PYTANIA

Z PRZEDMIOTU: PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

1. Proszę podać definicję pedagogiki społecznej według Heleny Radlińskiej?

Pedagogika społeczna- jest nauką praktyczną rozwijającą się na skrzyżowaniu nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z etyką i kulturoznawstwem (teorią i historią kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia. Można go najkrócej określić jako zainteresowanie wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska, wpływem warunków bytu i kręgu kultury na człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem ludzi na zapewnienie bytu wartościom poprzez ich przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk siłami człowieka w imię ideału.

(red. S.Kawula, „Pedagogika Społeczna, Dokonania- Aktualność- Perspektywy”, s. 30)

2. Proszę wymienić czołowych przedstawicieli polskiej pedagogiki społecznej?

Helena Radlińska, Aleksander Kamiński, Ryszard Wroczyński, Stanisław Kowalski, Stanisław Szacki, Zygmunt Mysłakowski, Czesław Babicki, Kazimierz Jeżewski, Kazimierz Lisiecki,

3. Proszę wymienić czołowych przedstawicieli światowej pedagogiki społecznej?

J.H.Pestalozzi, Friedrich Disterweg, Robert Owen, Paul Bergemann, Paul Natorp, Mary Richmond, Alice Salomon,

4. Proszę wymienić okresy rozwoju pedagogiki społecznej na świecie?

1. Okres praktycznej działalności wychowawczej bez głębszej refleksji pedagogicznej,

2. Okres uprawiania pedagogiki społecznej w sposób spekulatywny bez głębszego powiązania z badaniami empirycznymi,

3. Okres umacniania się pedagogiki społecznej na podstawie badań empirycznych,

4. Okres ilościowego wzrostu badań empirycznych z zakresu pedagogiki społecznej (w Polsce od końca lat 50.) wykazujących różne orientacje metodologiczne najczęściej jednak skłaniających się ku socjologii wychowania,

5. Okres syntetyzowania niejako rozsianych badań empirycznych – w tym nakreślania nowych obszarów badawczych oraz swoistej już metodologii.

5. Proszę wymienić okresy rozwoju pedagogiki społecznej w Polsce?

I. (1908-1939) (1939-1945),

II. (1945-1980),

III. lata 80.

IV. Lata 90.

6. W jakich latach powstawały najważniejsze ośrodki naukowe związane z pedagogiką społeczną i jak nazywali się ich kierownicy?

1957 - powstanie Katedry Pedagogiki Społecznej w Uniwersytecie Warszawskim (Ryszard Wroczyński)

1962 – Uniwersytet Łódzki – reaktywowanie Katedry Pedagogiki Społecznej (Aleksander Kamiński),

1970 – UAM w Poznaniu (Stanisław Kowalski),

1972 – WSP w Bydgoszczy (Edmund Trempała),

1976 – UMK w Toruniu (Stanisław Kawula)

1978 – Filia UW a Białymstoku (J. Izdebska),

1983 – WSP w Olsztynie (Stanisław Kawula),

1983 – WSP w Zielonej Górze (E. Hajduk),

7. Proszę scharakteryzować pierwszy okres rozwoju polskiej pedagogiki społecznej?

I okres przypada na lata 1908-1939 z pewną kontynuacją w latach 1939-1945. Początkową cezurę czasową tego okresu wyznacza pierwsza próba sformułowania przedmiotu i zadań pedagogiki społecznej przez Helenę Radlińską w 1908 r. w pracy Z zagadnień pedagogiki społecznej. Jest to okres tworzenia podstaw teoretycznych pedagogiki społecznej w Polsce. Głównym ośrodkiem rozwoju myśli pedagogiki społecznej było od 1925 roku Studium Pracy Społeczno-Oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie. Kierownikiem i założycielką tego studium była H. Radlińską. Po pierwszych próbach formułowania przedmiotu i zadań pedagogiki społecznej w pracach: Podstawy wychowania narodowego (1909, 1910) H. Radlińska przygotowała wydawnictwo zbiorowe Praca oświatowa, jej zadania, metody, organizacja (Kraków 1913) — uznawane za pierwszy podręcznik polski z oświaty pozaszkolnej. Zasadnicze przesłanki własnej koncepcji pedagogiki społecznej zamieściła w pracy: Stosunek wychowawcy do środowiska społecznego (1935). W pracy tej podkreśliła, iż głównym punktem widzenia pedagogiki społecznej jest wzajemny i aktywny stosunek jednostki i środowiska. W głośnej rozprawie Społeczne przyczyny powodzeń i niepowodzeń szkolnych (1937) zdemaskowała ograniczenia i środowiskowe uwarunkowania dostępności dzieci do oświaty (W. Theiss, 1984, s. 40-46).

Poglądy społeczno-pedagogiczne twórczyni tej dziedziny pedagogiki Heleny Radlińskiej kształtowały się w czterech różnych epokach historycznych: w okresie zaborów, w latach II Rzeczypospolitej, w okresie okupacji i w początkach Polski Ludowej. Tym, co łączyło jej stanowisko z tych epok są dążenia niepodległościowe i wychowanie aktywnego człowieka. Poprzez edukację, która ma ujawnić i zaktywizować wartości, siły jednostek i grup społecznych, co doprowadzi —jej zdaniem — najszersze kręgi społeczne do udziału w życiu kraju i środowiska lokalnego (Tamże, s. 117).

Radykalizm społeczny H. Radlińskiej był więc ściśle związany z pobudkami patriotycznymi. Dobro gnębionego narodu, jego odrodzenie, przebudzenie narodowe i krzewienie kultury narodowej, to naczelne motywy życia i twórczości pedagogicznej H. Radlińskiej (A. Kamiński, 1978, s. 38).

Helena Radlińska, tworząc podstawy swej pedagogiki, odczuwała potrzebę sięgnięcia do fundamentów pedagogiki narodowej, nawiązania zerwanych nici tradycji, czerpania z inspiracji wielkich twórców oświaty polskiej sprzed wieku, takich jak:

Hugo Kołłątaj, Stanisław Staszic, Karol Libelt. Twórczość wewnętrzną pedagogiki społecznej formułowała na podstawie potrzeb ówczesnego polskiego życia społecznego, których interpretatorami byli dla niej: Ludwik Krzywicki i Edward Abramow-ski. Zaś szeroko rozumiane pojęcie pedagogiki społecznej zaczerpnęła z prac pedagogów niemieckich: Paula Bergemanna i Paula Natorpa (Tamże, s. 52 i 55-56).

Helena Radlińska wskazywała na źródła, które wzmacniały jej aktywność naukową i społeczną: „Źródła biją z wiary, miłości i nadziei. Nimi zabarwił się pro-spektywizm, spojrzenie na życie, czyli upatrywanie jutra rodzącego się w każdym dniu bieżącym. Łączy się z nimi mocne odczuwanie związku z przeszłością. Nie byłam nigdy niewolnikiem układów teraźniejszych, gdyż zawsze czułam się cząsteczką żywej struktury rzeczywistości, budzącej się i przebudowującej dzięki spuścizn ie oraz przeczuwanym możliwościom jej przezwyciężania i doskonalenia" (H. Radlińska, 1964, s. 473).

Ryszard Wroczyński szkołę naukową Heleny Radlińskiej umieścił na pograniczu dwu nurtów: pedagogiki kultury (reprezentowanej u nas przez m.in. B. Nawroczyńskiego, B. Suchodolskiego, S. Hessena) i pedagogiki socjologizującej (rozwijanej m.in. przez W. Dawida, S. Karpowicza, F. Znanieckiego, Z. Mysła-kowskiego, J. Chałasińskiego) (R. Wroczyński, 1979, s. 466).

Co różniło H. Radlińskąod innych teoretyków pedagogiki społecznej (socjalnej)?

