Zagadnienia wprowadzające: Pojęcie i przedmiot prawa karnego. Kryteria definicyjne - jurydyczne, przedmiotowe, funkcjonalne. Podział prawa karnego: materialne, procesowe, wykonawcze. Podział prawa materialnego: sądowe i pozasądowe; powszechne i wyspecjalizowane (nieletnich, wojskowe, skarbowe). Nauki pomocnicze i stykowe prawa karnego: medycyna sądowa, psychiatria sądowa, psychologia sądowa, kryminalistyka, kryminologia, penitencjarystka, penologia, polityka kryminalna.
Funkcje prawa karnego: ochronna, sprawiedliwościowa, gwarancyjna resocjalizacyjna, izolacyjna, retrybutywna, lecznicza, opiekuńcza, ideologiczno-motywacyjna. Podstawowe (konstytucyjne) zasady prawa karnego: ustawowej określoności zakazu karnego i kary, uczciwego i sprawiedliwego procesu, domniemania niewinności, prawa do obrony, nieretroakcji i ograniczonego przedawnienia, humanitaryzmu w postępowaniu karnym, humanitaryzmu kar, sądowego pozbawiania wolności i karania, sądowego rozpoznawania winy, bezpośredniej stosowalności norm prawa międzynarodowego. Pozostałe podstawowe zasady polskiego prawa karnego: zawinienia, społecznej szkodliwości czynu karalnego, poszanowania godności osoby ludzkiej oskarżonego i skazanego, poszanowania i ochrony praw osoby pokrzywdzonej przestępstwem, prymatu ścigania państwowego, ustawowej określoności podstaw odpowiedzialności karnej, bezprawności czynu karalnego, dywersyfikacji środków reakcji na przestępstwo.
Nauka o ustawie karnej: Źródła prawa karnego: w znaczeniu formalnym i materialnym. Budowa normy. Norma sankcjonowana i sankcjonująca. Budowa przepisu ustawy karnej: rodzaje dyspozycji i sankcji. Specyfika wykładni norm prawa karnego( problem analogii, wykładni funkcjonalnej). Zasady obowiązywania ustawy karnej - w czasie, ze względu na osobę sprawcy, miejsce popełnienia, charakter czynu, normy prawa międzynarodowego. Ustawowe definicje czasu( problem przestępstwa trwałego, początku biegu przedawnienia) i miejsca popełnienia czynu. Kazusy.
Historia współczesnego polskiego prawa karnego i główne jego cechy: Kodyfikacje karne Odrodzonej RP. Pozakodeksowe prawo karne PRL i ni RP. Trwałe cechy polskiego ustawodawstwa karnego. Podstawowe idee kodyfikacji z 1997 roku. Postulaty nowelizacji obowiązującego kodeksu karnego.
Tendencje i kierunki nauki współczesnego prawa karnego: klasyczna nauka o winie i karze, szkoły kryminologiczne, kierunek resocjalizacyjny, anglo-amerykański realizm, abolicjonizm. Prawa człowieka a prawo karne. Międzynarodowe prawo karne. Kary a środki karne. Karanie jako jeden z wariantów postępowania z przestępcami. Penalizacja i depenalizacja (kryminalizacja-dekryminalizacja). Postępowanie z nieletnimi i młodocianymi jako przejaw przemian w prawie karnym. Kryzys idei resocjalizacji.
Kryzys kary pozbawienia wolności. Nowe kary i środki karne oraz sposoby postępowania z przestępcami. Nauka prawa karnego w Polsce -tradycje, stan obecny, perspektywy. Główne ośrodki akademickie i pozaakademickie. Sylwetki niektórych wybitnych karnistów ( J.Makarewicz, W.Wolter).
Nauka o zasadach odpowiedzialności karnej - wprowadzenie: Pojęcie przestępstwa. Pojęcie wykroczenia. Pojęcie odpowiedzialności karnej. Przesłanki odpowiedzialności karnej - przypisanie czynu, przypisanie bezprawności, przypisanie winy. Pojęcie środka reakcji prawnokarnej. Kryteria wyboru środka reakcji prawnokarnej (zagrożenie ustawowe, a nadto: wiek, waga czynu, osobowość sprawcy, postawa sprawcy - czynny żal, poddanie się karze).
