Rodzaje ukladów/układ doswiadczakny:sposób rozmieszczania czynnikow i ich poziomów na poletkach w powtórzeniach .CEL:eliminacja zmienności glebowej,umożliwienie dokładnej oceny istotność efektów działania badanych czynników i ich współdziałanie.DLA DOŚWIADCZEN JEDNOCZYNNIKOWYCH:układ całkowicie losowy:obiekty rozmiescza się losowo, nie eliminuje zmienności glebowej-rzadko stosowany,dla doświadczeń wazonowych,sadowniczych,z zakresu ochrony roślin,poletka nie musza być zlokalizowane obok siebie.
| A1 | A3 | A2 | A2 | A1 | A3 | A2 | A3 |
|---|
Układ losowych bloków ze wzorem:co kilka powtórzeń staje się odmianą wzorcową dla porównania z badanymi obiektami,często stosuje się tzw. INTERPOLACJE-poprawianie wyników zgodnie z kierunkiem zmienności glebowej
| W | 1 | 2 | 3 | W | 4 | 5 | 6 | W |
|---|
Układ bloków losowych(kompletnie zrondomizowanych): na polu doświadczalnym obiekty zlokalizowane są obok siebie tylko 1raz-BLOK,w bloku jest tyle poletek ile poziomów czynnika,bloków nie dzieli się mogą być od siebie oddalone 1blok-1powtorzenie, pozwala ocenic zmienność glebowa między blokami i wyeliminować jej zakłócający wpływ,zmiennośc w bloku powinna być jak najmniejsza,liczba obiektów nie powinna przekroczyć 16
| A1 | A2 | A3 | A4 |
|---|
| A4 | A3 | A2 | A1 |
|---|
Układ niekompletnych bloków nierównoważonych:w doświadczeniu z dużą liczbą obiektów, 1powtórzenie=kilka bloków jednakowej wielkości,w poszczególnych blokach rozlosowuje się tylko część obiektów,eliminuje zmienność glebową ale trudniejsze jest oszacowanie błędu.
| 9 | 4 | 13 | 12 | 7 |
|---|
-blok1
| 3 | 11 | 5 | 2 | 1 |
|---|
-blok2……do bloku12
Układ kratowy kwadratowy całkowicie zrównoważony(zbalansowany):do porównania dużej liczby obiektów,obiektów może być tyle ile wynosi kwadrat liczby całkowitej np. 9=32,16=42,każdy obiekt spotyka się z każdym innym tylko raz,duza powierzchnia doświadczalna,zwiększenie dokładności oceny obiektów(ustalenie liczby blokow w powtórzeniu=$\sqrt{k}$,rozmieszczenie obiektów w blędzie bloku),liczba powtórzeń=$\sqrt{k + 1}$
| 14 | 13 | 16 | 5 | 6 | 8 | 7 | 3 | 1 | 2 |
|---|
K=16
Układ kwadratu lacińskiego:stosowany gdy wystepuje dwukierunkowa zmienność glebowa,dla małej liczby obiektów,liczba powtórzeń=liczbie obiektów, ilośc poletek-2
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
|---|---|---|---|---|
| 5 | 3 | 4 | 1 | 2 |
| 4 | 5 | 1 | 2 | 3 |
| 2 | 1 | 5 | 3 | 4 |
| 3 | 4 | 2 | 5 | 1 |
Czynnik-nawożenie dawka herbicydów,cos co wpływa na wynik doświadczenia.Poziom czynnika:intensywność,różne dawki.
