METODOLOGIA BADAŃ SPOŁECZNYCH
Błędy w zwykłej działalności człowieka:
Błędne obserwacje- w przeciwieństwie do okazjonalnej działalności badawczej człowieka obserwacja naukowa jest działaniem świadomym. Już samo uczynienie obserwacji zajęciem bardziej przemyślanym pomaga ograniczyć błędy. Jeśli świadomie planujemy obserwację skupiamy uwagę na interesujących nas aspektach. (np. : opisanie stroju wykładowcy)
Nieuprawnione uogólnianie- zakładanie, że kilka podobnych zdarzeń stanowi dowód istnienia ogólnego wzorca. Na podstawie ograniczonych obserwacji wnioskujemy o ogóle populacji na podstawie kilku/kilkunastu powtarzających się przypadków. Aby uniknąć takiego błędu badacze zobowiązują się do zbadania odpowiednio dużej i reprezentatywnej próby bądź stosują replikację, czyli powtarzanie badań. (np. : postawienie zakładu na konia startującego z 3 pozycji)
Wybiórcza obserwacja- wiąże się z nieuprawnionym uogólnianiem; gdy tylko zauważymy występującą prawidłowość oraz opracujemy ogólne wyjaśnienie jej przyczyn, stajemy się skłonni do koncentrowania uwagi na wydarzeniach i sytuacjach pasujących do naszego wzorca a inne ignorujemy. Wybiórcza obserwacja to także wyselekcjonowanie osób, które uznamy za wiarygodne do badań. (np. : motyw uczestnictwa demonstrantów w proteście)
Nielogiczne rozumowanie- tzw. Błąd hazardzisty, zakładanie, że przedłużająca się dobra lub zła passa zapowiada swoje przeciwieństwo. (np. : pokerzysta skłonny jest myśleć, że po kilku porażkach na pewno otrzyma zwycięskie karty oraz na odwrót po kilku dniach słonecznej pogody zaczynamy się obawiać, że na zaplanowany wyjazd w weekend będzie padał deszcz)
Zmienne i wskaźniki:
a) zmienna niezależna- to taka zmienna (cecha), która nie podlega wpływom innych zmiennych zależnych czy pośredniczących. (MERTYCZKA- np. płeć, wykształcenie, poziom dochodów)
b) zmienna zależna- to taka cecha, która podlega wpływom innych zmiennych niezależnych, do tej zmiennej wypisujemy wskaźniki.
c) wskaźnik- pewna cecha, zdarzenie lub zjawisko podstawie zajścia którego wnioskujemy z pewnością bądź z określonym prawdopodobieństwem większym od przeciętnego iż zachodzi zjawisko, które nas interesuje.
Przykład: „Edukacja ekologiczna w opinii n-li szkół podstawowych w Olsztynie”
Cel: Zbadanie opinii n-li szkół podstawowych w Olsztynie na temat edukacji ekologicznej (Cel-to co chcemy zbadać, do czego dążymy)
Przedmiot: edukacja ekologiczna w opinii nauczycieli SP w Olsztynie ( Przedmiot-zjawisko, które badamy)
Podmiot: nauczyciele szkół podstawowych w Olsztynie (Podmiot- osoby badane)
Problem badawczy: Jakie są opinie n-li SP w Olsztynie na temat edukacji ekologicznej? (Problem- pytania, na które szukamy odpowiedzi)
Zmienna niezależna: staż pracy, płeć, nauczany przedmiot (Zmienna niezależna- Metryczka)
Zmienna zależna: edukacja ekologiczna (Zmienna zależna- wpływają na nią jakieś czynniki i ją kształtują)
Wskaźniki: ilość godzin w planie tygodniowym, metody realizacji programu, zajęcia praktyczne, materiał do realizacji (Wskaźniki- wypisujemy do zmiennej zależnej)
METODY:
Rubacha:
Obserwacja ilościowa: polega na rejestrowaniu przez badacza spostrzeżeń i zamienianiu ich na liczby. Badacz zaopatrzony jest w uprzednio przygotowany arkusz obserwacji, na które nanosi dane obrazujące częstotliwość lub natężenie obserwowanych zjawisk. Czynności obserwatora ilościowego zamykają się w dwóch etapach: 1. przygotowanie arkusza obserwacji 2. prowadzenie obserwacji.
Obserwacja etnograficzna: Metoda zbierania danych poprzez bezpośredni udział badacza w naturalnym środowisku społecznym. Badacz uczestniczy w codziennych, naturalnych rytuałach społeczności, która wytworzyła własną kulturę. Codzienność umożliwia mu poznanie kontekstu zdarzeń.
Wywiad narracyjny: to rozmowa podczas której osoba badana opowiada historię swego życia lub jego fragmentu z punktu widzenia jakiegoś kryterium. W tym wywiadzie oprócz opowiedzianych zdarzeń, przytoczonych myśli czy uczuć badacz rejestruje ich kontekst.
