

-Wartości religijne

Źródła celów współcześnie:

-Postawy wiary zawartej w prawie bożym.

-Filozoficzne koncepcje człowieka (idea homo ludens, homo esteticus, homo agens, homo creator).

-Prawa człowieka, które najpełniej wyraziła Deklaracja Praw Człowieka.

Ideał wychowawczy- najwyższy cel wychowania, któremu powinny być podporządkowane wszelkie inne cele, treści i metody pracy wychowawczej. Inaczej ogół celów i norm regulujących działalność wychowawczą

Wzór osobowy (wychowawczy)- opis lub wyobrażenie jakiejś osoby, której czyny uważa się za godne naśladowania

Operacjonalizacja celów- jest zmienną celu sformułowanego w postaci ogólne na jeden lub więcej celów operacyjnych. Jest to złożony proces przechodzenia od ideału wychowania do celów możliwie najbardziej konkretnych

Taksonomia celów- jest to hierarchiczny układ celów

4. Różne koncepcje pedagogiczne :

1. Koncepcja Marii Montessori

Pedagogika Montessori pomaga w rozwijaniu indywidualnych cech osobowości, w formowaniu prawidłowego charakteru, zdobywaniu wiedzy, umiejętności szkolnych i współdziałania. Cele te realizowane są poprzez pomoc dziecku w:

• rozwijaniu samodzielności i wiary we własne siły,

• wypracowaniu szacunku do porządku i do pracy,

• wypracowaniu zamiłowania do ciszy i w tej atmosferze do pracy indywidualnej i zbiorowej,

• osiąganiu długotrwałej koncentracji nad wykonywanym zadaniem,

• wypracowaniu postaw posłuszeństwa opartego na samokontroli, a nie na zewnętrznym przymusie,

• uniezależnieniu od nagrody,

• formowaniu postaw wzajemnej pomocy bez rywalizacji,

• szacunku dla pracy innych,

• rozwijaniu indywidualnych uzdolnień i umiejętności współpracy,

• osiąganiu spontanicznej samodyscypliny wynikającej z dziecięcego posłuszeństwa.

Zadania pedagogiki Montessori:

uczenie przez działanie:	dzieci zdobywają wiedzę i praktyczne umiejętności poprzez własną aktywność, w przemyślanym środowisku pedagogicznym, przy współpracy z nauczycielami
samodzielność:	dzieci swobodnie wybierają rodzaj, miejsce, czas i formę pracy (indywidualną lub z partnerem) przy zachowaniu reguł społecznych. Rozwijają indywidualne uzdolnienia i uczą się realnej oceny swoich umiejętności.
koncentracja:	dzieci ćwiczą dokładność i wytrwałość przy wykonywaniu konkretnych zadań.
lekcje ciszy:	dzieci uczą się współpracować w cichych zajęciach indywidualnych i grupowych.
porządek:	dzieci zdobywają umiejętność przestrzegania zasad porządku w otoczeniu i swoim działaniu.
społeczne reguły:	dzieci zróżnicowane wiekowo (trzy roczniki) są łączone w grupy, sprzyja to wymianie wzajemnych zdolności i umiejętności. Dzieci uczą się przestrzegać reguł: nie rań, nie niszcz, nie przeszkadzaj.
obserwacja:	jest kluczem dorosłych do poznania świata dziecka. Nauczyciel z szacunkiem i uwagą obserwuje postępy i trudności dziecka, jest jego przewodnikiem.
indywidualny tok rozwoju każdego dziecka:	dziecko jest serdecznie przyjęte, znajduje uwagę i indywidualną opiekę nauczyciela. Pracuje według własnego tempa i możliwości, podejmując zadania, do których jest już gotowe.

ważną częścią Pedagogiki Montessori jest oryginalny zestaw pomocy dydaktycznych zwany Materiałem Montessori. Jego cechy to:

• prostota, precyzja i estetyka wykonania,

• uwzględnienie zasady stopniowania trudności,

• dostosowany do potrzeb rozwojowych dziecka,

• logiczna spójność ogniw ciągów tematycznych,

• konstrukcja umożliwiająca samodzielną kontrolę błędów,

• ograniczenie - dany rodzaj występuje tylko raz, w jednym egzemplarzu.

Można go podzielić na pięć kategorii:

1. Materiał do ćwiczeń z praktycznego życia - związany z samoobsługą, troską o środowisko, zwyczajami i normami społecznymi.

2. Materiał sensoryczny - rozwijający poznanie zmysłowe, służy pobudzaniu aktywności umysłowej.

3. Materiały do nauki języka, matematyki, kultury i innych dziedzin wiedzy.

4. Materiały artystyczne związane z ekspresją muzyczną, plastyczną i zręcznościową dziecka.

5. Materiały religijne, np. przedstawiające przypowieści biblijne.

Ważne w metodzie Montessori jest otoczenie, w którym przebywa dziecko. Może ono wspomagać w pełni harmonijny rozwój osobowości dziecka - sprawia, że czuje się ono szczęśliwe i radosne; szybko i chętnie się uczy.

1. Koncepcja Rudolfa Steinera (pedagogika waldorfska)

Nazwa pedagogika waldorfska wywodzi się od wsi Waldorf, w której właściciel fabryki papierosów "Waldorf-Astoria" postanowił założyć szkołę dla dzieci pracowników. Myśl Steinera zainspirowała utworzenie Waldorf Schule, ruchu oświatowego, którego zadaniem było wychowywanie młodzieży poprzez rozwój „ciała, duszy i ducha", w ruchu tym uczestniczy aktualnie kilkadziesiąt tys. osób. Nauczyciele powinni być inaczej kształceni. Wg myśli Steinera nauczyciele w jego szkołach:

• mają postrzegać dzieci jako dające się formować istoty, których struktury są określone przez poprzednie życie.

• w szkole najważniejsza jest inicjacja do medytacji czyli doświadczenie odmiennych stanów świadomości.

• jest tutaj zamazana granica między religią i kulturą, między prywatnym objawieniem Steinera a obiektywizmem nauki.