Przede wszystkim odmienne traktowanie wzajemnych powiązań jednostki i środowiska. W odróżnieniu od deterministów środowiskowych H. Radlińska przygotowywała jednostki i grupy do obrony przed warunkami środowiskowymi hamującymi i obniżającymi życie i rozwój człowieka, a także do zmiany tych warunków własnymi siłami. Czyni to polską pedagogikę społeczną w międzynarodowym środowisku pedagogów w XX-leciu międzywojennym dyscypliną swoista. W to środowisko H. Radlińska wnosi nowy sens działalności wychowawczej, polegający na uruchomieniu sił społecznych, na ulepszaniu środowiska życia poczynaniami dynamicznymi jednostek i grup społecznych, na odnajdywaniu ich i wspieraniu w działaniu, na rozbudzaniu ich wyobraźni (A. Kamiński, 1961, s. XLIV).

Kontynuacja pracy Wolnej Wszechnicy Polskiej wystąpiła także w okresie okupacji w latach 1939-1945. Kierownikiem konspiracyjnego Studium Pracy Społeczno-Oświatowej pozostawała H. Radlińska. Tajne nauczanie, inicjowane przez WWP, prowadzone było także w Łodzi, a nawet w obozie jenieckim w Wol-denbergu (A. Uziembło, 1978, s. 7).

8. Proszę scharakteryzować drugi okres rozwoju polskiej pedagogiki społecznej?

II okres przypada na lata 1945-1980. Za cezurę końcową tego okresu przyjmujemy rok 1980, w którym po wydarzeniach sierpniowych, nastąpiło zasadnicze pęknięcie ówczesnej formacji ustrojowej w Polsce, początek agonii systemu socjalistycznego. Ten rok i następne po nim zainspirowały pedagogów społecznych do nowych poszukiwań oraz oceny roli, jaką spełniła pedagogika społeczna w wyżej wymienionym okresie i jaką mogłaby spełniać w zmieniających się warunkach społecznych. Po tych wyjaśnieniach przejdziemy do krótkiej charakterystyki okresu. Odwołamy się tu do syntetycznych ujęć dorobku pedagogiki społecznej z tego okresu, przygotowanych przez A. Kamińskiego, E. Trempałę i W. Theissa oraz wcześniej przez R. Wroczyńskiego. Aleksander Kamiński wskazał na początkowy etap kształtowania się pedagogiki społecznej w Polsce powojennej (1945-1950). Był to etap kontynuacji dorobku tej dyscypliny pedagogicznej z lat II Rzeczypospolitej z próbą zaadaptowania tego dorobku do nowych potrzeb społecznych i wychowawczych. W kolejnych latach, 1950-1956, podkreśla dalej wspomniany wyżej pedagog, nastąpiła przerwa w rozwoju pedagogiki społecznej. W roku 1950 władze centralne nakazały likwidację Katedry Pedagogiki Społecznej Uniwersytetu Łódzkiego, stanowiącej główny ośrodek rozwoju myśli pedagogiki społecznej. „Ośrodek łódzki — zamarł, warszawski nie mógł rozpocząć swych właściwych zadań. Sześcioletnia przerwa była szczególnie dotkliwa w tym, że oderwała twórczych pedagogów społecznych od ich warsztatów pracy — instytucjonalnych i osobistych, zmuszając do pracy w innych dziedzinach, co siłą rzeczy musiało zaciążyć na ich rozwoju naukowym" (A. Kamiński, 1978, nr l, s. 63) — pisał A. Kamiński.

W roku 1957 odbył się w Warszawie pierwszy zjazd pedagogów społecznych, zorganizowany przez grupę uczniów i współpracowników H. Radlińskiej, skupioną wokół R. Wroczyńskiego. Na zjeździe skrytykowano ograniczenia i dogmatyzm okresu stalinowskiego oraz zainicjowano utworzenie na Uniwersytecie Warszaw skim Katedry Pedagogiki Społecznej pod kierownictwem R. Wroczyńskiego (W. Theiss, 1988, s. 275). Na Uniwersytecie Łódzkim reaktywowano pracę takiej Katedry w 1962 r. — kierownikiem został A. Kamiński. W ten sposób rozpoczęły działalność dwa wiodące ośrodki pedagogiki społecznej w Polsce. W latach następnych zaczęły powstawać nowe ośrodki rozwijające tę dyscyplinę pedagogiczną: w 1970 r. w UAM w Poznaniu (kierownik S. Kowalski), w 1972 r. w WSP w Bydgoszczy (kierownik E. Trempała), w 1974 r. w UŚI. w Katowicach (kierownik H. Gąsior), w 1976 r. w UMK w Toruniu (kierownik S. Kawula), w 1978 r. w Filii UW w Białymstoku (kierownik J. Izdebska). W innych uczelniach polskich badania i działalność dydaktyczną z zakresu pedagogiki społecznej prowadzono w ramach innych katedr i zakładów o profilu pedagogicznym (E. Trempała, 1985, s. 150-156).

Reaktywowanie, a także uruchomienie nowych ośrodków pedagogiki społecznej było możliwe —jak zauważa A. Kamiński — dzięki stworzonemu w pierwszym etapie rozwoju tej dyscypliny po wojnie (1945-1950) potencjałowi kadrowemu i dorobkowi wiedzy teoretycznej. Rozwój pedagogiki społecznej od 1957 roku w Polsce wyraża się w obfitości prac teoretycznych i rozlicznych badań empirycznych (A. Kamiński, 1978, s. 63 i nast.).

Znaczący dorobek naukowy przynoszą zwłaszcza lata 60. i pierwsza połowa lat 70. Ukazały się, staraniem uczniów i przyjaciół H. Radlińskiej, trzy edycje jej pism ("Pedagogika społeczna — 1961; Zagadnienia bibliotekarstwa i czytelnictwa — 1961; Z dziejów pracy społecznej i oświatowej — 1964). Ponadto wydane zostały cztery prace R. Wroczyńskiego: Wprowadzenie do pedagogiki społecznej — 1966, później po wielu zmianach i uzupełnieniach jako Pedagogika społeczna — 1974; Wychowanie poza szkołą— 1963; Praca oświatowa. Rozwój, systemy, problematyka — 1965; Edukacja permanentna. Problemy — perspektywy — 1973 oraz trzy prace A. Kamińskiego: Funkcje pedagogiki społecznej — 1972; Czas wolny i jego problematyka spoleczno-wy chów owcza — 1965; Analiza teoretyczna związków młodzieży do polowy XIX wieku — 1971. W serii „Studiów Pedagogicznych" w omawianym okresie aż siedem tomów poświęcono zagadnieniom teoretycznym i problematyce badawczej pedagogiki społecznej (t. X — 1963; t. XII — 1964; t. XV — 1967; t. XVI — 1968; t. XIX — 1970, ten ostatni poprawiony i uzupełniony wydano jako pracę zbiorową Metodologia pedagogiki społecznej, t. XXXIII — 1974; t. XXXIV — 1975). Na podkreślenie zasługują także prace innych autorów. W roku 1969 ukazała się praca E. Trempały Integracja podstawowych środowisk wychowawczych a rezultaty pracy pedagogicznej szkoły, w następnym roku — Teoria i organizacja pracy środowiskowej w osiedlu mieszkaniowym pod red. I. Lepalczyk i W. Pawłowskiej, w rok później — B. Chmielow-skiego Pałac młodzieży jako placówka wychowania. W roku 1972 ukazały się kolejne prace: I. Lepalczyk Wykolejenia dzieci i młodzieży w małym mieście — wybrane zagadnienia pedagogiczno-społeczne i Z. Kwiecińskiego Odpad szkolny na wsi. W rok później wydano prace: S. Kawuli Rodzina wiejska a wychowanie i H. Gąsiora Wychowanie pozaszkolne a kultura czasu wolnego uczniów w ośrodku wielkoprzemysłowym oraz w następnym roku Stowarzyszenia społeczne jako śro dowisko wychowawcze pod red. I. Lepalczyk i pracę zbiorową pod red. J. Wołczy-ka i R. Wroczyńskiego Pedagogika i potrzeby społeczne. W roku 1975 ukazała się praca M. Winiarskiego Szkolą otwarta — rzeczywistość i perspektywy. W roku 1977 ukazała się praca T. Pilcha o charakterze metodologicznym Zasady badań pedagogicznych i praca E. Marynowicz-Hetki Warsztat pracownika socjalnego. W 1980 r. wydana zostaje praca Z. Kwiecińskiego Drogi szkolne młodzieży a środowisko. Powyższe zestawienie zawiera jedynie nazwiska niektórych pedagogów i wybrane tytuły ich prac (Por. A. Kamiński, 1978, s. 66-79).