Czyn zabroniony: czyn, jego elementy. Przestępstwa z działania i z zaniechania. Utrzymywanie stanu bezprawnego. Definicje czynu: naturalistyczna, społeczna, psychologiczna, humanistyczna, jurydyczna. Definicja ustawowa. Znamiona ustawowe. Podział znamion.. Przestępstwa skutkowe i bezskutkowe. Przestępstwa jedno i wieloczynowe. Czyn ciągły. Ciąg czynów. Przestępstwo trwałe. Przestępstwo ciągłe. Ciąg przestępstw. Kazusy.
Związek przyczynowy. Teorie odpowiedzialności za skutek (ekwiwalencji, adekwatności czynu i skutku, istotności przyczynienia, relewancji, sprawstwa społecznie niebezpiecznego, „dni krytycznych”). Problem odpowiedzialności za przestępstwa skutkowe z zaniechania. Rozstrzygnięcia art. 2 k.k. Prawnokarnej reguły przypisania skutku. Kazusy.
Zbieg przepisów ustawy. Zbieg przestępstw. Zasada jeden czyn stanowi jedno przestępstwo. Prawnokarnej reguły wyłączania zbiegu przepisów (zbieg pozorny i rzeczywisty). Konstrukcje odpowiedzialności (eliminacyjna, kumulatywna). Wyjątki - przypadki idealnego zbiegu przestępstw i wykroczeń. Kazusy.
Podziały przestępstw i wykroczeń: ze względu na czyn, skutek, podmiot, stronę podmiotową, wagę czynu, zagrożenie karą, przedmiot, formę ścigania. Kazusy.
Pojęcie społecznej szkodliwości czynu. Pojęcie społecznego niebezpieczeństwa czynu. Ustawowe wyznaczniki społecznej szkodliwości. Funkcje społecznej szkodliwości. Stopniowanie społecznej szkodliwości czynu. Społeczna szkodliwość jako przesłanka: kryminalizacji i dekryminalizacji, podziału przestępstw i wykroczeń (czyny przepołowione, zbrodnie i występki), warunkowego umorzenia postępowania, wymiaru kary, przedawnienia. Problem uchylenie przestępności czynu ze względu na znikomość społecznej szkodliwości. Kazusy.
Wina: pojęcie winy. Wina w prawie cywilnym i prawie karnym. Inne niż zawinienie podstawy odpowiedzialności prawnej ( umowa, ryzyko, zasady słuszności). Funkcje winy w prawie karnym. Obiektywizacja i subiektywizacja odpowiedzialności. Implikacje zasady zawinienia: indywidualizacja odpowiedzialności, wyłączenie karania osób niepoczytalnych. Rozpoznawanie
winy w procesie (sądowe przypisanie winy).Stopniowanie zawinienia.
Wina jako przesłanka wymiaru kary. Problem zasad odpowiedzialności nieletnich i młodocianych, innych szczególnych grup wiekowych i społecznych. Historyczne przypadki odpowiedzialności zbiorowej (grupowej), jej sprzeczność z zasadą zawinienia. Kwestia odpowiedzialności podmiotów zbiorowych (osób prawnych). Rozstrzygnięcia prawa polskiego w przedmiocie zasad odpowiedzialności podmiotów zbiorowych.
Koncepcje istoty zawinienia ( psychologiczna, jurydyczna, ujęcia kompleksowe).
Podejście eschatologiczne. Rozstrzygnięcia obowiązującego k.k. Umyślność nieumyślność. Definicje ustawowe. Problem wyodrębnienia winy nieumyślnej. Naruszenie reguł ostrożności jako podstawa odpowiedzialności za czyn nieumyślny.
Przestępstwa umyślno-nieumyślne. Szczególne przypadki konstrukcji strony podmiotowej (wypadek drogowy). Subiektywne granice odpowiedzialności za skutek. Tradycyjne nazewnictwo postaci winy ( zamiaru i nieumyślności - zamiar ogólny, alternatywny, premedytacja, zamiar nagły, zamiar zabarwiony,wina kombinowana, lekkomyślność, niedbalstwo). Przestępstwa znamienne celem (kierunkowe). Inne poza umyślnością-nieumyślnością elementy strony podmiotowej (akceptowalne i naganne stany emocjonalne). Kazusy.
Okoliczności wyłączające i umniejszające winę: nieletniość, niepoczytalność, poczytalność ograniczona, błąd, co do znamion, błąd, co do bezprawności, błąd, co do kontratypu, szczególne przypadki stanu wyższej konieczności ( anormalna sytuacja motywacyjna). Kazusy.
