. 1. Ochrona przyrody jako idea i forma aktywności człowieka. Zakres, cel i metody realizacji (stopień ingerencji człowieka, przedmiot ochrony, miejsce prowadzenia ochrony). Ochrona przyrody – ochrona lasu – ochrona środowiska. Historia ochrony przyrody (aspekty: religijny, estetyczny, praktyczny). Kategoryzacja obszarów chronionych na świecie wg IUCN.
OCHRONA PRZYRODY- to zarówno idea, jak i forma aktywności człowieka, mająca na celu obronę i zachowanie dla przyszłych pokoleń cennych elementów przyrody (czyli rzadkich i zagrożonych wyginięciem), a także procesów w niej zachodzących.
Zakres: ochrona przyrody żywej i nieożywionej.
Cel: ochrona stanu zastanego i ochrona zachodzącego procesu.
Metody realizacji celu:
w zależności od ingerencji człowieka:
ochrona bierna (ochrona zachodzącego procesu)
ochrona czynna (ochrona stanu zastanego)
w zależności od przedmiotu ochrony:
ochrona gatunku
ochrona obiektu (np. pomnik przyrody, głaz narzutowy)
ochrona obszarowa (np. park narodowy, rezerwat przyrody)
w zależności od miejsca prowadzenia ochrony:
in situ- w miejscu naturalnego występowania
ex situ- poza miejscem naturalnego występowania
Ochrona lasu- część gospodarki leśnej; jej celem jest ograniczanie lub eliminowanie zagrożeń wpływających negatywnie na osiągnięcie określonego efektu ekonomicznego, jakim jest produkcja dużej ilości surowca drzewnego gwarantującego wysoką jakość pozyskanych sortymentów.
Ochrona środowiska- jej zadaniem jest niwelowanie (ochrona) negatywnego oddziaływania człowieka na środowisko
Historia ochrony przyrody.
Ciężko ustalić datę powstania, ponieważ ochrona przyrody jest ideą, trudno powiedzieć, kiedy się zaczęła, dlatego za datę przyjmuje się daty pierwszych aktów prawnych (XI w. – Bolesław Chrobry – zakaz polowania na bobry).
Aspekt religijny – przyroda odgrywa ważną rolę
Były jednymi z najstarszych powodów ochrony szeregów elementów przyrody, które traktowano jako obiekty święte ,np.: skały, głazy narzutowe czy ostańce – traktowane często jako ołtarze przy których odprawiano modły i składano ofiary
,- gaje, np. Akademia – święty gaj złożony z platonów i drzew oliwnych otaczających grób herosa Akademosa,
-pojedynczedrzewa– baobaby i drzewa oliwne w Afryce, dęby w EuropieZwierzęta np. słonie, nosorożce, byki
Do dziś są bardzo skuteczne, często dowodem są stare drzewa, które przetrwały bo mają na pniach zawieszone kapliczki
Aspekt estetyczny – Yellowstone (I park nar.- powstaje w 1872r. ze względów estetycznych)
Piękno krajobrazu początkowo sporadycznym kryterium ochrony przyrody obecnie jest przyczyną bardzo częstą.
Aspekt praktyczny – chroniąc przyrodę ponosimy mniejsze straty
Kategoryzacja obszarów chronionych.
Ścisły Rezerwat Przyrody – Obszar Dzikiej Przyrody
Ścisły Rezerwat Przyrody
Obszar Dzikiej Przyrody
Park Narodowy
Pomnik Przyrody
Obszar Zagospodarowanych Siedlisk – Gatunków
Krajobraz Chroniony – Chronione Wybrzeże Morskie
Obszar Chroniony Zagospodarowanych Zasobów
. 2.Walory przyrodnicze parków narodowych Polski, ich zagrożenia i metody ochrony
1.Babiogórski Park Narodowy
• Rok utworzenia: 1954r.
Powierzchnia: ok. 3 400 ha
Charakterystyczne: - najwyższy szczyt: Babia Góra – 1725 m n.p.m.
- kilka pięter klimatycznych
- piętrowy układ roślinności:
1) Regiel dolny (700-1150 m n.p.m.)
2) Regiel górny (1150-1350 m n.p.m.)
3) Piętro kosodrzewiny (1350-1650 m n.p.m.)
4) Piętro alpejskie (1650-1725 m n.p.m.)
• Zagrożenia: zanieczyszczenia powietrza dalekiego zasięgu
2.Białowieski Park Narodowy
• Rok utworzenia: 1947r. (1932)
Powierzchnia: ok. 10 500 ha
Charakterystyczne: - najstarszy PN w Polsce
- największy obszar naturalny (bez ingerencji) w Europie
- 2 strefy lasów?
- ogromna mozaikowatość siedlisk
- gatunki występujące w Polsce tylko w BPN
- obszar ochrony ścisłej - w widłach rzek: Hwoźnej i Narewki
- ponad 1500 drzew pomnikowych
• Zagrożenia: lokalne zanieczyszczenia powietrza i wód (brak oczyszczalni)
3.Biebrzański Park Narodowy
• Rok utworzenia: 1993r.
Powierzchnia: ok. 59 000 ha
Charakterystyczne: - największy PN w Polsce
- Biebrza – rzeka o charakterze naturalnym
- 3 części Biebrzy: Basen Północny, Środkowy i Południowy
- skrócony okres wegetacyjny: 192 dni
- ponad 50 zbiorowisk roślinnych
- duża różnorodność i stopień naturalności szaty roślinnej
- strefowy układ roślinności
• Zagrożenia: zanieczyszczenie wód (brak oczyszczalni ścieków, chemizacja)
obniżenie poziomu wód -> sukcesja roślinna, zarastanie łąk
- jeden z najmniej zagrożonych PN w Polsce
4.Bieszczadzki Park Narodowy
• Rok utworzenia: 1973r.