Nie tryumfalnie lecz z pewnymi obawami A. Kamiński podsumowując dorobek polskiej pedagogiki społecznej w tym drugim okresie — stwierdził: „Tak czy inaczej upowszechnianie się ostatnimi laty w pedagogice polskiej podstawowych pojęć i założeń pedagogiki społecznej — staje się jedną ze znamiennych cech rozwoju myśli pedagogicznej w PRL. Ale ten korzystny — z naszego punktu widzenia — kurs pedagogicznego okrętu, wiedzie przez niebezpieczną cieśninę, u której przeciwległych brzegów czyhają na żeglarzy dwa groźne stwory morskie — Scylla i Charybda — wabiące podróżnych syrenimi głosami. Jeden z tych wabiących głosów zapowiada tryumf takiego upowszechniania się pedagogiki społecznej, iż wchłonięta przez pedagogikę ogólną stanie się zbyteczna jako zjawisko odrębne. Drugi głos wabiący nęci stawaniem się pedagogiki społecznej jednym z podstawowych instrumentów polityki oświatowej — zatajając niebezpieczeństwo tego powabu: obniżanie obiektywizmu badań i relacji z nich. Nie martwmy się jednak na zapas. Mądry, przewidujący Ulisses przeprowadził swój statek bezpiecznie między Scyllą i Charybdą. Może i nam się to uda" — pisał w 1978 roku A. Kamiński (1978, s. 75).

9. rodzaje środowisk oraz Proszę scharakteryzować trzeci okres rozwoju polskiej pedagogiki społecznej?

III okres przypada na lata 80. Dekada lat 80. przynosi dramaty tożsamości, obnaża progi i ograniczenia rozwoju myśli i praktyki pedagogicznej. Krytyczne reakcje pedagogów społecznych pojawiają się na początku lat 80. (kryzys formacji politycznej) i pod koniec tej dekady (przesilenie formacji politycznej). Kontynuowane są też poszukiwania empiryczne i przemyślenia teoretyczne na ogół w obszarach dystansujących się do aktualnych wydarzeń politycznych, inicjowanych przez centrum rządzące. Formułowane są koncepcje wychowawcze przeciwstawiające się indoktrynacji i urabianiu wychowanków. Definiowane są nowe obszary zagrożeń społecznych. Wraz z samokrytyką rysuje się tendencja powrotu do pierwotnych źródeł.

Oprócz dotychczas powołanych (do 1980 r.) i funkcjonujących katedr (zakładów) pedagogiki społecznej tworzone są nowe ośrodki tej dyscypliny pedagogicznej w 1983 r. w WSP w Olsztynie (kierownik S. Kawula) i WSP w Zielonej Górze (kierownik E. Hajduk).

Do znaczących prac zwartych, które ukazały się w trzecim okresie rozwoju tej dyscypliny wiedzy, należą m.in.: l) prace i skrypty.' Pedagogika społeczna — poszukiwania i rozstrzygnięcia, XLVI tom „Studiów Pedagogicznych" (1984);

Pedagogika societatis, pod red A. Radziewicza-Winnickiego (1985); Elementy diagnostyki pedagogicznej, pod red. I. Lepalczyk i J. Badury (1987); S. Kawuli Studia z pedagogiki społecznej (1988, wyd. II poprawione); 2) prace o charakterze monograficznym poświęcone H. Radlińskiej: E. A. Mazurkiewicza Sprawność działania socjalnego w pedagogice społecznej Heleny Radlińskiej (1983) i W. Theissa Radlińska (1984); 3) prace o charakterze empirycznym: Edukacja równoległa w polskim systemie oświatowym, pod red. E. Trempały (1985), E. Maryno-wicz-Hetki Pomoc w rozwoju dziecku i rodzinie, E. Trempały Pedagogiczna działalność wychowawców nieprofesjonalnych w środowisku lokalnym (1988).

10. Proszę scharakteryzować czwarty okres rozwoju polskiej pedagogiki społecznej?

IV okres przypada na lata 90. i przełom wieków XX/XXI. Mijająca już dekada przyniosła serię nowych pytań i wątpliwości, próby określenia nowych obszarów badawczych pedagogiki społecznej. Jest to okres dokonującej się transformacji spo-łeczno-ustrojowej. Wprowadzane reformy (nowy podział administracyjny kraju, ubezpieczenia społeczne, służba zdrowia, system edukacji) w roku 1999 rodzą nowe nadzieje, a jednocześnie napięcia społeczne. Rośnie więc zapotrzebowanie na myśl naukową pedagogiki społecznej i rozwiązania racjonalne w pracy socjalnej.

Oprócz ośrodków pedagogiki społecznej wymienionych poprzednio, w czwartym okresie uaktywniły się środowiska naukowe pedagogów społecznych w Uniwersytecie w Białymstoku (kierownik J. Nikitorowicz), na Wydziale Profilaktyki, Resocjalizacji i Problemów Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego (kierownik T. Pilch), Uniwersytecie Jagiellońskim (kierownik F. Adamski), Uniwersytecie Szczecińskim (kierownik S. Wawryniuk), Wyższej Szkole Pedagogicznej w Częstochowie (kierownik D. Marzec).

Do podstawowych prac zwartych, które ukazały się w czwartym okresie rozwoju tej dyscypliny wiedzy, należą m.in. l) prace teoretyczne i skrypty: Pedagogika społeczna u schyłku XX wieku, pod red. A. Radziewicza-Winnickiego (1992);

Problemy i tendencje rozwojowe we współczesnej pedagogice społecznej w Polsce, pod red. A. Radziewicza-Winnickiego (1995); A. Radziewicza-Winnickiego, Modernizacja niedostrzeganych obszarów rodzinnej edukacji (1995); Pedagogika społeczna. Człowiek w zmieniającym się świecie, pod red. T. Pilcha i I. Lepalczyk (1995); Edukacja ni e szkolna (równoległa) w warunkach przemian w Polsce, pod red. E. Trempały (1994); Koncepcje pedagogiki społecznej, pod red. T. Frącko-wiaka (1996); S. Kawuli, Studia z pedagogiki społecznej (1996 wyd. III rozszerzone); Pedagogika społeczna. Kręgi poszukiwań, pod red. A. Przecławskiej (1996);

Pedagogika społeczna jako dyscyplina akademicka. Stan i perspektywy, pod red. E. Marynowicz-Hetki, J. Piekarskiego i E. Cyrańskiej (1998); Bezpieczeństwo człowieka w środowisku lokalnym, pod red. W. Ciczkowskiego (1999,); Pedagogika społeczna w Polsce — między stagnacją a zaangażowaniem, pod red. E. Górni-kowskiej-Zwolak, A. Radziewicza-Winnickiego (1999); E. Trempały, Panorama pedagogiki społecznej (1999); S. Kawuli, Człowiek w relacjach socjopedagogicz-nych (1999); Pedagogika społeczna. Pytania o XXI wiek, pod red. A. Przecławskiej i W. Theissa (1999); 2) prace o charakterze monograficznym poświęcone A. Kamińskiemu: W. Ciczkowskiego, Dziedzictwo pedagogiczne Aleksandra Ka-mińskiego (1996); Bogactwo życia i twórczości Aleksandra Kaminskiego, pod red. I. Lepalczyk i W. Ciczkowskiego (1999); 3) prace o charakterze empirycznym:

E. Marynowicz-Hetki i J. Piekarskiego, Rodzina i instytucje społeczno-wycho-wawcze (1991); B. Smolińskiej-Theiss, Dzieciństwo w małym mieście (1993); A.

Radziewicza-Winnickiego, Emeryci i renciści wobec sytuacji społecznego ubóstwa (1997); K. Marzec-Holki, Przemoc seksualna wobec dzieci (1999). Zestawienie to zawiera zaledwie nazwiska niektórych pedagogów i wybrane tytuły ich prac.

Powyższa periodyzacja rozwoju polskiej pedagogiki społecznej stanowić będzie tło systematyzujące rekonstrukcję poglądów czołowych pedagogów na zakres zadań badawczych i praktycznych pedagogiki społecznej.

