MSG stosunkowo młodą dziedziną, w Polsce ok. lat 50 XX w.

Handel – najstarsza forma powiązań gosp., wymiana towarów w skali międzynarodowej

Nowa forma powiązań – migracje siły roboczej – II poł. XIXw. – migracje transkontynentalne

Dziś migracje znowu przybierają na sile, jest to łatwo wytłumaczalne za pomocą praw ekonomicznych – za granicą łatwiej o wyższy dochód (łączy się z tym transfer pieniędzy).

Jeszcze nowszą formą są przepływy kapitału. Mimo, ze już od czasu kolonializmu, to rozwój dopiero w II poł. XXw. wraz z rozwojem korporacji.

Najsłabszą dziedziną są międzynarodowe przepływy usług. Najczęściej ponad 70% zatrudnionych w tym sektorze. Odgrywa coraz większą rolę w powiązaniach gosp. między państwami. Szybko rozwija się sektor usług finansowych, bankowych, ubezpieczeniowych.

Dzienny przepływ w międzynarodowych powiązaniach 1 bln 200 mld.

Wymiana wymagała ustalenia waluty.

Główny cel ekonomii – pokryć zapotrzebowanie i zarobić. MSG kształtują te same prawa co w ekonomii.

Od 15 IX 2008 kryzys finansowy. W 2010 świat zaczął wychodzić z kryzysu. Prognozy były gorsze. Globalne PKB wzrosło – 5% przede wszystkim Chiny i Brazylia. Wzrost gosp. Chin – ok. 9-10%, w 2010 – 10,1% PKB Chin 5 bln $, PKB USA 15 bln $

Chiny – największy rynek motoryzacyjny, Rosja – największy producent ropy, USA – największy producent gazu

2010 wprowadził szereg zmian w gosp. światowej

Kanada, USA, Wlk. B., Francja, Włochy, Niemcy – 6 najbardziej rozwiniętych gosp. świata

W 2001 BRIC odstawał 10-krotnie, w 2010 już tylko 3-krotnie.

2010 – rok wzrostów cen surowców i żywności.

Cena baryłki ropy – ze 150$ w 2008 do 30$, w miarę wychodzenia z kryzysu wzrost do 100$. Cena w NY wyższa o ok. 2-3$ niż w Londynie, gdyż ropa w USA jest lepszej jakości.

Ceny złota – kiedyś 300$ za uncję, dziś ponad 1000$. Wzrost ponad 25%. Uważa się, że lokata w złocie jest pewna i w miarę bezpieczna. Największym producentem – Chiny.

Wzrost cen żywności z powodu kataklizmów. 800 mln ludzi cierpi permanentny głód. Embargo Rosji na zboże. Problemy kataklizmów w Pakistanie, Argentynie, Brazylii, Australii. Wzrost cen – srebro o 81%, kukurydza o 40%...

2011 będzie gorszym rokiem. PGB wzrósł do 4 %. Szczególnie trudny rok dla strefy euro. Konieczne są reformy. W 2008 r. euro straciło do $ ok. 8%. Chiny wspomagaja Europę kupując obligacje krajów mających problemy gosp. m.in. Grecja, Hiszpania..

2010 był dobrym rokiem dla Niemiec. Lepszym niż 2009. Sytuacja w DE, wpływa na sytuację w PL. W 2010 3,6% wzrostu – najwięcej od zjednoczenia Niemiec. Niemcy 2. eksporterem świata, Chiny 1.

Eksport rósł o ok. 30% rocznie. Szybciej niż exp. w Chinach rósł imp.

MIĘDZYNARODOWY PODZIAŁ PRACY

Kategoria ekonomiczna

Kategoria historyczna

Podejście dynamiczne – obejmujące system znajdujący się w stałym ruchu i rozwoju

Kategoria wieloaspektowa – obejmująca różne wymiary – geo. Eko., czas, syst.

Gospodarka światowa – suma gospodarek narodowych poszczególnych państw świata.

GŚ – zbiorowość różnych organizmów i instytucji funkcjonujących na poziomach krajowych i szczeblach międzynarodowych, przedsiębiorstwa krajowe, transnarodowe, narodowe. Powiązane ze sobą w jeden całościowy system.

GŚ – historycznie ukształtowany i zmieniający się w czasie system trwałych produkcyjnie, handlowo, finansowo, technologicznie powiązań ekonomicznych między gosp. różnych krajów, na różnych poziomach rozwoju, włączający je w ogólnoświatowy proces produkcji i wymiany.

PODMIOTY KRAJOWE

-gospodarki narodowe -przedsiębiorstwa -organy rządowe -wszystkich szczebli administracji -krajowe organy gosp.

PODMIOTY MIĘDZYNARODOWE

-korporacje transnarodowe -organizacje międzynarodowe o charakterze ekonomicznym -ugrupowania integracyjne

Gospodarki narodowe

-są włączone do GŚ przez działalność przedsiębiorstw narodowych lub transnarodowych

-państwo spełnia funkcje organizacyjne i regulacyjne

-państwo prowadzi odpowiednią politykę gosp. w zależności od stanu gosp. – liberalna lub protekcjonizm, aktualnego stanu koniunktury, stanu bilansu płatniczego

Przedsiębiorstwa krajowe

-najczęściej spotykany podmiot

-stają się podmiotami, gdy nawiązują stosunki ekonom. z innymi podmiotami GŚ

-większość przedsiębiorstw dla normalnego funkcjonowania musi wchodzić w powiązania: EXP-IMP, kooperacja produkcyjna, związki finansowo-kapitałowe, korzystanie z zagranicznych technologii

Korporacje transnarodowe

-przedsiębiorstwo prowadzące działalność co najmniej w 2 krajach oraz posiadające co najmniej w 2 krajach filie lub oddziały, będące częścią przedsiębiorstwa macierzystego i działające pod jego kontrolą

Ugrupowania integracyjne

-najczęściej charakter regionalny

-stosunkowo nowe podmioty

-względnie jednolite nowe org. gosp. w obrębie których następuje proces dostosowywania się struktur gosp. integrujących się państw w wyniku czego powstaje nowa struktura gosp.

Międzynarodowe organizacje gospodarcze

-ważne podmioty GŚ wywierające wpływ na mechanizmy współpracy gosp. ich strukturę i charakter

Funkcje: regulacyjne, formułują zalecenia, kontrolne, udzielają pomocy

Historia powstania GŚ

Już od najdawniejszych czasów istniał handel międzynarodowy, nie miał jednak większego wpływu na procesy ekonomiczne. Więzi miały nietrwały charakter. Wiek XIX to wiek powstania GŚ. Następuje rewolucja przemysłowa. Podział pracy rozszerza się poza granice 1 państwa. Umiędzynarodowieniu podziału służy rozwój technologii. XIX w i czasy do I w.ś. – tradycyjna gosp. światowa. Wymiana handlowa zamykała się.

Po I w.ś. system załamał się.

Przyczyny – wzrost tendencji autarkicznych, wielki kryzys 1929, załamanie się sytemu waluty złotego

Po II w. ś. częściowo odtworzono powiązania gosp. w okresu międzywojennego. Ekspansja różnych form współpracy gosp. Nowy ład ekonomiczny oparty na 3 filarach – MFW, BŚ, GATT

TRIADA – podstawa układu sił w globalnym syst. gosp. od lat 50 do końca XX w. – USA, Europa Zach., Japonia

Cechy TRIADY w II poł. XX w.