Zasady odpowiedzialności nieletnich i młodocianych. Stosunek u.p.n. do k.k. Środki stosowane wobec nieletnich. Odrębności w postępowaniu. Zakład poprawczy. Problem karania nieletnich. Rozstrzygnięcia k.k. Szczególna dyrektywa wymiaru kary wobec nieletnich i młodocianych, jej konsekwencje w zakresie odpowiedzialności karnej.
Niepoczytalność: problem sposobu definiowania niepoczytalności. Definicja ustawowa. Elementy definicji: choroba psychiczna, upośledzenie umysłowe, inne zaburzenia poczytalności; konsekwencje psychologiczne w zakresie woli i rozpoznawania. Poczytalność ograniczona. Definicja ustawowa. Problem odpowiedzialności osób działających w stanie odurzenia: różne możliwe konstrukcje zasad odpowiedzialności, rozstrzygnięcia prawa polskiego, aspekty historyczne i społeczno-obyczajowe. Ustawowa definicja stanu nietrzeźwości -problem progu nietrzeźwości, obiektywizacji i subiektywizacji. Stan nietrzeźwości sprawcy jako znamię czynu, jako okoliczność obciążająca (kodeks wykroczeń). Problem odpowiedzialności karnej osób o osobowości zaburzonej. Rozpoznawanie niepoczytalności i poczytalności ograniczonej w procesie. Postępowanie z niepoczytalnymi (środki zabezpieczające).
Pojęcie błędu prawnie istotnego. Kryteria uznania błędu za istotny. Błąd nieistotny. Przedmiot błędu prawnie istotnego. Błąd, co do znamion. Błąd, co do bezprawności. Błąd, co do kontratypu. Ustawowo istotne elementy poszczególnych błędów. Konsekwencje prawnokarne działania w błędzie usprawiedliwionym. Kazusy.
Bezprawność: pojęcie, rola wśród zasad odpowiedzialności. Problem rozgraniczenia bezprawności karnej i innych rodzajów bezprawności ( cywilnej, administracyjnej).Okoliczności wyłączające bezprawność, ich źródła. Kontratypy ustawowe i pozaustawowe. Katalog kontratypów: obrona konieczna, stan wyższej konieczności, różne odmiany kontratypów ryzyka, kontratypy zgody, kontratypy medyczne, przerwania ciąży, opiekuńczo- wychowawcze, obyczajowe. Kontratypy kodeksu karnego, kodeksu postępowania karnego, kodeksu cywilnego.
Obrona konieczna: elementy konstrukcji ustawowej, granice konieczności obrony, nieusprawiedliwione przekroczenie granic (ekscesy), usprawiedliwione przekroczenie granic. Kazusy.
Stan wyższej konieczności: elementy konstrukcji ustawowej, czynniki wyznaczające granice wyższej konieczności, problem kolizji obowiązków, przekroczenie granic stanu wyższej konieczności. Podobieństwa i różnice obrony koniecznej i stanu wyższej konieczności. Kazusy.
Ryzyko poznawcze (naukowe): elementy konstrukcji ustawowej. Dozwolona
krytyka: elementy konstrukcji ustawowej. Rozkaz przełożonego i ostateczna
potrzeba: elementy konstrukcji ustawowej. Ujęcie na gorącym uczynku: elementy konstrukcji ustawowej. Dozwolona samopomoc (kontratypy k.c.)- Przypadki dopuszczalności stosowania, elementy konstrukcji. Szczególne uprawnienia i obowiązki służbowe (w szczególności przykłady w zakresie uprawnień do kontroli i zatrzymywania osób oraz rzeczy). Ryzyko sportowe: przesłanki dopuszczalności podjęcia, granice. Ryzyko medyczne (czynności leczniczych).·Źródła kontratypu. Jego elementy. Dopuszczalność przerywania ciąży. Problem badań prenatalnych. Różne uzasadnienia prawnokarnych ocen aborcji. Uprawnienia wychowawcze. Źródła, elementy kontratypu. Ewolucja postaw i poglądów na dopuszczalność karcenia dzieci (ochrona praw dziecka).Przykłady kontratypów obyczajowych.
Postacie stadialne przestępstwa: przygotowanie, usiłowanie, dokonanie. Ustawowa definicja przygotowania. Uzasadnienie kryminalizacji przygotowania. Przypadki karalności przygotowania. Dobrowolne odstąpienie i czynny żal przy przygotowaniu. Kazusy.