Powierzchnia: ok. 29 000 ha
Charakterystyczne: - najwyższy szczyt: Tarnica (1346 m n.p.m.)
- dorzecze górnego Sanu
- 3 strefy klimatyczno-roślinne:
1) Pogórze (do 500 m n.p.m.)
2) Regiel dolny (500-1150 m n.p.m.)
3) Połoniny (powyżej 1150 m n.p.m.)
• Zagrożenia: zanieczyszczenia powietrza dalekiego zasięgu
zanieczyszczenia wód
- jeden z najmniej zagrożonych PN w Polsce
5.Drawieński Park Narodowy
• Rok utworzenia: 1990r
Powierzchnia: ok. 11 300
Charakterystyczne: - rzeki z jeziorami zajmują 10% powierzchni
- rzeka: Drawa i Płociczna (jedne z najczystszych w kraju)
- największe jezioro: Ostrowiec
- ok. 30 gatunków ryb
• Zagrożenia: kształt litery V – utrudnia działania ochronne
zanieczyszczenia wód
6.Gorczański Park Narodowy
• Rok utworzenia: 1981r.
Powierzchnia: ok. 7 000 ha
Charakterystyczne: - najwyższy szczyt: Jaworzyna Kamienicka (1288 m n.p.m.)
- 3 piętra klimatyczne
1) Umiarkowanie ciepłe (do 750 m n.p.m.)
2) Umiarkowanie chłodne (750-1100 m n.p.m.)
3) Chłodne (powyżej 1100 m n.p.m.)
- regiel dolny i górny
• Zagrożenia: prywatne polany (zagrożenie pożarowe podczas wypalania)
zanieczyszczenia powietrza
stan zdrowotny lasów
kłusownictwo i kradzieże
7.Kampinoski Park Narodowy
• Rok utworzenia: 1959r.
Powierzchnia: ok. 38 500 ha
Charakterystyczne: - park wyizolowany
- wydmy śródlądowe
- duże zróżnicowanie zbiorowisk roślinnych
- jeden z najbardziej suchych rejonów Polski – małe opady
• Zagrożenia: zanieczyszczenia powietrza i wód
zagrożenia komunalne
zagrożenia komunikacyjne
zagrożenia bilansu wodnego
zły stan zdrowotny lasów
dzikie budownictwo
szkodnictwo leśne
brak oczyszczalni ścieków
gospodarka rolna
- jeden z najbardziej zagrożonych Parków Narodowych
8.Karkonoski Park Narodowy
• Rok utworzenia: 1959r.
PCharakterystyczne: - najwyższy szczyt: Śnieżka (1602 m n.p.m.)
- 6 cyrków polodowcowych
(Cyrk lodowcowy – nieckowate zagłębienie otoczone z trzech stron
stromymi zboczami, a z czwartej wygładzonym progiem skalnym.
Cyrk powstaje w wyniku erozyjnej działalności lodowca górskiego.)
- ostańce skalne
- wodospady (np. Kamieńczyka)
- piętrowy układ roślinności
1) Regiel dolny (500 – 1000 m n.p.m.)
2) Regiel górny (1000 – 1250 m n.p.m.)
3) Piętro subalpejskie (1250 – 1450 m n.p.m.)
4) Piętro alpejskie (powyżej 1450 m n.p.m.)
• Zagrożenia: turystyka
zanieczyszczenia powietrza i wód
zagrożenie bilansu wodnego
- najbardziej zagrożony Park Narodowy w Polsce powierzchnia: ok. 5 600 ha
9.Magurski Park Narodowy
• Rok utworzenia: 1995r.
Powierzchnia: ok. 19 500
Charakterystyczne: - najwyższy szczyt: Wątkowa (847 m n.p.m.)
- największa rzeka: Wisłoka
• Zagrożenia: erozja gleb
Powodzie
10.Narwiański Park Narodowy
• Rok utworzenia: 1996r.
Powierzchnia: ok. 7 300 ha
Charakterystyczne: - rzeka Narew
- rozległe zabagnione dno doliny i otaczające ją wzniesienia
- bogata awifauna (183 gatunki)
• Zagrożenia: obniżenie poziomu wody
11.Ojcowski Park Narodowy
• Rok utworzenia: 1956r.
Powierzchnia: ok. 2 100 ha
Charakterystyczne: - najmniejszy PN w Polsce
- dorzecza Prądnika i Sąspówki
- jary krasowe: Dolina Prądnika i Sąspowska – prostopadłe skalne
zbocza i płaskie dno
- skały wapienne, skaliste doliny rzeczne
- liczne jaskinie (ok.210, największa - Łokietka) – tworzą się wskutek
działalności krasowej wód
- liczne źródła krasowe (ok.50), zasilające potoki
- 15 gatunków nietoperzy (z 22 występujących w Polsce)
-skrócenie pośrednich pór roku (szarugi wiosennej i jesiennej)
• Zagrożenia: zanieczyszczenia powietrza z dawnych lat
zanieczyszczenia wód (brak oczyszczalni ścieków)
zagrożenia dla bilansu wodnego
nadmierna turystyka
grunty obcej własności utrudniające działania ochronne
zagrożenia komunikacyjne
dzikie budownictwo
- jeden z najbardziej zagrożonych Parków Narodowych
12. Park Narodowy „Bory Tucholskie”
• Rok utworzenia: 1996r
Powierzchnia: ok. 4 600 ha
Charakterystyczne: - wydmy śródlądowe
- rzeka: Brda
- 21 jezior – 11% powierzchni (największe: Ostrowite)
• Zagrożenia: duży ruch turystyczny
niedostatecznie oczyszczane ścieki
13.Park Narodowy Gór Stołowych
• Rok utworzenia: 1993r.
Powierzchnia: ok. 6 300 ha
Charakterystyczne: - góry płytowe: podstawa i szczyt: piaskowiec, środek: margle
- najwyższy szczyt: Szczeliniec (919 m n.p.m.)
