Zagadnienia penitencjarne.

Indywidualizacja oddziaływania na skazanych następuje w ramach określonych przez kodeks wykonawczy i regulamin organizacyjno -porządkowy wykonywania kary pozbawienia wolności. Ramy te wyznaczają przede wszystkim: System wykonywania kary, Rodzaj zakładu karnego, Typ zakładu karnego.

Karę pozbawienia wolności wykonuje się w następujących systemach: Programowanego oddziaływania (P), Terapeutycznym (T), Zwykłym (Z).Kodeks karny wykonawczy przewiduje cztery rodzaje zakładów karnych: Zakład karny dla młodocianych (M), Zakład karny dla odbywających kare po raz pierwszy (P), Zakład karny dla recydywistów penitencjarnych (R), Zakład karny dla odbywających karę aresztu wojskowego (W).Typy zakładów karnych: Zamkniętego (1), Półotwartego (2), Otwartego (3). Poszczególne typy zakładów karnych różnią się od siebie przede wszystkim: Stopniem zabezpieczenia, Stopniem izolacji skazanych, Wynikającymi z tego obowiązkami i uprawnieniami w zakresie poruszania się wewnątrz zakładu i poza jego obrębem.

Zakład karny dla młodocianych-W tym zakładzie odbywają karę skazani, którzy nie ukończyli 21 roku życia. Są to grupy osób znajdujących się jeszcze w fazie rozwoju biologicznego i psychicznego, co zwiększa szanse na skuteczne oddziaływanie na ich postawy. Organizuje się tu nauczanie w zakresie szkoły średniej oraz przyuczenie do zawodu. Ich oddzielna kwalifikacja wynika z konieczności odizolowania młodocianych od demoralizującego wpływu innych skazanych. W zakładach karnych dla młodocianych mogą odbywać karę również skazani, którzy ukończyli 21 lat, jeżeli jest to uzasadnione względami resocjalizacyjnymi np. wyróżniająca postawa i zachowanie.

Zakład karny dla odbywających karę po raz pierwszy- Jest to zakład przeznaczony dla odbywających karę pozbawienia wolności po raz pierwszy, a nie dla osób po raz pierwszy skazanych. Różnica pomiędzy nimi polega na tym, że wobec osób po raz pierwszy skazanych na kare pozbawienia wolności, wyrokujący sąd nie zawsze zarządza bezwarunkowe jej wykonanie (np. zwieszenie). W zakładach karnych dla skazanych odbywających, kare po raz pierwszy odbywają karę: Pierwszy raz skazani na karę pozbawienia wolności za przestępstwa umyślne, Skazani dobywający zastępczą karę pozbawienia wolności po raz pierwszy lub orzeczoną w tej samej sprawie, co kara pozbawienia wolności, Skazani na kare pozbawienia wolności za przestępstwa umyślne, Inni skazani, którzy nie zostali zakwalifikowania do odbywania kary w zakładach karnych dla recydywistów penitencjarnych, z uwagi na szczególne względy resocjalizacyjne, a zwłaszcza, gdy przemawia za tym krótki okres uprzednio lub obecnie odbywanej kary albo znikomy stopień demoralizacji i zagrożenia społecznego.

Zakład karny dla recydywistów penitencjarnych. Kryterium decydujące o zakwalifikowaniu skazanego od grupy recydywistów penitencjarnych: Fakt uprzedniego odbywania kary pozbawienia wolności lub kary aresztu, Umyślność popełnionych przestępstw lub wykroczeń, Wysoki stopień demoralizacji oraz zagrożenia społecznego, jako kryterium ocenne.W zakładzie karnym dla recydywistów penitencjarnych odbywają karę: Dorośli skazani za przestępstwa umyślne na karę pozbawienia wolności lub zastępczą karę pozbawienia wolności, którzy odbywali już takie kary, Ukarani za wykroczenia umyślne zasadniczą lub zastępczą kara aresztu, którzy uprzednio odbywali już takie kary, Skazani na karę aresztu wojskowego za umyślne przestępstwa lub wykroczenia, którzy odbywali już takie kary.

Zakład karny dla odbywających karę aresztu wojskowego- Kara aresztu wojskowego trwa najmniej miesiąc, najwyżej 2 lata. Areszt wojskowy jest stosowany wobec żołnierza lub osoby powoływanej do pełnienia służby wojskowej. Areszt wojskowy odbywa się w specjalnym zakładzie karnym z uwzględnieniem elementów szkolenia i dyscypliny wojskowej. Skazani na karę aresztu wojskowego odbywają karę w zakładzie karnym typu otwartego, chyba, że szczególne względy przemawiają za potrzebą osadzenia skazanego w zakładzie innego typu.

