Koszty wykorzystuje się dla:
oceny opłacalności działań
porównania zużycia występującego w różnych jednostkach prowadzących identyczną działalność
potrzeb uwzględniania efektów
potrzeb racjonalnego rozmieszczenia produkcji
ustalania wielkości produkcji określonych produktów
Zużycie będzie traktowane jako koszt jeżeli spełnia 3 warunki:
jest celowe – uzasadnione charakterem działalności
elementem łączącym te różne miary jest pieniądz
w wyniku poniesienia kosztów powinien być osiągnięty określony efekt
Koszty – to zużycie pracy żywej i uprzedmiotowionej.
Koszt własny odnosi się do produktu czy wykonanej usługi.
Koszty transferowe obciążenia które nie mają odzwierciedlenia w rzeczywistym zużyciu ale są traktowane identycznie – do tego typu kosztów możemy zaliczyć ubezpieczenia społeczne, majątkowe, odsetki bankowe, niektóre podatki (od nieruchomości, od środków transportu).
Koszt wg UoR to uprawdopodobnione zmniejszenie w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych o wiarygodnie określonej wartości w formie zmniejszenia wartości aktywów albo zwiększenia wartości zobowiązań, a także rezerw, które doprowadzą do zmniejszenia kapitału własnego lub zwiększenia jego niedoboru w inny sposób niż wycofanie środków przez udziałowców lub właścicieli. Koszty są wartościowym wyrażeniem nakładu.
Strata to nie ekwiwalentne zużycie w wyniku którego nie uzyskaliśmy efektów.
Wydatek to celowe zadysponowanie określonej sumy środków pieniężnych, które zostały zaangażowane lub wydatkowane na różny cel; nie każdy wydatek jest kosztem, ale każdy koszt łączy się z wydatkiem.
Zależności pomiędzy wydatkami a kosztami:
wydatek wyprzedza koszt (nabywamy środek trwały, rozpoczynamy eksploatację a koszt mamy później; zakup materiałów – łączy się z wydatkiem ale nie jest kosztem – koszt po wydaniu do zużycia)
wydatek występuje równocześnie z kosztem (zakup materiałów i bez magazynowania wydanie ich do zużycia)
koszt wyprzedza wydatek (zakup z odroczonym terminem płatności, utworzenie rezerwy na naprawy gwarancyjne)
Nakłady to wyrażone w jednostkach naturalnych celowe zużycie środków rzeczowych, a także wykorzystanie pracy żywej. Nakłady wyraża się w jednostkach naturalnych;
Inwestycje – traktujemy jako aktywa przedsiębiorstwa nabyte lub posiadane które dana jednostka wykorzystuje lub ma zamiar wykorzystać aby osiągnąć korzyści ekonomiczne inne niż z podstawowej działalności statutowej. Np. w formie dywidendy, odsetek.
Strata to niecelowe, nieuzasadnione normalnymi warunkami działania, zarówno zużycie jak i zadysponowanie określonych środków pieniężnych czyli nie ekwiwalentne zużycie.
Strata nadzwyczajna – skutek finansowy zdarzeń trudnych do przewidzenia które powstają poza działalności operacyjną. Nie są związane z ryzykiem prowadzenia działalności.
Koszty które uznaje prawo bilansowe a nie uznaje prawo podatkowe:
odsetki od przeterminowanych zobowiązań budżetowych (bilansowo jest koszt, podatkowo nie)
kary z tytułu zanieczyszczania środowiska
to samo dotyczy przychodów:
nieodpłatne przekazanie do zużycia środka trwałego (bilansowo nie ma przychodu (brutto) , podatkowo jest (netto))
Sposoby wyrażenia:
kosztów to ujęcie wartościowe
nakładów to ujęcie ilościowe i w określonych sytuacjach wartościowe np.: obligacje
wydatków to ujęcie zawsze wartościowe
strata nadzwyczajna to ujęcie wartościowe
Okresy czasowe:
koszt - ma ograniczenia czasowe (miesiąc, rok)
nakład nie ma ograniczeń czasowych, może dotyczyć kilku okresów
wydatek dotyczy określonego okresu
strata nadzwyczajna dotyczy określonego okresu
Na podstawie kosztów historycznych (ex post) przyjmuje się że istnieje tylko jeden prawdziwy koszt który został poniesiony na wytworzenie danego wyrobu lub usługi i przedsiębiorstwo nie może go zmienić, ten koszt odzwierciedla wielkości i strukturę zużycia poszczególnych czynników produkcji.
Przekroje oparte na kosztach przyszłych (ex ante) odnosi się do kosztów przewidzianych planowanych czyli tych które dopiero zostaną poniesione, w związku z tym z tego względu odchodzi się od koncepcji jednego prawdziwego kosztu na rzecz różnych kosztów dla różnych celów.
Podstawowy przekrój łączący się z RZiS:
koszty działalności operacyjnej
koszty działalności pozostałej
koszty działalności finansowej
Podział wg stopnia złożoności:
koszty proste – to takie w ramach których nie można wyodrębnić innych elementów składowych, np. koszt zużycia materiałów X na wyrób A, płaca pracownika wykonującego określoną operację technologiczną (płaca za tą czynność ale nie wynagrodzenie),
koszty złożone – to takie w ramach których można wyodrębnić określone koszty proste, np. usługa przewozowa (paliwo, zużycie tego środka, płaca kierowcy, usługa remontowa, zużycie narzędzi, pracy ludzkiej)
Podział wg stopnia wpływu na rozmiary działalności:
Koszty stałe – to takie które mimo zmian rozmiarów działalności nie ulegają wahaniom np.: amortyzacja budynków, czynsz, dzierżawa
Koszty zmienne – to takie które ulegają wahaniom w zależności od rozmiarów tej działalności. Te zmiany mogą mieć charakter Proporcjonalny – zużycie materiałów X wg technologii na dany produkt; Progresywny – wynagrodzenie akordowe; Degresywny – wynagrodzenie podobne do akordowego
Związek kosztów z nośnikami kosztów:
Koszty bezpośrednie – to takie które na podstawie dokumentacji źródłowej można w sposób jednoznaczny odnieść, przypisać na wyrób, usługę, na daną robotę budowlaną, montażową
Koszty pośrednie – to takie których w sposób jednoznaczny nie można przypisać (odnieść) na dany produkt
Informacja kosztowa to dane lub wieloprzekrojowe zespoły, wiadomości o kosztach faktycznie poniesionych lub zamierzonych kosztach wykorzystywanych w szeroko pojętym planowaniu i zarządzaniu.
Informacja mikroekonomiczna kosztowa – dotyczy podstawowych form działalności a więc przedsiębiorstw
Informacja makroekonomiczna kosztowa – dotyczy gospodarki narodowej jako całości
Informacja retrospektywna o kosztach – to tak a która informuje o kosztach które już miały miejsce w przeszłości, lub też trwają obecnie
Informacja prospektywna – komunikuje o kosztach które mają lub mogą być poniesione w przyszłości. Informacje prospektywne niejednokrotnie stanowią podstawę decyzji podejmowanych na różnych szczeblach zarządzania, które następnie w wyniku tych decyzji przyjmą postać informacji retrospektywnej.