• współpraca z domem rodzinnym ma stwarzać podobną atmosferę również w domu.

• eurytmia jest wg nich mostem o charakterze inicjacyjnym, wprowadzającym świadomość kosmiczną na zasadzie mediumicznego otwarcia.

Podstawą tej szkoły jest nauka i praca dziecka w swoim środowisku, w którym wprowadzane jest w szerszy świat, w którym dokonuje się socjalizacja oraz kształtuje się postawy wobec siebie i drugiego człowieka. Treści nauczania ułożone są w sposób organiczno-genetyczny. Odstąpiono od tradycyjnego oceniania i promowania uczniów. Każde dziecko oceniane jest opisowo, w formie listu do rodziców. Nie wydaje się także rocznych świadectw z ocenami, lecz specjalne świadectwa z krótką opinią z każdego przedmiotu oraz wskazaniami, co do dalszej pracy ucznia.

Podział ludzkiego życia na 7-mio letnie okresy

• ciało fizyczne – ziemskie, reinkarnujące, podlega prawom fizycznym i może być badane empirycznie, dziecko wzrasta fizycznie rozwija swe funkcje metaboliczne i trawienne

• ciało eteryczne – powstaje z chwilą zgubienia przez dziecko mlecznych zębów, jest ono wewnętrzną osłoną ciała fizycznego, dziecko potrzebuje autorytetu i chce iść do szkoły (autorytetem powinien być nauczyciel)

• ciało astralne – rodzi się w trzecim siedmioleciu wraz z okresem dojrzewania w sferze seksualnej, jest nośnikiem rozkoszy, bólu, cierpienia, pożądania i popędów

• ciało ja – znajduje się w zewnętrznej powłoce aury, jako stan niebieski. Człowiek jest istotą, która sama kształtuje swój los i panuje nad otoczeniem. Jest to faza samowychowania.

powyższy cykl kończy metamorfoza śmierci i w innym wcieleniu następuje dalsze uduchowienie bytu.

1. Koncepcja Celestyna Freineta

. Freinet stwierdził, że tradycyjne nauczanie nie budziło zainteresowania uczniów. Pierwszą nowością, którą wprowadził w szkole było założenie w 1926 r. szkolnej drukarni. Umożliwiło mu to wprowadzenie następnych innowacyjnych technik nauczania. Freinet uważał, że pedagogika nie jest czymś stałym, niezmiennym, lecz jej celem powinno być tworzenie warunków dla rozwoju dziecka.

Założenia pedagogiki Freineta:

1.Nie ma podziału na dydaktykę i wychowanie,

2.Szkoła nie może selekcjonować dzieci na lepsze i gorsze, lecz powinna pracować z dziećmi o różnych możliwościach intelektualnych,

3.W pracy pedagogicznej najważniejszy jest rozwój osobowości każdego dziecka,

4.Pedagogika oparta jest na prawach dziecka, szacunku dla jego osoby, potrzeb i dążeń,

5.W rozwoju zawodowym nauczyciela ważna jest wymiana doświadczeń,

6.Założenia pedagogiczne realizowane są za pomocą TECHNIK, które ułatwiają pracę nauczyciela.

Freinet odrzuca ocenę, konwencję podręcznika, uwzględnia indywidualne tempo pracy. Inny jest sposób zdobywania wiedzy przez ucznia. Freinet szczególną uwagę zwracał na rozwój samorządności, czyli pracę w małych grupach. Jej formą jest tzw. spółdzielnia szkolna. Dzieci organizują wszystkie dziedziny i rodzaje działalności w szkole. Pracują nie w klasach, lecz w pracowniach wyposażonych w materiały i pomoce kształcące, odpowiednio poklasyfikowane i dostępne w każdej chwili. Uczniowie sami określają zadania do wykonania na cały tydzień, wyznaczają osoby odpowiedzialne, dokumentują pracę. Na koniec tygodnia następuje samoocena i ocena pracy. Ma ona charakter graficzny. Zamiast ocen dzieci uzyskują sprawności i dyplomy. Taki sposób oceniania wysiłków dzieci sprawia, że znika niezdrowa rywalizacja, a każde dziecko może zdobyć sprawność intelektualną lub manualną zgodnie ze swoim wyborem. Dlatego też inna jest rola nauczyciela w klasie. Musi on przezwyciężyć w sobie postawę dogmatyczną, autorytarną, narzucającą, aby wejść między uczniów, by razem z nimi pracować i szukać rozwiązań. Wychowawca ma inspirować, regulować i pomagać. TECHNIKI, które opracował Freinet są podstawą jego pedagogiki:

1. Technika swobodnego tekstu.

2. Fiszki autokreatywne.

3. Korespondencja międzyszkolna.

4. Gazetka szkolna.

5. Swobodna ekspresja plastyczna, muzyczna i teatralna. Stanowi ona punkt wyjścia nauczania różnych przedmiotów szkolnych. Akt twórczy ma charakter indywidualny, ale omawiany jest w grupie. Swobodna ekspresja pozwala nauczycielowi lepiej poznać ucznia, zrozumieć go i pomóc mu, gdy zachodzi taka potrzeba. Dzięki swobodnej ekspresji przestaje istnieć rozdźwięk między tym, co dziecko chce wyrazić, a co wyraża pod presją, że "tak trzeba, tak wypada".

6. Doświadczenia poszukujące. Stosowane są zwłaszcza w środowisku społeczno - przyrodniczym. Jest to droga do samodzielnego zgłębiania matematyki, przyrody, historii czy geografii. Ma ono charakter wielokrotnych prób uwieńczonych sukcesem. Pozostawiają one w świadomości dziecka doznane wrażenia zmysłowe i drogę posługiwania się nimi w sposób celowy i zamierzony. Jest to wychodzenie poza dostarczane informacje, działanie niekonwencjonalne i niestandardowe.

5. Metody wychowania

Metoda to zespół zabiegów zmierzających do rozwiązania danego problemu. Przez metodę wychowania rozumie się sposób postępowania wychowawcy polegający na wywieraniu wpływu na określoną aktywność wychowanka w danej sytuacji.