DLA DOSWAIDCZEŃ WIELOCZYNNIKOWYCH:układ całkowicie losowy:(kompletnie zrandomizowane) losowemu rozmieszczeniu na jednostkach doświadczalnych podlegają kombinacje poziomow obu czynników-wszystkie obiekty i ich powtórzenia.Uklad losowych bloków:blok z doświadczenia sklada się z takiej samej ilości poletek jaka ilośc obiektu,każda kombinacja(obiekt)obu czynników wystepuje w porównaniu raz,rozmiesczenie poziomów jednego czynnika w bloku nie zależy od poziomó 2go czynnika.
| A1 | A1 | A2 | A3 | A3 | A2 | A1 | A1 | A3 | A1 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| B1 | B1 | B1 | B2 | B2 | B3 | B1 | B4 | B4 | B1 |
Układ losowych podbloków(SPLIT-SPLOT):ułatwia wykonywanie zabiegów,może występowac niejednakowa pozycja wykonania zabiegów agrotechnicznych w każdym z poletek,dla doświadzcen trójczynnikowych(Split-splot-plot).
| A1 |
|---|
| 1 |
| A2 |
|---|
| 4 |
Układ równoważonych podblokow(Split-block):układ krzyzowy powtórzenia jgo czynnika umieszcza się losowo w rzedach,2go w kolumnach,a obu czynników krzyżują się prostopadle tworząc kombinacje tych czynników,dla doświadczeń agrotechnicznych uprawowych.
Układy mieszane(Split-splot-split-block):każdyz czynnikow może tworzyć podbloki dla innego czynnika i każdy może tworzyc prostopadle pasy z pozostałymi czynnikami
Wykl6:Przygotowanie i zakładanie doświadczenia.Wybór czynników i ich poziomów:wynika z zadania badawczego i hipotezy roboczej,zalezy od zakresu plantacyjnych doświadczeń:USTALENIE POZIOMOW:1)czynnik jakościowy-gdy nei ma innego uporządkowanego,różnych poziomów czy wariantów wyborów losowych.2)czynnik ilościowy-poziomy odpowiadaja określonym wartościom liczbowym-uzaleznienie od znanego lub przypuszczalnego oddziaływania czynnika na daną ceche.Ustalenie układu doświadczenia-zalezy od liczby badanych wyników oraz ich poziomów,rodzaju i wielkości zmienności gleboweporządanego stopnia dokładności,możliwości technicznych wykonywania zabiegów uprawowych.USTALENIE LICZBY POWTÓRZEŃ-wpływa układ doświadczenia, stopień porządanej pozycji doświadczenia,wielkośc poletek.SCHEMAT DOSWIADCZENIA:graficzne przedstawienie rozmieszczenie powtórzeń na polu oraz obiektów na poletkach,losowe przypisywanie jednostkom doświadczalnym(układy losowe,losowych bloków,losowych podbloków).Technika losowania:tablica cyfr losowych,tablice do gry, liczby losowe(komputer). Kształt poletek:zalezy od zmienności glebowej,możliwości technicznych wykonania zabiegów uprawnych,kwadratowe,prostokątne,nadmierne wydłużenie moze być przyczyną efektu brzegowego i oddzialywań sąsiedzkich.EFEKT BRZEGOWY:lepsze warunki wzrostu roślin znajdujących się na brzegach poletka, jest tym większy im bardziej wydłużone poletko
-------------------------------------------------------
Jak zmniejszyć efekt brzegowy?zmniejszyc odległośc miedzy rzedami,odrzucić rzedy boczne przed zbiorem.Oddziaływania sąsiednie wzajemne wpływy zachodzące miedzy roslinami rosnącymi na sąsiadującymi ze soba poletkami.
----------------------------------------------------
Jak zmniejszyc współzawodnictwo?:zakladanie doświadczeń na szerszych poletkach,pozostawić mniejsze odstępy miedzy poletkami,przeprowadzic zbiór tylko w rzedach srodkowych.Warunki realizacji doswadczenia(towarzyszace):elementy agrotechniki i bytowania roślin powinny być zgodne z wymaganiami roślin i współczesnym poziomem agrotechniki,wpływ czynnikow tpwarzyszacych powinien być możliwie jednakowy na wszystkich porównywanych obiektach.