Informacje otwarte – ich treść można odczytać bezpośrednio, nie wymagają one dekoderów w przeciwieństwie do informacji zaszyfrowanych.
Informację okresową – periodyczną – sporządza się ją w ściśle określonych terminach i obejmuje ona z góry ustalone okresy Informacja zdarzeniowa – odzwierciedlają bieżące występowanie, bieżące wielkości kosztów występujące w procesach gospodarczych danego podmiotu (jednostki)
Informacje sformalizowane – są zazwyczaj prezentowane w ustalonych terminach w określonej formie graficznej Informacje niesformalizowane – nie posiadają z góry ustalonej formy prezentacji, częstotliwości emisji, są to zazwyczaj informacje o charakterze zdarzeniowym.
Informacja pełna – wieloprzekrojowa – odzwierciedlająca dane zjawisko z różnych punktów widzenia
Adekwatność informacji to najbardziej zasadnicza cecha jaka powinna charakteryzować informację kosztową chodzi oto aby odzwierciedlała ona zgodnie z prawdą koszty działalności ogniw a więc koszty wytwarzania określonych wyrobów, usług.
Luka informacyjna – występuje w sytuacji gdy decydent nie posiada pełnego rozeznania o sytuacji działania którego decyzja dotyczy – jest to różnica w stanie posiadania informacji przez decydenta między informacją którą w pełni opisuje dane zdarzenie a informacją jaką dany decydent posiada. Im rozpiętość między tymi 2 informacjami będzie szersza tym większe ryzyko popełnienia błędu.
Informacja kosztowa powinna być opracowana w nast. przekrojach informacyjnych:
Wg rodzaju (rodzajowym) co jest niezbędne dla potrzeb analizy ekonomicznej w danej jednostce a także dla obliczeń o charakterze makroekonomicznym w całej gospodarce
Przekrój kalkulacyjny – dla potrzeb kalkulacji kosztów czyli ustalania ich wielkości a także dla potrzeb kontroli kosztów
Przekrój podmiotowy – wg ośrodków odpowiedzialności, dla potrzeb kontroli gospodarności
Przekrój przedmiotowy – wg produktów szeroko rozumianych i wykorzystania ich dla potrzeb rachunku mikroekonomicznego
Koszty niezbędne – koszty, które w danych warunkach organizacyjnych konkretnego przedsiębiorstwa są niezbędne do poniesienia. To co jest wzorcem – to te koszty muszą zostać poniesione.
Podwyższenie kosztów na pierwszy rzut oka ma oddźwięk negatywny, podwyższenie – pozytywny.
Rachunek kosztów jest uznawany za jeden z najważniejszych elementów rachunkowości.
W tradycyjnej rachunkowości rachunek kosztów jest traktowany
jako dział teorii o rachunkowości – zajmuje się badaniem szeroko pojętych sposobów mierzenia, ewidencjonowania i rozliczania kosztów własnych, a także sposobów, metod ustalania kosztów jednostkowych sporządzanych sprawozdań z tego okresu.
jako część rachunkowości będącej funkcją gospodarczą
W tak szeroko ujętej istocie rachunku kosztów zawiera się zakres
Pomiar kosztów – jest wynikiem obserwacji i mierzenia poszczególnych operacji gospodarczych. Efektem wymiernym jest odzwierciedlenie wielkości poszczególnych zdarzeń, te wielkości mogą być wyrażane ilościowo i wartościowo.
Ewidencja kosztów – rejestracja, grupowanie danych zawartych w dokumentacji źródłowej w różnych przekrojach informacyjnych. W rachunkowości finansowej to przede wszystkim grupowanie wg rodzajów, miejsc i nośników kosztów
Rozliczanie kosztów – ogół czynności o charakterze obliczeniowym mających na celu ustalenie wielkości kosztów bezpośrednich i pośrednich przypadających na poszczególne nośniki, miejsca czy też rodzaje działalności. Rozliczanie kosztów stanowi podstawę (bazę) dla obliczania (ustalania) kosztu jednostkowego
Kalkulacja kosztów – zajmuje się ustalaniem wielkości i struktury kosztów przypadających na jednostkę produktu, wyrobu, usługi
Sprawozdawczość z zakresu kosztów – zawiera odpowiednio wyselekcjonowane informacje o kształtowaniu się kosztów w różnych przekrojach informacyjnych, a przekroje te są prezentowane w różnej formie graficznej.
Rachunek kosztów sensu largo – stanowiący dziedzinę tematyczną działalności przedsiębiorstwa.
Rachunek kosztów sensu stricte – będący wyłącznie częścią składową nauki rachunkowości – ściśle rachunkowości finansowej
Ogół zadań rachunku kosztów można podzielić na 2 grupy:
Zadania o charakterze zewnętrznym – dostarczania jednostkom o charakterze makroekonomicznym, informacje o kosztach
Zadania o charakterze wewnętrznym – dostarczanie komórkom organizacyjnym przedsiębiorstwa niezbędnych do przeprowadzenia rachunku ekonomicznego. Wyróżnia się kilka funkcji tych zadań:
Funkcja analityczna – przejawia się głównie w fakcie odzwierciedlania procesów przenoszenia wartości na produkty a także wyszukiwania zależności między poszczególnymi zdarzeniami o charakterze kosztów. Na tej podstawie przeprowadza się rachunek ekonomiczny opłacalności, którego wyniki stanowią podstawę odpowiednich decyzji zarządczych
Funkcja kontrolna – rozliczanie poszczególnych ośrodków odpowiedzialności za koszty czyli uczestników procesu produkcyjnego a kosztów podstawy w wyniku ich działalności. Podstawą rozliczania są tu zadania postawione w trybie ex ante.
Techniczne przygotowanie produkcji – dziedzina która powinna być nierozwiązalnie powiązana z rachunkiem kosztów.
System rachunku kosztów zespół zasad i procedur zgodnie z którymi przeprowadza się pomiar kosztów oraz dokonuje się przekształcenia, transformacji informacji o kosztach w celu ich przystosowania do szczególnych specyficznych potrzeb użytkowników informacji.
Kryterium wg związku z systemem ewidencyjno-sprawozdawczym:
Systematyczny rachunek kosztów jest elementem systemu ewidencyjno sprawozdawczego rachunkowości danej jednostki
Problemowe rachunki kosztów są prowadzone poza systemem ewidencyjno sprawozdawczym rachunkowości co nie oznacza że nie wykorzystuje się w nich informacji ale są one prowadzone jakby poza księgowo.
Zakres przedmiotowy kosztów objętych rachunkiem
Rachunek kosztów pełnych jest oparty na kosztach historycznych; ten model często nazywa się rachunkiem tradycyjnym; grupuje koszty wg podmiotów, wg miejsc powstawania i wg szeroko pojętych produktów. Szczególne cechy to:
Podział kosztów całkowitych na koszty bezpośrednie i koszty pośrednie
Koszt jednostkowy produktu jest ustalany na podstawie pełnego zużycia wszystkich czynników produkcji
Rozliczenia kosztów pośrednich na poszczególne produkty dokonuje się w sposób szacunkowy (uproszczony) za pomocą kluczy rozliczeniowych kosztów.
