22. Autorytet formalny, a autorytet nieformalny (Machel, Więzienie jako instytucja karna resocjalizacyjna)

Autorytet personelu realizuje dwie istotne funkcje:

- umożliwia wpływ wychowawczy na więźniów,

- warunkuje włączenie do procesu psychokorekcyjnego (na różnym poziomie udziału) cały personel pierwszej subkategorii.

Autorytet należy rozumieć jako spostrzeżoną przez więźnia właściwość lub syndrom właściwości wychowawcy (opiekuna, nadzorcy), na skutek których staje się on osobą odniesienia dla więźnia, co powoduje, że jest on skłonny uwzględniać jego sugestie, opinie lub rady w sterowaniu swoim zachowaniem

Tak rozumiany autorytet (nieformalny) należy odróżnić od autorytetu formalnego, skłaniającego do podporządkowania się ze względu na zajmowaną pozycję (dyrektorską, kierowniczą) w hierarchii W sytuacji personelu więziennego, który także sprawuje władzę nad więźniami, chodzi o to, by autorytet formalny znajdował stałe wsparcie w autorytecie nieformalnym. Więźniowie to najczęściej ludzie z marginesu społecznego, ludzie o poważnym stopniu zdemoralizowania, o czym już wspominałem, którzy ze swoich aspołecznych środowisk podkulturowych wynieśli negatywny, a często wręcz lekceważący a nawet wrogi stosunek do policjantów i „klawiszy" (personelu więziennego). Ważne są więc wszystkie próby przełamania tych uprzedzeń. Stąd istotne jest, by personel zbudował sobie w społeczności więziennej wymagany, niezbędny autorytet. Autorytet nie powstaje nagle, buduje się powoli i jest niezbędnym warunkiem pomyślnego przebiegu resocjalizacji. Jego brak uniemożliwia praktycznie skuteczne oddziaływanie resocjalizacyjne

Autorytet nieformalny warunkuje dobry kontakt z więźniami i wzbudza w nich zaufanie do personelu. Jest to nie tylko potrzebne psychologom, wychowawcom, ale także oddziałowym i kierownictwu zakładu karnego

23. Stres zawodowy- pojęcie i przyczyny (źródła)

Stresem zawodowym nazywamy „napięcie wywołane przez czynniki stresorodne tkwiące w środowisku pracy bądź związane z zawodowo wykonywaną pracą" (Ciosek 1993, s. 125).

Pojęcie stresu wprowadził do terminologii naukowej H. Selye. Według Zimbardo i Rucha jest to „niespecyficzna reakcja fizjologiczna i psychiczna jednostki na wszelkie wymagania środowiskowe lub zagrożenie jej integralności". Stresorem zaś nazywają oni „każdy czynnik potencjalnie szkodliwy dla organizmu, czy to fizycznie, czy to psychicznie, wystawiający na próbę jego adaptacyjne zdolności i przekonania, które się pojawiają, gdy ludzie mają poczucie, że nie radzą sobie z wymogami środowiska"

Zdaniem J.P.R. Freucha stres zostaje spowodowany obiektywną niezgodnością między człowiekiem a jego środowiskiem pracowniczym. Niezgodność ta może wynikać albo z niemożliwych do wykonania zadań, które przed nim postawiono, albo ze zbyt słabych wzmocnień pozytywnych ze strony środowiska, co prowadzi do niemożności zaspokojenia jego potrzeb (Ciosek). W pierwszym przypadku chodzi o sytuacje, w których człowiek nie może wykonać stawianych przed nim zadań, bo albo nie posiada stosownych kompetencji, albo też zadań jest zbyt dużo w stosunku do czasu, jaki posiada on do dyspozycji. W drugim przypadku możemy mówić o sytuacjach, kiedy człowiek nie akceptuje otrzymanego zadania, gdyż albo jest przekonany o zbyt niskim wynagrodzeniu, jakie otrzymuje za wykonywanie jakiejś pracy, albo sam nie może ulepszyć sposobu jej wykonywania, choć umie to uczynić, albo jest niesprawiedliwie oceniany przez przełożonych, praca nie zapewnia mu poczucia bezpieczeństwa, możliwości samorealizacji i rozwoju zawodowego.

Zagadnienie stresu zawodowego personelu więziennego znalazło się w publikacjach kilku autorów, przy czym pierwszym, który szeroko opisał to zjawisko w odniesieniu do polskiego personelu więziennego, był M. Ciosek

.