Usiłowanie: elementy konstrukcji. Uzasadnienie kryminalizacji usiłowania i problem wyznaczenia zakresu karalności. Karalność usiłowania przy wykroczeniach. Karalność usiłowania w prawie karnym skarbowym. Rozgraniczenie usiłowania i dokonania. Rozgraniczenie usiłowania i przygotowania. Kryteria bezpośredniości. Usiłowanie zakończone i niezakończone. Usiłowanie zatamowane i zaniechane. Usiłowanie nieudolne. Dobrowolne odstąpienie i czynny żal przy usiłowaniu. Karalność usiłowania. Kazusy. Dokonanie. Jurydyczne ramy czynu Współukarane czynności uprzednie i następcze.
Postacie zjawiskowe przestępstwa: sprawstwo, współsprawstwo, sprawstwo kierownicze, sprawstwo poleceniowe, podżeganie, pomocnictwo. Polska konstrukcja form współdziałania przestępnego. Koncepcja jednolitego sprawstwa. Koncepcja odpowiedzialności akcesoryjnej. Udział w cudzym przestępstwie. Reminiscencje tych koncepcji w prawie polskim. Indywidualizacja odpowiedzialności osób współdziałających. Zasady odpowiedzialności osób współdziałających przy przestępstwach indywidualnych. Ujednolicenie zasad odpowiedzialności osób współdziałających. Ewolucja postaci zjawiskowych w kolejnych kodyfikacjach RP. Postulaty wyodrębnienia sprawstwa organizacyjnego i sprawstwa zleceniowego.
Koncepcje istoty współsprawstwa: podmiotowa, przedmiotowa, istotności roli. Odpowiedzialność za współdziałanie przy przestępstwach nieumyślnych (współsprawstwo przestępstwa nieumyślnego). Odpowiedzialność zastępcza. Sprawstwo kierownicze: elementy konstrukcji. Uzasadnienia kryminalizacji(także z dziejów okupacji i PRL).Przestępczość grupowa. Przestępczość zorganizowana. Inne postacie szczególnych odmian sprawstwa. Uzasadnienia i potrzeba kryminalizacji. Kazusy.
Podżeganie: elementy konstrukcji, zasady odpowiedzialności. Karalność. Przypadki bezkarności (czynny żal). Prowokacja. Kazusy.
Pomocnictwo: elementy konstrukcji, zasady odpowiedzialności. Pomocnictwo psychiczne' i rzeczowe. Karalność. Przypadki bezkarności (czynny żal). Rozgraniczenie pomocnictwa i współsprawstwa. Pomocnictwo po czynie (paserstwo, poplecznictwo).
Kary i środki karne: katalog kar, środków karnych, środków probacyjnych, środków zabezpieczających, środków resocjalizacyjnych. Pojęcie kary kryminalnej (sądowej). Historyczna ewolucja kar (humanizacja kar). Problem tortur i innego niehumanitarnego traktowania sprawców. Prawa podmiotowe przestępcy. Problem kary śmierci. Szerokie i wąskie rozumienie środka karnego. Środki karne a kary dodatkowe. Ewolucja katalogu kar (też kar dodatkowych) w współczesnym prawie polskim. Zasada określoności kary. Rola kary pozbawienia wolności w współczesnym prawie karnym. Renesans kar majątkowych. Renesans nawiązki. Czy odszkodowanie jest karą? Współczesne kary na czci (pozbawienie praw publicznych, podanie wyroku do publicznej wiadomości). Unieszkodliwienie sprawcy (zakazy zajmowania określonych stanowisk, wykonywania zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej, zakaz prowadzenia pojazdów).Przepadek korzyści z przestępstwa. Problem stosowania kary dodatkowej konfiskaty majątku. Istota, uzasadnienie i cel probacji. Warunkowa rezygnacja z karania (warunkowe umorzenie postępowania).
Kara pozbawienia wolności: jej wymiar. Cele kary pozbawienia wolności i zasady jej wykonywania. Sprawiedliwościowe, resocjalizacyjne, terapeutyczne i izolacyjne funkcje kary. Temporalne pozbawienie wolności ( doświadczenia europejskie w zakresie modyfikacji zasad odbywania kary pozbawienia wolności). Kara aresztu, jej historia w prawie polskim, obecny zakres stosowania (kara za wykroczenia, kara aresztu wojskowego). Kara 25 lat pozbawienia wolności. Kara dożywotniego pozbawienia wolności.