Celem jest doprowadzenie do tego aby wszystkie koszty ogólne znajdowały pokrycie w uzyskiwanych przychodach. Zalety rachunku kosztów pełnych. Ponieważ rachunek kosztów pełnych nie umniejsza rachunku kosztów stałych. Unika on (eliminuje) wykazywanie fikcyjnych strat wewnętrznej sprawozdawczości.
Rachunek kosztów zmiennych określany jako rachunek kosztów częściowych. Podstawową zasadą tego rachunku jest podział wszystkich kosztów na koszty zmienne i stałe. Koszty stałe są tu traktowane jako koszty gotowości do produkcji i jako koszty okresu są odnoszone w całości na wynik finansowych, czyli inaczej są bezpośrednio przenoszone do RZiS. Wycena produktów jest dokonywana w oparciu o koszty zmienne. Nadwyżka osiągniętych w danym okresie przychodów nad kosztami zmiennymi czyli tzw. marża brutto powinna w całości pokryć koszty stałe oraz zapewnić przedsiębiorstwu zysk ze sprzedaży.
Kryterium wg zasięgu czasowego przedstawiania informacji o kosztach:
Rachunek kosztów rzeczywistych jest rachunkiem ex post. Koszty stanowią iloczyn rzeczywistych cen i rzeczywistego zużycia czynników produkcji. Stąd rozliczanie za pomocą wskaźników. Prowadzi się go z wyodrębnieniem struktury rodzajowej, podmiotowej i przedmiotowej. Z punktu widzenia zarządzania ten model umożliwia ustalenie odchyleń w realizacji planów działania przyjętych przez przedsiębiorstwo.
Rachunek kosztów normalnych jest swego rodzaju pomostem pomiędzy rachunkiem kosztów rzeczywistych a rachunkiem kosztów postulowanych. Jest to model rachunku kosztów stosowany w celu zwiększenia wpływu wahań poziomu kosztów na rezultaty ich pomiaru. Stanowi swego rodzaju rozwinięcie rachunku kosztów w trybie ex post w kierunku trybu ex ante.
Rachunek kosztów postulowanych – zadaniem tego rachunku jest ustalenie przewidywanych skutków gospodarczych wyrażonych za pomocą miar ekonomicznych składających się na plan funkcjonowania przedsiębiorstwa i jego jednostek organizacyjnych. Rachunek jest zorientowany na przyszłe zdarzenia.
Odchylenia in minus poziom rzeczywisty kosztów jest niższy od założonych; niekoniecznie te ujemne odchylenia które byśmy uznali z punku widzenia uzyskanych efektów jako pozytywne, to tyko na pierwszy rzut oka w krótkim okresie. Pozytywne skutki wystąpią jeżeli to obniżenie nastąpiło w wyniku unowocześnienia produkcji.
Rachunek kosztów normatywnych – istota tego rachunku polega na tym, że kosztem postulowanym jest ustalenie w oparciu o normy wynikające z technologii i konstrukcji produkcji. Te normy powinny mieć charakter techniczny i organizacyjnie uzasadniony czyli normy zużycia ustalone dla danych warunków techniczno – organizacyjnych produkcji. Inna będzie wysokość zużycia w przedsiębiorstwie w którym zasadnicza większość ma charakter automatyczny niż przy niskiej mechanizacji;
Rachunek kosztów jakości – jakość to przydatność użyteczna, która jest wyznaczona za pomocą określonych mierzalnych cech (określonych standardów); jest to zespół cech które charakteryzują dany produkt do wypełnienia wymagań, oczekiwań klientów. Aby osiągnąć wyznaczoną jakość przedsiębiorstwo ponosi określone koszty; zatem koszty jakości zawierają przede wszystkim wartość zużytych zasobów w celu kontroli jakości oraz zapobiegania i usuwania skutków nieodpowiedniej jakości; to system ujmowania określonych kosztów w układach informacyjnych na wszystkich etapach życia produktu. Celem tego rachunku jest optymalizacja struktury kosztów jakości a więc osiągnięcie takiej struktury kosztów przy których udział kosztów prewencji wzrasta nieznacznie, maleje natomiast udział kosztów. Rachunek kosztów obejmuje identyfikację, klasyfikację, ewidencję oraz interpretację i analizę kosztów jakości.
W strukturze kosztów jakości wyróżnia się:
Koszty prewencji –koszty projektowania produktów, procesów wytwórczych, planowania poziomu jakości, koszty szkoleń pracowników
Koszty oceny jakości –koszty oceny materiałów zużywanych w procesach produkcji a także koszty oceny produktów gotowych
Koszty błędów wewnętrznych – koszty związane z naprawą (korektą) wadliwych produktów przed dostarczeniem ich odbiorcom (koszty związane z naprawą defektów; koszty związane z przeprojektowaniem wyrobów)
Koszty błędów zewnętrznych – koszty naprawy błędów które zostały ujawnione u odbiorców (koszty napraw gwarancyjnych, koszty zwrotów, a także można wymienić ale są trudne do pomiaru – koszty związane z obniżeniem zaufania klientów czyli utrata reputacji firmy
Formułę szacowania kosztów jakości można określić następująco: Koszty prewencji; Koszty oceny; Koszy produktów wybrakowanych; Koszty obsługi zwrotów;Koszty określone jako utracony zysk z tytułu niskiej jakości
Rachunek cyklu życia produktu. Koncepcja życia tego rachunku zakłada przechodzenie produktu przez kolejne fazy jego życia. Te koszty różnią się w związku z wysokością generowanych przychodów, znawcy przedmiotu wyróżniają 3 fazy życia produktu:
Faza przedprodukcyjna – obejmuje działania ukierunkowane na opracowanie koncepcji danego produktu, opracowanie dokumentacji technicznej, badania rynkowe, budowa prototypów, a także ich testowania. W tej fazie przedsiębiorstwo nie generuje przychodów ze sprzedaży produktów, ponosi natomiast koszty
Faza produkcyjna – dotyczy okresów od chwili wprowadzenia produktu na rynek poprzez jego wzrost, aż do czasu wycofania ze sprzedaży. W tej fazie przedsiębiorstwo osiąga przychody, które rosną wraz ze wzrostem liczby (wielkości) sprzedanych produktów, następnie następuje kolejny krok – stagnacja czyli nasycenie rynku; i przychody spadają w fazie schyłku czyli wtedy gdy sprzedaż jest najmniejsza, wydatki osiągają najwyższy poziom w fazie wzrostu produkcji – łączy się to z kosztami reklamy, promocji. W fazie wzrostu zazwyczaj pojawiają się konkurencji a także substytuty tych produktów co w rezultacie prowadzi do obniżenia cen sprzedaży i wzrostu kosztów podniesienia jakości np.: tusze do drukarek. W fazie schyłku, kiedy wiadomo, że dalszy wzrost traci sens koszty marketingu ogranicza się do niezbędnego minimum.