Stresogenne warunki pracy personelu więziennego

Analizując literaturę oraz praktykę penitencjarną, nie trudno zauważyć, iż źródłem stresu personelu więziennego pozwalają się podzielić na dwie grupy:

• pierwszej grupie znajdują się te, które wynikają z faktu pracy w bezpośredniej styczności osobistej z więźniami (Ciosek). Wymienić tu należy: zagrożenie ze strony więźniów, działania interwencyjne regulujące konflikty między więźniami (często w związku z podkulturą więzienną), neutralizowanie te ekstremalnych u więźniów z defektami psychicznymi i uzależnionymi od alkoholu narkotyków, obcowanie z osobami seropozytywnymi zarażonymi wirusem HIV chorych na AIDS (Kamerman) oraz działania pomocowe trudne lub niemożliwe do rozwiązania.

• drugiej grupie znajdują się czynniki stresogenne, wynikające ze stylu zarządzania, organizacji pracy i stanu stosunków międzyludzkich (Ciosek). Wymienić tu można protekcjonizm kadrowy, nierównomierne obciążenie zadaniami (niedociążenie lub przeciążenie), autokratyczne zarządzanie, wadliwe stosunki między działami służby, złe stosunki międzyludzkie, niemożność samorealizacji, brak satysfakcji z pracy, konflikt ról, tendencyjność kontroli, wadliwy nabór personelu, itp.

24. Wypalenie zawodowe- pojęcie i przyczyny

Zjawisko wypalenia zawodowego ma charakter psychologiczny i zostało szeroko opisane przez Christine Maslach jest to zespół wyczerpania emocjonalnego, depersonalizacji i obniżonego poczucia dokonań osobistych, który może wystąpić u osób pracujących z innymi ludźmi w pewien określony sposób. Według niej do wypalenia się zawodowego prowadzą następujące czynniki stresogenne:

- nieumiejętność zdystansowania się od sytuacji (przypadków) nadmiernie emocjonalnych;

- zbyt duża liczba osób (klientów) pozostających pod opieką (do załatwienia) na jednego członka personelu, co powoduje stałe zmęczenie i stałe pozostawanie ze świadomością nie zrealizowanych zadań; i» - bezsilność wynikająca z niemożności zmiany istniejącej sytuacji, stale powielanej

Jednym z pierwszych, który zwrócił uwagę na zjawisko wypalenia się zawodowego personelu więziennego w Polsce, był J. Nawój. Autor ten (za: Masłach), opisując wypalenie się zawodowe wśród funkcjonariuszy więziennych, wyróżnia trzy jego symptomy tworzące syndrom tego negatywnego zjawiska:

1. Wyczerpanie emocjonalne (zwane też emocjonalnym i psychofizycznym wyczerpaniem)

2. Depersonalizacja (określana też jako deprecjonowanie innych)

3. Obniżenie potrzeby osobistych osiągnięć połączone z poczuciem braku kompetencji.

Wyczerpanie emocjonalne objawia się m.in. brakiem satysfakcji z pracy, mimo osiągnięć, oraz takimi symptomami psychosomatycznymi, jak: chroniczne zmęczenie, bóle głowy, bezsenność, zaburzenia gastryczne, zły nastrój, brak energii, brak radości życia i zapału.

Objawami depersoralizacji są: unikanie kontaktów psychicznych z innymi pracownikami i podopiecznymi, demonstracje braku współczucia, obwinianie podopiecznego za jego problemy, niechętne zajmowanie się podopiecznymi.

Obniżenie potrzeby osobistych osiągnięć charakteryzuje się: brakiem satysfakcji zawodowej, niechęcią do własnej pracy, brakiem zaangażowania, brakiem postrzegania sensu wykonywanej pracy, rezygnacją, itp.

14. Struktura Służby Więziennej:

Analizując strukturę organizacyjną przeciętnego więzienia, można wyodrębnić cztery kategorie personelu: personel ochrony, personel obsługi, personel resocjalizacyjny i personel administracji.

Personel ochrony odpowiada za bezpieczeństwo zakładu karnego, za bezpieczeństwo funkcjonariuszy i więźniów.

Personel obsługi odpowiada za przyjęcie i zwolnienie więźniów, za zapewnienie stosownych warunków socjalno-bytowych oraz za obsługę sanitarno-medyczną i inną.