11. W zakres jakich dziedzin Helena Radlińska ujmuje zadania pedagogiki społecznej?

Helena Radlińska ujmuje zakres zadań pedagogiki społecznej w trzy dziedziny:

1. TEORIA PRACY SPOŁECZNEJ- zajmuje się rozpoznawaniem warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki, pomocy, zabezpieczenia oraz poszukiwania sposobów odnajdywania sił ludzkich i organizowania ich do przezwyciężania, do zmiany niekorzystnych uwarunkowań środowiskowych na korzystne dla rozwoju jednostek i grup społecznych.

2. TEORIA OŚWIATY DOROSŁYCH- obejmuje zagadnienia kształcenia i dokształcania dorosłych, organizacji wczasów , wspomagania kompetencji jednostek i grup niezbędnych do wypełniania różnorodnych zadań.

3. HISTORIA PRACY SPOŁECZNEJ I OŚWIATOWEJ- poszukuje czynników ewolucji urządzeń i instytucji społecznych, ich powiązań, trwałości i zmienności dążeń i form, skutków celowych i samorzutnych oddziaływań wychowawczych.

Według Radlińskiej, w związku z występowaniem nowych problemów dziedziny te bądź rozszerzają się, bądź emancypują się jako samodzielne obszary badań (obecnie odnosi się to m.in. do historii wychowania i andragogiki).

12. Co to jest szkołocentryzm?

„szkołocentryzm”- implikuje zakres zainteresowań pedagogiki społecznej problematyką uwarunkowań środowiskowych młodzieży szkolnej.

Wzrost zainteresowania tą problematyką powstał w wyniku upowszechniania obowiązku szkolnego w Polsce , co stymulowało potrzebę celowych interwencji wychowawczych w pozaszkolnym środowisku życia ucznia.

13. Jakie grupy zadań pedagogiki społecznej wyróżnił Edmund Trempała?

Edmund Trempała, na podstawie wiedzy naukowej zgromadzonej przez ośrodki pedagogiki społecznej, wyszczególnił trzy grupy zadań podejmowanych przez pedagogikę społeczną:

1. analiza (opis i ocena)- konkretnych środowisk wychowawczych,

2. projektowanie zmian- ( w ujęciu modelowym, wzorcowym) w badanym środowisku wychowawczym.

3. podjęcie działań praktycznych- służących poprawie analizowanej rzeczywistości wychowawczej.

14. Jakie treści związane z pedagogiką społeczną zawarł w „Studiach Pedagogicznych” w roku 1984 Tadeusz Pilch?

Tadeusz Pilch we współredagowanym 36 tomie „Studiów Pedagogicznych”, w 1984 roku zarzuca pedagogice społecznej dominację metod i technik nad celami przebudowy społecznej. Był to okres nasilonych deklaracji o przebudowie społecznej. Sytuacja ta znalazła swoje odzwierciedlenie w stanie badań. Badania mają charakter deskryptywny i niechętnie odwołują się do diagnozy genetycznej, unikając formułowania celów zasadniczych. Autor proponuje badania normatywne.

Pilch postuluje:

-horyzonty myślowe i praktyka pedagogiki społecznej zostały rozszerzone o pojecie społeczeństwa globalnego, a nie zawężanie wyłącznie do struktur i procesów indywidualistycznych, choć tych nie należy zaniedbywać jako przedmiotu poznania.

W ten sposób w pedagogice społecznej znajda się:

1) zadania opisowe (empiryczne),

2) zadania normatywne (stawianie celów i wartości),

3) zadania socjotechniczne (zasady kształtowania rzeczy, zjawisk takich, które reprezentowałyby ład społeczny).

Pilch przestrzega, aby warstwy normatywnej celów i wizji ładu społecznego nie budować na podstawie jakiejkolwiek ideologii czy przeświadczenia politycznego, albowiem muszą mieć trwałą, uniwersalną podstawę i należy zwrócić uwagę na kształtowanie postaw allocentrycznych, tolerancji.

15. W jaki sposób próbowano ujmować pedagogikę społeczną latach 90 – tych ?

Pedagogikę społeczną próbowano ujmować jako:

-dyscyplinę zajmującą się działalnością wyłącznie profilaktyczno- kompensacyjną wśród warstw upośledzonych pod względem rozwojowym, środowiskowym, kulturalnym,

-teorię i praktykę środowiska wychowawczego, stwarzającego warunki rozwoju osobowego każdemu człowiekowi,

-skoncentrowaniem się nad wychowawczym funkcjonowaniem typologicznie różnych środowisk wychowawczych z perspektywy podejmowanych działań kompensacyjnych, profilaktycznych i modernizacyjnych.

16. Jakie trzy typy działań wychowawczych wyróżnił Aleksander Kamiński?

Kamiński wyróżnia trzy typy działań wychowawczych:

1) kontakt oparty jest na indywidualnym stosunku wychowawca- wychowanek,

2) wychowanie zespołowe w grupie odpowiednio zostało zaktywizowane wychowawczo,

3) wychowanie przebiega w toku ulepszania środowiska siłami tegoż środowiska.

17. Co to jest środowisko?

Środowiskiem- nazywamy elementy otaczające kultury przyrodniczej, społecznej i kulturalnej, które działają na jednostkę stale lub przez dłuższy czas albo krótko, lecz ze znaczna siła, jako samorzutny i zorganizowany system kształtujących ją podniet.

18. Co to jest otoczenie?

Otoczeniem- jest obejmująca nas struktura szersza, zarówno trwała, jak i zmienna, zarówno oddziałująca, jak i nie oddziałująca na jednostkę.

19. Proszę wymienić dwa je zdefiniować?

Ze środowiskiem życia- mamy do czynienia wtedy, kiedy oddziaływanie środowiska jest samorzutne.

Ze środowiskiem wychowawczym- mamy do czynienia wtedy, kiedy oddziaływanie jest zorganizowane i celowe.

20. Co to jest rodzina?

Rodzina jest fundamentalnym środowiskiem życia, a zarazem podstawową komórką społeczną i wychowawczą.

21. Czym jest rodzina jako środowisko wychowawcze?

Rodzina jako środowisko wychowawcze- to zespół bodźców ukierunkowanych celowo na wartości społeczno-moralne jej członków.

22. Jakie czynniki proponuje uwzględnić Aleksander Kamiński w procesie organizowania środowiska?

W procesie organizowania środowiska wychowawczego Kamiński proponuje uwzględnić następujące czynniki:

- rozpoznawanie potrzeb ludzi poprzez rozmowy, obserwacje, wywiad środowiskowy;

- wyszukiwanie i określanie sił środowiska przy pomocy osób wartościowych moralnie i społecznie, uzdolnionych i wrażliwych na ludzkie potrzeby i aspiracje.

-

23. Czym jest według Aleksandra Kamińskiego pedagogika społeczna?

Wg Kamińskiego, pedagogika społeczna:

- jest przede wszystkim nauką praktyczną,

- ma służyć aktualnym potrzebom społecznym i jednostkowym,

- koncentrować się na problematyce środowiska wychowawczego, traktując je jako zespół działających na wychowanka i warunkujących jego rozwój oraz efekty i wyniki planowej działalności oświatowo-wychowawczej.

- współdziała z innymi naukami społecznymi i biologicznymi.

-

24. Kim jest człowiek w aspekcie pedagogiki społecznej?

CZŁOWIEK- istota naturalna, osobowość ukształtowana pod wpływem takich czynników, jak: ustrój somatyczno- psychiczny, środowisko życia, instytucje powołane do zadań wychowawczych oraz własna praca jednostki nad sobą.

25. Proszę zdefiniować pedagogikę społeczną w szerszym i węższym znaczeniu?

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA:

1) w znaczeniu szerszym- jest to kierunek pedagogiczny koncentrujący swe zainteresowania na środowisku, a ściślej mówiąc na wzajemnym oddziaływaniu środowiska na jednostki i jednostek na środowisko oraz na wynikających stąd trudnościach, sukcesach, problemach i za daniach wychowawczych,

2) w znaczeniu węższym- jest teorią wychowawczej funkcji pracy socjalnej, odnoszonej do wszystkich generacji wieku.