-dominacja USA i Europy Zach. w porównaniu z potencjałem i udziałem Japonii

-asymetria powiązań handlowych i inwestycyjnych w ramach układu triadowego

Współczesna gosp. światowa

-różni się od tradycyjnej wielkością powiązań: handel towarami, usługami, współpraca produkcyjna, przepływy kapitału, siły roboczej, wiedzy technicznej

-procesy integracyjne (w skali regionalnej i ponadregionalnej)

-zmiany w handlu międzynarodowym – w strukturze geograficznej i towarowej

-proces liberalizacji przepływu towarów, usług, kapitału i siły roboczej

-kurczenie się świata „śmierć odległości” – postęp techniczny, zwiększający możliwości przemieszczania się i komunikowania się

-coraz większemu zróżnicowaniu ulegają podmioty gosp. światowej – wzrost udziału podmiotów międzynarodowych

-narastają różnice między państwami i narodami

-dywersyfikacja tzw. Trzeciego Świata

-procesy umiędzynarodowiania przedsiębiorstw

-narastanie problemów globalnych

-standaryzacja wzorów konsumpcyjnych – homogenizacja życia

-wpływ międzynarodowych organizacji ekonomicznych na gosp. światową.

NOWA TRIADA

USA, UE, BRIC USA, UE, BRIICS (Brazylia, Rosja, Indie, Indonezja, Chiny, Afryka Pd.)

USA, UE, BRICK (BRIC + Korea Pd.) USA, UE, CHIME (Chiny, Indie, Bliski Wschód)

Międzynarodowy podział pracy polega na tym, ze poszczególne kraje wytwarzają na rynek krajowy i zagranicznej wybrane wyroby i usługi, a z innych świadomie lub pod presją czynników obiektywnych rezygnują:

-zjawisko historyczne

-szczególna forma ewolucji społecznego podziału pracy

-zaistniał gdy pojawiły się trwałe nadwyżki produkcyjne, powstały możliwości przemieszczania rosnących ilości towarów na duże odległości, stworzone odpowiednią strukturę org.. techn. i ekonom. zapewniająca bezpieczeństwo, regularność

Czynniki MPP – zewnętrzne -oddziaływanie innych państw -zdarzenia losowe

Czynniki MPP – wewnętrzne -warunki naturalne -poziom rozwoju sił wytwórczych -posiadane zasoby kapitałowe -czynniki systemowe

Strukturalne – niejednolite wyposażenie w czynniki produkcyjne, różnice w zasobach bogactw naturalnych pracy lub kapitału

Techniczne – możliwości aktywnego uczestnictwa w rozwoju nauki i techniki

Instytucjonalne – ustrój polityczny, polityka gosp., traktaty i umowy międzynarodowe

Koniunkturalne – związane z wahaniami popytu i podazy

Międzynarodowa komplementarność struktur gosp.

-międzygałęziowa – u podstaw leżą różnice w zasobach czynników produkcji -wewnątrzgałęziowa – u podstaw leżą różnice wydajności czynników produkcji

Na czym polegają zmiany? TEORIA ROZWOJU MPP

Średniowiecze.

Dominacja Kościoła Katolickiego. W XVII w. pojawia się dogmat słusznej ceny. Cena towaru dotychczas była równa kosztom produkcji (Tomasz z Akwinu). Kościół zabraniał zysku. Tomasz z Akwinu z tym skończył. Uważał, że kredytodawca też ponosi ryzyko i może mieć z tego zysk, więc ceny rosną o ten sprawiedliwy zysk.

Po rozpadzie feudalizmu kształtuje się kapitalizm-> teoria merkantylizmu/

Początki w XVI w., dominacja w XVIII, XIX w. W Europie (Wlk. B., Francja) wyglądało to nieco inaczej. Główną cecha merkantylizmu było to, że źródeł bogactwa upatrywano w pieniądzu. Teoria merkantylizmu mówiła, żeby promować eksport, zmniejszać import, a nadwyżkę z handlu zamieniać na złoto, pieniądz…

Teoria merkantylizmu nie da się obronić, bo nie jest możliwe, by wszystkie państwa miały dodatni bilans. Pojawiają się teorie klasyczne.

Teoria przewag absolutnych – A. Smith

Opublikował pracę w 1776 r. Specjalizacja i podział pracy wewnątrz jednego państwa ma pozytywny wpływ na wydajność, efektywność pracy, więc zwiększa się liczba towarów. Chciał sprawdzić czy wszystkie państwa by tak mogły. Rozpatrywał 2 państwa i 2 towary. Założył, że będzie rozpatrywał 1 czynnik – nakłady pracy. Przyjął, że istnieje pełna mobilność pracy w ramach jednego państwa. Relacje między nakładami, a produkcją. Odrzucał funkcjonowanie konkurencji – jest tylko fair. Ta sama liczba pracowników,

Udowadniał, że USA będzie się opłacać sprzedawać pszenicę w zamian za sukno, a Wlk. B. na odwrót. Dla obu państw będzie to handel z korzyścią.

Jeżeli istnieje przewaga absolutna A nad B w jakimś towarze to powinien sprzedawać to gdzie ma absolutną przewagę i powinien się w tym specjalizować.

Teoria przewag względnych D.Ricardo

Praca w 1817 r., przed nim R. Torens.

Oba państwa korzystają, oba będą miały zysk. Możliwa jest różnica w odstawaniu, nie ma przewagi absolutnej, ale względna.

Prawo wzajemnego popytu – J.S.Mill

Koszty produkcji to granica opłacalności. Stosunek wymienny między 2 krajami kształtuje się w granicach określonych przez koszty komparatywne w zależności od stosunków wzajemnego popytu. Stosunek ten zbliża się do stosunku wymiennego kraju, którego popyt na towar importowany jest relatywnie wysoki. Mill mówi, że stosunek wymienny uzależniony jest od sytuacji wewnątrz kraju. Będzie się zbliżał do tego, że popyt na towar importowany jest większy, więc jeśli w USA więcej sukna niż w Wlk. B. pszenicy, to rynek podobny do tego w USA. Temu państwu, któremu bardziej zależy na kupnie towaru, będzie słabsze w negocjacjach.

Teorie neoklasyczne

Teoria obfitości zasobów/proporcji w zasobach – E. Heckscher / B. Ohlin

2 czynniki produkcji – praca i kapitał/

Uważali, że przesłanką rozwoju handlu jest występowanie między … relatywnych różnic kosztów i celów oraz spowodowanym niejednokrotnym wyposażeniem w kapitał i pracę. Mierzyli jaka cena pracy i kapitału w poszczególnych państwach. Państwa gdzie cena pracy relatywnie wyższa/niższa od kapitału, to wyposażenie w pracę odwrotne. Państwa obficiej wyposażone w pracę powinny specjalizować się w produkcji pracochłonnej, a te w kapitał, w produkcję dóbr kapitałochłonnych.

Teoremat HOS – Samuelsson

Dojdzie do procesu wyrównywania się cen gdy to państwo z pracą będzie się specjalizować w pracochłonnej, a koszt pracy wzroście, a tam gdzie kapitał to będzie rosnąć. Dlatego będzie tendencja do wyrównywania się cen.

Paradoks Leontieffa

Czy HO słuszną teorią? Gosp. po II w. ś. jedyna bardziej wyposażona, więc powinni importować dobra pracochłonne bo kapitał relatywnie tańszy. Badał 142 branże. W każdej badał nakłady pracy, do nakładów kapitału. Okazało się, że USA eksportowały w 1947 r. dobra pracochłonne w zamian za import dóbr kapitałochłonnych.

Porównywał wydajności z branż do innych państw – wówczas wydajność pracy w USA – 3x wyższa. Z jednej strony teoria obalona, ale wytłumaczył czemu się nie sprawdziła.

Teorie neoczynnikowe – wiedza, technika, technologia

Podział na kapitał rzeczowy i ludzki. Ludzki to zasób wiedzy ucieleśnionej w człowieku, ogólne, zawodowe, doświadczenie.

Rzeczowe – podażowe, popytowe, podażowo-popytowe

Podażowa teoria dostępności – J. Kravis

Dostępność rzadkich dóbr może mieć charakter absolutny i względny – ze względu na zdolność produkowania dóbr przy użyciu technologii dla innych niedostępnej.