Faza poprodukcyjna obejmuje czynności związane ze zbyciem zbędnych składników aktywnych związanych z produkcją danego wyrobu a więc materiały, narzędzia maszyny. W tym czasie przedsiębiorstwo nie osiąga już przychodów, a ponosi jedynie koszty. Przychody ze zbycia zbędnych aktywów są zazwyczaj niewielkie w stosunku do kosztów działań deinwestycyjnych.
Przedmiotem kalkulacji kosztów związanych z poszczególnymi fazami życia są:
Koszty opracowania produktu czyli koszty badań – koszty ponoszone w fazie przedprodukcyjnej
Koszty produkcyjne a więc koszty materiałów, robocizny, oczywiście koszty bezpośrednio związane z produkcją, i inne elementy związane z procesem produkcji
Koszty ogólnego zarządu czyli koszty sprzedaży, zaopatrzenia ponoszone w fazie produkcyjnej, które możemy określić jako koszty nieprodukcyjne
Koszty zakończenia produkcji a więc koszty demontażu maszyn i urządzeń czyli te koszty związane z zakończeniem produkcji.
Rachunek kosztów ciągłego doskonalenia koncentruje się na optymalizacji wykorzystania dostępnych zasobów w drodze stałego ulepszania działalności. Zakłada się, że stopniowy, systematyczny wzrost efektywności przedsiębiorstwa powinien zostać osiągnięty dzięki współpracy wszystkich zatrudnionych oparciu o określony system motywacji. Koncepcja tego rachunku zakłada:
Kompleksowe zarządzanie jakością
Udział pracowników w usprawnianiu funkcjonowania przedsiębiorstwa
Dyscyplina w miejscu pracy
Minimalizacja produkcji nieodpowiadającej normom jakościowym
Minimalizacja błędów w procesie produkcyjnym
Kompleksowe zapewnienie produktywności (chodzi tutaj o maksymalizację wydajności parku maszyn i urządzeń)
Orientacja dla klienta
Rozwój nowych wyrobów
Rachunek kosztów procesów wyodrębnia się w nim koszty bezpośrednie i pośrednie przy czym w centrum uwagi są przede wszystkim koszty pośrednie, których udział współcześnie stale rośnie. Na obserwacji tych kosztów i precyzyjnego ich rozliczenia opracowano szczególne metody ich rozliczania w tym również w ramach kosztów pośrednich wyodrębniania kosztów o charakterze bezpośrednim. Do zalet tego rachunku można zaliczyć uzyskanie dokładnych informacji dotyczących kosztów poszczególnych procesów, przyczyn ich powstania.
Rachunek kosztów zmiennych tutaj jest powiązanie kosztów z przychodami. Na podstawie porównań przychodów i kosztów można określić czy planowane decyzje zapewniają osiągnięcie zysku i jaka będzie skala opłacalności tych decyzji. W tym rachunku podstawowym elementem jest określenie progu rentowności oznacza taką wielkość sprzedaży przy której przychody ze sprzedaży zrównają się z kosztami ich uzyskania co oznacza że przedsiębiorstwo nie odnosi zysku ale też nie ponosi straty. Poniżej tego progu produkcja i sprzedaż są nieopłacalne natomiast przekroczenie tego progu czyli zwiększenie sprzedaży zapewnia przedsiębiorstwu zysk.
Kalkulacja jest to czynność obliczeniowa mająca na celu ustalenie kosztów przypadających na przedmiot kalkulacji. Kalkulacja obejmuje całokształt rachunków mających na celu ustalenie wysokości jednostkowego kosztu własnego produktu w tym usługi robót budowlano – montażowych wraz z ukazaniem ich struktury w układzie kalkulacyjnym.
Rachunek kalkulacyjny polega na podziale całkowitych kosztów wytworzenia poszczególnych produktów w danym okresie na koszty wytworzenia produktów gotowych czyli zakończonych i produktów niezakończonych a więc produkcji w toku i produkcji półfabrykatów. Pozwala na wycenę wytworzonych produktów, które mogą być przedmiotem sprzedaży, a koszt ich wytworzenia stanowi podstawowy element składowy kosztu osiągnięcia przychodu. Wpływa on zatem bezpośrednio na kształtowanie wyniku ze sprzedaży, pośrednio na kształtowanie wyniku działalności danej jednostki.
Wielkość kosztu jednostkowego ma istotne znaczenie przy ustalaniu cen sprzedaży, pomiarze i analizie rentowności, opłacalności produkcji, podejmowania decyzji odnośnie wielkości produkcji, jej lokalizacji, a także decyzji dotyczących eksportu czy importu produktów.
Prawidłowość i dokładność ustalenia kosztu jednostkowego zależy od następujących czynników:
Powiązania kalkulacji z całością rachunku kosztów
Jakości, szczegółowości danych wejściowych do obliczeń kosztu jednostkowego
Zastosowanie odpowiedniej metody kalkulacji
Wysoka jakość ewidencji zarówno operatywnej jak i statystycznej, jakość mierników charakteryzujących rozmiary efektów pracy, które są przedmiotem kalkulacji
Przedmiot kalkulacji wyraża się w postaci jednostki kalkulacyjnej. Jednostka kalkulacyjna to wyrażony za pomocą odpowiedniej miary produkt pracy stanowiący przedmiot ustalania jednostkowego kosztu wytworzenia. Za przedmiot kalkulacji przyjmuje się jednostkę produktu lub jej wielokrotność. Przedmiot kalkulacji powinien być jednoznacznie określony, wyrażony za pomocą odpowiedniej miary naturalnej lub umownej.
W praktyce tworzenia przedmiotów kalkulacji dodatkowo stosuje się następujące zasady:
Oprócz przedmiotu kalkulacji dla produktów gotowych czyli inaczej przedmiotów ostatecznych, tworzy się przedmioty kalkulacji dla półfabrykatów czyli tzw. przedmioty kalkulacji przejściowe.
W praktyce gdy ujęcie kosztów przypadających na poszczególne jednostki kalkulacyjne jest niecelowe lub niemożliwe stosuje się uproszczenia a mianowicie przyjmuje się zbiorczą jednostkę kalkulacyjną, która obejmuje produkty o zbliżonych cechach rodzajowych
Stosowaniu umownych jednostek kalkulacyjny gdy dla danego produktu brak jest jednostkowych miar naturalnych
Kalkulacje w trybie ex ante: Kalkulacje planowe; Kalkulacje normatywne; Kalkulacje ofertowe. W trybie ex post: Kalkulacje wynikowe; Kalkulacje sprawozdawcze
Podział wg terminu jej sporządzania oraz danych na wejście:
Kalkulację wstępną sporządza się przed rozpoczęciem procesu produkcji, na etapie opracowania planów techniczno – produkcyjnych, ekonomicznych. Podstawą są normy i wskaźniki techniczno – ekonomiczne, taryfikatory, taryfy cen, taryfy ceł, koszty uznane za przeciętne dla danej branży. W zależności od wyboru podstawy kalkulacji będą to kalkulacje ofertowe, normatywne, planowe lub też kalkulacje operatywne.
Kalkulację wstępną ofertową sporządza się na żądanie określonego klienta lub też w przypadku określonych przetargów na produkty czy usługi.