26. Czym są siły twórcze według Heleny Radlińskiej?

„SIŁY TWÓRCZE" (SIŁY SPOŁECZNE) CZŁOWIEKA I ŚRODOWISKA.

Wg Radlińskiej- widzialne i utajone wartości tkwiące w człowieku i środowisku. Dzięki ich wyzwoleniu i wydobyciu, we wspólnym działaniu przetwarzać można istniejącą rzeczywistość.

27. Czym są siły twórcze według Aleksandra Kamińskiego?

Wg Kamińskiego- były rozumiane w trojaki sposób:

- są to jednostki ludzkie wartościowi moralnie i społecznie, uzdolnione, wrażliwe na ludzkie potrzeby i aspiracje,

- są to zespoły, placówki, instytucje sprawnie funkcjonujące w zaspokajani! potrzeb jednostkowych i społecznych,

- są to wartości niematerialne, jak: idee społeczne, teorie intelektualne, wzorce kulturalne, normy moralne, wartościowa tradycje i zwyczaje, wizje lepszego jutra.

28. Co to jest wzór?

Wzór- jest strukturą odtwarzającą regularność rzeczywistych ludzkich zachowań lub funkcjonowania danej instytucji.

29. Czym jest wzorzec według Heleny Radlińskiej?

„Wzorzec — zdaniem Radlińskiej — jest to zestawienie norm. Obejmuje to, co jest osiągalne w danej epoce i kulturze. Zawiera w sobie realne wskazania przebudowy i kompensacji w poszczególnych dziedzinach. Przez swe składniki obiektywne wzbogaca i przetwarza wzór społeczny, powstający samorzutnie jako obraz godny szacunku i naśladownictwa".

30. Proszę omówić metodę indywidualnego przypadku?

METODA INDYWIDUALNEGO PRZYPADKU

Wg Kamińskiego- jest sztuką, w której wiedza życiowa i nauka o człowieku oraz środowisku, a także umiejętność obcowania z ludźmi- są użyte w celu zmobilizowania sił w jednostce i odpowiedniej pomocy w społeczeństwie dla ulepszenia wzajemnego przystosowania jednostki i jej środowiska.

Początkowo była to metoda stosowana wobec potrzebujących opieki i pomocy lekarskiej, coraz częściej stosowana wobec jednostek normalnych, np. w kontekście rodziny lub grupy.

Trzy etapy metody indywidualnego przypadku:

1. diagnoza społeczna- czyli rozpoznawanie przyczyn i ich nasilenia. Narzędziem jest w tym etapie wywiad środowiskowy oparty na kwestionariuszu z pacjentem dopełniony obserwacją.

Czynności diagnostyczne to:

- zebranie informacji i diagnoza właściwa,

2. opracowanie planu postępowania skierowanego na korygowanie środowiska oraz na postępowanie wychowawcze,

3. prowadzenie przypadku drogami rewalidacji:

- metoda rzeczowo- środowiskowa, zależna głównie od polityki społecznej,

- metoda psychowychowawcza, zależna od pracowników socjalnych,

Procesy rewalidacyjne są kosztowne i długotrwałe, a ich rezultat może być pomyślny lub pośredni.

Podstawowe zasady tej metody:

- akceptowanie jednostki taką, jaka jest,

- wiara w tę jednostkę,

- przerzucanie mostu życzliwości,

- dążenie do nastawienia jednostki, aby sama chciała skorygować swoje życie oraz dobrze rozpoznać się we własnej osobowości.

31. Proszę omówić metodę pracy grupowej?

METODA PRACY GRUPOWEJ

W metodzie tej oddziałuje się na jednostkę za pośrednictwem małej grupy.

Celem pracy grupowej jest uczynienie grupy zespołem wychowawczym.

Rodzaje grup:

- grupa rozwojowo- wychowawcza (np. na gruncie pracy kulturalno- oświatowej),

- grupa psychoterapeutyczna (organizowana dla osób nieprzystosowanych społecznie, w której słucha się zwierzeń, dyskutuje, prowokuje intelektualny akt krytyki i emocjonalnej decyzji poprawy). Przedmiotem zabiegów jest jednostka,

- grupa rewalidacyjna (dla osób wykolejonych lub zagrożonych tymczasowo), np. drużyny podwórkowe, grupy obozowe oraz rodziny problemowe. Trudną przeszkodą dla tychże grup są grupy szkodliwe społecznie- np. przestępcze. Należy wtedy stworzyć grupę konkurencyjną.

32. Proszę omówić metodę środowiskową?

ORGANIZOWANIE SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ (METODA ŚRODOWISKOWA) inaczej — środowiska naturalnego grupy ludzi, którą łączy bliskość zamieszkania.

Metoda organizowania społeczności jest najtańszą z metod pracy społeczno-wychowawczej.

Metoda środowiskowa, to inaczej mówiąc organizowanie społeczności lokalnej dla zadań socjalnych (społeczno-wychowawczych). Polega ona na ulepszaniu sytuacji społeczności lokalnej zjednoczonymi wysiłkami organizacji publicznych i społecznych, mobilizujących wszelkie siły społeczne do działań opartych na wspólnym planie, wypracowanym za pomocą odpowiednich badań kompleksowych.

Podstawową zasadą metody środowiskowej jest to, że poczynań nie prowadzi się dla społeczności, lecz przez społeczność i wspólnie z nią.

Po dokonaniu lustracji społecznej, przystąpić należy do planowania ulepszeń środowiska lokalnego.

Stabilizacja poczynań organizujących społeczności lokalne może mieć trojaką postać:

- objęcie kierownictwa poczynań przez odpowiednią grupę,

- objęcie kierownictwa poczynań przez samorząd osiedlowy,

- powołanie w tym celu specjalnej organizacji.

33. Proszę zdefiniować pojęcie opieka?

OPIEKA- to czynność świadczona także na rzecz ludzi dorosłych i starych, znajdujących się w trudnych sytuacjach życiowych, a nie mogących samodzielnie tych trudności przezwyciężyć. Należy ją odróżnić od udzielanej pomocy doraźnej w sytuacjach losowych czy odpowiedzialności za podopiecznego. Opieka dotyczyć więc będzie takich sytuacji życiowych jak wielodzietność, długotrwała choroba, destrukcja rodziny, aspołeczne zachowanie się członka rodziny.

34. Proszę zdefiniować pojęcie profilaktyki społecznej?

PROFILAKTYKA SPOŁECZNA-

ma polegać na zapobieganiu tym wszystkim sytuacjom, które powodują potrzeby opieki społecznej. Ma ona również redukować przypadki niedostosowania społecznego, wykolejeń i patologii społecznej. Powinna uprzedzać stany zagrożenia moralnego, zdrowotnego, kulturalnego i społeczne go.

35. Proszę zdefiniować opiekę w wąskim rozumieniu?

opieka w wąskim rozumieniu- dotyczyć będzie ścisłej opieki społecznej, a więc różnego rodzaju świadczeń o charakterze materialnym i psychicznym w stosunku do osób potrzebujących pomocy w życiu, z powodów takich jak klęska życiowa, choroba, zaburzenia psychiczne, osamotnienie, upośledzenie, brak mieszkania, w walce ze złymi nałogami czy też sytuacjami, w których jednostka nie jest zdolna pokierować sobą.

36. Proszę zdefiniować opiekę w szerszym rozumieniu?

opieka w szerszym rozumieniu- dotyczyć będzie pomocy społecznej, udzielonej nie określonej liczbie osób, lecz najszerszym masom społeczeństwa poprzez profilaktyczne zapobieganie wszelkiego rodzaju nieprzystosowaniom, dezintegracji społecznej, brakom zdrowotnym, moralnym i materialnym.

37. Czym są badania kompleksowe?

Badania kompleksowe- z udziałem zespołu specjalistów różnych dyscyplin naukowych wzajemnie się uzupełniających (psychologów, pedagogów, socjologów, lekarzy, itp.), dokonać można wnikliwego rozpoznania badanych zjawisk społeczno- wychowawczych w ich przebiegu i uwarunkowaniach, a także racjonalnego planowania zmian i usprawnień w pracy instytucji, eliminowania zjawisk wychowawczo niekorzystnych, ustalenia i przyjęcia celowego programu organizowania środowiska życia określonej zbiorowości.