Teoria luki technologicznej – Posper 1 proces – zdolność do wytwarzania innowacyjnych dóbr 2 proces – zdolność do naśladowania innowacji

SUROWCE ENERGETYCZNE

Główne źródła energii: -węgiel na ok. 150 lat, ropa na ok. 40/50 lat, gaz ziemny na ok. 60 lat

Jedne z najważniejszych czynników determinujących politykę zagr. państwa. Mają ogromny wpływ na układ stosunków międzynarodowych. Mają charakter polityczny i są konfliktogenne.

Alternatywne źródła

-elektrownie atomowe – złoże uranu – 3,3 mln. ton, wystarczy na długo, najwięcej Francja, pokrywa ¾ zapotrzebowania, Szwecja 50%, Wlk. B. ¼, Finlandia 20%, Czechy 20%

-elektrownie słoneczne – 0,6GW, najwięcej na Bliskim Wschodzie

-elektrownie wiatrowe – 13GW

-hydroelektrownie – od 2009 największa w Chinach, ponad 18 tys MW, 2 miejsce Brazylia/Paragwaj – 12 tys. MGW, następnie Wenezuela, USA, Rosja

-elektronie geotermiczne

-elektrownie tworzące elektryczność z biomasy – wykorzystujące przypływy, odpływy, ciepło oceaniczne

Przyczyny braku bezpieczeństwa energetycznego

-rosnące zapotrzebowanie na surowce i wzrost liczby ludności, wzrost zużycia -zrujnowany sektor naftowy Iraku

-zagrożenia atakami terrorystycznymi linii dostaw paliw -wymagający modernizacji system naftowy, gazociągi i ropociągi

-wyczerpanie się złóż Morza Północnego -nadmierne uzależnienie UE i USA od importu surowców energetycznych

-emisja gazów cieplarnianych -brak nowych znaczących złóż

-kataklizmy -szantaże energetyczne

Zasoby ropy naftowej

Jest dominującym surowcem w strukturze energii pierwotnej, szacunkowo ok. 160 mld ton. 61,5% udokumentowanych zasobów ropy na Bliskim Wschodzie. W tym 42% posiadają 3 państwa – Arabia S., Iran, Irak. Znanych jest ok. 1500 odmian ropy.

NYMEX – Nowy Jork, ropa lekka, słodka, West Texas Intermediate, nie więcej niż 0,5% siarki

IPE – Londyn – Brennt – spod dna M. Północnego oraz Ural(s) – ropa z Rosji

Koszty wydobycia jednej baryłki: ile złóż tyle różnych kosztów – średnio 5-13$ za baryłkę.

Afryka 10,7% Ameryka Pd. 8,9 Rosja 6,3 Ameryka Pn. 4,9 basen M. Kaspijskiego 3,9

Kraje posiadające zasoby ->Arabia S., Wenezuela, Irak, Iran, Kuwejt, ZEA, Rosja, Libia, Kazachstan, Algieria.

Arabia S. ok. 22% całości, reszta złóż ok., 81%

Ropa w Libii (członek OPEC), ok. 42% zasobów ropy w Afryce i ok., 2-3% wydobycia. 90% trafia do UE. Przed rewolucją wydobycie 1,6-1,8 mln baryłek. Największy koncern – włoskie ENI – 90% eksportu Libii – ropa i gaz

Wydobycie ropy (w mln baryłek) 73% na 10 producentów

-Rosja 10 -Arabia S, ponad 9 -USA 7,1 -Iran 4,2 -Chiny 3,8 -Kanada 3,2 -Meksyk 3

-ZEA 2,6 -Irak 2,5 -Kuwejt 2,5

Zużycie ropy

USA – ¼ zużycia Chiny 6,3 do 8% Europa i kraje byłego ZSRR – ok. ¼ Bliski Wschód – ok. 6% Afryka – ok. 3%

W latach 60. ok. 4,5 mln ropy, dziś 8,6 mln Z tego większość wydobywały kraje OPEC.

Koncerny transportowały i kontrolowały sytuacje na rynku.

OPEC – 1960, powstał w Bagdadzie, 12 państw założycieli – Algieria, Angola, Arabia S., Ekwador, Irak, Iran, Katar, Kuwejt, Libia, Nigeria, Wenezuela, ZEA. Z OPEC wystąpiły Gabon i Indonezja. Egipt został wykluczony.

Pod koniec lat 60. OPEC ustala zasady gry.

70% dla państwa gdzie są złoża

Pierwszy kryzys – 1963/64 – wzrost cen z 3 do 12 $ za baryłkę.

1973 – Yom Kippur – ograniczenie wydobycia ropy

1979/80 – II szok naftowy – wzrost ceny do ponad 30$ za baryłkę. Powodem rewolucja w Iranie, wojna iracko-irańska, agresja ZSRR w Afganistanie. Później lekki spadek cen. Arabia S. zmniejsza wydobycie. W 1985 USA podobno wymusiło zwiększenie – wielki spadek cen

1990/1991 operacja „Pustynna Burza” – atak Iraku na Kuwejt

Do 2004 r. OPEC nie reaguje, nie zmienia limitów, gdy cena 22-28$ za baryłkę. W 2005 ceny 50/60$ są do zaakceptowania. OPEC ma dużą siłę, ok. 40% światowej produkcji, państwa OPEC, połowa eksportu również państwa OPEC

Pierwsze prawo polityki – Thomas Friedman

Im bardziej rośnie światowa cena ropy, tym bardziej kraje wydobywające ten surowiec ograniczają wolność słowa, niezawisłość sądów, działanie opozycji. Cena ropy i wolność są odwrotnie proporcjonalne. Im więcej ropy i wyższa jej cena – tym gorzej dla demokracji i wolności w petropaństwach.

Zużycie ropy

2008 – 85 mln baryłek 2010 – 86,3 mln

Do 2030 r. prognoza wzrostu o ok. 2,5% - ok. 105 mln baryłek. Przeszło 80% przypadać będzie na kraje poza OECD. Wzrost produkcji energii jądrowej.

K. Havet(?) – „pick oil” model wydobycia ropy, przewidział, że szczyt wydobycia w USA 1965-70, na świecie ok. 2000 r. Nie wiedział, że będą szoki naftowe 73/74, 79/

Ogromne uzależnienie państw od eksportu ropy. Wyjątkiem jest Iran, który rozwija inne gałęzie przemysłu. Inne państwa – ok. 90% dochodu z ropy. ONZ nawołuje państwa Zatoki Perskiej do rolnictwa; duży import żywności z innych krajów. Państwa arabskie wydaja pieniądze na zbrojenia – ok. 100 mld $. Targi broni w Dubaju

Wahania cen ropy odbijają się na dochodach państw arabskich. Wzrasta bezrobocie i przestępczość. Koncerny naftowe w Afryce bardziej im szkodzą niż pomagają. Nie korzystają z petro$

ONZ – Akcja „Ropa za żywność” -nadzór eksportu ropy z Iraku -na pieniądze z eksportu zakupowano leki i żywność -sprzeniewierzono ok. 2,5 mld $

GAZ ZIEMNY

Zasoby gazu wg MAE

Rynek gazu jest najszybciej zmieniającym się na świecie. Gaz ze źródeł konwencjonalnych (rozpoznanych) – 160-180 bln m3

Gaz ze źródeł niekonwencjonalnych (pokłady węgla, łupki, nisko przepuszczalne złoża) – ok. 900 bln m3

Prognozowane zużycie gazu w 2030 – 4310 mld m3

Zalety gazu -ok. 1/10 strat w drodze do odbiorcy -bardziej ekonomiczny -bardziej przyjazny środowisku

W ostatnich 20 latach rezerwy wzrosły 2 krotnie. USA rozpoczęła wydobywanie gazu z łupków. Nowe sposoby przesyłania gazu, nowe technologie skraplania.

Zasoby gazu

Rosja 27,1% Bliski Wschód 40% Azja 6,6 Basen M. Kaspijskiego 5,2 Ameryka Pn. 4,8 Afryka Pn. 4,5

Wydobycie gazu 2010r. USA – 730 mld m3 Rosja – 650,3 mld m3 Norwegia – 97 mld m3

40% gazu potrzebnego Europie z zewnątrz, ok. 24% z Rosji, Algierii, Kataru, Libii, Nigerii – gaz skroplony

Największy odbiorca płynnego gazu – Japonia.