Kalkulacja ofertowa jest sporządzana w przedsiębiorstwach o produkcji jednostkowej lub małoseryjnej wytwarzających duże skomplikowane urządzenia czy też usługi o charakterze jednostkowym. Jedynie można zaoferować ceny opierając się na danych z rynku. Zadaniem jest ustalenie propozycji ceny. Kalkulacja ofertowa ma podstawowe znaczenie decyzyjne.
Kalkulacja planowa jest ustalana w trakcie tworzenia planów; jest oparta na założeniach dotyczących norm zużycia środków produkcji, norm wydajności pracy, a także przewidywanych skutków usprawnień organizacyjno technicznych. Planowany koszt jednostkowy służy przede wszystkim do tworzenia optymalnych planów produkcji i sprzedaży, prowadzenia polityki zaopatrzenia, a także tworzenia podstaw do obniżania kosztów.
Kalkulacja normatywna (standardowa) wchodzi w skład ewidencji i rozliczeń ramach rachunku kosztów normatywnych, który jak gdyby jest efektem metod rachunku kosztów postulowanych. Jest tworzona na podstawie norm technicznych uzasadnionych dla danych warunków organizacyjno – technicznych przedsiębiorstwa; dotyczy to kosztów bezpośrednich natomiast dla kosztów pośrednich tworzy się tzw. preliminarze kosztów czyli budżety kosztów dla poszczególnych miejsc powstawania kosztów czyli poszczególnych komórek. W wyniku tej kalkulacji określa się normatywny koszt jednostkowy produktu. Kalkulacja normatywna jest sporządzana przede wszystkim dla produkcji powtarzalnej dla której możliwe jest i opłacalne normowanie zużycia (szczegółowe normowanie zużycia).
Kalkulacja wynikowa (sprawozdawcza) należy do kalkulacji opracowywanych w trybie ex post. Jest sporządzana na podstawie danych zarejestrowanych na kontach ewidencji księgowej w danym okresie lub też po zakończeniu procesu wytwórczego. Kalkulacja ta odzwierciedla w ustalonym rzeczywistym koszcie wytworzenia faktyczne wykonanie przewidywanych norm zużycia poszczególnych czynników.
Kalkulacja kosztu pełnego obejmuje wszystkie poniesione koszty, zarówno bezpośrednie jak i pośrednie.
Kalkulacja kosztu częściowego jest elementem rachunku kosztów zmiennych i uwzględnia jedynie koszty zmienne odnoszone bezpośrednio na jednostki kalkulacyjne.
Wybór metody kalkulacji zależy w pierwszym rzędzie od rodzaju produkcji:
Z punktu widzenia ilości jednego rodzaju wyrobów wytwarzanych równocześnie wyróżnia się produkcję:
Masową – wytwarzanie jednego wyrobu lub wąskiego asortymentu w sposób ciągły czyli stale wznawiany, w dużych ilościach
Seryjną – wytwarzanie pewnego asortymentu produktu w okresowo powtarzających się seriach obejmujących określoną ilość produktów
Jednostkową – wytwarzanie pojedynczych powtarzalnych lub niepowtarzalnych produktów różnego rodzaju.
Z punktu widzenia komplikacji procesu produkcji wyróżnia się produkcję:
Prostą – określaną jako jednofazową np.: produkcja energii elektrycznej
Złożoną – inaczej wielofazową.
Metody odnoszenia kosztów na jednostkę produkcji wyróżnia się metody kalkulacji podziałowej i metody kalkulacji doliczeniowej.
Kalkulacja podziałowa: prosta, współczynnikowa i kalkulacja odjemna określana też mianem kalkulacji produktów sprzężonych
Kalkulacja podziałowa prosta ma zastosowanie w przedsiębiorstwach i wydziałach produkcyjnych które wytwarzają jeden rodzaj nieskomplikowanych wyrobów. Ma ograniczone zastosowanie. Przy tej kalkulacji jednostkowy koszt wytworzenia ustala się w wyniku podzielenia poniesionych kosztów w danym okresie przez liczbę wytworzonych w danym okresie wyrobów. Staje się bardziej skomplikowana jeżeli na koniec danego okresu występuje remanent produkcji w toku czyli produkcja niezakończona w takim przypadku przed przystąpieniem do kalkulacji stosuje się 1 z 2 wariantów:
Wariant 1) – polega na wycenie produkcji niezakończonej wg z góry ustalonego kosztu np.: kosztu planowanego a następnie tak ustalony koszt produkcji niezakończonej odejmuje się od poniesionych kosztów całkowitych produkcji w danym okresie. W rezultacie tego obliczenia uzyskuje się łączną sumę kosztów wytworzenia wyrobów gotowych. Koszt jednostkowy ustala się dzieląc otrzymaną sumę kosztów przez ilość wytworzonych produktów. Aby tę metodę zrealizować na koniec każdego okresu sprawozdawczego należy przeprowadzić inwentaryzację produkcji niezakończonej określając stopień zaawansowania produktów na poszczególnych odcinkach procesu technologicznego.
Wariant 2) – polega na tym że produkcję niezakończoną przelicza się na umowne przedmioty kalkulacji w celu sprowadzenia tej produkcji do wspólnego mianownika z produkcją gotową. Przeliczenie to przeprowadza się zwykle w ten sposób, że produkcję niezakończoną traktuje się jako określony procent produkcji gotowej.
Kalkulacja ze współczynnikami (współczynnikowa) stosowana w tych jednostkach które produkują masowo różne wyroby stosując taki sam surowiec, takie same urządzenia produkcyjne oraz identyczne procesy technologiczne dla wszystkich wytwarzanych produktów. Polega generalnie na sprowadzeniu różnych wyrobów do wspólnego mianownika dzięki przeliczeniu ich za pomocą różnych współczynników na jednorodne umowne przedmioty kalkulacji, zastosowane współczynniki wyrażają stosunkowy udział poszczególnych wyrobów w kosztach produkcji. Współczynniki są parametrami określającymi niekiedy w sposób umowny relacje pomiędzy kosztami poszczególnych produktów.
Sposób postępowania przy metodzie kalkulacji podziałowej ze współczynnikami ustala się:
współczynniki dla rozliczenia poszczególnych grup kosztów, jako współczynniki można przyjąć ciężar wyrobów, normy zużycia materiałów, czasu pracy
ilość umownych jednostek kalkulacyjnych mnożąc rzeczywistą liczbę wytworzonych produktów przez przyjęte współczynniki
koszt umownej jednostki kalkulacyjnej dzieląc rzeczywiste koszty produkcji przez liczbę umownych jednostek kalkulacyjnych
koszt rzeczywisty jednostki kalkulacyjnej mnożąc koszt umownej jednostki kalkulacyjnej przez przyjęte współczynniki
Kalkulacja podziałowa odjemna (produktów sprzężonych) polega na ograniczeniu rachunku kalkulacyjnego do wyrobu lub wyrobów uznanych za główne z punktu widzenia procesu wytwórczego a więc stanowiących odrębną jednostkę organizacyjną, tak odmiana jest stosowana w typach przedsiębiorstw w których w wyniku procesu produkcyjnego uzyskuje się produkt główny oraz produkty uboczne. Polega na tym że w jednym procesie produkcyjnym powstaje produkt główny a także produkty uboczne oraz odpady produkcyjne, które podobnie jak wyrób gotowy są przedmiotem sprzedaży. Zasada tej kalkulacji polega na tym, że produkty uboczne wycenia się wg ich cen sprzedaży tak samo wg cen sprzedaży wycenia się odpady; jeżeli odpady nie podlegają sprzedaży nie wycenia się; często podlegają one utylizacji w takim przypadku ich koszty zwiększają koszty procesu produkcyjnego.