- granica zlewisk Morza Bałtyckiego i Północnego
• Zagrożenia: zanieczyszczenia powietrza dalekiego zasięgu
14.Park Narodowy „Ujście Warty”
• Rok utworzenia: 2001r.
Powierzchnia: ok. 8 000 ha
Charakterystyczne: - najmłodszy Park Narodowy w Polsce
- rzeka: Warta – duże wahania poziomu wody
- ochrona biotopów z dużą ilością ptaków wodnych i błotnych
- rezerwat Słońsk objęty Konwencją Ramarską
• Zagrożenia: wtórna sukcesja nieużytkowanych łąk i pastwisk
15.Pieniński Park Narodowy
• Rok utworzenia: 1954r. (1932)
Powierzchnia: ok. 2 300 ha
Charakterystyczne: - Pieniny Właściwe, w których jest zlokalizowany Park dzielą
się na: Pieniny Czorsztyńskie, Masyw Trzech Koron, Pieninki
- najwyższy szczyt: Nowa Góra (903 m n.p.m.)
- pod względem klimatycznym jest to zacisze podgórskie
- główna rzeka: Dunajec
- bogactwo gatunków
- park transgraniczny
• Zagrożenia: szlaki komunikacyjne i energetyczne
turystyka
zapora wodna w Czorsztynie (zmiana stosunków wodnych)
16.Poleski Park Narodowy
• Rok utworzenia: 1990r
Powierzchnia: ok. 9 800 ha
Charakterystyczne: - równiny torfowe
- guzy i wzniesienia kredowe (najwyższy: Guz Andrzejowa)
- ozy i kemy pochodzenia lodowcowego
(Oz - wąski wał zbudowany z piasków i żwirów naniesionych przez
wody płynące szczelinami wewnątrzlodowcowymi.
Kem - pagórek o wysokości od kilku do kilkudziesięciu metrów,
zbudowany z piasków i żwirów, który powstał w otwartej szczelinie w
czasie zatrzymania lądolodu)
- unikalna w skali europejskiej tundra i lasotundra
• Zagrożenia: źle poprowadzone melioracje
przemysł wydobywczy
turystyka
rolnictwo
- park mało zagrożony
17.Roztoczański Park Narodowy
• Rok utworzenia: 1974r.
Powierzchnia: ok. 8 500 ha
Charakterystyczne: - rzeka: Wieprz
- ostoja konika polskiego
• Zagrożenia: zanieczyszczenia powietrza i wód
trasy komunikacyjne
18.Słowiński Park Narodowy
• Rok utworzenia: 1967r
Powierzchnia: ok. 21 500 ha
Charakterystyczne: - jeden z dwóch nadmorskich PN w Polsce
-wydmy (wysokość: od kilkunastu do 25m, niektóre ruchome)
- największa wydma: Czołpińska (ok. 500 ha)
- jeziora: Łebsko i Gardno
• Zagrożenia: turystyka (przyspiesza przesuwanie się wydm)
abrazja – niszczenie brzegów mórz i oceanów przez fale, prądy wody i
niesiony przez nie materiał skalny
Świętokrzyski Park Narodowy
• Rok utworzenia: 1950r
Powierzchnia: ok. 7 600 ha
Charakterystyczne: - Góry Świętokrzyskie – najstarsze w Polsce
- najwyższy szczyt: Łysica (612 m n.p.m.)
- brak zbiorników wodnych
- rezerwat na chełmowej górze ( wchodzący w PN) Na terenie rezerwatu znajdują się naturalne stanowiska modrzewia polskiego Niektóre rosnące tu modrzewie to ponad 300-letnie okazy. Wiek najstarszych dwóch okazów wynosi 336 lat, obwód nieco ponad 500 cm
• Zagrożenia: zanieczyszczenia powietrza
szkodnictwo leśne (kłusownictwo, kradzieże, wywóz kamieni)
Tatrzański Park Narodowy
• Rok utworzenia: 1954r. (1947)
Powierzchnia: ok. 21 100 ha
Charakterystyczne: - park transgraniczny
- Tatry – jedyne góry w Polsce o charakterze alpejskim
- dzielą się na Tatry Wysokie (skały krystaliczne), Zachodnie (skały
krystaliczne i osadowe) i Zakopiańskie (skały osadowe)
- najwyższy szczyt: Rysy (2499 m n.p.m.)
- wiele jaskiń (największa: Jaskinia Wielka Śnieżna)
- klimat wysokogórski strefy umiarkowanej: gwałtowna zmienność
stanów pogody, częste inwersje temperatury, nagłe spadki ciśnienia,
lokalny wiatr: halny
- bogactwo wywierzysk, mokradeł, strumieni, potoków, jezior
- największe jeziora (zwane stawami): Morskie Oko, Wielki Staw
Polski
- 5 pięter roślinności:
1) regiel dolny (do 1250 m n.p.m.)
2) regiel górny (1250-1550 m n.p.m.)
3) karpackie zarośla kosówki (1550-1800 m n.p.m.)
4) piętro hal (1800-2300 m n.p.m.)
5) piętro turniowe (powyżej 2300 m n.p.m.)
• Zagrożenia: zanieczyszczenia powietrza i wód
turystyka
rozbudowa bazy związanej z uprawianiem sportów zimowych
szkodnictwo leśne (kłusownictwo)
21. Wielkopolski Park Narodowy
• Rok utworzenia: 1957r.