 

  Pośród metod wychowania wyróżnić należy:

(podział według Muszyńskiego)

 

1.      Metody wpływu osobistego wychowawcy, gdzie najistotniejszą rolę odgrywa autorytet wychowawcy i oddziaływanie własnym przykładem, wysuwanie sugestii, wyrażanie aprobaty lub dezaprobaty czy zamierzone działanie perswazją

2.      Metody organizowania zespołu, gdzie organizuje się zdrowe współzawodnictwo i dąży do samorządności grupy, do działań poszczególnych wychowanków na rzecz całej społeczności, włożenie wysiłku w działalność grupy jak i dostrzeżenie zróżnicowania jej członków, wzajemnego tolerowania się i szanowania

3.      Metody samowychowania, gdzie istotną rolę odgrywa umiejętność samooceny i określenie wzorów zachowań

4.      Metody wpływu sytuacyjnego, gdzie obok przydzielania ważnych funkcji i ról społecznych, instruowania i organizowania ćwiczeń, wywoływania antycypacji następstw zachowań społeczno - moralnych nader często i chętnie stosuje się nagradzanie i karanie wychowanków. 

Do metod indywidualnych zaliczamy:

- karanie wychowawcze

- nagradzanie wychowawcze

- perswazję

- przykład własny

- metodę zadaniową

Wyróżniamy również:

- Metody bezpośrednie polegają na takim oddziaływaniu wychowawczym, którym wychowawca posługuje się osobiście, bezpośrednio oraz natychmiast w zaistniałej sytuacji. Do tej grupy metod należy karanie i nagradzanie, których zadaniem jest przeciwdziałanie zachowaniom negatywnym dzięki sterowaniu całokształtem zachowań wychowanka poprzez odpowiednio dobrane wzmocnienia.

- Metody pośrednie to działania, które w swym zamierzeniu dotyczą wychowanka, ale docierają do niego w sposób uogólniony – okrężną drogą. Są to działania skierowane na grupę społeczną czy zespół wychowawczy. Zadaniem tych metod jest takie kształtowanie dynamiki zespołu, aby dziecko włączone do grupy automatycznie podporządkowywało się wszelkim narzuconym działaniom. Punktem odniesienia dla jednostki staje się grupa. Jednostka steruje swoim zachowaniem na skutek narzuconych wpływów grupy. Wśród metod tych można wyróżnić:

• metody informacyjno – perswazyjne

• metody modelowania – wzorowania

6. Dziedziny wychowania

Podręczniki pedagogiczne wydane po 1956 roku do dziedzin wychowania zaliczały najczęściej:

• wychowanie estetyczne

• wychowanie fizyczne

• wychowanie moralne

• wychowanie społeczne

• wychowanie umysłowe

Rodzaje wychowania:

• wychowanie umysłowe

• wychowanie moralne

• wychowanie estetyczne

• wychowanie fizyczne

• wychowanie politechniczne

Dziedziny wychowania:

1. wychowanie przez kolektyw - przebiega ono głównie w formie grupowej, zatem wychowawca bardzo rzadko zajmuje się pojedynczym wychowankiem, zawsze natomiast - członkiem pewnego zespołu, który na jednostkę wywiera różne wpływy; należy tutaj zaznaczyć, iż wpływ grupy ma miejsce nawet wtedy, gdy nie jest ona obecna w danej sytuacji, co wynika z faktu psychicznej więzi jednostki ze swoją grupą

2. wychowanie przez naukę – jest podstawowym elementem życia społecznego, wiedza naukowa stanowi przedmiot masowej informacji; zatem w wyniku wielu następujących po sobie przemian, nauka współcześnie wpisuje się w życie każdego człowieka już od najmłodszych lat, podczas gdy wiedza naukowa wraz z jej praktycznym zastosowaniem stały się po prostu wszechogarniającą nas rzeczywistością

3. wychowanie przez pracę - rolą wychowania przez pracę jest nie tylko przygotowanie do dorosłego życia, w którym wychowanek będzie samodzielnie się utrzymywał, lecz przede wszystkim chodzi tutaj o ukształtowanie w nim postawy odpowiedzialności i szacunku dla pracy

4. wychowanie przez sport i wypoczynek - tradycyjnie ten dział wychowania określany jest jako "wychowanie fizyczne", które z kolei coraz częściej zastępuję się szerszym pojęciem - "wychowanie zdrowotne"; ogólnie ujmując, ta dziedzina wychowania dotyczy rozwoju fizycznej sfery wychowanka, lecz także powinna być ona pojmowana jako wychowanie do racjonalnego spędzania czasu wolnego, co jest tak ważnym problem w dzisiejszej rzeczywistości

5. wychowanie przez sztukę - wychowanie kształtuje umiejętność konstruktywnego działania w życiu społecznym, harmonijnego współżycia oraz budowania osobistego szczęścia w życiu, gdzie wychowanie przez sztukę największą rolę spełnia w trzeciej funkcji

7. Role społeczne i postawy

Rola społeczna – to ogół tych zachowań, których oczekuje się od jednostki zajmującej określoną funkcję w organizacji życia społecznego

- społeczna rola obywatela,

- społeczna rola człowieka pracy,

- rola racjonalnego konsumenta,

- rola aktywnego uczestnika życia ideowo-politycznego,

- rola współtwórcy kultury,

- rola społeczna, rola członka zespołu,

- rola społeczna, rola partnera

Postawa – jest jednym z dynamicznych składników osobowości tj. przyzwyczajeń, przekonań, zainteresowań

Przez postawę wobec danego przedmiotu, osoby natury definicja ta określa trzy komponenty postawy: emocjonalny, poznawczy i motywacyjny.