Gazprom

70% zasobów gazu w Rosji – 15 złóż światowych, ok. 33,6 bln m3

-w 2009 wydobył 461,5 mld m3, w 2010 zarobił 45 mld $, o 6% więcej niż w 09

-średnia cena 300$/1000 m3 – Polska ok. 350-370$

-w rankingu największych koncernów energetycznych świata zajął 6 miejsce

WĘGIEL

Zasoby węgla – ok. 600 mld ton, występują w ponad 70 krajach

Ameryka Pn – 29,4% Azja 27,6 Europa 25,3 Australia i Oceania 8,2 Afryka 7,4 Ameryka Pd. 1,9 Bliski Wschód 0,2%

Węgiel miał być zastąpiony lub zapomniany, jednak nadal jest ważnym surowcem energetycznym.

USA 28,5% Rosja 17,3 Chiny 13,8 Australia 8,1 Indie 8 RPA 7,1 Kazachstan 4,4

Ukraina 4 Kolumbia 1 Polska 0,9

Największy producent Chiny-> USA, Indie, Australia, RPA< Rosja

W ostatnich 10 latach wydobycie wzrosło ponad 60%, w Chinach o 120%, w Rosji o 75%, w Indiach 50%

Najwięksi eksporterzy – Autralia, Rosja

Najwięksi konsumenci – Chiny, USA, Indie, Japonia, Rosja, RPA, Niemcy, Polska.

Wydobycie węgla w Polsce – ok. 2% światowej produkcji, w 2010 r. 76 mln ton, w 2011 zaplanowano 78 mln ton, zysk 2,3 mld PLN, import węgla 12 mln ton

Światowe wydobycie do 2030 ma wzrosnąć o 250%

Największe koncerny energetyczne (w mld $)

Exxon Mobile – USA 369 Petro China – Chiny 303 Petronas – Brazylia 229 Royal Dutch Schell – Wlk. B. 208

Chevron – USA 184 Gazprom – Rosja 149 BP – Wlk. B. 136 Total – Francja

Schlumberger – USA CNOOC – Hong Kong

Japonia 3. miejsce wśród producentów energii z elektrowni jądrowych. W Japonii są 54 reaktory.

I USA, II Francja, III Japonia

ŚWIATOWY HANDEL TOWARAMI

-przepływ dóbr związany z przekraczaniem granic w skali ogólnoświatowej, handel odbywający się na rynku międzynarodowym, na którym spotykają się eksporterzy i importerzy

Handel światowy to stymulator wzrostu gospodarczego, otwiera gosp. narodową na świat zewn. (przekształca ją w podmiot gosp. światowej), stymulator wzrostu konkurencyjności (eksport rozszerza rynki, import zapewnia zaopatrzenie na rynku krajowym i sprowadza konkurencję)

WTO – World Trade Organisation 1995 – powstała na podstawie rundy urugwajskiej GATT -zadania – ochrona własności intelektualnej, liberalizacja handlu

GATT – Układ ogólny w sprawie ceł i handlu

-1947 -główne zadanie – liberalizacja handlu, usuwanie przeszkód na drodze przepływu towarów -8 rund negocjacyjnych – w ich wyniku obniżka ceł

GATS -2001-runda katarska

-ok. 20 sporów – konieczne zakończenie rundy katarskiej (subwencjonowanie rolnictwa, problem dostępu do rynku żywności, rynku farmaceutycznego, rynku usług)

Handel komplementarny – zdeterminowany jest przez zróżnicowanie struktury produkcji (najczęściej odbywa się między krajami gospodarczo rozwiniętymi i rozwijającymi się)

Handel substytucyjny – na rynku spotykają się towary analogiczne i konkurują ze soba walorami jakościowo użytkowymi lub cenowymi

Przyczyny rozwoju importu

-koszty produkcji zastępującej import są bezwzględnie wyższe w porównaniu z cenami towarów importowanych

-koszty produkcji zastępującej import są relatywnie wyższe w porównaniu z cenami towarów importowanych

istnieje potrzeba…

Przyczyny rozwoju eksportu -trwałe lub przejściowe dysponowanie określonymi towarami

Czynniki zmian strukturalnych

-przemiany w gosp. światowej -zmiany w strukturze produkcji (przemysłowej, surowcowej, rolniczej)

-zmiany w inwestycjach i konsumpcji -zmiany technologii wytwarzania

-procesy industrializacji, rekonstrukcji i modernizacji różnych dziedzin produkcji -czynniki koniunkturalne

-czynniki instytucjonalne (umowy, porozumienia, ugrupowania integracyjne) -zmiany cen

Determinanty konkurencyjności -poziom efektywności/wydajności -poziom kosztów i cen -postęp technologiczny -poziom kursów walutowych

Miara konkurencyjności są udziały rynkowe w światowym rynku eksportowym (ogółem lub w danej grupie towarowej).

Ceny w handlu międzynarodowym

-cena – wartość towaru wyrażona w pieniądzu

-cena światowa – wyrażana w pieniądzu wartość międzynarodowa towarów biorących udział w wymianie międzynarodowej

-cena monopolistyczna

-cena quasi monopolistyczna

-cena transferowa – cena ustalona i stosowana w wymianie produktów i części zamiennych między filiami oraz między filiami i firmami macierzystymi koncernów transnarodowych

Czynniki zakłócające działanie praw konkurencji na rynku światowym

-protekcjonizm poszczególnych państw -monopolizacja produkcji -działalność/polityka koncernów

-procesy integracyjne (w pozytywnym sensie) -procesy internacjonalizacji życia gospodarczego

Rynki zorganizowane -giełdy towarowe -aukcje -targi i przetargi -obroty w ramach korporacji transnarodowych

Terms of trade

-cenowe Tot – relacja względnych zmian cen towarów eksportowanych do względnych cen towarów importowanych w poszczególnych krajach w określonym czasie (najczęściej w ciągu 1 roku)

-tot – zmiana siły nabywczej eksportu wyrażonej w imporcie danego kraju

Tot= Pex1:Pex0

Pim1:Pim0

P –cena Pex1-cena towaru EXP na koniec roku Pex0- na początku roku Pim1-cena towaru IMP na koniec roku Pim0-na początku roku

Formuły cen

FOB – free on board – koszty dostawy do portu i załadunku na pokład ponosi sprzedawca

Handel światowy 2009

-kryzys i jego skutki w handlu (spadek PKB w krajach wysoko rozwiniętych, załamanie popytu na światowym rynku = spadek obrotów w handlu światowym)

-skutki zawirowań finansowych (mniejsza dostępność zewnętrznego finansowania)

-wyższe koszty kredytów

-wzmacnianie się kursu euro wobec $

-sytuacja juana

-eksport światowy – spadek o 12,2%

-import światowy – spadek o 12,9%

największe załamanie od II w. ś.

Najwięksi EXP – 2009

CHRL – 9,6% RFN 9 USA 8,5 Japonia 4,7 Holandia 4 Francja 3,8 Włochy 3,2 Belgia 3

Korea Pd. 2,9 Wlk. B. 2,8

… Polska 27 miejsce – 1,1%

Najwięksi IMP – 2009

USA – 12,7% CHRL 8 RFN 7,4 Francja 4,4 Japonia 4,4 Wlk. B. 3,8 Holandia 3,5 Włochy 3,2

Hong Kong 2,8 Belgia 2,8

… Polska 21 miejsce 1,2%

Zmiany cen światowych

-VII 2008 – apogeum cen

-w ostatnich miesiącach 2008 do II 2009 spadek światowych cen

-od III 2009 wzrost cen – głównie ropa

Wzrost cen surowców i żywności – przyczyny

-susze w Rosji, powodzie w Pakistanie i Australii oraz susze w Argentynie i Brazylii zmniejszyły plony zbóż

-wzrost cen kukurydzy o 49%, bawełny o 89%, srebra o 81%, złota o 25%, ropy (na koniec roku do 90$/b

-Kawa osiągnęła cenę najwyższą od 13 lat.