Powierzchnia: ok. 7 500 ha
Charakterystyczne: - najdłuższy w Polsce oz (37km): Bukowo-Mosiński
- rzeka: Warta
- wiele jezior, m.in.: Góreckie, Witobelskie, Dymaczewskie
• Zagrożenia: niekontrolowana turystyka
silna presja mieszkańców (30 tys. osób wokół parku)
szkodliwe oddziaływania przemysłu
gospodarka rolna
nielegalne budownictwo rekreacyjne
zanieczyszczenia wód
szkodnictwo leśne
- jeden z najbardziej zagrożonych PN w Polsce
22 Wigierski Park Narodowy
• Rok utworzenia: 1989r.
Powierzchnia: 15 000 ha
Charakterystyczne: - liczne wzniesienia moreny czołowej, ozy, kemy
- 42 jeziora – największe: Wigry, Pierty
- 6 rzek, m.in.: Czarna Hańcza, Kamionka
- małe śródleśne dystroficzne jeziora, zwane sucharami
• Zagrożenia: zanieczyszczenia wód (brak oczyszczalni ścieków)
zagrożenia komunalne i komunikacyjne
dzikie budownictwo
gospodarka rolna
grunty obcej własności utrudniające działania ochronne
23 Woliński Park Narodowy
Rok utworzenia: 1960r.
Powierzchnia: ok. 11 000 ha
Charakterystyczne: - Park obejmuje część wyspy Wolin, wybrzeża klifowe nad
Morzem Bałtyckim i Zalewem Szczecińskim, wody
przybrzeżne Bałtyku i wschodnią część rozlewiska delty Świny
- Wolińska Morena Czołowa
- pagórki ozowe (najwyższy: Grzywacz – 115m n.p.m.)
- wybrzeże klifowe – najwyższe wybrzeże morskie w Polsce
- klify są podmywane przez fale, osuszane, wywiewane przez wiatr,
spłukiwane przez deszcze – rocznie cofają się o 0,8 m
- wsteczna delta Świny – powstaje, gdy spiętrzone północnymi
wiatrami wody Zatoki Pomorskiej wlewane są z powrotem do Zalewu
Szczecińskiego
- na wyspie dominują jeziora rynnowe, m.in. Czajcze
- foka szara, morświn
• Zagrożenia: > czynniki przemysłowe (zanieczyszczenia, linie komunikacyjne i
energetyczne)
> czynniki społeczno-ekonomiczne (turystyka, rybołówstwo,
pozyskiwanie trzciny)
> czynniki przyrodnicze (sukcesja wtórna, przemiany
zbiorowisk kserotermicznych)
> rozwijające się aglomeracje Świnoujście-Międzyzdroje
3. Historia ochrony szaty roślinnej
Już ok. 3-4 tys. lat p.n.e. człowiek zaczął przekształcać pierwotne zbiorowiska leśne na obszarze Polski. Ludzie stale użytkowali drewno na opał, do budowy schronień, czy wyrobów narzędzi. Później jednak, poszukując terenów pod gospodarkę rolną, zaczęli wypalać lasy porastające najżyźniejsze gleby. Dopiero na początku XII w. zarysowały się granice między gruntami nieleśnymi a lasami. Stale zmniejszający się areał występowania cisa oraz spadek jakości d-stanów tego gatunku spowodował, że Władysław Jagiełło w Statucie warckim zabronił wyrębu tego gatunku grożąc karą pojmania. W ostatnich latach istnienia Polski przedrozbiorowej lasy zajmowały ok. 52% powierzchni kraju.
Współczesna ochrona gatunkowa roślin rozpoczęła się w Europie w XIX w. Stale zmniejszająca się powierzchnia lasów, łąk, torfowisk i wrzosowisk w wyniku dynamicznie zachodzących procesów urbanizacji, zmiana charakteru użytkowania, a także niekontrolowane zbieranie ziół leczniczych przyczyniło się w znacznym stopniu do zaniku lub wytępienia wielu gatunków roślin.
. 4. Wpływ człowieka na szatę roślinną: ludy koczownicze, osadnictwo i rolnictwo, melioracje, eksploatacja kopalin, szlaki komunikacyjne, urbanizacja, wylesienia, chemizacja rolnictwa i leśnictwa, zanieczyszczenia powietrza, introdukcja gatunków obcych. Synantropizacja flory, roślinności i szaty roślinnej
P Już ok. 3-4 tys. lat p.n.e. człowiek zaczął przekształcać pierwotne zbiorowiska leśne na obszarze Polski. Ludzie stale użytkowali drewno na opał, do budowy schronień, czy wyrobów narzędzi. Później jednak, poszukując terenów pod gospodarkę rolną, zaczęli wypalać lasy porastające najżyźniejsze gleby.
Współcześnie przyczyny wymierania poszczególnych gatunków i grup roślin mogą być naturalne (np. wskutek dynamicznych naturalnych przemian ekosystemów) bądź też antropogeniczne (np. w wyniku urbanizacji, powiększania użytków rolnych). Podstawowymi czynnikami, które kształtowały kilkaset lat temu roślinność w Europie, były zmiany klimatyczne (ocieplenie i większa wilgotność) oraz działalność człowieka (rolnictwo- wypasy, wypalania, wyręby).
Synantropizacja flory i roślinności: Kierunkowy proces przemian świata organizmów żywych pod wpływem działalności człowieka. Gatunki synantropijne to gatunki towarzyszące człowiekowi rodzime ( apofity) lub obce(an tropofity) występujące na siedliskach ukształtowanych przez człowieka lub istotnie przez niego zmienionych
Przejawy synatropizacji flory :
Wzrost stopnia jej heterogeniczności
Spadek lub wzrost liczby gatunków roślin
Wzrost liczby gatunków hemerofilnych tj. rozprzestrzeniających się w wyniku działalności człowieka
Ustępowanie gatunków hemerofobnych tj. charakteryzujących się Waśką tolerancją na antropogeniczne zmiany środowiska
Przejawy synatropizacji roślinności
Wzrost lokalnego zróżnicowania zbiorowisk roślinnych
Rozprzestrzeniania się naturalnych zbiorowisk hemerofilnych np. muraw napiaskowych które rozwijają się na siedliskach zmienionych przez człowieka
Ustępowanie zbiorowisk hemerofobnych wskutek zaniku pierwotnej kombinacji gatunków
Wnikanie i rozprzestrzenianie się gatunków obcego pochodzenia w zbiorowiskach naturalnych
. 5. Historia ochrony zwierząt. Współczesne zagrożenia zwierząt. Ochrona gatunkowa zwierząt. Introdukcja, reintrodukcja i zasilanie populacji jako metody czynnej ochrony zwierząt
Historia ochrony zwierząt.