Postawa – pojecie to łączy w sobie elementy wolicjonalnego, emocjonalnego oraz poznawczego stosunku człowieka do otaczającej go rzeczywistości

Postawy ideowe : - humanizmu,

- internacjonalizmu,

- egalitaryzmu (równość i sprawiedliwość) oraz demokratyzmu,

- zaangażowania oraz ideowości,

- poszanowania wolności,

- szacunku do pracy,

- racjonalizmu

Postawy społeczne: - postawa patriotyzmu,

- postawa społecznego zaangażowania,

- społecznej użyteczności,

- społecznej gospodarności,

- społecznego zdyscyplinowania,

- społecznej odpowiedzialności,

- kolektywizmu,

- społecznej otwartości,

Postawy interpersonalne: - postawa życzliwości,

- poszanowania cudzej godności,

- poszanowania życia i zdrowia człowieka,

- postawa tolerancji,

- postawa opiekuńczości,

- postawa poszanowania cudzej własności,

- postawa rzetelności informacji,

- postawa lojalności,

- postawa współodczuwania ( empatii),

- poszanowania autonomii jednostki

Postawy interaktywno personalne: - postawa osobistej godności,

- postawa samokontroli,

- perfekcjonizmu,

- samodzielności,

- odpowiedzialności,

- osobistej odwagi,

Postawy Egzystencjalne: - postawa introspektywności,

- orientacji na cel,

- dążenia do efektywności,

- autonomii

Postawy kulturalne: - postawa wrażliwości na piękno i wielkość dzieł kultury,

- pietyzmu ( szczególna dbałość)

- twórczej ekspresji,

- kulturalnego samodoskonalenia się,

Postawy Intelektualne: - postawa poznawczej dociekliwości,

- racjonalizmu,

- krytycyzmu.

- otwartości umysłu,

- uczciwości intelektualnej,

- innowacyjności

Postawy wobec przyrody: - postawa wrażliwości na piękno i różnorodność przyrody,

- pietyzmu wobec przyrody,

- racjonalizmu wobec przyrody,

- dążenia do kontaktu z przyrodą

8. Metody poznawania uczniów – cele i warunki poznania

Cele i warunki poznania ucznia:

1. Wspieranie uczniów w procesie samopoznania,

2. Działania wychowawcze,

3. Poznanie na obszarze życia i aktywności uczniów,

4. Rozpoznanie obszarów w którym będą się realizować,

5. Aspiracje,

6. System wartosci ucznia,

7. Stosunek ucznia do szkoły,

8. Zagrożenia- patologie,

9. Jak uczeń spędza wolny czas,

10. Ewaluacja pracy ucznia oraz nauczyciela

Umożliwienie przepływu informacji:

- Otwartość w relacjach z uczniem, (zachowanie odpowiedniego dystansu).

- Zorientowanie się kto i co widzi?

- Rozumienie komunikatów niewerbalnych ( mowa ciała)

- Lojalność wobec uczniów, czyli zdobycie zaufania :)

- Empatia

Zjawiska utrudniające poznanie:

- Sytuacja ograniczania możliwości obserwowania.

- Nauczycielskie widzenie świata. (aureola)

- Nadmierna władza nad porozumiewaniem się w klasie.

9. Metody służące integracji zespołu (gry i zabawy)

Metody służące integracji zespołu.

1. WRZUĆ STRACH DO KAPELUSZA

Co daje dzieciom?

metoda wpływająca na poczucie bezpieczeństwa, budująca wzajemne zaufanie, ucząca akceptacji i prawidłowej komunikacji, a przede wszystkim integrująca grupę.

Uczniowie siedzą w kręgu lub przy wspólnym stole i indywidualnie na karteczce kończą rozpoczęte zdanie „W tej grupie boję się, że...”. Następnie zebrane kartki wkłada się do kapelusza i je miesza. Po tej czynności każdy uczeń losuje dowolną kartkę i głośno odczytuje jej treść, próbuje wczuć się w rolę obaw autora. Na koniec można porozmawiać na temat napisanych zdań lub ćwiczenia.

2. KWIAT GRUPOWY

Co daje dzieciom?

metoda stwarzająca okazję do wzajemnego poznania się. Ułatwia wzajemną komunikację w grupie i tworzy sympatyczny klimat.

Klasę dzielimy na grupy. Każda grupa otrzymuje kartkę z narysowanym środkiem kwiatu. Każdy uczeń dorysowuje jeden płatek i wpisuje w nim swoje inicjały. W następnej kolejności wymieniają informacje o sobie, np. co lubią robić w wolnym czasie i informacje umieszczają w swoim płatku. Potem wyszukują podobieństwa i w środek wpisują czynność, która się powtarza, czyli jest cechą charakterystyczną dla grupy. Na koniec każda grupa prezentuje swoje wyniki pracy.

3.ŚLEPIEC –

Co daje dzieciom?

metoda stwarzająca okazję do wzajemnego poznania się. Ułatwia wzajemną komunikację w grupie i tworzy sympatyczny klimat.

Uczniowie dobierają się parami jedna osoba gra rolę niewidomego, druga przewodnika. Na hasło prowadzącego pary równocześnie poruszają się po sali. Przewodnik pomaga osobie z zamkniętymi oczami wymijać realne i wyimaginowane przeszkody. Po jakimś czasie następuje zmiana ról; Potem zmienia się skład par.

4. KRASNOLUDEK –

Jest to najprostsza z technik integracyjnych, którą można stosować na różnych przedmiotach. Krasnoludek to pomoc w ręku dziecka. Może to być piłeczka, kolczatka, maskotka, czyli ”coś”, czym można rzucać ”coś”, co przyciąga wzrok i jest przyjemne w dotyku. Dzieci siedzą w kręgu, prowadzący trzyma w ręku ”krasnoludka” i proponuje dzieciom zabawę w kończenie zdań, np.: Krasnoludek jest………

10. Grupy rówieśnicze – rodzaje, spójność grupy

Grupa rówieśnicza jest to określona zbiorowość ludzi w tym samym lub bardzo zbliżonym wieku. Czynnikami wiążącymi w grupie rówieśniczej są oprócz wieku, przynależności do wspólnej struktury organizacyjnej, występowanie określonych kontaktów, brak istotnych różnic w poziomie wiedzy i rozwoju intelektualnym jej członków.

Podział grup ze względu na liczebność członków: grupy małe i grupy duże.