38. Czym są badania jednorodne?

Badania jednorodne- badania z zakresu pedagogiki społecznej przeprowadzane przez jednorodną grupę naukowców (naukowców z tej samej dziedziny).

39. Czego można się spodziewać po zespołowych badaniach z udziałem różnych specjalistów?

Spodziewamy się:

wszechstronnego poznania i wyjaśnienia badanych problemów, które wysuwamy względem zachowania się jednostek, grup społecznych wobec funkcjonowania instytucji, stowarzyszeń i różnego rodzaju organizacji.

40. Kim była Alice Salomon?

Alice Salomon (1872- 1948)

Była prekursorka pracy socjalnej i pedagogiki społecznej w Europie. Pełna biografia i dokonania Alice Salomon zostały zawarte w książce Bergera z 1998 roku.

Alice Salomon była działaczką ruchu na rzecz praw kobiet, krytykiem społecznych nierówności w okresie rozwijającego się kapitalizmu europejskiego i amerykanskiego. W roku 1933 Alice Salomon, zmuszona przez Gestapo, musiała opuścić Niemcy. Osiadła w Stanach Zjednoczonych, gdzie w 1948 zmarła. Pomimo, iż w roku 1914 przeszła na religie protestancką, pochodzenie żydowskie wywarło decydujący wpływ na jej pracę i twórczość. Sama zaliczał się do generacji kobiet- pionierów, włączających się w życie społeczne i narodowe.

- w 1893 roku zaangażował się w program pracy socjalnej „Dziewczęta- Kobiety w pomocy społecznej”,

- w 1900 roku obejmuje funkcję przywódczą w Niemieckim Związku Organizacji Kobiecych oraz bierze aktywny udział w pracach różnych komisji tych organizacji,

- w 1908 roku zakłada społeczną szkołę dla kobiet w Berlinie, która w 1925 roku przekształciła się w Niemiecką Akademię Pracy Socjalnej i Pedagogicznej,

- w 1929 bierze udział w powołaniu międzynarodowej organizacji Komitetu Pracy Socjalnej (International Association of Schools of Social Work, IASSW)

Pozostawiła po sobie 450 pozycji książek, artykułów, opracowań naukowych i projektów.

Alice Salomon mówiła:

„Nie było żadnej gotowej do przekazu nauki pracy socjalnej, z której moglibyśmy na zajęciach skorzystać. Uczący musiał się rozwijać sam. Nie było książek, my musieliśmy je napisać. Nasze osiągnięcia zawdzięczamy wysiłkowi całego zespołu, bardzo bliskiej współpracy”.

41. Proszę omówić życie i twórczość Aleksandra Kamińskiego w etapach?

Etap I – (1928- 1939)

Rozpoczął się od artykułów i felietonów dla dzieci i młodzieży w czasopismach „Iskry", „Na tropie", „Na przełaj", „Płomyk". W tym okresie zostało również wydanych w postaci druków zwartych siedem pozycji literackich, przeważnie o tematyce zuchowej i harcerskiej, np. Antek Cwaniak— książka o zuchach (1932). W okresie tym Aleksander Kamiński niekiedy używał pseudonimu Juliusz Górecki.

Twórczość tego okresu to wiadomości praktyczno-wychowawcze i organizacyjne w zakresie wykorzystania zainteresowań dzieci dla celów wychowawczych oraz treści nawołujące do walki o patriotyzm, treści zmierzające do ukształtowania ludzi dzielnych, prawych, rzetelnych, odpowiedzialnych, gotowych do każdej ofiary.

Etap II – ( 1939-1945)

To okres okupacji i czynnej walki Aleksandra Kamińskiego w ruchu oporu. Walczył w szeregach Armii Krajowej, był współtwórcą harcerskiego ruchu oporu, jednym z inicjatorów działalności konspiracyjnej. Był przywódcą harcerskiego ruchu oporu, brał udział w tworzeniu Szarych Szeregów, organizacji harcerskiej, walczącej zbrojnie z okupantem.

Bohaterstwa, dzielność młodzieży walczącej o niepodległość znalazły swoje odbicie w powieściach: Kamienie na szaniec (1943) oraz Zośka i Parasol (1957).

Okres ten wywarł niebagatelny wpływ na kształtowanie się jego osobowości i przekonań. Dał mu ogromny zasób doświadczenia praktycznego w zakresie pracy wychowawczej z grupą — walczącą młodzieżą w tym trudnym okresie. Mimo czynnego zaangażowania w walce znalazł jeszcze miejsce i czas na twórczość publicystyczną, konspiracyjną.

Etap III – (1946- 1950)

Po zakończeniu wojny przeszedł do pracy naukowej na Uniwersytecie Łódzkim. Współpracując z Heleną Radlińską kontynuował swoje zainteresowania pedagogiczne. W 1947 r. napisał rozprawę doktorską Nauczanie i wychowanie metodą harcerską, która była pełnym odzwierciedleniem dotychczasowych jego zainteresowań, praktycznych doświadczeń i teoretycznych rozważań. Okres powojenny to nowe trudne problemy moralne i materialne narodu, jakie pozostawiła wojna. Swoje zainteresowania naukowe Aleksander Kamiński skierował w kierunku odnowy, pomocy i szukania dróg wyjścia z trudnej sytuacji społecznej naszego kraju. Był to jednak okres najkrótszy w działalności pedagogicznej omawianego autora, ponieważ w roku 1951 powrócił z konieczności do swoich dawnych zainteresowań, jakim była archeologia

Etap IV – (1957- 1969)

to okres największej aktywności twórczej w dziedzinie pedagogiki społecznej Aleksandra Kamińskiego.

Napisał:

Polskie związki młodzieży 1804-1831 (1963),

Samorząd młodzieży jako metoda wychowawcza (1965),

Czas wolny i jego problematyka społeczno-wychowawcza (1965),

Polskie związki młodzieży 1831-1848 (1968)

Spółdzielnia uczniowska jako placówka wychowawcza (1967)

Ten etap dociekań autora to kolejne problemy społeczne, wyłaniające się z rzeczywistości społeczno-gospodarczej i spraw codziennych kraju. Pozostając wiernym w swojej twórczości naukowej sprawom dzieci, młodzieży i harcerstwa, zaczął interesować się coraz częściej sprawami ludzi dorosłych.

Wiele miejsca poświęcił samorządom szkolnym, uczniowskim i studenckim jako konkretnym środowiskom wychowawczym.

Etap V – (1970- 1978)

Ostatni etap twórczej działalności pedagogicznej Aleksandra Kamińskiego. Powstało w tym okresie około 40 opracowań naukowych.

Napisał:

Analiza teoretyczna polskich związków młodzieży do połowy XIX wieku (1971), Pedagogika społeczna dla potrzeb pracowników socjalnych (1971),

Funkcje pedagogiki społecznej. Praca socjalna i kulturalna — podręcznik akademicki (1972),

Studia i szkice pedagogiczne (1978)

oraz pośmiertnie pod jego redakcją—Pedagogika opiekuńcza J. C. Babickiego. Pisma wybrane (1980)

W 1973 r. kończy swoją działalność na terenie Uniwersytetu Łódzkiego, przechodzi na emeryturę i przenosi się na stałe do Warszawy, kontynuując aktywność twórczą w zakresie najbardziej interesujących go problemów, jakimi były bieżące zjawiska wychowawcze, rodzące się nowe problemy pedagogiki społecznej, np. życie i edukacja człowieka w wieku sędziwym. Aleksander Kamiński zmarł 21 marca 1978 r.

42. Jak rozumiany był przez Aleksandra Kamińskiego proces wychowania?

A. Kamiński kojarzył pedagogikę społeczną ze swoiście rozumianym procesem wychowania.

Proces wychowania- dokonuje się w różnorodnych sytuacjach życiowych i obejmuje wszystkie etapy życia człowieka.