Gdy przedmiotem wywiadu narracyjnego jest całe życie osoby badanej opowiadane bez naczelnego kryterium, to wtedy jest to wywiad biograficzny. Wywiady te są prowadzone w celu skonstruowania odpowiedzi na pytanie kierujące badaniem. (przykład: dawny student UWM opowiada nam czasy swojego studiowania z perspektywy bycia profesorem UWM obecnie)
Konarzewski:
Metoda doboru próbki do badań: Pierwszy krok w doborze próbki to precyzyjne określenie populacji. Określając populację, deklarujemy, o jakiej zbiorowości zamierzamy się wypowiadać na podstawie wyników badania, czyli wysuwamy roszczenie do prawomocności wniosków odnoszących się do tej zbiorowości. Określenie populacji polega na podaniu własności jasno wytyczającej interesujący badacza zbiór obiektów. Określiwszy populację, możemy się zająć wyłonieniem próbki. Możemy wyróżnić dwa sposoby wyłonienia próbki: losowy ( losowanie nieograniczone indywidualne, losowanie warstwowe; losowanie grupowe) nielosowy (dobór przypadkowy, dobór kwotowy, dobór celowy)
Studium przypadku- schemat badania jakościowego zmierzający do stworzenia jednostkowej teorii zjawiska ogólnego. Studium przypadku okazuje się bezcenne, gdy interesujące nas zjawisko jest rzadkie. Przedmiotem teorii jednostkowej nie muszą być pojedyncze osoby, mogą nimi być konkretne organizacje. Nie planuje się tu zmiennych, które są mierzone, ale planuje się metody zbierania danych. Najczęściej stosuje się obserwację jakościową (zwłaszcza zdarzeń krytycznych), wywiad i przeszukiwanie archiwów. Przydają się także metody ilościowe (testy, skale). Warunkami powodzenia studium przypadku jest: obiektywizm (niepoleganie na swoich i cudzych wrażeniach), krytycyzm (wystawianie na próby własnych pomysłów)i otwartość (stała gotowość przekształcania pomysłów pod wpływem nowych spostrzeżeń).
Łobocki:
Testy osiągnięć szkolnych: stanowią udoskonalany sposób sprawdzania i oceniania stopnia opanowania przez uczniów umiejętności i wiadomości w zakresie danego przedmiotu. Testy osiągnięć szkolnych są również nazywane pomiarem dydaktycznym. Chodzi tu o pomiar obiektywny, czyli według jasno określonych reguł. Wymagania, jakie się stawia testom osiągnięć szkolnych są prawie identyczne jak konstruowanie testów zdolności specjalnych. Ale różnią się celem, test zdolności specjalnych jest prognozowaniem, jakie wyniki osiągną w szkole uczniowie a w testach osiągnięć szkolnych celem jest zdiagnozowanie wiedzy i zdolności uczniów w jakimś zakresie.
Sondaż diagnostyczny: przez metodę sondażu rozumie się metodę badań, której podstawową funkcją jest gromadzenie informacji o interesujących badacza problemach w wyniku relacji słownych osób badanych, nazywanych respondentami. Konstruktywną cecha tej metody jest „wypytywanie” czy sondowanie opinii, zaś częścią składową są zadawane respondentom pytania. Odpowiedzi na nie mogą być pisemne- tworząc badania ankietowe, bądź ustne- wtedy sondaż przybiera formę wywiadu. Metodę sondażu zaleca się stosować szczególnie wtedy, gdy pragniemy dowiedzieć się o opiniach respondentów na temat interesujących nas spraw, oraz o tym jak je oni oceniają i w ogóle, co o nich wiedzą lub co chcieliby wiedzieć na ich temat. Podkreśla również fakt, iż stosowanie tylko tej metody w badaniach pedagogicznych jest niestosowne.
Metoda dialogowa: Metoda dialogowa jest swobodną rozmową na określony temat ogólny. Jest wzajemną wymianą myśli i uczuć. Rozmowa taka może niekiedy przybrać formę dyskusji czyli próby wynegocjowania wspólnego stanowiska, ale przede wszystkim charakteryzują się wymianą informacji na określony badany temat. Stosowana w pedagogice metoda dialogowa wymaga zazwyczaj dłuższego kontaktu z osobami badanymi, na co nie zawsze stać badacza a także szczególnych umiejętności w bezpośrednim kontaktowaniu się z nimi. Mimo tego może być źródłem wielu cennych informacji.
Socjometria: Polega na mierzeniu dystansu między jednostkami tworzącymi małą grupę np. załogę statku, rodzinę, grupę koleżeńską, klasy szkolne, zespoły współpracowników itd. Pozwala ustalić deklarowane stosunki między członkami danej grupy (liczebnie niewielkiej), niektóre jej cechy np. spoistość, zwartość, integrację, popularność pewnych osób, stosunki sympatii i empatii etc. Wyniki badań socjometrycznych przedstawia się w postaci socjogramu. Badacz rozprowadza kwestionariusz i stosuje jednocześnie obserwację kontrolowaną, aby jednak można było uznać ją za konsekwentnie przeprowadzoną badacz winien mieć codzienne relacje z członkami grupy. Techniki: „Zgadnij kto”, „Szeregowania rangowego”.
Metoda szacowania- ocenianie osób badanych pod względem określonych cech zachowania się w skali kilku stopniowej. Oceny takiej może dokonać każdy kto zna bliżej osoby będące jej przedmiotem. Metoda szacowania, bez względu na jej rodzaj, dotyczy oceniania co najmniej jednej cechy wedle ściśle określonych kryteriów oceny. Np. cechę ocenianą stanowi „zdyscyplinowanie”, a kryteriami oceny są stwierdzenia: „zawsze zdyscyplinowany”, „czasami zdyscyplinowany”, „nigdy zdyscyplinowany”. Zadaniem osoby oceniającej jest wybór jednego spośród z góry ustalonego kryterium oceny.