Grupy małe to takie, w których członkowie kontaktują się ze sobą bezpośrednio. Są one najczęściej, częścią grupy większej. Do grup małych zaliczamy "paczki", niewielkie zespoły osób mające wspólne zainteresowania, kółka towarzyskie.

Grupy duże mające większą liczbę członków nazywane są niekiedy społecznościami i do nich należą zrzeszenia, związki, towarzystwa. Do grupy dużej zaliczamy również zespół uczniów danej klasy, organizacji młodzieżowej czy nawet całej szkoły.

Podział grup ze względu na więzi emocjonalne między członkami: grupy formalne i grupy nieformalne.

Grupami formalnymi nazywa się takie grupy, które są odgórnie i planowo organizowane, spełniają określone zadania i cele, maja stałą strukturę organizacyjną i są kontrolowane przez jednostki nadrzędne. Takimi grupami są:

- klasy szkolne,

- organizacje młodzieżowe,

- organizacje samorządowe i inne.

Grupy formalne mają znacznie szersze cele i zadania niż grupy nieformalne. Do grup formalnych należą również grupy wychowawcze organizowane celowo, kształcące określone cechy osobowości lub pożądane wartości społeczne. Będą to zespoły wychowawcze, drużyny harcerskie i temu podobne. Ważnym czynnikiem spajającym grupę jest jej atrakcyjność. Członkowie grupy łączą się ze sobą w spoisty zespół, jeżeli czują się w grupie dobrze, a grupa zaspakaja ich określone potrzeby społeczne. Drugim czynnikiem warunkującym spoistość grupy są obowiązujące w niej normy, przyjęte i przestrzegane przez wszystkich członków. Poważniejsze odchylenie od norm grupowych powoduje nie tylko osłabienie przynależności do grupy, ale również zachwianie równowagi psychicznej jednostki. Przestrzeganie ich prowadzi do zwartości grupy, jednomyślności w kwestiach ważnych dla grupy, zgodność w ustalaniu jej zadań i celów.

Grupa nieformalna to taka, w której podstawowym czynnikiem jest więź emocjonalna łącząca poszczególnych członków i zaspokajająca ich potrzeby psychiczne. Grupy nieformalne nie są odgórnie organizowane, powstają spontanicznie i nie zawsze można mieć nad nimi kontrolę wychowawczą. Najczęściej wyróżnianymi typami małych nieformalnych grup rówieśniczych są: najbliżsi przyjaciele, paczki, grupy koleżeńskie, bandy.

Najbliżsi przyjaciele. Początkowo o wyborze przyjaciela czy przyjaciółki decydują cechy zewnętrzne np. miły wygląd, schludność, uprzejmy sposób bycia - u dziewcząt, a siła, zręczność, odwaga - u chłopców. Stopniowo jednak młodzież coraz bardziej zaczyna zwracać uwagę na walory wewnętrzne: poziom intelektualny, zalety charakteru, wartości moralne i społeczne. W późniejszych fazach , a także w okresie młodzieńczym, przyjaźń staje się bardziej "życiowa". Przyjaciela czy przyjaciółkę lubi się ze wszystkimi zaletami i wadami. Wzrasta tolerancja w stosunku do wzajemnych błędów i wykroczeń. Przestaje też obowiązywać bezwzględna wyłączność.

Paczki. Są to drobne grupki młodzieży ściślej ze sobą zaprzyjaźnione, liczące przeciętnie od 3 do 6 osób. Panuje między nimi zgodność poglądów, więzy wzajemnej sympatii i podziwu. Trwałość paczek jest bardzo rożna i zależy od wielu okoliczności. Niekiedy więzy zadzierzgnięte w młodości trwają aż do dorosłości a nieraz i przez cale życie. Podstawą doboru członków paczki stanowi akceptacja osobowości jednej osoby przez drugą, lubienie się, wspólne wykonywanie jakiś czynności, zbliżone upodobania, ideały, uzdolnienia, sytuacja ekonomiczno - społeczna, a przede wszystkim ogólny poziom dojrzałości.

Grupy koleżeńskie. Tak nazywa się grupy nieformalne, bardziej liczne niż paczki i mniej od nich ekskluzywne. Ich członkowie dobierają się ze względu na jakieś pokrewieństwo kulturowe, podobne poglądy i zainteresowania, ale nie wszyscy są w jednakowym stopniu ze sobą zaprzyjaźnieni. Grupa ta tworzy się zazwyczaj z paczki dzięki przyjmowaniu do niej coraz nowych członków. Atrakcyjność ich polega na wspólnym spędzaniu wolnego czasu, wykonywaniu wielu zwykłych czynności, głównie o charakterze towarzyskim.

Bandy. Szukają oni zaspokojenia swych potrzeb społecznych, głownie przynależności i uznania, a także współuczestnictwa w grupie rówieśniczej wśród podobnych sobie nieletnich, źle przystosowanych, wykolejonych, wkraczających stopniowo na drogę przestępstwa. Bandy młodocianych są podobne pod wieloma względami do paczek, ale kładą większy nacisk na osiąganie specyficznych dla każdej bandy celów (seksualnych, sportowych, przestępczych, agresywnych), wymagają większej solidarności i lojalności od swych członków, utrzymują bardziej wrogą, buntowniczą i konspiracyjną postawę wobec dorosłych. Rola przywódców w bandach jest silnie zaznaczona, posiadają oni duży autorytet i wymagają od członków bezwzględnego posłuszeństwa i uległości.

W społeczeństwach istnieją również grupy młodzieży, które kwestionują wartości zastanej kultury, grupy zbuntowane przeciwko zwyczajom lub stylowi życia starszego pokolenia. Tworzą one subkultury młodzieżowe takie jak: hipisi, gitowcy, skinheadzi, punki. Młodzież odrzucająca wartości dorosłych dąży do stworzenia własnych wzorów zachowań, własnej kultury, podkreśla swoja odrębność. Subkultura młodzieżowa przejawia się w różnych formach, jednakże wspólną cechą grup jest zanegowanie kultury dominującej w społeczeństwie. Subkultury młodzieżowe są elementem polskiej rzeczywistości kulturowej. Nie znajdują jednak szerszej akceptacji i oparcia w społeczeństwie.