Personel resocjalizacyjny odpowiada za diagnostykę penitencjarną programowanie działań resocjalizacyjnych i terapeutycznych, ich organizowanie, realizację i ocenę. Odpowiada w tym zakresie za współpracę z rodzinami więźniów oraz z odpowiednimi instytucjami zewnętrznymi.

Personel administracyjny odpowiada za zarządzanie więzieniem, za zabezpieczenie jemu właściwej polityki kadrowej i obsługi prawnej oraz za zatrudnienie więźniów.

20. Pożądane cechy osobowości penitencjarystów:

Kompetencje resocjalizacyjne wzmagają określone cechy osobowości. Ich brak może tę kompetencję zupełnie zminimalizować.Wśród istotnych znajdują się: życzliwość dla drugiego człowieka, empatia, asertywność, obiektywizm w ocenie, zrównoważenie psychiczne, odporność na stresy i zachowania prowokacyjne, tzw. kultura osobista oraz dobra ogólna orientacja, spostrzegawczość, zdolność do przewidywania zachowań i odporność na prizonizację (oznacza, iż długotrwała praca w więzieniu bezpośrednio ze społecznością więźniów nie wpływa „uwięzienniająco" na personel i niej deformuje jego osobowości w kierunku specyficznego obyczaju więziennego)

21. Znaczenie moralności w pracy więzienników:

Zagadnienia etyczne zawodu penitencjarysty mają dla tej profesji szczególne znaczenie. Ustanowienie i przestrzeganie w praktyce penitencjarnej na jej wszystkich szczeblach określonych norm etyczno-moralnych ma wymiar podstawowy i wieloraki.

Po pierwsze - przestrzeganie tych norm ma zdecydowany wpływ na prawidłowe wykonywanie kary pozbawienia wolności, której istotnym i nadrzędnym celem jest zlikwidowanie u skazanych skłonności do dalszego naruszania prawa.

Po drugie - przestrzeganie tych norm jest jednym z zasadniczych czynników decydujących o prestiżu społecznym służby więziennej. Kwestia prestiżu służby nie pozostaje bez wpływu na moralną i materialną sytuację personelu penitencjarnego. Warto tu zwrócić uwagę, że prestiż zawodu penitencjarysty a także uogólniając, prestiż służby więziennej nie jest przydany jej odgórnie i z natury rzeczy. Wynika to z faktu, że służba ta zajmuje się swoistego rodzaju „odrzutem społecznym" i najczęściej przez pryzmat tego faktu postrzegana jest jej społeczna pozycja. W takiej sytuacji pozytywny obraz etyczno-moralny służby więziennej, jako służby praworządnej, dobrze wykształconej, świetnie przygotowanej profesjonalnie, humanitarnej wobec człowieka izolowanego karnie, dobrze zarządzanej, nowatorskiej i racjonalnej oraz kierowanej na wszystkich szczeblach w sposób odpowiedzialny, ma dla prestiżu zawodu wyjątkowe znaczenie.

Po trzecie - co częściowo wynika z powyższego - respektowanie na co dzień określonych norm etycznych z pewnością w większym stopniu chroni personel więzienny, zwłaszcza pracujący w bezpośredniej styczności z więźniami (skazanymi i tymczasowo aresztowanymi) od wielu zbędnych konfliktów z nim i zmniejszy liczbę zagrożeń z ich strony. Nie trzeba też uzasadniać, iż funkcjonariusz pracujący z człowiekiem o określonym poziomie demoralizacji, sam musi stanowić dla niego pewnego rodzaju wzorzec moralnego zachowania i postępowania. Trudno oczekiwać sukcesu w pracy ze skazanymi, jeżeli demonstruje się takie cechy, jak: obojętność wobec trudnych problemów osobistych i życiowych, chamstwo, brutalność, ordynarność języka, zbytnią szorstkość w obcowaniu lub nadmierną surowość albo nadmierną tolerancyjność wobec zachowań nagannych. Kontakt bezpośredni i stała praca z więźniami charakteryzować się powinny dobrą z nimi komunikacją, czyli umiejętnością porozumiewania się. Tu cechy komunikatywności i asertywności są nie do zastąpienia przy pełnym zachowaniu kultury osobistej. Kultura osobista, w połączeniu z umiejętnością panowania nad sobą, pozwala uniknąć sprowokowanego zachowania się nie licującego z godnością służby i z godnością penitencjarysty. Praca w bezpośredniej styczności z osadzonymi wymaga zawsze zachowania ich godności osobistej, co jest jednocześnie warunkiem zachowania w tej specyficznej styczności godności własnej funkcjonariuszy. Jedną z najistotniejszych cech w tej interakcji jest posiadanie przez członków personelu więziennego autorytetu i życzliwości dla osadzonego, jako życzliwości dla drugiego człowieka.