W Polsce za panowania Piastów wszystkie ziemie wraz z lasami należały do monarchy, książąt lub dostojników kościelnych. Odpowiednio regulowane były zasady użytkowania lasu, zwłaszcza w odniesieniu do polowania na dzikiego zwierza.
Już za czasów Bolesława Chrobrego nadmierne polowania wpłynęły na znaczny spadek liczebności bobrów, dostarczających cennych futer, stroju bobrowego oraz mięsa. Wodny tryb życia tego zwierzęcia oraz kielnia pokryta łuską dawały przyzwolenie na spożywanie tego mięsa także w dni postne. Dlatego Bolesław Chrobry wydał na początku XI w. dekret zakazujący polowania na bobry.
W 1423r. Władysław Jagiełło w Statucie warckim wprowadził kary za polowania na zwierzęta łowne. Dzięki polowaniom gromadzono olbrzymie ilości dziczyzny, które po zasoleniu, uwędzeniu lub suszeniu traktowane były jako zapasy dla potrzeb wojska.
Na mocy I Statutu litewskiego wydanego przez Zygmunta Starego w 1529r. wprowadzono ochronę rzadkich lub zagrożonych wymarciem zwierząt: tura, żubra, bobra, sokoła i łabędzia, a w II i III Statucie za zabicie tarpana groziła już kara śmierci. Z zachowanych zapisów wynika, że ostatnimi na świecie ostojami turów były puszcze Wiskicka i Jaktorowska. Ostatnia turzyca padła w 1627r. Tury z reliktowej populacji wymarły najprawdopodobniej z powodu chorób przenoszonych przez bydło domowe, wymarzania w okresie ostrych zim, zabijania przez kłusowników i myśliwych oraz wzajemnego zabijania się w okresie godowym.
W ubiegłych wiekach także wierzenia i przesądy miały wpływ na tępienie bądź ochronę niektórych gatunków zwierząt, np. uważano, że bociany chronią właścicieli domostw przed nieszczęściem, a ropucha może u swego prześladowcy wywołać parchy.
Niektórych gatunków zwierząt leśnych poszukiwano ze względu na ich jakoby cudowne właściwości lecznicze- im rzadszy zwierz, tym bardziej był ceniony w czarnej magii i medycynie ludowej, np. krew borsuka z piwem stosowano do leczenia trądu, a napary z „rogów” jelonka rogacza były magicznym napojem miłosnym.
W pierwszej połowie XIX w. w Puszczy Białowieskiej całkowicie wytępiono jelenia, bobry i niedźwiedzia. Jeleń powrócił na te tereny dzięki przesiedleniom, zaś niedźwiedzie brunatne powróciły za sprawą reintrodukcji- niestety nie na długi czas, ponieważ po zakończeniu II wojny światowej zostały zabite przez kłusowników.
W lasach rządowych w połowie XIX w. objęto ochroną wiele gatunków ptaków, a za ich zabicie groziły surowe kary.
Przykładem ochrony zagrożonego gatunku zwierzęcia na skalę światową może być żubr. W 1919r. w Puszczy Białowieskiej zginęła z ręki kłusownika ostatnia samica. Taki sam los spotkał żubra kaukaskiego. Inwentaryzacja wszystkich pozostałych przy życiu żubrów w ogrodach zoologicznych i zwierzyńcach wykazała 54 osobniki. W 1924r. sprowadzono pierwszą dla Polski parę żubrów czystej krwi białowieskiej, którą umieszczono w Poznaniu. Po przeniesieniu hodowli do Białowieży sukcesy hodowlane nie dały na siebie długo czekać. Obecnie gatunek ten musi być nadal traktowany jako obiekt szczególnej troski, nie można bowiem wykluczyć kataklizmów kontynentalnych, zubożenia genetycznego i rozproszenia izolowanych stad.
2. Przyczyny współczesnego zagrożenia zwierząt:
zmniejszenie areału naturalnych ostoi
niszczenie i skażenie naturalnych stanowisk
nadmierne odstrzały, połowy itp.
kłusownictwo
moda, np. na skóry krokodyli i węży, futra dzikich kotów
zainteresowanie afrodyzjakami, np. róg nosorożca
gromadzenie trofeów (skóry, rogi, poroże, zęby)
pamiątkarstwo (przerób pancerzy żółwi, kości słoniowej)
kolekcjonerstwo (np. egzotycznych motyli i chrząszczy)
3. Światowa strategia ochrony określa działania w 3 zasadniczych kierunkach.
utrzymanie różnorodności form życia i zróżnicowania genetycznego
zabezpieczenie ciągłości procesów ekologicznych i ewolucyjnych
zachowanie gatunków rzadkich i zanikających
introdukcja- wprowadzenie obcego gatunku na tereny nigdy przez niego nie zamieszkałe. Z punktu widzenia ochrony przyrody jest niekorzystna, niepożądana, ponieważ w większości powoduje nieodwracalne zmiany w lokalnej szacie roślinnej i faunie. W Polsce wprowadzanie do wolnej przyrody oraz przemieszczanie zwierząt obcych rodzimej faunie jest zabronione i wymaga zezwolenia ministra właściwego do spraw środowiska.