W grupie spójnej między jej członkami występują silne więzi społeczne, członkowie są też konformistycznie nastawieni wobec istniejących w grupie norm i wartości, co oznacza, że realizują cele grupy względem akceptowanych w grupie wzorów. Zazwyczaj spójność jest najwyższa w grupach małych, ze względu na silniejszą kontrolę społeczna względem postaw, norm i wartości.

11. Program wychowawczy szkoły (PWS)

Program wychowawczy szkoły – program, który opisuje w sposób całościowy wszystkie treści i działania o charakterze wychowawczym i jest realizowany przez wszystkich nauczycieli danej szkoły. Program wychowawczy musi być zaopiniowany przez radę rodziców i samorząd uczniowski, a jego zadania są częścią programową statutu.

Etapy konstruowania:

I. Diagnoza - Konstruktor-nauczyciel musi dysponować pewnymi danymi wyjściowymi. Diagnoza powinna uwzględniać zarówno stopień osiągnięcia celów kształcenia, zakres realizacji materiału nauczania, jego dobór, jak też oceniać stosowane dotychczas metody, środki dydaktyczne i formy organizacyjne.

II. Etap projektowania:

1. Kompetencje konstruktora –nauczyciela

2. Określenie koncepcji programu

3. Sformułowanie celów.

4. Dobór i układ materiałów nauczania

5. Ustalenie wymagań programowych

6. Obudowa programu –opracowanie. ( Uzupełniające składniki programu .np: środki dydaktyczne, testy kontrolne, literaturę przedmiotu)

7. Warunki wdrożenia programu

Podsumowanie: nowoczesny program nauczania winien zawierać:

*wstep z ogolna informacja o programie

* zadania szkoły

* podstawe programową

* cele ogolne programu

* wymagania programowe

* tresci zajęć

* osiągnięcia ucznia

* procedury osiagania celu

* ocenianie osiągnięć uczniów

* szczegółowy rozkład zajęć

* przykładowe scenariusze

* obudowe dydaktyczna

* warunki wdrożenia programu

* inf o ewaluacji programu

* literature

Plan pracy wychowawcy klasy (PPWK)

Każdy wychowawca klasowy powinien rozpocząć pracę od stworzenia własnego planu pracy, zgodnego z programem wychowawczym i profilaktycznym szkoły i dostosowanym do warunków szkoły.

PPWK powinien być scenariuszem pracy wychowawcy na cały rok szkolny, powinien zawierać:

- Dział pracy – czyli poszczególne etapy pracy z uczniami począwszy od wyboru samorządu klasowego, zagospodarowaniem klasy lekcyjnej (dekoracje, gazetki, kącik czytelniczy) a kończąc na zakończeniu roku szkolnego (apel, organizacja przedstawienia na zakończenie itp.) Dział pracy to nazwa ogólna dla bardziej szczegółowych zadań do realizacji.

- Zadania do realizacji – w poszczególnym dziale wypisujemy szczegółowe zadania do realizacji, np. Dział: Nasz zespół klasowy Zadania do realizacji: wybór samorządu klasowego, przydział i ustalenie obowiązków dyżurnych, zapoznanie uczniów z Kodeksem Ucznia itp.

- Spodziewane efekty- czyli jakie efekty chcemy otrzymać u uczniów wykonując zadania do realizacji, jakie zmiany w zachowaniu uczniów chcemy otrzymać.

-Termin – czas realizacji poszczególnego działu.

-Odpowiedzialność – czyli kto jest odpowiedzialny za realizację danego zadania.

- Uwagi

12. Rodzice w pracy szkoły

Współdziałanie szkoły i rodziny ma na celu:

- coraz lepsze poznanie uczniów zarówno przez wychowawców jak i rodziców.

- wzajemne poznanie i rozumienie się wychowawcy klasy i rodziców.

- zjednywanie rodziców na rzecz usprawnienia i urozmaicenia życia szkoły.

- sugerowanie rodzicom skutecznych form oddziaływań, które umożliwiają pomoc dzieciom w nauce i właściwym zachowaniu.

Współpraca szkoły z domem rodzinnym winna być oparta na zasadach:

- pozytywnej motywacji - dobrowolny, chętny udział we współdziałaniu,

- partnerstwa - równorzędne prawa i obowiązki wychowawcy klasy i rodziców w ich wzajemnym współdziałaniu,

- jedności oddziaływań, konieczność realizowania przez szkołę i rodzinę zgodnych ze sobą celów wychowania.

- aktywnej i systematycznej współpracy.

Współpraca szkoły z domem rodzinnym odbywa się w formie:

- spotkań zbiorowych,

- spotkań indywidualnych,

- wizyt domowych,

- kontaktach korespondencyjnych,

- pisemnych relacjach,

- współdziałaniu rodziców w życiu klasy i szkoły,

- akcji dni otwartych.

Celem tych zebrań jest:

- zapoznanie rodziców ze statutem szkoły,

- wewnątrzszkolnym systemem oceniania,

- prezentacja szkolnego planu wychowawczego,

- pedagogizacja rodziców,

- informacja o problemach wychowawczych, zagrożeniach,

- zapoznanie z treścią programu i jego realizacją.

Ważną rolę we współpracy rodzic - wychowawca odgrywają wywiadówki.

Celem wywiadówek jest zapoznanie rodziców z osiągnięciami szkolnymi uczniów.

Celami rozmów indywidualnych są:

- konsultacje pedagogiczne, wspólne poszukiwania przez rodziców i wychowawcę rozwiązań trudnych sytuacji, poszukiwanie możliwości ich przezwyciężenia.

- omawianie z rodzicami trudności jakie napotykają uczniowie.

- poznawanie przyczyn trudności w nauce lub zachowaniu,

- poszukiwanie możliwości rozwiązań trudności.