Po czwarte - etyka zawodowa zapewne wymaga od decydentów w obszarze polityki kadrowej - wyważonych i uzasadnionych moralnie decyzji. Jednym z kryteriów, np. awansu służbowego, winno być doskonalenie profesjonalne, z czym wiąże się lepsza jakość pracy. Profesjonalizm przybiera różną postać na różnych stanowiskach służbowych. Na profesjonalizm składają się nie tylko wiedza, umiejętności praktyczne i osobiste doświadczenie, ale także niektóre cechy osobowości niezbędne do realizacji zadań związanych z danym stanowiskiem.

22. Autorytet formalny i nieformalny:

Autorytet NIEFORMALNY należy rozumieć jako spostrzeżoną przez więźnia właściwość lub syndrom właściwości wychowawcy (opiekuna, nadzorcy), na skutek których staje się on osobą odniesienia dla więźnia, co powoduje, że jest on skłonny uwzględniać jego sugestie, opinie lub rady w sterowaniu swoim zachowaniem.

Autorytet FORMALNY, skłania do podporządkowania się ze względu na zajmowaną pozycję (dyrektorską, kierowniczą) w hierarchii.

45. Klasyfikacja samouszkodzeń wg M. Szaszkiewicza

Ze względu na technikę dokonania:

1.pocięcia (chlasty); 2.połknięcia ciał obcych (połyki); 3.wprowadzenie ciał obcych pod skórę i do narządów ciała;4.samozatrucia;5.samozakażenia;6.uszkodzenia gałek ocznych;7.upust krwi;8.urazy głowy;9.głodówki

50. Nowe przestępstwa, nowi przestępcy, nowe problemy [w:] Sens i bezsens resocjalizacji penitencjarnej – casus polski.

Po transformacji pojawiły się nowe formy przestępstw lub nasiliły się one: przestępczość zorganizowaną, zabójstwa na zlecenie, porwania dla okupu, dzieciobójstwo, terroryzm. Przestępstwa te mają inną specyfikę, co wymusiło reorganizację struktur (powstało np. Centralne Biuro Śledcze). Obecnie karę pozbawienia wolności odbywa również więcej obcokrajowców. Po przełomie przed więziennictwem pojawiły się nowe zadania, jak np. uodpornieni funkcjonariuszy więziennych na korupcję, zastraszanie, szantaż, tworzenie oddziałów dla szczególnie niebezpiecznych przestępców.

Wg J. Błachut, A. Gaberle, K. Krajewskiego przestępczość zorganizowana jest działalnością zespołową, a członkowie takiego zespołu połączeni są więzią pozwalającą im na skuteczne popełnianie przestępstw. Wyróżniają oni cztery efekty (właściwości):

1. Efekt organizacyjny (istnieje podział zadań, uprawnień i obowiązków, pozwala to na sprawniejsze działanie, uzyskanie większych zysków, popełnianie takich przestępstw, których samodzielnie nie można popełnić),

2. Efekt ochronny (dobre zabezpieczenie sprawców przed wykryciem, np. udzielanie im schronienia, zniechęcanie do indywidualnego występowania jako świadek w przypadku wykrycia przestępstwa),

3. Efekt demoralizacji (podporządkowanie elicie przywódczej, kontrole kontaktów społ. i zachowań, przyswajanie przestępczego stylu życia),

4. Efekt korupcji (zwiększona możliwość wciągania do działalności przestępczej osób pełniących funkcje w policji, administracji itp.)

Dla przestępczości zorganizowanej (wg polskiej policji) charakterystyczne są nast. kategorie przestępstw: nielegalny obrót narkotykami, fałszerstwa pieniędzy, oszustwa na szkodę programów rządowych, przestępstwa celne, pranie brudnych pieniędzy, przestępstwa ekologiczne, obyczajowe, hazard, wymuszenia, korupcja.

Głównymi cechami polskiej zorganizowanej grupy przestępczej są determinacja i ekstremalne zachowanie młodego pokolenia, brak poszanowania dla starych liderów, zabójstwa niewygodnych osób i nielegalnych pracowników.