Kalkulacja podziałowa procesowa nazywana inaczej kalkulacja fazowa. Ta kalkulacja ma zastosowanie w produkcji masowej i wielkoseryjnej, w których wyrób gotowy „przechodzi” przez szereg następujących po sobie faz procesów produkcyjnych. W ramach tej kalkulacji niekiedy wyodrębnia się kalkulację fazową i kalkulację procesową jako 2 odmiany kalkulacji wielostopniowych. W tej kalkulacji przyjmuje się, że do magazynu jest przyjmowany nie tylko wyrób gotowy lecz również półfabrykaty powstające w poszczególnych fazach.
Koszty przerobu są to koszty robocizny bezpośredniej i kosztów wydziałowych razem wziętych.
Kalkulacja doliczeniowa podstawową zasadą jest grupowanie kosztów rodzajowych wg możliwości ich udokumentowania w związku z wyrażonymi jednostkami kalkulacyjnymi czyli przedmiotem kalkulacji. Ustala się koszty bezpośrednie związane z wytworzeniem wyrażonych w jednostkach kalkulacyjnych; i koszty pośrednie – wspólne dla wielu lub wszystkich produktów, które podlegają doliczeniu do kosztów bezpośrednich; jednostkami kalkulacyjnymi są zazwyczaj konta analityczne dla których gromadzi się tzw. karty kalkulacyjne.
Analiza ekonomiczna – metoda badawcza polegająca na rozłożeniu danej całości na jej elementy składowej i badanie ich każdego z osobna.
Analiza kosztów – jest elementem analizy ekonomicznej, w zasadzie współcześnie traktuje się ją jako element rozszerzonego zakresu rachunku kosztów. Głównym celem jest dostarczenie kierownictwu jednostek informacji dotyczących poznania i oceny powstałych kosztów, ustalenia możliwości ich obniżenia oraz opracowania takich metod, które pozwoliłyby podnieść efektywność działania przedsiębiorstwa. Ocena wysokości kosztów opiera się przede wszystkim na danych uzyskanych z dokumentów źródłowych, a zatem porównania kosztów faktycznie osiągniętych z przyjętymi planami lub też z takimi wielkościami jak koszty normatywne czy też koszty standardowe. Powinna ułatwić podejmowanie decyzji bieżących, operatywnych, a także kontrolę i ocenę efektów osiągniętych w ubiegłych okresach. Również istotne jest określenie efektywności ekonomicznej przyszłych przedsięwzięć.
Klasyfikacja analizy kosztów z punktu widzenia zagadnień stanowiących przedmiot badania można wyróżnić:
Analiza pełna – obejmuje całość kosztów danego przedsiębiorstwa, badanie rozpoczyna się od oceny syntetycznych wskaźników kosztowych, przechodząc stopniowo do wskaźników szczegółowych, które pozwalają ustalić pierwotne przyczyny kształtowania się tych kosztów.
Analiza fragmentaryczna – jej celem jest badanie wybranych grup kosztów np.: kosztów pośrednich, kosztów sprzedaży wyrobów, kosztów osobowych, kosztów zakupu materiałów.
Ze względu na zakres przedmiotowy i czasowy wyróżnia się:
Analiza operatywna – służy pozyskaniu informacji o kosztach dla bieżącego zarządzania. W praktyce są to analizy najczęściej miesięczne, kwartalne, ale mogą być również przeprowadzane w krótszych okresach. Dotyczą one zużycia materiałów, przestrzegania określonych norm. Dotyczy to zarówno kosztów bezpośrednich jak i pośrednich. W ramach tej analizy istotne jest również określenie wpływu czynników w wyniku których zaobserwowano zakłócenia np.: przestoje, nierytmiczność produkcji, wysokość braków. Na podstawie informacji tego typu formułuje się wnioski i podejmuje bieżące decyzje.
Analizy problemowe – w ramach tych analiz chodzi o dostarczenie tych informacji umożliwiających rozwiązanie problemów łączących się z określoną dziedziną działalności. Przedmiotem mogą być np.: koszty wytworzenia wybranych produktów, możliwość racjonalizacji tych kosztów, opłacalność stosowania różnego rodzaju technologii, porównania kosztów w różnych jednostkach.
Analiza roczna – jest głównym elementem (podstawą) służącym ocenie ogólnej sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstwa. Informacje z tego tupu analizy przede wszystkim mają charakter racjonalizacji przyszłych działań.
Z punktu widzenia szczegółowości analizy kosztów wyróżnia się:
Analiza ogólna – w tej analizie wykorzystuje się wiele wskaźników syntetycznych. Decyzje podejmowane na jej wynikach dotyczą zazwyczaj całości przedsiębiorstwa
Analiza szczegółowa – ma na celu pogłębienie (rozwinięcie) analizy ogólnej, przede wszystkim chodzi o rozpoznanie czynników, które wpływają, kształtują badane zjawisko, ustalenie ich wpływu na zmiany. Za kryterium okres jaki analiza kosztów obejmuje, wyróżnia się: analizy okresowe; analizy doraźne
Ze względu na różnicę lub rozbieżności w czasie między analizą i zjawiskami stanowiącymi przedmiot badania, wyróżnia się:
Analiza wstępna – odnosi się do warunków spodziewanych efektów ekonomicznych, które mają być osiągnięte w wyniku zamierzonych działań (przedsięwzięć). Analizy wstępne służą ustaleniu wielkości zadań planowych.
Analiza bieżąca – dotyczy bieżącej działalności. Jej zadaniem jest reakcja czy uzyskanie informacji pozwalających zareagować na odchylenia od kosztów pożądanych wzorów. Określa się miejsca, przyczyny powstania nieprawidłowości.
Analiza wynikowa – obejmuje koszty, które zostały poniesione w danym okresie, w jej wyniku określa się stopień wykonania zadań w stosunku do założeń planowych, oceny ich poziomu w stosunku do lat ubiegłych, a także stwierdzenie czy przyjęte założenia planowe miały realny charakter.
Ze względu na przeznaczenia analizy kosztów wyodrębnia się:
Analizy wewnętrzne – dotyczą potrzeb informacyjnych kierownictwa poszczególnych komórek organizacyjnych, taka analiza opiera się zarówno na sprawozdaniach jak i ewidencji, dokumentach źródłowych.
Analiza zewnętrzna – to ocena sporządzana przez osoby z otoczenia przedsiębiorstwa np.: badanie wysokości kosztów przez bank kredytujący działalność. Takie analizy mogą dotyczyć również inwestorów, dostawców, organy samorządu terytorialnego.