MIĘDZYNARODOWY HANDEL USŁUGAMI

Ta forma rozwinęła się w II poł. XX w.

Usługi – świadczenia społecznie użytecznych czynności, najczęściej niezwiązane z wytwarzaniem dóbr materialnych

Usługi są najczęściej:

-nieuchwytne (a nawet podwójnie nieuchwytne – nie można ich dotknąć, po konsumpcji nie może jej ocenić bez opinii znawcy)

-nieprzechowalne

-nierozerwalnie związane z usługodawcą (w momencie sprzedaży usługi)

-niekiedy trudno zarejestrować moment sprzedaży

Dobry towar – dobry handel ? -niski ciężar właściwy -niska materiałochłonność -niska szkodliwość (z ekologicznego punktu widzenia)

Usługi tworzą ponad 50% PKB w państwach postindustrialnych.

Specyfika usług:

-asymetria informacji na rynku usług -znaczenie reputacji firmy usługowej -zależność innych form MSG od rozwoju usług

-znaczenie sektora usług w państwach wysoko uprzemysłowionych -usługi jako element równoważenia bilansu płatniczego

Przyczyny wzrostu znaczenia usług

-wzrost zamożności społeczeństw -wzrost produkcji towarów, przepływu kapitału i pracobiorców -postęp techniczny

-specjalizacja w sektorze usług -wzrost znaczenia korporacji transnarodowych

Klasyfikacja usług

-usługi samodzielne i niesamodzielne

-usługi sensu stricte (tzw. usługi tradycyjne – związane z handlem towarami) i usługi czynnikowe

-usługi w wąskim znaczeniu (tzw. czyste) i usługi w szerokim znaczeniu sensu largo

-usługi handlowe, niehandlowe i rządowe

Podział usług w zależności od miejsca pobytu usługodawcy i usługobiorcy

-usługi bez migracji usługodawcy i usługobiorcy -usługi wymagające migracji usługodawców (zdeterminowane przez popyt)

-usługi wymagające migracji usługodawcy i usługobiorcy -usługi wymagające migracji usługobiorców (zdeterminowane przez podaż)

GATS – Układ ogólny w sprawie handlu usługami

-podpisany w 1994 r. -główny cel – liberalizacja handlu usługami

-zasady – największego uprzywilejowania, traktowanie narodowego (nie dyskryminujemy usług zagranicznych), preferencji dla krajów rozwijających się, przejrzystości (odpowiednie prowadzenie statystyki)

-dopuszcza – stosowanie ograniczeń w celu ochrony BP, odstępstwa od zasady KNU – klauzula największego uprzywilejowania

-ustanawia ochronę usługobiorców

Znaczenie usług

-międzynarodowy handel usługami stanowi ok. 25% handlu światowego -w sektorze usług powstaje najwięcej miejsc pracy

-udział sektora usług w PKB (UE25) w 2007 >75%, w Ameryce Pn 78%, w Azji 60%

Handel usługami w 2009r

EXP 3,3 bln $ IMP 3,1 bln $ W tym EXP usług transportowych 704 mld $ IMP usług transportowych 854 mld $

spadek EXP ogółem do 2008 o 13%, usług transportowych o 21%, usług turystycznych o 11%

Najwięksi EXP usług 2009

USA 470 mld $ Wlk. B. 240 RFN 215 Francja 140 Chiny 129 Japonia 124 Hiszpania 122

… Polsa 29 miejsce

Najwięksi IMP usług w 2009

USA 331 mld $ RFN 255 Wlk. B. 160 Chiny 158 Japonia 146 Francja 124 Włochy 114

Swoboda przepływu usług w UE

-dyrektywa o liberalizacji usług w UE (Dyrektywa Bolkesteina)

-projekt KE – 2004 -przyjęcie przez PE – 2006 –wejście w życie 28.12.2009

Jedna z najbardziej kontrowersyjnych dyrektyw. Polski hydraulik w tle sporów

Wyłączone zostały m.in. usługi zdrowotne, audiowizualne, agencji pracy i agencji ochrony, opieka nad dziećmi i osobami w potrzebie.

Usunięto z niej zasada kraju pochodzenia.

Najszybciej rozwijające się usługi to usługi finansowe

+ubezpieczeniowe (bezpośrednie, na Zycie, …) -reasekuracja i retrocesja -pośrednictwo ubezpieczeniowe (doradztwo, ocena ryzyka itp.)

+bankowe -płatności i przekazy -udział w emisji papierów wartościowych -doradztwo bankowe

MIĘDZYNARODOWA POLITYKA HANDLOWA

Polityką handlową państwa nazywamy całość przedsięwzięć państwa zmierzających do wpływu na wielkość, dynamikę i strukturę EXP/IMP danego kraju. Polityka handlowa poszczególnych państw jest kompromisem pomiędzy stanowiskiem innych państw i grup państw dążących do regulacji obrotów handlowych, a wolnym handlem.

Międzynarodowa polityka handlowa realizowana jest za pomocą porozumień dotyczących współdziałania w wymiarze międzynarodowym w interesie:

-ogółu (całej społeczności międzynarodowej)

-określonej grupy państw (np. ugrupowań integracyjnych)

-innych podmiotów gosp. (np. korporacji transnarodowych)

Cele polityki handlowej:

-oddziałuje na rozmiary handlu zagr., kierunki handlu zagr., strukturę obrotów -ma zapewnić ochronę krajowej produkcji, zatrudnienia, bilansu płatniczego

Cele ilościowe:

-pożądane rozmiary HZ -odpowiednie saldo bilansu handlowego -zagwarantowanie odpowiednich ilościowo dostaw surowców, energii itp.

Cele jakościowe:

-poprawa Terms of trade -stymulowanie importu nowoczesnych technologii -zmiany strukturalne w gospodarce

Protekcjonizm – pochodna polityki interwencjonizmu państwowego w gospodarce; wykorzystanie przez państwo środków i narzędzi polityki ekonomicznej, w tym handlowej, w celu ochrony rodzimej produkcji, zatrudnienia i bilansu płatniczego.

Osłabia zainteresowanie poprawą efektywności. Sprzyja zamykaniu się gospodarki – AUTARKII

Liberalizm – ma korzenie w klasycznej teorii wolnego rynku i handlu, zakłada, że handel międzynarodowy powinien być wolny od wszelkich barier i ograniczeń, zakłada istnienie doskonałej konkurencji w skali krajowej i międzynarodowej oraz doskonałej przenośności czynników produkcji, wobec czego interwencjonizm państwa jest zbędny, wręcz szkodliwy.

Państwo ma tylko kreować prawo i troszczyć się o jego przestrzeganie (przeciwdziałać zakłóceniom)

Środki i narzędzia polityki handlowej -cła – ograniczenia/narzędzia taryfowe -ograniczenia pozataryfowe -ograniczenia parataryfowe

Cło – najstarszy i bardzo często stosowany środek polityki handlowej. – podatek pośredni – opłata nakładana przez państwo na dobra będące przedmiotem handlu (przekraczające granicę), zwiększa dochody budżetowe państwa.