Kręgi wychowania intencjonalnego powinny być rozszerzone poza tradycyjne środowisko wychowawcze (poza rodzina, szkołą, placówkami opieki nad dzieckiem, proces wychowania powinien przebiegać w: poradniach świadomego macierzyństwa, schroniskach turystycznych, szpitalach, dziecięcych grupach podwórkowych, muzeach, redakcjach, zespołach artystycznych, zakładach pracy i społecznościach sąsiedzkich.

Z procesem wychowania wiąże się pojecie wychowawcy, które będzie dotyczyć wszystkich zawodów, którym towarzyszy pośrednio lub bezpośrednio wychowanie.

43. Proszę zdefiniować badania społeczno – pedagogiczne według Heleny Radlińskiej?

„Badania społeczno-pedagogiczne:

zajmują się wzajemnym oddziaływaniem wpływów środowiska i przekształcających je działań jednostek. W odróżnieniu od badań przeprowadzanych przez pokrewne dziedziny, kładą nacisk na rozpoznawanie roli czynników, które świadomie nastawiają wolę ludzką. Interesują się wszystkim, co odsłania i potęguje siły jednostek i gromad ludzkich. Przez pielęgnowanie zadatków, uzdolnień i ukazywanie dróg potrzebie twórczości”.

44. Proszę omówić etapy zespołowych badań pedagogicznych?

1. OBSERWACJA- była przeprowadzana w toku normalnej pracy zawodowej i codziennego życia w określonym środowisku. Stosowana od kilku miesięcy do kilku lat. Obserwacja traktowana była przez Radlińską jako fundamentalne narzędzie badawcze.

Celem tego etapu było:

- uchwycenie przynajmniej zewnętrznych związków i zależności zachodzących między obserwowanymi zdarzeniami,

- pomóc badaczowi w postawieniu właściwych zagadnień, które ma on rozwiązywać opierając się na wnioskach wynikłych z obserwacji planowej i innych technik badawczych.

Wyróżniamy wg Radlińskiej dwa rodzaje obserwacji:

- „z zewnątrz”- polega na tym, że jest prowadzona w środowisku bez jego współpracy,

- „od wewnątrz”- jest uwikłana w życie danego środowiska.

2. GROMADZENIE I KRYTYKA MATERIAŁÓW

Zasady obowiązujące w tym etapie:

- zasada ścisłego oznaczania pochodzenia i warunków powstawania każdego dokumentu, w którym znaleziono takie materiały, aby można było je ocenić i sięgnąć do źródeł,

- należy zapoznać się między innymi z tradycjami kulturowymi środowiska, z rozwojem gospodarki, z funkcjonowaniem instytucji oświatowo- artystycznych,

Zespół Radlińskiej, przy zbieraniu materiałów badawczych, posługiwał się ankietami i testami. Ankiety były używane pomocniczo.

3. TECHNIKI UTRWALANIA MATERIAŁÓW

Zasady obowiązujące w tym etapie:

- technika utrwalania powinna być prosta, wyniki starannie zapisywane,

- dziennik badań powinien zawierać w porządku chronologicznym plany pracy, protokoły dyskusji, przegląd podejmowanych czynności badawczych,

- do dziennika nie należy włączać uzyskiwanych materiałów, tylko na marginesach trzeba zaznaczyć, w jaki sposób zostały ułożone (-załączniki: formularze, okólniki, -według spisu treści i w oddzielnych teczkach :materiały opisowe, -zszywane: artykuły z czasopism, -w układzie chronologicznym lub rzeczowym: odpowiedzi na ankiety, karty zdrowia, odpisy świadectw).

Należy pamiętać, iż każdy temat badawczy i jego dokumentacja powinny być w oddzielnej teczce.(okładka: tytuł badania, w środku: opis badania, harmonogram badań, skład zespołu wraz z ich podpisami).

Uwagi na temat utrwalania materiałów:

1. nie należy nadużywać: formularzy i kwestionariuszy. Ponieważ nadmiar schematów fałszuje rzeczywistość,

2. przy segregowaniu odpowiedzi na ankietę należy używać arkuszy zbiorczych,

3. konieczne jest podpisywanie dokumentów przez osoby zbierające informacje,

4. Należy podać na dokumentacji miejsce i datę badania,

5. należy dbać o czytelne wypełnianie arkuszy, protokołów opracowań.

Etap ten jest podstawą do dalszych czynności i wykorzystania przez zespół.

4. OPRACOWANIE ZEBRANEGO MATERIAŁU

Najważniejsze kwestie związane z tym etapem:

- na wstępie tego etapu należy dokonać przeglądu całości, analizując go ze względu na cel postawiony badaniu, sposób zbierania materiałów, ich zasięg, braki zauważone podczas kontroli oraz oceną przydatności materiałów,

- wyrobienie poglądu zespołu badawczego na posiadane materiały i pojęcie sposobów dalszego ich opracowania,

- klasyfikacja zebranego materiału,

- wszechstronna analiza badanych zjawisk miała uchronić badaczy przed błędnymi wnioskami i pozwoli zrozumieć pozorne sprzeczności lub nielogiczne zjawiska,

- w celu dokładniejszego poznania badanego zjawiska (jeśli chodzi o ilość i jakość) opracowano środki pomocnicze, jak: miernik, średnia, wzorzec, norma (służyły one ustaleniu optymalnej granicy wielkości poszczególnych zjawisk),

- należy pamiętać o ostrożnym wyciąganiu wniosków ze średniej (nie można uznać pomiarów rozwoju fizycznego dzieci żyjących w nędzy za podstawę ogółu populacji dziecięcej w danym wieku).

-

Radlińska zwraca uwagę na trudności w ustalaniu i wyborze określonego miernika, który służyłby do obiektywnej oceny przyczyn i różnic w zakresie badanych zjawisk, wynikających z wrodzonych właściwości dzieci i oddziaływań środowiska. Powołuje się na badania z dzieckiem, które poddane testowi obrazkowemu osiągało gorsze wyniki od dziecka, które częściej stykało się z podobnymi obrazkami.

5. KORZYSTANIE Z LITERATURY- powinno poprzedzać i ułatwiać wyraźne formułowanie zagadnień.

Wartość tego etapu jest wyjątkowa ponieważ problematyka badań społeczno- pedagogicznych dotyczy różnych dziedzin wiedzy:

- polityki społecznej,

- psychologii wychowawczej,

- socjologii,

- pracy socjalnej i kulturalnej,

Przy korzystaniu z literatury należy:

1) uważać na bezkrytyczne naśladownictwo lub lekceważenie zwartych wiadomości w przeglądanej literaturze,

2) zapoznać się ze źródłami, opracowaniami szczegółowymi, metodami roboczymi autorów,

3) wiedzieć, że szczegóły podawane w opracowaniach są na tyle godne uwagi, na ile są potrzebne do dalszych badań lub wyjaśniają wykryte prawidłowości,

Nie należy przy korzystaniu z literatury przywiązywać większej uwagi do wrażeń mętnych, i do języka pseudonaukowego, przeładowanego wyrazami technicznymi.

Radlińska zwracała w swoich badaniach uwagę na dokładność w prowadzeniu badań i na wszechstronną analizę materiału oraz na bardzo ostrożne wysuwanie wniosków i uogólnień.

Każdy krok badawczy musi znaleźć swoje uzasadnienie naukowe. W innym przypadku może opóźniać, a nawet zniweczyć ostateczny sukces badawczy.

45. Czym jest edukacja permanentna według Heleny Radlińskiej?

Edukacja permanentna-

- określana przez Radlińską mianem samokształcenia,

46. Jakie są warunki powodzenia badań społeczno – pedagogicznych?

Warunkiem powodzenia badań jest:

-właściwy dobór współpracowników naukowych,

-dokładność,

-wszechstronna analiza badanych faktów,

-umiejętność nawiązywania kontaktów z ludźmi w badanym środowisku,

-gruntowne przygotowanie merytoryczne i metodyczne uczestników badań,

-uczciwość naukowa,

-przyjmowanie i analizowanie faktów bez względu na to, czy są zgodne z przyjętą tezą, czy nie.

47. Proszę omówić badania Adama Karwowskiego nad analizą warunków życia i wychowania w mieście dzieci, którym został odroczony obowiązek szkolny?