Metody resocjalizacji: Metoda wychowania – zespół środków i sposobów, których systematyczne stosowanie prowadzi do osiągnięcia zamierzonego celu. Metodą wychowania nazywamy sposób realizacji zadań wychowawczych. Natomiast wychowaniem określamy świadomie organizowaną działalność zmierzającą do rozwoju jednostki i przygotowania jej do życia w społeczeństwie. Istnieje wiele klasyfikacji metod wychowania np. indywidualne lub grupowe metody wychowania. Najczęściej jednak przyjmuje się podział metod wychowania na: metody wpływu osobistego, metody wpływu sytuacyjnego, metoda wpływu społecznego ( przez grupę społeczną), metoda kierowania samowychowaniem ( przez samopoznanie, samorealizację i samokontrolę). Metody resocjalizacji- przez nie należy rozumieć systematyczne stosowanie sposobów postępowania ze skazanymi, polegające na oddziaływaniu na motywację, kształtowaniu i podtrzymywaniu pożądanych zachowań zgodnych z celami wychowania resocjalizacyjnego. Metody resocjalizacyjne to sposoby dokonywania określonych zmian w osobowości skazanych i w wyniku tego oddziaływania, głównie o charakterze korekcyjnym, uzyskiwanie pożądanych zmian w ich zachowaniu. W procesie resocjalizacji stosuje się metody wychowania z uwzględnieniem różnic między wychowaniem i resocjalizacją. Metoda resocjalizacji penitencjarnej - sposób realizacji oddziaływań penitencjarnych, za pomocą, których można dokonać określonych zmian w osobowości więźniów i w wyniku tego oddziaływania, głównie o charakterze korekcyjnym, uzyskać pożądane zmiany w ich zachowaniu. W praktyce penitencjarnej najczęściej stosuje się metody wpływu osobistego i sytuacyjnego. Wychowawca winien dążyć do pozyskania zaufania skazanych, czyli zdobycia autorytetu osobistego zwiększającego skuteczność jego działania. Zasada praworządności wymaga odpowiedniej procedury karania i nagradzania, ale o skuteczności tych środków decyduje stosowanie zasad pedagogicznych.

Środki oddziaływań penitencjarnych

Zatrudnienie – praca jest wtedy środkiem oddziaływania resocjalizacyjnego, gdy powoduje u więźnia pożądane zmiany. Wyrobienie umiejętności i potrzeby pracy określamy, jako wychowanie do pracy. Natomiast poprawę, jakości pracy ( dokładność obowiązkowość) oraz przekonanie, że praca a nie przestępstwo jest sposobem na życie określamy, jako wychowanie przez pracę. Praca pozwala zachować sprawność zawodową ( siły fizyczne i umysłowe). Zatrudnienie, aby było środkiem resocjalizacji musi być wspierane przez inne metody i środki wychowawcze.

Nauczanie - można określić, jako prace nauczyciela z uczniami, polegającą na kierowaniu procesem przyswajania wiedzy, wyrabianiu umiejętności stosowania jej w praktyce, kształtowaniu przekonań, charakteru, zainteresowań i zamiłowań. Szeroko rozumiany proces nauczania określa się mianem kształcenia, którego wynikiem jest osiągniecie wykształcenia. W Zakładach Karnych prowadzi się nauczanie obowiązkowe w zakresie szkoły ponadpodstawowej i ponadgimnazjalnej oraz na kursach zawodowych. Skazani, o ile jest to możliwe z uwagi na bezpieczeństwo, mogą uczęszczać do szkół pozawięziennych, a nawet studiować na wyższych uczelniach ( za zgoda dyrektora zakładu).Celem nauczania jest uzupełnienie brakującego wykształcenia oraz przygotowanie do zawodu na różnym poziomie zaawansowania. Nauczanie to poddawanie skazanego moralnemu oddziaływaniu szkolnemu, które winno po opuszczeniu zakładu karnego, ułatwić adaptację społeczną.

Działalność kulturalno oświatowa, społeczna, kultura fizyczna i zajęcia sportowe - stanowią podstawowy środek oddziaływania penitencjarnego stwarzający warunki do odpowiedniego spędzania czasu wolnego. Działalność ta powinna być podporządkowana resocjalizacji, głównie powrotowi do społeczeństwa. Różnorodne formy pracy kulturalno- oświatowej, sportowej i społecznej skazanych mogą być realizowane w więzieniu i poza nim. Można korzystać z kulturalnych instytucji tj.: kino, teatr, wystawy, widowiska itp. Zajęcia, aby spełniały funkcje wychowawczą winny rozwijać potrzeby, zainteresowania i zdolności skazanych, a także kształtować wiedzę, odczucia estetyczne oraz postawy moralne. Ze względu na zakres oddziaływania na skazanych wyróżniamy: Zajęcia masowe ( TV, radiowęzeł, czytelnictwo); Zajęcia zespołowe (zespoły zainteresowań, muzyczne, sportowe, szachowe itp.); Zajęcia indywidualne ( oparte na indywidualnych zdolnościach do pracy twórczej np.: pisarskich, malarskich, rzeźbiarskich).