Rodzaje ceł -eksportowe, importowe, tranzytowe -autonomiczne, umowne -fiskalne, ochronne -specyficzne, ad valorem, mieszane

-minimalne, maksymalne, preferencyjne, dyskryminacyjne

Taryfa celna – podstawowe narzędzie techniczne służące państwu do ustalania wysokości opłat celnych, klasyfikacja towarów i odpowiadających im stawek celnych

Taryfy jednokolumnowe – gdy kraj traktuje wszystkie przewożone towary jednakowo, niezależnie od kraju pochodzenia

Taryfy wielokolumnowe – każdy towar jest obłożony osobnym cłem, kilka kryteriów poboru opłaty

Mechanizm działania cła – ekonomiczne skutki cła

-wzrost ceny towaru IMP -spadek krajowego popytu na towar importowany -spadek importu -wzrost produkcji krajowej (towarów zastępujących import)

Narzędzia parataryfowe

-ograniczenia w handlu nie będące cłami, a powodujące identyczne skutki jak cła

-mogą zastępować cła lub je uzupełniać

-są bardziej skuteczne niż cła – można je stosować selektywnie

-znaczna ich część stosowana jest w sposób niejawny – trudno je ustalić i udowodnić

Opłaty wyrównawcze

-różnica między niższą ceną towaru importowanego, a wyższą (ustaloną i gwarantowaną przez państwo) ceną wewnętrzną towaru produkowanego w kraju

-opłata wyrównawcza obciąża importera, który wpłaca ją do budżetu państwa lub do innego budżetu (z którego np. finansuje się subsydia)

Subsydia

-świadczenia ze strony państwa na rzecz przedsiębiorstw krajowych w celu poprawy konkurencyjności ich towarów na rynku zagranicznym – cel – zwiększenie EXP lub ograniczenie IMP

Subsydiowana może być produkcja krajowa zastępująca IMP i produkcja na EXP

Subsydia dzielą się na bezpośrednie (obniżka podatków) i pośrednie.

Skutki subsydiów

+zwiększenie sprzedaży za granicę, wzrost zatrudnienia, większe wykorzystanie mocy produkcyjnych, poprawa bilansu handlowego

-ograniczenie zainteresowania producentów i eksporterów obniżka kosztów i podnoszeniem jakości

Dumping -sprzedaż towarów za granicę po cenie niższej od ceny sprzedaży tego samego dobra na rynku wewnętrznym/krajowym, w skrajnym przypadku, sprzedaż poniżej kosztów produkcji.

Rodzaje dumpingu -sporadyczny -łupieżczy -stały

Depozyty importowe -obciążanie importera przez państwo obowiązkiem wpłaty na nieoprocentowany specjalny rachunek kwoty proporcjonalnej do wielkości importu

Dodatkowe opłaty importowe -sterydowe -statystyczne -administracyjne

Narzędzia pozataryfowe

Kontyngenty – kwoty

-ustalenie przez państwo ściśle określonego limitu dopuszczalnej wielkości IMP/EXP

Embargo – zerowy kontyngent

Licencje-zezwolenia wydawane przedsiębiorstwom przez władze państwowe na przywóz określonej ilości konkretnych towarów

Dobrowolne ograniczenie exportu – VERY

-porozumienia między krajem EXP i krajem IMP w którym EXP, najczęściej pod naciskiem IMP, zobowiązuje się ograniczyć EXP do określonego limitu.

Normy techniczne – wymagania jakościowe, sanitarna, weterynaryjne

Zakupy rządowe-zakupy finansowane z budżetu agend i instytucji rządowych

Wymóg składnika krajowego – formy

-zobowiązanie krajowego podmiotu kupującego importowane towary do pokrycia części popytu zakupami na rynku wewn.

-żądanie aby producenci wyrobów pokrywali część popytu na części i podzespoły dostarczane z rynku krajowego

MIĘDZYNARODOWE PRZEPŁYWY KAPITAŁU

Przepływ kapitału w szerokim znaczeniu – wszelkie odnotowane w bilansie płatniczym ruchy kapitału przez granicę.

Podmiotami uczestniczącymi w tak rozumianym obrocie mogą być przedsiębiorstwa, gosp. domowe, budżety różnych szczebli, banki komercyjne i bank centralny

Przepływ kapitału w wąskim znaczeniu – cechą tego rodzaju przepływu kapitału jest to, że podejmowany jest z motywu zysku przez inne podmioty gosp. niż bank centralny.

Motywy międzynarodowych przepływów kapitałowych

+polityczne +humanitarne

+ekonomiczne

-niższe koszty inwestycji i produkcji za granicą -uzyskanie dostępu do źródeł surowców -obejście barier celnych -względy podatkowe

-różnice stóp % na rynkach pieniężnych i kapitałowych -wykorzystanie przewagi technologicznej -zdobycie zagranicznych rynków zbytu

-poprawa struktury lokat

Klasyfikacja przepływów kapitału

+kryterium czasu – okres na jaki następuje wywóz/przywóz kapitału

-krótkookresowy ruch kapitału – okres spłaty nie przekracza 1 roku -długookresowy ruch kapitału – okres spłaty dłuższy niż rok

+kryterium pochodzenia kapitału -ze źródeł publicznych -ze źródeł prywatnych

+kryterium formy -kredyty handlowe/kupieckie -inwestycje bezpośrednie -inwestycje pośrednie/portfelowe

-kredyty finansowe -lokaty na rynku walutowym

Kredyty handlowe

-realizowane przez przedsiębiorstwa realizujące transakcje handlowe

-w każdej transakcji EXP/IMP tkwi kredyt kupiecki, jeśli moment pobrania zapłaty odroczony jest w stosunku do momentu wysyłki towaru

Kredyt handlowy może być: -kredytem na rachunku otwartym -kredytem wekslowym

Inwestycje bezpośrednie

BIZ – podejmowanie od podstaw samodzielnej działalności gosp. za granicą (Green field investment) lub przejmowanie kierownictwa już istniejącego przedsiębiorstwa

BIZ – lokowanie kapitału w przedsiębiorstwach zagr. w celu uzyskania trwałego wpływu na jego działalność i osiąganie zysków.

BIZ to jeden z najbardziej dynamicznych elementów MSG.

Pozytywne skutki BIZ dla kraju zasilanego przez kapitał

+kanał przepływu zagr. nowoczesnej techniki, technologii, metod zarządzania (wzrost innowacyjności, modernizacja) +pobudzenie działalności gosp.

+wzrost zatrudnienia -> wzrost dochodów +podnoszenie kwalifikacji +wzrost wpływów podatkowych

+poprawa bilansu płatniczego w roku napływu BIZ

Słabe strony BIZ

-BIZ kierowane są do gałęzi gdzie oczekuje się najbardziej rentownego zastosowania kapitału

-może nastąpić wykupienie firmy w celu jej likwidacji

-może dojść do przejęcia kontroli nad częścią majątku produkcyjnego, co utrudni kierowanie gosp.

-w długim okresie BIZ stanowią obciążenie bilansu płatniczego

Znaczenie BIZ dla kraju wywożącego kapitał

-w krótkim okresie pogorszenie bilansu płatniczego

-w dłuższym okresie poprawa bilansu dzięki repatriacji zysków

-zmniejszenie potencjalnego wzrostu liczby miejsc pracy (ewentualnie wzrost zatrudnienia, gdy budowane przedsiębiorstwo jest wyposażane w maszyny i urządzenia z kraju eksportera

-zmniejszenie EXP jeśli BIZ będzie produkować towary, które dotąd były exportowane

Przyczyny dynamicznego wzrostu BIZ

-postęp techniczny -procesy prywatyzacji -procesy integracyjne -szybki rozwój korporacji transnarodowych -liberalizacja przepływu kapitału

Efekty oddziaływania BIZ w krajach przyjmujących

-pobudzanie – BIZ ma charakter komplementarny wobec inwestycji krajowych i przyczyniają się do stymulowania krajowego procesu inwestycyjnego np. Azja

-wypierania – BIZ mają charakter substytucyjny lub konkurencyjny wobec inwestycji krajowych, hamują krajowe możliwości inwestycyjne np. Ameryka Łacińska

Teoria port folio

-w myśl tej teorii inwestor może osiągnąć wyższą stopę zysku przy danym ryzyku lub daną stopę zysku przy mniejszym ryzyku, w sytuacji, gdy dysponuje portfelem akcji zróżnicowanymi w ściśle określony sposób (spadkowi stopy zysku części papierów towarzyszy wzrost stopy zysku innych papierów)

Inwestycje portfelowe/ pośrednie

-długookresowe lokaty w zagr. papierach wartościowych, zwłaszcza w akcjach i obligacjach, bez przejmowania efektywnej kontroli nad przedsiębiorstwem

-dominującą formę stanowi zakup akcji zagr. przedsiębiorstw

-wiele krajów jest jednocześnie EXP i IMP inwestycji portfelowych

Kredyty finansowe

-polegają na postawieniu do dyspozycji kredytobiorcy określonych środków finansowych, bez ograniczenia dotyczącego sposobu ich spożytkowania

-chodzi tu głównie o kredyty udzielane przez banki, niekiedy agendy rządowe i organizacje międzynarodowe

LIBOR – London Interbank Offered Rate – stopa procentowa stosowana przy pożyczkach eurowalutowych udzielanych bankom przez banki zlokalizowane w Londynie.