Przykładem badań zespołowych kompleksowych są badania Adama Karwowskiego nad analizą warunków życia i wychowania w mieście dzieci, którym został odroczony obowiązek szkolny. Celem badań było znalezienie i analiza przyczyn niskiego poziomu dojrzałości szkolnej dzieci.

Badania były przeprowadzone dwukrotnie. Po pierwszej nieudanej próbie, kiedy to wyniki badań były zbyt powierzchowne- decyzje przeprowadzających badania lekarzy, co do poziomu fizycznego i umysłowego badanych dzieci opierały się na zbyt subiektywnych podstawach- Karwowski przeprowadził je jeszcze raz. Tym razem badania prowadzili słuchacze Studium Pracy Społeczno- Oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej, uczennice Szkoły Pielęgniarstwa w Warszawie pod kierunkiem Heleny Radlińskiej i Marii Kaczyńskiej. W drugiej próbie badań uwzględniano wyniki z pierwszej próby. Karwowski słusznie zakładał, że wyniki poprzednich badań i płynące z nich wnioski wyraźnie krzywdziły dzieci pochodzące z najbiedniejszych rodzin, żyjące w najgorszych warunkach. Odraczanie tym dzieciom obowiązku szkolnego wpływało ujemnie na dalszy ich rozwój.

48. Proszę omówić badania Heleny Radlińskiej nad reorganizacją zapisów szkolnych, przeprowadzonych w 1933 roku?

Przykładem badań kompleksowych ( w których wzięli udział lekarze, higienistki szkolne, psychologowie, asystenci Wolnej Wszechnicy Polskiej i studenci) były badania H. Radlińskiej nad reorganizacją zapisów szkolnych, przeprowadzone w 1933 r. na 599 dzieciach z dzielnicy Warszawy- Ochoty.

Celem badań było:

- poznanie warunków materialno- bytowych dzieci wstępujących do szkoły,

- poznanie ich dojrzałości do podjęcia obowiązków szkolnych,

- próba poprawy warunków życiowych pewnej grupy dzieci.

Oto przebieg badań w punktach:

1) Punkty zapisu dzieci posiadały urządzone poczekalnie i miejsca zabaw dla dzieci (przeważnie znajdujące się w sali gimnastycznej),

2) Rodziców oraz ich dzieci przyjmowano wedle wcześniej ułożonego planu, wydając numerki z oznaczeniem godzin przyjęć,

3) Na ścianach pomieszczeń, gdzie przeprowadzane były badania znajdowały się afisze informujące, no.: Co należy się wszystkim dzieciom; O dzieciach, które wymagają specjalnej opieki.

4) Na środku sali studenci prowadzili zabawy z dziećmi,

5) W sali znajdowały się dwa stoliki, do których podchodziły osoby z numerkami (do jednego stolika numery parzyste, a do drugiego nieparzyste),

6) Na specjalnych kartach zapisywano -imię, -nazwisko, -wiek dziecka, -zawód rodziców, -czy dziecko zgłaszało się poprzednio do zapisu, -wyniki badania lekarskiego, -skierowanie do dalszych badań i uzasadnienie tego kierowania,

7) Powołani w celu sprawniejszego przeprowadzania zapisów, ankieterzy- łącznicy, posiadali komplet danych i narzędzi badawczych: karty zapisów, formularze do dalszych badań, kwestionariusze wywiadu. Wykonywali następujące czynności:

- przeprowadzali uzupełniające badania pedagogiczne,

- towarzyszyli przy badaniu psychologicznym i lekarskim,

- w razie potrzeby wyjaśniali rodzicom cel i konsekwencje badań,

- przeprowadzali wywiad pedagogiczny z rodzicami.

- w trakcie wywiadu zadawali pytania o: warunki bytu, sposób zarobkowania, mieszkanie, regularność i rodzaj posiłków, czy rodzina korzysta z pomocy instytucji społecznych. Ważnym pytaniem otwartym było: co matka uważa za najważniejsze dla poprawienia ogólnego rozwoju dziecka?

9) W badaniach psychologicznych zastosowano testy indywidualne,

10) Badania specjalistyczne odnośnie stanu zdrowia i rozwoju fizycznego dzieci przeprowadzał lekarz, a pielęgniarki dokonywały pomiaru wzrostu, wagi, obwodu klatki piersiowej.

11) W przypadku odroczenia obowiązku szkolnego dziecku, przewidziane były dalsze kroki postępowania kompensacyjnego. Przyczyny odroczenia oraz karta z adresami instytucji, do których należy się zwrócić o pomoc, były przekazywane rodzicom przez łącznika lub lekarza.

12) Komplet materiałów wychowawczych składał się:

- dwie karty zapisu (urzędowa i badawcza),

- arkusz wywiadu,

- notatki z badania psychologicznego.

Dane z tych dokumentów nanoszono na arkusze zbiorcze, a całość materiałów odpowiednio układano (chłopcy- kolor czerwony, liczba nieparzysta, dziewczynki- kolor niebieski, liczba parzysta).

49. Proszę omówić sieć wsparcia społecznego?

Poczucie wspólnoty zakorzenienia wiąże się z posiadaniem przez jednostkę określonych grup wsparcia społecznego w określonej przestrzeni: rodzina, przyjaciele, koledzy, sąsiedzi, organizacje formalne, organizacje nieformalne, nauczyciele, duchowni, lekarze itd. Dzieje się tak ze względu na następujące rodzaje wsparć, jakie stamtąd otrzymujemy lub też możemy oczekiwać i udzielać. Jest to wsparcie w pięciu głównych płaszczyznach, postaciach lub formach:

1. Wsparcie emocjonalne, polegające na dawaniu komunikatów werbalnych i niewerbalnych typu: Jesteś przez nas kochany", .Jesteś nasz", „lubimy cię", „masz mocne cechy charakteru", „nie poddawaj się", „nie ulegaj".

2. Wsparcie wartościujące, które polega na dawaniu jednostce komunikatów typu: .Jesteś dla nas kimś znaczącym", „dzięki tobie mogliśmy to osiągnąć", „trzymaj się tak dalej".

3. Wsparcie instrumentalne, czyli dostarczanie konkretnej pomocy, świadczenie usług, np. pożyczenie pieniędzy, udzielenie kredytu, załatwienie mieszkania, ubrania, dostarczenie projektu, wskazanie formy leczenia itp.

4. Wsparcie informacyjne, czyli udzielanie rad, porad prawnych i medycznych, informacji, które mogą pomóc w rozwiązywaniu problemu życiowego jednostki, np. w ustalaniu drogi kształcenia, poszukiwaniu pracy, a nawet porad towarzyskich, hobbystycznych, w zakupach i modzie.

5. Wsparcie duchowe (psychiczno-rozwojowe) występuje wówczas, kiedy jednostki lub grupy (w tym rodzina), pomimo prób i wysiłków własnych oraz udzielanego im wsparcia w innych formach, nadal pozostają w sytuacjach dla nich trudnych, bez wyjścia. Najczęściej jest to stan apatii, niemożności, rezygnacji, wyczekiwania, iluzji, widzenia przyczyn kryzysu niepowodzeń poza sobą etc. Ta forma wsparcia stanowi ważny element „spirali życzliwości", o której tutaj mowa.

Bliskie więzi z innymi chronią nas przed poczuciem alienacji i już z tego względu wzmacniają one naszą odporność psychiczną. Wsparcie społeczne to przede wszystkim pomoc dostępna jednostce lub grupie w sytuacjach trudnych, stresowych, przełomowych, a które bez wsparcia innych nie są w stanie przezwyciężyć. Głównie zachodzi to wówczas, kiedy stoimy wobec zadań i wyzwań zmierzających do „pokonywania życia" (L. Bónnisch, 1992).

50. O czym traktował Raport o stanie oświaty w PRL z 1973 roku?

Przykładem badań zespołowych dotyczących zjawisk wychowawczych jest:

-Raport o stanie oświaty w PRL (1973),

Na przestrzeni wielu lat, od czasu H. Radlińskiej, organizowane były mniej lub bardziej udane- próby badań zespołowych nad wychowaniem (procesami, warunkami, efektami).

Publikowane prace na temat tych badań zawierają ich ostateczne wyniki, nie przedstawiając metodologicznego aspektu i ich różnych etapów.