Podkultura przestępcza- Społeczność zakładu karnego czy penitencjarnego tworzą dwie z założenia opozycyjne wobec siebie grupy ludzi: osoby pozbawione wolności i personel instytucji. W praktyce formalne normy uwikłane są w gęstą sieć norm nieformalnych stanowiących podstawę podkultury więziennej i to zarówno podkultury więźniów jak i personelu więziennego. Wszyscy, bowiem - więźniowie i funkcjonariusze tworzą wspólnie określony, spójny i wzajemnie warunkujący się mikrosystem społeczny.

Drugie życie – pewne zregulowane formy postępowania wychowanków zakładów poprawczych związane z wartościami narzuconymi nie przez reguły formalne, lecz wyznaczone w procesie interakcji między wychowankiem zakładu. Drugie życie jest widocznym pogwałceniem przyjętych oficjalnie zasad funkcjonowania instytucji, jej celów i porządku. Podkultura przestępcza jest zjawiskiem dynamicznym, ulega ciągłym przeobrażeniom. Uzależniona jest między innymi od: typu zakładu, jego profilu i wielkości, stosunku funkcjonariuszy do osadzonych, atmosfery wychowawczej, organizacji życia więziennego, zagospodarowania czasu wolnego, stosowanego systemu nagradzania i karania, ogólnie przyjętej polityki penitencjarne.

Cechy charakterystyczne członków podkultury więziennej: Realistyczny, zimny stosunek do rzeczywistości; Nadwrażliwość i skłonność do uskarżania się na fobie i obsesje; Nie przejawiają zakłóceń nastroju, myślenia i działania; Przejawiają obniżenie poczucia wolności i odpowiedzialności; Nie stwierdza się u nich symptomów poczucia osamotnienia i bezradności. Zjawisko podkultury występuje w różnych odmianach. Kulturotwórczą rolę w zakładach więziennych spełniają dwie rywalizujące ze sobą nieformalne organizacje społeczne:

Git – ludzie – wyznaczają filozofię wg., której do ludzi zalicza tylko siebie, natomiast wszystkich pozostałych traktują, jako ludzi gorszej kategorii. Ich sprawdzianem osobistej odwagi jest zdolność popełniania samouszkodzenia. Deklarują oni utrzymanie kontaktów i przyjaźni po wyjściu na wolność oraz wspólna walkę z niesprawiedliwym ustrojem społecznym. Administrację więzienna traktują, jako wrogie zagrożenie.

Fest – ludzie – cechują się zaradnością życiową,. Nie cenią sobie znajomości zawartych w zakładzie karnym, gdyż twierdzą, że może im to zaszkodzić w przyszłym życiu. Różni ich brak poczucia krzywdy wyrządzonej przez sąd i społeczeństwo. Uważają, że głupotą jest dać się złapać, a skoro są uwięzieni - to znaczy, że zasłużyli na los, który ich spotkał. Współpraca zaś z administracją wiezienia pomaga w przetrwaniu.

Ugrupowania podkultury więziennej:

Grypsujący – zjawisko tajne, a reprezentanci są zobowiązani do zachowania tajemnicy pod groźbą kar grupowych np. szykany. Posiadają silnie rozwiniętą strukturę grupową, układ hierarchii przyjmuje kształt piramidy. Zwykli członkowie zajmują najniższe stanowiska tworząc jej podstawę. Wyodrębnia się tiu miedzy innymi: fermenciaży, tatuażystów, specjalistów od samoagresji. O status przywódcy mogą ubiegać się tylko ludzie charakterni, tzw. Charakterniacy. Możliwość przejścia z grupy do grupy jest niewielka. Nowy więzień przed przyjęciem do grypsery musi odbyć okres szkolenia – zwany „ Ameryką”. Polega ona na wtajemniczeniu, nauce języka grypserskiego, ale także na szykanowaniu i zmuszaniu do wykonywania różnych czynności.

Frajerzy – więźniowie niegrypsujący, czyli ludzie niewtajemniczeni, słudzy, których można eksploatować, jako siłę roboczą lub obiekt zaspokojenia popędu seksualnego. Frajerzy dzielą się na kilka grup: Frajerzy w porządku, niegrypsujący, którzy nie przystąpili do organizacji lub odeszli z niej z własnej woli. Kiepszczaki tzn. byli członkowie, którzy odeszli z powodu poniesionej kary, za naruszenie norm. Zgredy tj. więźniowie starsi wiekiem, którzy nie interesują się podkulturą.

Cwaniacy- pojawiła się na terenie polski północnej- okręg koszaliński. Jest to grupa niegrypsująca, którą stanowią przede wszystkim młodociani, którzy wcześniej grypsowali. A zostali wykluczeni z grupy grypsujących. Stosunek cwaniaków do grypsujących jest wrogi i nastawiony na doprowadzenie wszelkimi sposobami do bezpośrednich przejawów agresji. Grypsujący określani są pogardliwie „babami”, „bladziami”.

Żołnierze mafii – nie musza stosować się do norm grypserskich posiadających wpływ, władzę i pieniądze. Żołnierz to człowiek w tzw., „białych rękawiczkach”, często inteligentny, cieszący się szacunkiem ze względu na charakter popełnionych przestępstw i kontakty ze środowiskiem zorganizowanej przestępczości.

.