BILANS PŁATNICZY

-zestawienie wszystkich płatności wynikających z transakcji dokonywanych między rezydentami krajowymi a zagranicą w danym okresie (najczęściej w ciągu roku)

-pozwala określić sytuację finansową kraju „na styku” z otoczeniem zewn.

-sporządzany jest zgodnie z zasadami księgowości

-każda transakcja zapisywana jest w BP podwójnie – po stronie debetowej (- winien) i kredytowej (+ ma)

Transakcje kredytowe – pociągają za sobą otrzymanie płatności z zagranicy

Transakcje debetowe – pociągają za sobą płatności wobec rezydentów z zagranicy

Bilans płatniczy zestawiany jest zgodnie z zaleceniami MFW – specjalna instrukcja

Struktura bilansu płatniczego -bilans obrotów bieżących -bilans obrotów kapitałowych -bilans obrotów wyrównawczych

W każdym bilansie występuje dodatkowa pozycja – saldo błędów i opuszczeń, gdyż zapisy po stronie debetowej i kredytowej dokonywane są oddzielnie często w znacznym odstępie czasu

Bilans obrotów bieżących

-rachunek bieżący

-zestawienie płatności danego kraju wynikające z handlu towarami i usługami dochodów i wydatków z tytułu obsługi kapitału i pracy oraz transferów jednostronnych

-transakcje księgowane w b.o.b. nie powodują powstania przyszłych zobowiązań

Struktura b.o.b.

-bilans handlowy – zestawienie płatności z tytułu EXP i IMP dóbr (zazwyczaj największa pozycja w BP)

-bilans usług

-dochody i wydatki z tytułu obsługi kapitału i pracy (dywidendy od inwestycji, zarobki uzyskane za granicą)

-bilans transferów jednostronnych

Bilans obrotów kapitałowych -zestawienie transakcji powodujących powstanie przyszłych zobowiązań

Struktura bilansu obrotów kapitałowych -rachunek kapitałowy -rachunek finansowy

Rachunek kapitałowy – obejmuje transfery kapitału o charakterze bezzwrotnym, przeznaczone na finansowanie środków trwałych, umorzenia długów, zakup i sprzedaż aktywów niefinansowych i nieprodukcyjnych np. praw autorskich, licencji

Rachunek finansowy

-inwestycje bezpośrednie

-inwestycje pośrednie

-pozostałe inwestycje – uzyskane i udzielone kredyty z podziałem na krótko i długoterminowe oraz inne zależności i zobowiązania

-pochodne instrumenty finansowe np. opcje

Bilans obrotów wyrównawczych

-oficjalne aktywa finansowe/rezerwowe, gromadzone w walutach wymienialnych, specjalnych prawach ciągnienia i złocie

B.o.w. pokazuje zmiany stanu oficjalnych rezerw, kredyty otrzymane z MFW, transakcje finansowania wyjątkowego (np. zrestrukturyzowane zobowiązania i należności)

Równowaga bilansu płatniczego

-w ujęciu rachunkowym b.p. jest zawsze zrównoważony

-w ujęciu ekonomicznym równowaga b.p. jest stanem pożądanym, do którego doprowadza się zazwyczaj za pomocą transakcji wyrównawczych

James E. Meade wprowadził zróżnicowanie

-transakcje autonomiczne – zawierane są niezależnie od stanu b.p. wyłącznie z motywów ekonomicznych

-transakcje wyrównawcze – zawierane w celu zrównoważenia b.p.

Równowaga rzeczywista – utrzymywana w dłuższym czasie bez interwencji państwa, w wyniku działania sił rynku

Równowaga pozorna – utrzymywana dzięki interwencji państwa

Przyczyny nierównowagi b.p. (w krótkim okresie)

-wielkość PKB, wzrost powoduje pogorszenie się b.p. -terms of trade, poprawa TOT powoduje poprawę b.p. -kurs walutowy

Konsekwencje nierównowagi b.p.

-istnieje ścisła współzależność między równowaga wewnętrzną a zewnętrzną

-r. wewn. kształtowana jest przez zmiany relacji oszczędności inwestycji, podatków i wydatków budżetowych

-r. zewn. zależy od równowagi obrotów bieżących (głównie salda BH i poziomu kursu walutowego) oraz przepływów kapitałowych za granicą

W II 2011 rachunek bieżący wykazywał saldo ujemne -685 mln euro, a w II 2010 było dodatnie i wynosiło 512 mln euro.

Na ujemne saldo wpłynęły:

-ujemne saldo obrotów towarowych -163 mln euro -ujemne saldo dochodów -1,314 mln euro

-dodatnie saldo usług +237 mln euro -dodatnie saldo transferowe +555 mln euro

ZADŁUŻENIE MIĘDZYNARODOWE JAKO PROBLEM GLOBALNY

Problemy globalne

-mają światowy zasięg

-zależne są od działania wielu czynników i wzajemnie powiązane

-mają ogromne znaczenie – stanowią krytyczne zagrożenie dla losów ludzkości

-przedsięwzięcia mające na celu ich rozwiązanie muszą dotyczyć wielu sfer życia

-cały świat musi współpracować w ich rozwiązywaniu

-problem wyczerpalności surowców naturalnych -załamanie się równowagi ekologicznej -głód i bieda -problemy demograficzne

-międzynarodowy kryzys zadłużeniowy -terroryzm

Kryzys zadłużeniowy

-olbrzymi wzrost zadłużenia międzynarodowego dużej części krajów rozwijających się i państw Europy Śr.-Wsch.

-wzrost kosztów obsługi długu

-załamanie dopływu kapitału do tych państw

-transfer pieniędzy do krajów wierzycielskich

-poważne ekonomiczne i społeczne skutki tych procesów

Ekonomiści są zdania, że kraj ma problem ze zwrotem długu, gdy roczna obsługa zadłużenia przekracza 25% dochodów z EXP, a wielkość spłat rocznych odsetek przekracza 10% tego EXP.

Najbardziej zadłużonymi krajami nie są te, w których nominalna wartość zadłużenia jest największa, lecz te, w których stosunek obsługi długu do wartości eksportu jest wysoki. Zadłużenie to nie tylko problem dłużników, ale i wierzycieli.

Historia

1931-33 – wszystkie (poza Argentyną) kraje Am. Łac. ogłosiły niewypłacalność. W momencie wybuchu II w.ś. kraje rozwijające się były w znacznej mierze odcięte os międzynarodowego rynku kapitałowego

1945-70 – napływ kapitału do krajów rozwijających się przyjmował formę: pożyczek ze źródeł oficjalnych, kredytów handlowych, inwestycji bezpośrednich

Zewnętrzne przyczyny kryzysu zadłużeniowego w latach 70. XX w.