Aresztowani i skazani członkowie grup pozostają nadal lojalni w stosunku do grupy, posiadają lepszy status finansowy niż reszta więźniów, uzależniają ich od siebie. Najczęściej do więzienia trafiają tzw. żołnierze, czyli ludzie o niższej pozycji. Takie osoby często korumpują pracowników więzienia, handlują narkotykami, częściej też dopuszczają się ucieczek.

Sprawcy przestępstw porwania dla okupu – nasilenie po transformacji, najczęściej sprawcami są mężczyźni, cechuje ich: brak empatii, bezwzględność, brutalność, brak wrażliwości, umiejętność działania z premedytacją w celu wymuszenia okupu. W porwaniu bierze udział zazwyczaj kilka osób.

Zabójstwa na zlecenie – omawia je K. Lasocik, osoba popełniająca czyn ma już za sobą karierę przestępczą, jest to ukoronowanie jego działalności, traktują oni zabójstwa jako normalne zajęcie, cechują się opanowaniem, precyzją działania, brakiem poszanowania dla życia, deficytem wrażliwości. Z. Lasocik określa go przestępcą, który popełnia zabójstwo na zlecenie lub polecenie osoby trzeciej w zamian za ustalone wcześniej wynagrodzenie finansowe lub inne korzyści. Zabójstwo na zlecenie jest pojęciem szerszym niż zabójca zawodowy.

Przestępcy seksualni – sprawcy zgwałceń, pedofile, zabójstw na tle seksualnym. K. Pospiszyl wymienia 4 czynniki(powołując się na Czteroczynnikowy Model Agresji Seksualnej): fizjologiczne czynniki podniecenia seksualnego, wypaczenie oceny, brak kontroli emocji, obserwowane w procesie rozwojowym problemu osobowościowe.

4 typy agresji seksualnej:

1. Fizjologiczny (dominujące są fizjologiczne komponenty agresji seksualnej, bezwzględna przemoc, nie są zdolni do empatii, zaspokojenie potrzeb seksualnych),

2. Kognitywny (wcześniej planuje przestępstwo, stara się nie ujawniać agresji, ofiary traktuje mniej agresywnie i impulsywnie),

3. Afektywny (sprawca niesłychanie zmienny, często bardzo okrutny, czasem demonstruje zachowania uwodzicielskie, próbuje wzbudzić litość u ofiary),

4. Opóźniony (niedojrzałość zachowań, nie potrafi stosować zachowań uwodzicielskich).

Pedofilia – Pospiszyl dzieli ich na fiksacyjnych(od najwcześniejszych lat za najatrakcyjniejszy obiekt seks. uważa dzieci, zainteresowanie na nie kieruje wtedy, kiedy nie może potrzeb zaspokoić z osobą dorosła) i regresyjnych.

Pospiszyl cytuje też W. Glassera, który podzieliły pedofilów na inwariantywnych (inaczej nieskomplikowanych, częściej wybierają chłopców, wtedy, gdy narządy płciowe nie są jeszcze owłosione) i pseudoneurotycznych (interesują się dziewczynkami w fazie dojrzewania).

Terapia powinna się opierać na ujawnieniu i uświadomieniu przestępstwa, nauki interwencji, zrozumieniu ofiary, kontroli pobudzenia, nauce umiejętności społecznych, zmianie stylu życia.

Terroryzm – pojęcie bardzo szerokie, obejmuje m.in. działania z zamiarem wzburzenia, strachu, wybuchu, podpalenia, przemoc, napad na przedstawiciela obcego państwa, działania mające na celu zaburzenia systemów ekonomicznych. Osoby skazane za terroryzm są mało podatne na resocjalizację i stanowią zagrożenie dla więzienia, 29. Deprywacja, derywacja potrzeb – wyjaśnij pojęcia.

Deprywacja potrzeb (Urban) w sytuacji więziennej ograniczenie zaspokajania potrzeb biologicznych, jak i wyższego rzędu – bezpieczeństwa, miłości, afiliacji, sukcesu.

31. Deprywacyjny charakter więzienia – przyczyny.

Więźniowie, aby zapobiec deprywacji potrzeb używają mechanizmu w postaci tworzenia „drugiego życia”. „Drugie życie” daje gotowe rozwiązania na przezwyciężenie więziennych bolączek, których nie można zaspokoić w sposób sformalizowanych. Przyczynia się to do depersonalizacji – zaniku cech indywidualnych. Jednostka musi posługiwać się nielegalnymi metodami wypracowanymi przed podkulturę więzienną i dającymi możliwość zmniejszenia, choćby częściowo, deprywacji potrzeb. Osadzony w Z.K. nie może w sposób legalny zaspokoić potrzeb, które są niezbędne do normalnego funkcjonowania w obszarze zamkniętym, odpowiedzią na ten stan jest podkultura więzienna.