reintrodukcja- ponowne wprowadzenie na dany obszar gatunku, który wyginął na tym terenie. Jest jednym z najważniejszych zabiegów w czynnej ochronie zwierząt, który pozwolił uchronić od zagłady wiele gatunków kręgowców, np. nosorożca, żubra. Musimy znać przyczynę wyginięcia gatunku i ją usunąć. Program reintrodukcji jest zazwyczaj połączony z programem hodowli zagrożonego gatunku (np. w ogrodach zoologicznych, zwierzyńcach). Reintrodukcja jest bardzo kosztowną formą czynnej ochrony zwierząt, a przygotowanie programu odbudowy populacji oraz jego wdrażanie obejmuje zazwyczaj okres kilku dziesięcioleci. W Polsce przykładem reintrodukcji jest wprowadzanie rysia na teren Puszczy Kampinoskiej. Projekt wzbudza jednak wiele kontrowersji.
zasilanie populacji- polega na przemieszczaniu zwierząt w celu dopuszczenia do istniejącej populacji nowego materiału genetycznego. Praktykowane jest gł. przez gospodarkę łowiecką. Wiele populacji zwierząt jest izolowanych i nie ma możliwości naturalnej wymiany osobników. Zasilanie populacji jest wtedy często jedynym sposobem, aby przeciwdziałać skutkom nadmiernego spokrewnienia zwierząt.
. Formy ochrony przyrody w Polsce
PARK NARODOWY- obszar chroniony wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha, na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe (def. Ustawa o ochronie przyrody, art. 8). Wszelkie działania na terenie parku narodowego podporządkowane są ochronie przyrody i mają pierwszeństwo przed wszystkimi innymi działaniami.
Pomnik przyrody- pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów (def. Ustawa o ochronie przyrody, art. 40). Pomnik przyrody to nie tylko jedno drzewo; może to być aleja drzew, zgrupowanie
STANOWISKO DOKUMENTACYJNE.
Jest to niewyodrębniające się na powierzchni lub możliwe do wyodrębnienia, ważne pod względem naukowym i dydaktycznym, miejsce występowania formacji geologicznych, nagromadzeń skamieniałości lub tworów mineralnych, jaskinie lub schroniska podskalne wraz z namuliskami oraz fragmenty eksploatowanych lub nieczynnych wyrobisk powierzchniowych i podziemnych. Krótko mówiąc- są to małe powierzchnie stworzone głównie z myślą o obiektach ochrony nieożywionej
UŻYTEK EKOLOGICZNY.
Użytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej - naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejscasezonowego przebywania. Stanowią najliczniejszą grupę form ochrony przyrody. Celem użytków ekologicznych jest ochrona różnorodności biologicznej. Nie muszą to być obiekty o charakterze naturalnym- mogą mieć charakter antropogeniczny (np. łąki). Unia Europejska wykorzystuje te miejsca okresowo, np. dla płazów jako miejsca rozrodu lub dla ptaków jako miejsce gniazdowania.
ZESPÓŁ PRZYRODNICZO- KRAJOBRAZOWY.
Zespołami przyrodniczo-krajobrazowymi są fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego zasługujące na ochronę ze względu na ich walory widokowe lub estetyczne. Mogą to być np. pałace lub inne zabudowania otoczone parkiem o szczególnych walorach krajobrazowych albo przykłady REZERWAT PRZYRODY.
Najstarszym na ziemiach polskich i jednym z najstarszych w Europie rezerwatem przyrody jest uroczysko „Ziesbusch” (obecnie Wierzchlas), w którym od 1827r. chroniono największe skupisko cisów na Pomorzu. Na początku XX w. Marian Raciborski wystąpił z inicjatywą utworzenia na obszarze trzech zaborów sieci rezerwatów. Po odzyskaniu niepodległości w 1918r. utworzono w Polsce 39 rezerwatów przyrody o łącznej powierzchni ponad 1450 ha. Do wybuchu II wojny światowej zarejestrowano w Polsce łącznie 186 rezerwatów przyrody. Po II wojnie światowej liczba rezerwatów bardzo szybko wzrastała, mimo że część z nich ulegała likwidacji na skutek zaniku celu ochrony lub łączenia w większe jednostki. harmonijnego układu ekologicznego. Te formy ochrony przyrody zajmują największą powierzchnię
PARK KRAJOBRAZOWY.
Park krajobrazowy obejmuje obszar chroniony ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe w celu zachowania i popularyzacji tych wartości w warunkach zrównoważonego rozwoju (def. Ustawa o ochronie przyrody, art. 16). Grunty rolne, leśne i inne nieruchomości znajdujące się w granicach parku są nadal użytkowane gospodarczo. Wokół parku krajobrazowego może być utworzona otulina.
OBSZAR CHRONIONEGO KRAJOBRAZU.
Obszar chronionego krajobrazu obejmuje tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem lub pełnioną funkcją korytarzy ekologicznych.
OCHRONA STREFOWA.
Jedną z form ochrony przyrody jest ustanawianie stref ochronnych wokół ostoi, siedlisk oraz stanowisk wybranych gatunków porostów, roślin i zwierząt. Strefa ochronna polega na ochronie miejsc rozrodu i regularnego przebywania niektórych rodzimych gatunków chronionych.
ostoja- miejsce o warunkach sprzyjających egzystencji grzybów, roślin i zwierząt zagrożonych wyginięciem lub rzadkich gatunków
siedlisko- obszar występowania grzybów, roślin i zwierząt w ciągu całego życia lub w dowolnym stadium ich rozwoju
Granice stref ochronnych wyznacza wojewoda. Granice takich stref muszą być oznakowane tablicami z napisem „Ochrona grzybów (roślin, zwierząt) osobom nieupoważnionym wstęp wzbroniony”.