-wzrost cen ropy naftowej -zmiany terms of trade -wahania stopy %

-osłabienie dynamiki gosp. krajów uprzemysłowionych i ich protekcjonistyczna polityka

Wewnętrzne przyczyny kryzysu zadłużeniowego

-zła polityka inwestycyjna krajów rozwijających się (brak możliwości zaabsorbowania napływającego kapitału, nietrafione inwestycje)

-nieskuteczna polityka finansowo-budżetowa (nieefektywny rynek pieniężny, brak gromadzenia oszczędności)

-ucieczka kapitału krajowego za granicę

Wzrost ceny ropy naftowej

-I szok naftowy 1973/74, spowodował 4-krotny wzrost cen ropy

-II szok naftowy 1979/80, 2-krotny wzrost cen

-wzrost wydatków krajów rozwijających się, importerów ropy (udział wydatków na ropę wzrósł z 5,9% w 1970 do 20% w 1980

-kraje te zmuszone zostały do zaciągnięcia kredytów

-wpływ z eksportu ropy (petro$) lokowane były w bankach krajów uprzemysłowionych

Zmiany terms of trade

-relacje cen towarów EXP i IMP przez kraje dłużnicze w latach 1973-80 (tj. w okresie powstawania zadłużenia) poprawiały się

-od 1980 (gdy trzeba zadłużenie spłacać) relacje te zaczęły się pogarszać

-niekorzystny wpływ na ceny miała tez decyzja USA z 1971 o zawieszeniu wymienialności $ na złoto i 2-krotna dewaluacja tej waluty (zmniejszenie rezerw)

Wahania stopy %

-w I poł. lat 70. realna stopa od zaciąganych kredytów w krajach uprzemysłowionych była ujemna

-w latach 79-82 (gdy przystępowano do spłaty kredytów) stopy % osiągnęły niespotykany w historii poziom, np. w USA w 1981 – 16%

Osłabienie dynamiki gosp. krajów uprzemysłowionych

-w latach 1974-75 spada aktywność gosp. krajów uprzemysłowionych

-rozpoczyna się ekspansja kapitału prywatnego do krajów rozwijających się

-w latach 80-82 następuje załamanie koniunktury gospodarczej

Rozmiary zadłużenia

-1970-1980 – długookresowe zadłużenie krajów rozwijających się i ówczesnych socjalistycznych wzrosło z 68 mld $ do 1 bln $

-w latach 80 wzrost zadłużenia był wolniejszy i na początku lat 90. wynosił 1,3 bln $

-w latach 90. następuje przyspieszenie tempa wzrostu zadłużenia krajów rozwijających się

-w 2002 – 2,3 bln $, a obecnie przekracza 2,5 bln $

Struktura geograficzna zadłużenia -Am. Łac. ponad 30 % -kraje E. Śr.-Wsch. i WNP ok. 23% -kraje Azji Pd. i Wsch. ok. 21% -Afryka ok. 16%

Fora negocjacji długów -Klub Paryski (wierzyciele publiczni – banki publiczne) -Klub Londyński (wierzyciele prywatni – banki komercyjne)

Plany i metody redukcji zadłużenia

+plany – Jamesa Bakera, Nicolasa Brady’ego, Fischera Bradleya, zasady z Toronto, raporty Brandta

+rynkowe techniki redukcji zadłużenia:

-zamiana długu na udziały kapitałowe -zamiana długu na obligacje -wykup za gotówkę własnych długów -zamiana długu na wpływ z EXP

-zamiana długu na inwestycje związane z ochroną środowiska -zamiana długu na walutę krajową -zamiana długu na dług

GOSPODARKA USA – LIDER GOSPODARKI ŚWIATOWEJ

Określenia medialne USA -supermocarstwo światowe, hegemon, światowy szeryf/dyktator/żandarm, wielki strażnik, lokomotywa gospodarki światowej, lider gospodarczy, największa potęga technologiczna

Obecne określenia -kulejący kolos, kolos na glinianych nogach, hiper-zadłużona potęga, słabnący hegemon

Wyznaczniki supermocarstwowości

-potęga militarna (50% wydatków świata na zbrojenia) -potęga polityczna

-lider w gosp. z najważniejszą walutą międzynarodową -olbrzymi potencjał naukowo-badawczy

-„miękka potęga” – potęga kulturowa – wartości, modele społeczne i kulturowe, ideały prawa, demokracji, wolności, równości, szans

Dane liczbowe-liczba ludności 310 mln -powierzchnia 9,2 mln km2 -PKB 15 bln $ -udział w globalnym PKB ok.20% -PKB per capita ok.46 tys. $

Zmiany udziału PKB USA w produkcie globalnym

-na początku XX w. 17% globalnego produktu -po II w.ś. ok. 60% -na początku XXI spadek do 20%

Struktura PKB USA -sektor usług – ponad 79% -sektor przemysłu – ok. 19% -sektor rolnictwa - ok. 1%

Co warunkuje silną pozycję USA w gosp.?

-stabilne rządy silnej demokracji prezydenckiej -liberalna gosp. wolnorynkowa (od zakończenia II w.ś.) -stosunkowo niskie podatki

-wykształcona klasa średnia -stosunkowo słabo rozwinięty system opiekuńczy -duża elastyczność rynku pracy

-niskie koszty transportu

11.09.2001 -decydujący moment od którego zaczyna się słabnięcie imperium -szok, nikt nie może się czuć bezpieczny

-zaangażowanie militarne angażujące ogromne środki militarne i finansowe

Główne problemy gosp. USA

-zadłużenie państwa -deficyt budżetowy (wg MFW 10% PKB) -bezrobocie (9,4% w 2010) -zastój na rynku nieruchomości

-kolejne pakiety stymulacyjne -słabe wskaźniki wzrostu PKB -słabe wydatki konsumentów

-zwiększający się udział USA w handlu światowym

Dług publiczny USA

-zbliżył się do 14,3 bln $ - grozi bankructwem -MFW uważa, że w 2015 osiągnie 110% PKB

-Fed już dodrukował 3 bln $ bez pokrycia dla ratowania gosp. -2005 – 7,6 bln $, 2009 – 10,6 bln $

-każdy Amerykanin jest zadłużony na ponad 45 tys. $

-na koniec 2010 wartość amerykańskich obligacji skarbowych będących w posiadaniu Chin sięgnęła 1,16 bln $, Japonia wykupiła obligacje USA warte 882,3 mld $, a Wlk. B. 272,1 mld $

Deficyt budżetowy

-gdy ustępował Clinton – nadwyżka budżetowa 236 mld $, a za czasów Busha deficyt postępował

-w 2010 1,29 bln $, a prognozy na 2011 mówią o 1,5 bln $

Proces upadku (za N. Fergusonem)

-imperium traci energię wewn. -osłabia się jego dynamika rozwoju -następuje spowolnienie innowacyjności

-zmniejsza się zdolność do podnoszenia….

Główne siły napędowe gosp. USA

-konsumpcja – popyt wewn. 70% wpływu na rozmiar PKB

-inwestycje (w 2009 było największym krajem przyjmującym BIZ, jak i największym inwestorem)

-export – odpowiedzialny w 12% za zmianę PKB

Handel zagraniczny USA

-główni partnerzy EXP – Kanada, Meksyk, CHRL, Japonia, Niemcy

-główni partnerzy IMP – CHRL, Kanada, Meksyk, Japonia, Niemcy

-ogromny deficyt bilansu handlowego

-udział w światowym EXP towarów 3 miejsce w 2009, a w IMP 1 miejsce w 2009 r.

-największy IMP i EXP usług

Silne strony gosp. USA, warunkujące trwanie hegemonii

-najszybciej rosnąca wydajność pracy

-rosnąca przewaga technologiczna

-wzrost napływu obcego kapitału do USA – sprzedaż amerykańskich papierów wartościowych emitowanych przez rząd, BIZ

-otwartość gosp. – liberalizm

-jakościowy rozwój zasobów

-elastyczny rynek pracy

Dlaczego gosp. USA jest silna, zdrowa i żywotna?

-wysoka jakość i dobra struktura kapitału ludzkiego

-wyższy poziom wykorzystania siły roboczej

-wyższy średni czas pracy

-wysoki poziom systemu edukacyjnego

-liczba zgłaszanych patentów i ich struktura jakościowa

-wysoka konkurencyjność w handlu zagr.

-silna pozycja przemysłów opartych na hi-tech

-ogromne zasoby kapitałowe

-rozwinięta infrastruktura materialna