Kara ograniczenia wolności: jej wymiar odmiany, uzasadnienie, Kryminalnopolityczne (pojęcie kary pracy społecznie użytecznej).
Kara grzywny: jej wymiar. Grzywna kwotowa i w stawach dziennych. Uzasadnienie wprowadzenia do prawa polskiego grzywny w stawkach dziennych. Kara grzywny za wykroczenia. Mandat karny jako najprostsza forma kary majątkowej. Odmienności: kary pieniężne w prawie administracyjnym, kary pieniężne w prawie pracy, kara umowna ( kara pieniężna w prawie cywilnym)
Kara nagany ( kodeks wykroczeń, prawo dyscyplinarne).
Dyrektywa sądowego wymiaru kary: jej konstrukcja, znaczenie. Swoboda sędziowska i jej granice Postulaty i kontrowersje odmiennego ukształtowania dyrektywy sądowego wymiaru kary. Wyznaczniki wagi czynu. Stopień zawinienia jako przesłanka wymiaru kary. Dyrektywa prewencji indywidualnej. Dyrektywa prewencji generalnej: jej historyczne i obowiązujące ukształtowanie. Szczególna dyrektywa wymiaru kary wobec nieletnich i młodocianych. Dyrektywa wymiaru kary grzywny. Dyrektywa prymatu kar wolnościowych. Pojęcie przestępstwa powrotnego i recydywy. Dyrektywy wymiaru kary i stosowania środków karnych wobec przestępcy powrotnego. Dyrektywy wymiaru kary wobec recydywistów.
Nadzwyczajny wymiar kary: nadzwyczajne złagodzenie i nadzwyczajne obostrzenie wymiaru kary. Przypadki stosowalności. Zasady nadzwyczajnego obostrzenia i łagodzenia wymiaru kary.
Warunkowe umorzenie postępowania karnego. Przesłanki stosowania. Warunki i okres próby. Konsekwencje próby nieudanej.
Warunkowe zawieszenie wykonania kary. Przesłanki stosowania. Warunki i okres próby. Obowiązki probanta. Konsekwencje próby nieudanej.
Warunkowe przedterminowe zwolnienie. Przesłanki stosowania. Warunki i okres próby. Obowiązki warunkowo zwolnionego. Konsekwencje próby nieudanej.
Zbieg przestępstw, ciągów przestępstw i kara łączna.
Zagadnienia dodatkowe części ogólnej: przedawnienie, amnestia i abolicja. Katalog definicji ustawowych (art. 115 k.k.).
Wybrane typy przestępstw części szczególnej k.k. - rodzajowy i indywidualny przedmiot ochrony, znamiona:
1) Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu: zabójstwo, zabójstwo kwalifikowane, zabójstwo uprzywilejowane. Nieumyślne spowodowanie śmierci. Eutanazja. Pomoc do samobójstwa. Różne typy uszkodzeń ciała i spowodowania rozstroju zdrowia. Bójka Nieudzielanie pobicie. Narażenie na niebezpieczeństwo. Nieudzielanie pomocy.
2) Przestępstwa przeciwko mieniu i gospodarcze: kradzież, typy kwalifikowane (z włamaniem, rozbój, kradzież rozbójnicza, leśna). Szczególne odmiany kradzieży (energii, karty kredytowej, impulsu telefonicznego).Kradzież komputerowa Oszustwo. Oszustwa gospodarcze (sprzeniewierzenie zaufaniu, ubezpieczeniowe, przetargowe, upadłościowe - odmiany). Przywłaszczenie. Zniszczenie rzeczy cudzej. Zabór pojazdu mechanicznego w celu krótkotrwałego użycia. Paserstwo.
3) Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji: katastrofa komunikacyjna, sprowadzenie niebezpieczeństwa katastrofy, wypadek drogowy ( też przypadki zaostrzenia karalności), prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości.
4) Przestępstwa obyczajowe: zniewaga, zniesławienie.
5) Przestępstwa przeciwko wolności (tez wolności seksualnej) - pozbawienie
wolności, gwałt, czyn nierządny.
6) Przestępstwa przeciwko działalności instytucji państwowych i samorządowych: łapownictwo czynne i bierne, płatna protekcja.
Kazusy dla wszystkich wymienionych powyżej typów przestępstw.