Współdziałanie rodziców w życiu klasy lub szkoły polega na:

- działalności Rady Rodziców,

- działalności klasowej Rady Rodziców,

- współdziałanie rodziców w pracy dydaktyczno - wychowawczej,

- organizowaniu czasu wolnego,

- pomocy rodziców w pozyskiwaniu pozabudżetowych środków finansowych, bezpłatne wykonywanie usług.

Upowszechnienie wśród rodziców programu wychowawczego ma na celu:

- wzmocnienie funkcji opiekuńczej szkoły na tle potrzeb i możliwości środowiska,

- podnoszenie poziomu wiedzy pedagogicznej i umiejętności wychowawczych, oraz wyrabianie poczucia odpowiedzialności za prawidłowy rozwój własnych dzieci,

- współtworzenie coraz korzystniejszych warunków organizacji procesów wychowawczych.

Autorytet rodziców z wyjątkiem niektórych okresów jest wyższy niż szkoły. Prawidłowa relacja stosunków międzyludzkich: nauczyciel - uczniowie - rodzice jest w stanie wzmocnić autorytet szkoły.

Efektywna współpraca nauczycieli z rodzicami warunkuje jakość życia szkolnego. Ważne jest przełamanie istniejących podziałów dom-szkoła na rzecz rozwijania i wzbogacania doświadczeń tych dwóch środowisk.

Ta współpraca powinna dotyczyć:

1. Wzajemnej wymiany informacji o uczniu- zapoznanie rodziców z programem pracy szkoły, postępami uczniów w nauce, zachowanie się w grupie rówieśniczej, z charakterystycznymi trudnościami rozwojowymi, jego zainteresowaniach i trudnościach wychowawczych.

2. Zapoznanie rodziców z systemem oceniania, z zestawem wymagań dydaktycznych i wychowawczych, ustalenie sposobów likwidowania braków lub odchyleń od normy, przeciwdziałanie trudnościom wychowawczym.

3. Pozyskiwanie przez szkołę pomocy rodziców w organizowaniu i przygotowywaniu imprez i wycieczek, gdzie rodzice uczestniczą jako opiekunowie dzieci.

4. Upowszechnianie wśród rodziców kultury pedagogicznej, które odbywa się w czasie prowadzonych "wywiadówek".

5. Zachęcanie rodziców do współdziałania ze szkołą w zakresie spraw opiekuńczo-wychowawczych we wszystkich możliwych formach organizacyjnych.

6. Stworzenie rodzicom dogodnych terminów spotkań dla systematycznych kontaktów z poszczególnymi nauczycielami. Stała forma spotkań z rodzicami w ustalonych godzinach oraz w każdej chwili, gdy sprawa tego wymaga ze strony szkoły lub domu rodzinnego.

13. Sposoby przeciwdziałania agresji i przemocy u dzieci, zagrożenia socjalizacyjne, programy profilaktyczne

a) Sposoby przeciwdziałania agresji i przemocy u dzieci

Najskuteczniejszą szansą ograniczenia wzrostu agresji i przemocy jest kształtowanie prawidłowych postaw społecznych. Wszyscy jesteśmy upoważnieni do przeciwdziałania takim zachowaniom, gdyż tylko wspólne wysiłki mogą przynieść oczekiwane rezultaty.

Aby dziecko nauczyło się kontrolować agresywne impulsy, nabrało pewności siebie w pozytywnym tego słowa znaczeniu, było pogodne warto aby osoby dorosłe (szczególnie rodzice, ale również wychowawcy) konsekwentnie stosowały w codziennym życiu pewne zasady. Rodzicu, wychowawco:

· Zauważaj każdy, najmniejszy nawet postęp. Pochwała budzi nadzieję wobec swoich możliwości oraz podnosi status dziecka na tle otaczającej społeczności. Zawsze należy podkreślać znaczenie wysiłku i zaangażowania w rozwiązywaniu zadań, niezależnie od końcowego efektu.

· Stwarzaj dziecku okazję do planowanej aktywności. Wprowadzaj zmiany do organizacji dnia: praca – nauka – zabawa. Mobilizuj do prac domowych, wymagaj przy tym dokładności i obowiązkowości.

· Nie zawstydzaj dziecka z tego powodu, że nie ma doskonałych ocen. Pielęgnuj „samoistną” motywację do nauki, ponieważ – jeśli nie jest pielęgnowana przez rodziców i nauczycieli ma tendencję do wygasania.

· Rozmawiaj o tolerancji. Wyjaśniaj mu swoje racje, ale staraj się wysłuchać również jego racji.

· Nie przejawiaj wrogości do innych ludzi.

· Bądź modelem nieagresywnego zachowania. Bezpośrednie i pośrednie relacje z dziećmi nie mogą zawierać agresywności, brutalności i znieczulicy.

· Bezwzględnie ogranicz oglądanie telewizji

· Zagwarantuj dziecku bezpieczeństwo emocjonalne.

· Nie chroń dziecka przed naturalnymi konsekwencjami tego co robi – w ten sposób uczy się funkcjonowania w rzeczywistym świecie. Nie rozwiązuj też za niego wszystkich jego problemów.

· Do dzieci staraj się mówić bez podnoszenia głosu. Swoje spostrzeżenia, uwagi mów spokojnie , ale stanowczo.

Zanim jednak wyczerpane zostaną powyższe propozycje służące powstrzymaniu zachowań agresywnych, należy najpierw ustalić z dzieckiem jasne zasady postępowania, jego przywileje i obowiązki. Powinny być określone w miarę dokładnie i odpowiednio do możliwości dziecka. Poza tym trzeba choć czasami empatycznie spojrzeć na dzieci, starać się lepiej zrozumieć jego potrzeby i odczucia.

b) Zagrożenia socjalizacyjne (zaznaczone tym kolorem)

Składają się na nie czynniki indywidualne, społeczne kulturowe i obyczajowe i prawne

Jeśli zamiast wsparcia i miłości dziecko doświadcza negatywnych nacisków, wtedy pojawiają się zagrożenia i trudności w rozwoju aż do wystąpienia różnego rodzaju patologii, takich jak: nikotynizm, alkoholizm, narkomania, przestępczość choroby psychiczne, samobójstwa.