Ze względu na zakres przestrzenny badań wyróżnia się:
Analizy wewnątrzzakładowe
Analizy międzyzakładowe
CECHY ANALIZY KOSZTÓW
Rzetelność – oceny wynikające z analiz muszą być zatem zgodne z prawdą, odzwierciedlać stan rzeczywisty.
Prawidłowy dobór metody badań – chodzi oto aby dobrać takie metody, które pozwolą umożliwić określenie czynników mających wpływ na poziom kosztów, ustalenie kierunku działania tych czynników, wskazanie związków przyczynowo skutkowych które zachodzą między badanymi zjawiskami
Elastyczność – chodzi oto aby analiza była dostosowana do zmieniających się celów, zakresów badań
Zwięzłość – chodzi oto aby wnioski analityczne były sformułowane w sposób zwięzły, bez zbędnego uszczegóławiania i tak też żeby w sposób zwięzły były przekazywane odbiorcom
Dążenie do minimalizacji nakładów pracy – z tym łączy się sprawność analizy
METODY ANALIZY KOSZTÓW
Metoda ogólna – to naukowy sposób podejścia do rzeczywistości i racjonalnego jej badania w celu poznania, przedstawienia tej rzeczywistości. Znajduje ona pełne zastosowanie przy badaniu zjawisk złożonych i skomplikowanych procesów występujących w życiu gospodarczym.
Metody szczegółowe – opierają się na ogólnej metodzie analizy ekonomicznej i wiążą się ściśle z techniką badań analitycznych. Mają przede wszystkim zastosowanie praktyczne.
Analiza kosztów w szczególności powinna umożliwić ustalenie czynników które:
wpływają na przebieg procesów gospodarczych oraz na koszty z tym związane,
określenie kierunków oraz oddziaływania różnych czynników,
badanie związków przyczynowo skutkowych zachodzących pomiędzy poszczególnymi zjawiskami,
pokazanie czynników które mają decydujące znaczenie w analizie zasobów gospodarczych
ustalenie tendencji rozwojowych czynników, które mają znaczenie dla procesów ponoszenia kosztów ich obniżania a co za tym idzie zwiększenie efektywności gospodarowania
ocenę pracy danego przedsiębiorstwa, poziomu kosztów, porównanie z innymi wskaźnikami stanowiącymi, będącymi bazą porównań
ustalenie – wskazanie różnych wariantów decyzji w celu wyboru rozwiązania optymalnego
Do metod analizy kosztów zalicza się:
Metoda indukcji – metoda scalania (łączenia, progresywna) chodzi tutaj o oznaczenie zjawisk najbardziej szczegółowych a następnie łączenie ich czy przypisywanie zjawisk o charakterze ogólnym, czyli inaczej jest to formułowanie uogólnień na podstawie zjawisk cząstkowych.
Metoda dedukcji – (rozdrabniania, regresywna) przyjmuje dokładnie odwrotny kierunek badań w odniesieniu do metody indukcji czyli od ogółu do szczegółu.
Metoda redukcji – (weryfikacji) składają się na nią 3 części, a mianowicie: dokonanie oceny wstępnej w postaci tez i wniosków; weryfikacji tez oraz wniosków w ramach badań analitycznych; podsumowanie ustaleń w trakcie weryfikacji i sformułowania oceny końcowej wraz z określonymi wnioskami
Metoda statystyczna znajduje zastosowanie we wszystkich fazach badań analitycznych. Miarami statystycznymi są przede wszystkim średnie.
Metoda porównań z kolei jest metodą najczęściej stosowaną w analizie kosztów, ma to miejsce z uwagi na to że badany wskaźnik zostaje porównany z wielkością przyjętą za bazę porównań. W tej metodzie należy poprawnie ustalić 3 elementy: przedmiot porównań; sposób ujmowania danych objętych zakresem porównań; ustalenie podstawy porównań
Metoda ekonometryczna zawiera w sobie metody statystyczne jak i matematyczne. Tutaj jednym z ważnych elementów jest ustalenie przy jakim poziomie produkcji koszty jednostkowe są najniższe, jaki jest wpływ czynników technicznych, organizacyjnych, ekonomicznych na poczet kosztów produkcji.
Materiały wykorzystywane w analizie kosztów dzieli się na 2 grupy:
dane ewidencyjne – materiały źródłowe, pochodzące z rachunkowości oraz statystyki ekonomicznej. Do tej grupy należą:
dokumenty pojedyncze i zbiorcze, które są podstawą zapisów w urządzeniach ewidencyjnych
zapisy ujmowane w różnych urządzeniach ewidencyjnych na kontach syntetycznych, analitycznych, i w rejestrach
sprawozdania sporządzane na podstawie zapisów poszczególnych urządzeń ewidencyjnych
dane poza ewidencyjne – niezbędne dla potrzeb prawidłowej analizy. Wyróżnia się dane:
dotyczące przyszłości (biznesplany, plany krótko i długoterminowe dotyczące kosztów, budżetu kosztów, kosztorysy, opinie i oceny zawarte w raportach biegłych rewidentów, którzy badają sprawozdania finansowe)
materiały pochodzące z otoczenia przedsiębiorstwa (oprocentowanie kredytów, kursy walut obcych)
Podstawowym kryterium podziału jest rodzaj kosztów – koszty tworzą układ rodzajowy kosztów
Analiza w układzie rodzajowym ma przede wszystkim charakter analizy wstępnej obserwacja poszczególnych składników kosztów wg rodzaju pozwala na ustalenie kierunku badań szczegółowych.
Ciąg czynności analitycznych kosztów w tym układzie można by ująć w następujących krokach:
porównania kosztów faktycznych dotyczących danego okresu z kosztami przyjętymi jako planowane na dany okres oraz z kosztami poniesionymi w okresach poprzednich
ustalenie dynamiki kosztów rodzajowych
ocena struktury kosztów rodzajowych
rozpoznanie czynników powodujących zmiany wielkości i struktury kosztów rodzajowych
to porównanie wskaźników struktury rodzajowego układu kosztów danej jednostki ze strukturami kosztów innych przedsiębiorstw (układ rodzajowy kosztów jest identyczny w różnych grupach przedsiębiorstw prowadzących ewidencje)
Analizę kosztów w układzie rodzajowym rozpoczyna się od ustalenia stopnia wykonania założeń planowych jak i dynamiki kosztów. Porównanie z planem zwykle jest dokonywane w wielkościach bezwzględnych co pozwala na ustalenie odchyleń natomiast na poczet porównań w dłuższym okresie wykorzystuje się wskaźniki dynamiki.
W analizie międzyokresowej kosztów rodzajowych wykorzystuje się głównie wskaźniki dynamiki co umożliwia częściową eliminację porównywalności kosztów w wielkościach bezwzględnych. Wykorzystując wskaźniki dynamiki w pierwszej kolejności rozpatruje się dynamikę całkowitych kosztów rodzajowych a następnie dynamikę poszczególnych składników tych kosztów.