32. Źródła konfliktów wg K. Jędrzejczaka.

1. zakładane cele wykonania kary pozbawienia wolności a postrzeganie ich przez więźniów – cele mają charakter resocjalizacyjny, zakładające głębokie zmiany w psychice więźnia, jednak spora część osadzonych uważa się za normalnych członków społeczeństwa, którzy nie wymagają resocjalizacji. Rodzi to frustrację i konflikty,

2. Źródłem konfliktów jest deprywacyjny charakter uwięzienia

3. Podkultura więzienna

4. naznaczenie społeczne – źródło konfliktu więźnia z otoczeniem, izolująca reakcja społeczna powoduje negatywny stosunek emocjonalny więźnia do Z.K. Stygmatyzuje go, pokazując zarazem społeczeństwu, że człowiek nie przestrzegający określonych norm popadł w konflikt z normami społecznymi

5. Konflikt ról między personelem a skazanymi – każdy z przedstawicieli tych grup trafił do Z.K. z różnych przyczyn

33. Działania podejmowane w sytuacjach konfliktowych przez K. Jędrzejczaka

1. unikanie konfliktu: niedostrzeganie konfliktu, przeczekanie, wiara w samorozwiązanie oraz zmianę definicji czyli uświadomienie sobie i innym, że problemu nie ma

2. rezygnacja z dążeń przez poddanie się bez walki albo po walce

3. szukanie wsparcia przez odwołanie się do autorytetów uznanych przez obie strony konfliktu albo rozszerzenie konfliktu na inne osoby przez szukanie współsprzymierzeńców

4. odwołanie się do osoby trzeciej, aby rozstrzygnęła spór (arbiter)

5. podjęcie walki, która ma na celu chociażby osłabienie przeciwnika

6. podejście do konfliktu jak do problemu do rozwiązania – strony konfliktu traktują się jak partnerzy, a nie wrogowie

41. Grupy technik będących psychologicznymi mechanizmami obronnymi stosowanym w sytuacji uwięzienia (D. Żywicka)

1. techniki stosowane przy różnych formach stresu:

• Odreagowanie – rozładowanie napięcia, które ma miejsce w sytuacjach, kiedy nie grożą człowiekowi ujemne skutki, np. skazany – psycholog

• Narkotyzowanie się za pomocą alkoholu, lekarstw lub innych wyrobów

2. Techniki zastępczego zaspokajania potrzeb:

• Identyfikacja – więzień stosuje ją w sytuacji niemożności zrealizowania potrzeby podniesienia własnej wartości. Jednostka utożsamia się z osobą posiadającą wyższą pozycję

• Fantazjowanie – marzenie o tym, co w więzieniu nie jest możliwe, realne. Skazany marzy o zemście, rozmaitych osiągnięciach przestępczych,

• Przemieszczenie – wyładowanie napięcia na przedmiocie zastępczym, np. więzień zdenerwował się na strażnika i demoluje cele

3. Techniki obronne, w których poprzez manipulacje doznaną przykrością doprowadza się do momentu, gdy przestaje być dolegliwa:

• Wyparcia – skazany stara się nie przypominać przykrych dla niego doświadczeń,

• Kompensacja – wyrównanie sobie braków, niepowodzeń. W celu zwrócenia na siebie uwagi skazany może zachowywać się w sposób np. brutalny, stosować autoagresję,

• Ekspiacja – reakcja obronna przed własną antypatią, nieprzychylnością w stosunku do innej osoby,

• Projekcja – przypisywanie innej osobie cech, których u siebie się nie akceptuje,

• Racjonalizacja – jest fałszowaniem realnego, rzeczywistego obrazu świata, np. nieotrzymanie przepustki więzień tłumaczy tym, że wychowawca robi mu na złość,

• Substytucja – nakierowanie własnego zachowania na poszukiwanie celów zastępczych, będących substytutami celów pierwotnych

• Dysocjacja – to tzw. wewnętrzna izolacja, czyli rozbieżność między tym co myślę, a tym co robię

w którym przebywają.