Źródłem zagrożeń dla człowieka jest jego niedojrzałość w jakiejkolwiek sferze życia.

Typowym przejawem tej niedojrzałości jest błędna postawa wobec własnego ciała. Może ona polegać na redukowaniu swego człowieczeństwa wyłącznie do sfery cielesnej. W konsekwencji człowiek staje się niewolnikiem swego ciała, a to prowadzi do zagrożeń i patologii (np. uzależnienie, przestępstwa na tle seksualnym).Inna postawa tego typu polega na buncie wobec własnego ciała, odrzuceniu własnej cielesności, na patologicznym lęku wobec wszystkiego co cielesne . Taka postawa prowadzi do walki z własnym ciałem, włącznie z okaleczeniem siebie czy anoreksją.

W odniesieniu do sfery emocjonalnej największe zagrożenia polegają na ucieczkach od bolesnych emocji. Próba ta kończy się zwykle popadnięciem w uzależnienia chemiczne, gdyż sięganie po substancje psychotropowe jest najłatwiejszym sposobem na zapominanie o tym co niepokoi. Sytuacje tego typu mogą prowadzić do poważnych uzależnień które powodują często nieodwracalne skutki.

Zaburzenia życia emocjonalnego :

- wysoki poziom lęku oraz napięcia psychicznego;

- niezrównoważenie emocjonalne;

- obniżone poczucie sensu życia;

- myśli samobójcze.

14. Rola osób znaczących w wychowaniu, wzór osobowy, autorytet wychowawcy

• Mechanizmy wpływu osób znaczących

Osoba znacząca: uważana za bliską sobie, wobec której przyjmuje się przychylną postawę i przypisuje się jej cenne właściwości. Osoby wartościowe, silne, imponujące (ojciec, kolega, nauczyciel, gwiazdor, bohater)

Wpływ na dwóch poziomach:

1. Zewnętrzne odwzorowanie czyjegoś zachowania (naśladownictwo, inaczej modelowanie)

2. Odwzorowanie cudzych stanów psychicznych jakiejś osoby (identyfikacja z daną osobą)

Naśladownictwo instrumentalne: w celu osiągnięcia korzyści, które uzyskuje osoba, którą naśladujemy. Naśladownictwo przystosowawcze: w celu zyskania bezpieczeństwa i aprobaty naśladujemy osoby, które są aprobowane przez grupę. Model: osoba, którą odwzorowujemy w celu osiągnięcia celów, aprobaty, realizowania samego siebie.

Czynniki wpływające na skuteczność modelowania:

-Cechy modela

-Autorytet modela jego pozycja społeczna i atrakcyjność

-Podobieństwo modela do osoby przejmującej jego zachowania

-Ilość modeli

Wzór osobowy- model idealnego członka danej grupy społecznej, wyznaczony przez zespół norm i wyobrażeń związanych z pełnieniem określonych ról społecznych.

Wzór osobowy określają uznane w danej zbiorowości autorytety. Przynależność jednostki do różnych grup społecznych i pełnienie różnych ról społecznych w tych grupach może powodować sprzeczności w zachowaniu wg różnych wzorów osobowych. W sytuacji takiej jednostka realizuje wzór osobowy grupy odniesienia lub dąży do kompromisu w pełnieniu różnych ról.

Autorytet wychowawczy - W refleksji edukacyjnej przyjęło się rozumienie autorytetu jako wzoru czy swoistych przymiotów i kompetencji wychowawców, zwiększających ich możliwości oddziaływania na wychowanków, przekazywania im wiedzy, postaw, wartości i formowania określonych umiejętności. Autorytet pedagogiczny staje się koniecznym warunkiem właściwego przebiegu procesu edukacji. Wyróżnia się następujące jego rodzaje:

1. Autorytet oparty na doświadczeniu życiowym wychowawcy, czyli na jego wiedzy, wykształceniu, zdolnościach i mądrości;

2. Autorytet desygnowany, odnoszący się do pozycji społecznej wychowawcy, wynikający z uznania dla jego stanowiska bądź funkcji;

3. Autorytet oparty na nieformalnych umowach, zaufaniu, kontraktach, które wychowawcy zawierają w codziennych interakcjach ze swoimi wychowankami;

4. Autorytet wypływający z władzy, którą posiada osoba sprawująca zwierzchnictwo nad innymi ludźmi;

5. Autorytet emocjonalny, wynikający z uczuć szacunku, miłości bądź też obawy czy lęku wobec wychowawcy

*Czasopisma pedagogiczne

1. „DRAMA”

- Kwartalnik propagujący stosowanie dramy w nauczaniu i wychowaniu, jest cennym poradnikiem dla nauczycieli i wychowawców. Na łamach czasopisma publikowane są artykuły poświecone dramie jako metodzie nauczania i wychowania oraz konspekty lekcji (przede wszystkim dla nauczycieli jeżyka polskiego) i scenariusze zajęć dla wychowawców świetlic szkolnych.

2. „GRUPA I ZABAWA”

- Kwartalnik Polskiego Stowarzyszenia Pedagogów i Animatorów KLANZA. Na łamach czasopisma propagowane są idee i metody pedagogiki zabawy, które warto stosować w pracy dydaktyczno-wychowawczej z dziećmi i młodzieżą. Zamieszczane są m.in. scenariusze lekcji oraz propozycje różnorodnych zabaw.

3. „KLANZA W CZASIE WOLNYM”

- Czasopismo skierowane jest do czytelników, których szczególnie interesuje organizacja czasu wolnego, nie tylko dzieci i młodzieży, ale również dorosłych. Można tu znaleźć praktyczne rady i ciekawe pomysły na to, jak organizować działalność pozaszkolną, wypoczynek czy wspólne świętowanie. Pomoże ono czytelnikom kreować atrakcyjne formy spędzania czasu wolnego.

Autorzy proponują 3 różne zeszyty metodyczne:

- Klanza" w Czasie Wolnym;

- "Klanza" w Zabawie i Edukacji Dzieci;

- "Klanza" w Szkole.