Podział stref ochronnych:
ścisła:
obowiązuje przez cały rok
na jej obszarze zabrania się wykonywania jakichkolwiek prac z zakazem przebywania włącznie
centrum takiej strefy stanowi zazwyczaj gniazdo z fragmentem starodrzewu
granice wyznacza się po granicach d-stanów, drogach, ciekach i liniach oddziałowych
wielkość strefy od 3 do 12,5 ha
jakiekolwiek działania w tej strefie wymagają zgody wojewody
istotne jest zachowanie ciszy w okresie inkubacji i odchowu piskląt
częściowa:
obszar czasowo wyłączony z działalności człowieka
obowiązuje w okresie lęgowym danego gatunku i obejmuje okres budowy gniazda, wysiadywania jaj i wychowu młodych
dla każdego gatunku maksymalna odległość od miejsca rozrodu i regularnego przebywania wynosi 500 m
granice wyznacza się po okręgu lub wg granic naturalnych
prace mogą być wykonywane zgodnie z planem, lecz tylko w ściśle ustalonych terminach i po uzyskaniu akceptacji wojewody
PROGRAM NATURA 2000.
Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000 to sieć obszarów chronionych na terenie Unii Europejskiej.
Podstawowym celem sieci Natura 2000 jest ochrona różnorodności biologicznej na terytorium UE przez zabezpieczenie najcenniejszych typów ekosystemów o znaczeniu europejskim oraz za Podstawą prawną wdrażania sieci Natura 2000 są dwie dyrektywy:
Ptasia, z dn. 02.IV.1979r. – ma na celu ochronę i zachowanie populacji ptaków dziko występujących, uregulowanie zasad ich pozyskiwania oraz handlu. Składa się z 19 artykułów i 5 załączników (z wykazami gatunków), które określają metody realizacji powyższych celów.
Siedliskowa (Habitatowa), z dn. 21.V.1992r. – ma na celu utrzymanie różnorodności biologicznej w obrębie europejskiego terytorium państw członkowskich UE. Cel ten jest realizowany przez ochronę wybranych siedlisk zagrożonych oraz zabezpieczenie egzystencji tym gatunkom roślin i zwierząt, które są uznawane za zagrożone i rzadkie na terenie Wspólnoty.
Na podstawie Dyrektywy Ptasiej i Siedliskowej wyznacza się obszary chronione, nazywane obszarami węzłowymi:
Obszary Specjalnej Ochrony (OSO)- wskazane zgodnie z zaleceniami Dyrektywy Ptasiej
Specjalne Obszary Ochrony (SOO)- wyznaczone zgodnie z zapisami Dyrektywy Siedliskowej
Aby mówić o sieci, konieczne jest połączenie obszarów węzłowych (OSO i SOO) za pomocą korytarzy ekologicznych, które zapewniają spójność przestrzenną. Wyróżnia się:
korytarze „kompleksowe”- wyznaczone w skali kraju; przeciwdziałają izolacji populacji oraz obejmują obszary ważne pod względem kształtowania warunków wodnych i klimatycznych
korytarze „gatunkocentryczne”- wyznaczone na poziomie lokalnym; umożliwiają przemieszczanie się wybranym gatunkom
LEŚNE KOMPLEKSY PROMOCYJNE
(nie jest to forma ochrony przyrody)
Celem jest proekologiczna gospodarka leśna.
Prowadzi się prace badawcze i doświadczalnictwo w celu wyciągnięcia wniosków na temat możliwości i
warunków upowszechniania zasad ekorozwoju na całym obszarze Lasów Państwowych.
LASY OCHRONNE
Za lasy szczególnie chronione, zwane dalej "lasami ochronnymi", mogą być uznane lasy, które:
1) chronią glebę przed zmywaniem lub wyjałowieniem, powstrzymują usuwanie się ziemi, obrywanie się
skał lub lawin,
2) chronią zasoby wód powierzchniowych i podziemnych, regulują stosunki hydrologiczne w zlewni oraz na
obszarach wododziałów,
3) ograniczają powstawanie lub rozprzestrzenianie się lotnych piasków,
4) są trwale uszkodzone na skutek działalności przemysłu,
5) stanowią drzewostany nasienne lub ostoje zwierząt i stanowiska roślin podlegających ochronie
gatunkowej,
6) mają szczególne znaczenie przyrodniczo-naukowe lub dla obronności i bezpieczeństwa Państwa,
7) są położone:
a. w granicach administracyjnych miast i w odległości do 10 km od granic administracyjnych miast
liczących ponad 50 tys. mieszkańców,
b. w strefach ochronnych wokół sanatoriów i uzdrowisk,
c. w strefie górnej granicy lasów.
. . Czerwone księgi i czerwone listy.
Czerwona księga roślin.
Pierwsza czerwona księga w 1962r
W 1993r. ukazała się „Polska czerwona księga roślin”,
EX – gatunki całkowicie wymarłe
EW – gatunki wymarłe w warunkach naturalnych
CR – gatunki krytycznie zagrożone
EN – gatunki zagrożone
VU – gatunki narażone
LR – gatunki niższego ryzyka
DD – gatunki, których stopień zagrożenia jest trudny do określenia z powodu braku dostatecznej ilości informacji
Czerwona księga zwierząt.
Została opublikowana w 1992r., a poszerzone wydanie, dotyczące tylko kręgowców, ukazało się w 2001r. Przyjęto w niej następującą kategoryzację gatunków:
EX – gatunki całkowicie wymarłe, które w Polsce miały swoje ostatnie ostoje, np. tur
CR – gatunki skrajnie zagrożone, których liczebność na terenie kraju zmalała do poziomu krytycznego, np. wąż Eskulapa
EN – gatunki bardzo wysokiego ryzyka, silnie zagrożone wyginięciem ze względu na ich małą populację, np. cietrzew
VU – gatunki wysokiego ryzyka, narażone na wyginięcie ze względu na postępujący spadek liczebności populacji, np. gniewosz
NT – gatunki niższego ryzyka, ale bliskie zagrożenia wyginięciem, np. ryś
LC – gatunki nie wykazujące na razie regresu populacyjnego i nie należące do zbyt rzadkich, np. orlik krzykliwy
EXP – gatunki zanikłe lub prawdopodobnie zanikłe, których występowanie w Polsce nie zostało potwierdzone w przybliżeniu od lat 50, np. norka europejska
CZERWONE LISTY.