Głównym elementem jest analiza ich struktury, ta analiza umożliwia pozyskanie informacji o udziale poszczególnych kosztów rodzajowych w całkowitych kosztach, wzajemnych proporcjach, porównania między kosztami materialnymi i niematerialnymi. W tym celu ustala się procentowy udział poszczególnych składników kosztów oraz zmiany jakie zaszły w badanym okresie.
W ramach analizy kosztów w układzie rodzajowym w przedsiębiorstwach posiadających wysoki udział aktywów trwałych w majątku niezwykle ważna jest analiza kosztów amortyzacji.
W analizie amortyzacji należy się skupić na:
analizie przyjętych metod amortyzacji z punktu widzenia zarówno przepisów prawa bilansowego jak i prawa podatkowego
Prawo bilansowe nie narzuca wyboru metody amortyzacji, natomiast przepisy prawa podatkowego ograniczają wybór metody do liniowej i degresywnej
Indywidualne stawki amortyzacyjne stosuje się do środków trwałych, które zostały przyjęte do używania jako już eksploatowane u poprzedniego użytkownika
Remont – bez względu na koszty polega na przywróceniu pierwotnych funkcji
Ulepszenie – podwyższa wartości użytkowe (wartość początkową) – rozbudowa, przebudowa, adaptacja, modernizacja
Metody odpisów naturalnych – rzeczywiste zużycie w danym okresie w odniesieniu do wykonanej pracy przez dany środek trwały; metod progresywnych wysokość odpisów jest w znacznej mierze zależna od intensywności i ekstensywności eksploatacji czyli w pierwszym okresie gdy środek trwały jest nowy odpisy są niewielkie gdyż nie ma potrzeby przeprowadzania remontów bieżących czy też okresowych wraz z wydłużającym się procesem eksploatacja odpisy są coraz wyższe gdyż środek trwały w miarę upływu czasu eksploatacji wymaga częstszych remontów, a więc ponoszenia dodatkowych kosztów.
Analiza kosztów osobowych dotyczy nakładów ponoszonych w związku z zaangażowaniem w procesach gospodarczych pracy żywej, koszty pracy obejmują wynagrodzenia z narzutami, a więc składki na ubezpieczenia społeczne, wpłaty na FP i FGŚP czy też inne świadczenia na rzecz pracowników, różnego rodzaju dopłaty, szkolenia, odpisy na Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych, świadczenia urlopowe.
W analizie kosztów w układzie rodzajowym w wielu przypadkach istotne znaczenie ma również analiza pozostałych kosztów ujmowanych w układzie rodzajowym a więc: Analiza podatków i opłat; analizę usług obcych (koszty usług obcych)
Analiza kosztów w układzie kalkulacyjnym służy dla oceny opłacalności produkcji danego wyrobu jak również całej produkcji. W przypadku tej analizy istotne jest badanie zarówno kosztów bezpośrednich co jest zazwyczaj z uwagi na szczegółową dokumentację łatwiejsze do zrealizowania niż badanie kosztów pośrednich.
Koszty pośrednie rozlicza się bowiem na poszczególne jednostki kalkulacyjne wykorzystując klucze rozliczeniowe (podziałowe kosztów) które mają zazwyczaj formę narzutu procentowego w stosunku do całości lub też wybranego składnika kosztów bezpośrednich.
W wielu przypadkach z uwagi na znaczący udział w ogólnej strukturze kosztów mają koszty zarządu w związku z tym celowa jest analiza kosztów tzw. ogólno administracyjnych a więc kosztów wynagrodzeń i świadczeń na rzecz pracowników zarządu przedsiębiorstwa, koszty podróży służbowych, koszty biurowe. Druga grupę kosztów zarządu będą stanowiły koszty ogólne zarządu dotyczące przedsiębiorstwa jako całości czyli utrzymania magazynów, ochrona majątku, koszty BHP, koszty centralnego laboratorium.
Z uwagi na kształtowanie się wyniku finansowego przede wszystkim poszczególnych kosztów jednostkowych produktów ma analiza kosztów sprzedaży. W ramach analizy kosztów sprzedaży analizuje się koszty zużycia materiałów i paliw na rzecz sprzedaży produktów, kosztów opakowań, opłaty za przewóz, za transport sprzedawanych produktów, a więc transport wykonywanymi przez własne jednostki transportowe czy też obce.
W analizie kosztów w układzie kalkulacyjnym bardzo ważne jest badanie relacji pomiędzy kosztami bezpośrednimi i kosztami pośrednimi. W tym przypadku można podać kilka postulatów dotyczących racjonalnego odniesienia kosztów bezpośrednich do pośrednich, a mianowicie: w praktyce należy dążyć do zwiększenia udziału kosztów bezpośrednich i zmniejszenia udziału kosztów pośrednich. Inny postulat - stwierdzenie wewnętrznych relacji pomiędzy kosztami wydziałowymi a kosztami ogólnymi zarządu, prawidłowo relacje powinny się kształtować na korzyść kosztów wydziałowych. Natomiast wewnętrzne relacje kosztów wydziałowych powinny zmierzać do zwiększenia udziału kosztów ruchu, a więc związanych bezpośrednio z fazą produkcji.
Analiza kosztów w układzie kalkulacyjnym podobnie jak analiza w układzie rodzajowym ma charakter analizy ogólnej i polega na:
porównaniu kosztów badanego okresu z kosztami planowanymi na dany okres, a także z kosztami poniesionymi w okresach poprzednich
ustaleniu dynamiki całkowitych kosztów oraz poszczególnych pozycji, ocenie struktury kosztów, porównań wskaźników struktury kosztów np.: z innymi przedsiębiorstwami o podobnym charakterze
wskazaniu czynników powodujących zmiany w wielkości i strukturze kosztów
Analiza kosztów bezpośrednich uzależniona jest od wielkości produkcji, zużycia poszczególnych czynników na jednostkę produkcji, strukturę asortymentowych wyrobów. Analiza rozpoczyna się od porównań kosztów rzeczywiście poniesionych z kosztami planowanymi lub też kosztami z lat ubiegłych, ustalenia tego typu określa się odchyleniami bezwzględnymi.
Odchylenia bezwzględne nie pozwalają jednak na właściwą ocenę kształtowania się kosztów bezpośrednich gdyż zmiany wielkości kosztów bezpośrednich wynikają nie tylko ze zmian wielkości produkcji ale również innych czynników (ceny, taryfy). Stąd też w analizie tego typu należy baczniejszą uwagę przypisać analizie odchyleń względnych, która umożliwia ocenę wpływu na koszty zmian, rozmiar działalności produkcji, działalności gospodarczej produkcji, przychodów.
Odchylenia dodatnie oznaczają wzrost kosztów ujemnych, względną obniżkę kosztów.
W zależności od struktury kosztów istotne jest również badanie kosztów sprzedaży czy też szczegółowa analiza kosztów pośrednich czy też kosztów wydziałowych i kosztów ogólnego zarządu.
Analiza w tym zakresie w znacznej mierze jest uzależniona (wyniki są uzależnione) od systemu szczegółowości ewidencji i rozliczania kosztów.