Krótko mówiąc czerwone listy są uproszczonymi odpowiednikami czerwonych ksiąg (mają postać tabelki).
a)Czerwona lista roślin.
W Polsce czerwona lista roślin zagrożonych poprzedziła ukazanie się polskiej czerwonej księgi- 1992r. Na liście tej znalazło się m.in. 40% znanych w naszym kraju gatunków porostów, 25% grzybów wielkoowocnikowych, ok. 20% mchów, wątrobowców, paprotników i roślin kwiatowych. W ostatnich latach powstało wiele regionalnych czerwonych list, np. dla Pomorza Zachodniego i Wielkopolski
Czerwona lista zwierząt.
Jest uproszczoną formą ewidencji zagrożonych i rzadkich gatunków zwierząt. Pierwsze takie listy ukazały się w połowie lat 70. XX w. w Niemczech, natomiast „Czerwoną listę zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce” opublikował Głowaciński w 2002r. Uwzględniono w niej cały podtyp kręgowców, a z bezkręgowców tylko niektóre gromady i rzędy.
. Zagrożenia lasów w Polsce. Błędy w gospodarce leśnej i ich wpływ na stan rodzimej przyrody. Program ochrony przyrody dla nadleśnictwa. Fundusze ochrony przyrody
ZAGROŻENIA LASÓW W POLSCE.
zmniejszenie powierzchni leśnej (w skali lokalnej lasów jest coraz mniej, ale w skali globalnej od II wojny światowej nastąpił wzrost powierzchni leśnej):
eksploatacja złóż i minerałów
budowa dróg i autostrad
rozwój gospodarki kraju
utrata naturalnego charakteru:
gospodarka leśna
szkodnictwo leśne
intensywny rozwój turystyki
zanieczyszczenia środowiska (powietrza, wody, gleby)
obniżanie zdrowotności lasów:
zanieczyszczenia środowiska
choroby patogeniczne
gradacje szkodliwych owadów
BŁĘDY W GOSPODARCE LEŚNEJ.
produkcyjne spojrzenie na lasy- las jako fabryka drewna (np. wycinano drzewa i zalesiano So i Św, czyli gatunkami szybko rosnącymi w celu pozyskania drewna; konsekwencje mamy do dziś- monokultury So i Św)
d-stany jednowiekowe
uproduktywnienie terenów bezleśnych (łąk śródleśnych, torfowisk, wrzosowisk, terenów podmokłych i bagiennych)
zręby zupełne- degradacja gleby
wywożenie drewna i palenie pozostałości zrębowych
likwidacja i usuwanie posuszu jałowego (obecnie należy pozostawiać martwe drzewa!)
wykorzystywanie ciężkiego sprzętu:
niszczenie wierzchniej warstwy gleby
niszczenie odnowień naturalnych
uszkadzanie drzew i krzewów
erozja gleby
ubijanie gleby
przygotowanie gleby pod sztuczne odnowienie, np. rabatowałki
przewaga odnowień sztucznych
selekcja nasion i sadzonek drzew
wprowadzanie gatunków obcego pochodzenia
pomijanie ochrony przyrody w lasach
PROGRAM OCHRONY PRZYRODY DLA NADLEŚNICTWA.
Jest to część planu urządzenia lasu zawierająca kompleksowy opis stanu przyrody oraz zadania z zakresu jej ochrony. Do podstawowych celów należy wliczyć:
poprawę warunków ochrony i wzbogacanie zasobów przyrodniczych ekosystemów leśnych oraz zachowanie różnorodności biologicznej
zinwentaryzowanie i zobrazowanie walorów przyrodniczych oraz zagrożeń przyrody nadleśnictwa na tle regionu i kraju
ustalenie hierarchii grup funkcji dla kompleksów leśnych
wskazanie obiektów do objęcia szczególnymi formami ochrony i wstępne określenie przedmiotów oraz celów i metod ich ochrony
doskonalenie gospodarki leśnej i sprawowanie ochrony przyrody
preferowanie technologii prac leśnych przyjaznych dla środowiska przyrodniczego
uświadomienie społeczeństwu obecnych i potencjalnych zagrożeń lasów oraz środowiska przyrodniczego
ochronę zabytków kultury materialnej w lasach
opracowanie propozycji do planów zagospodarowania przestrzennego
Bardzo ważna podczas wykonania programu ochrony przyrody jest inwentaryzacja lasu.
-inwentaryzacja stanowisk gatunków rzadkich i chronionych
-inwentaryzacja wybranych d-stanów
-inwentaryzacja punktów widokowych, ciekawych fragmentów krajobrazu
-inwentaryzacja i opis zagrożeń ograniczających, bądź uniemożliwiających prawidłowy rozwój lasów i poszczególnych ich składników
W efekcie końcowym powstaje opracowanie, na które składają się 3 główne działy tematyczne:
podstawowe zadania z zakresu ochrony przyrody i sposoby ich realizacji
kompleksowy opis stanu przyrody w nadleśnictwie
mapy walorów przyrodniczo-krajobrazowych
FUNDUSZE OCHRONY PRZYRODY.
W Polsce fundusze ekologiczne są tworzone w znacznym stopniu z opłat pobieranych za gospodarcze korzystanie ze środowiska oraz kar za przekroczenie dopuszczalnych norm emisji zanieczyszczeń.
Ekofundusz- powstał w 1991r., gdy część państw wierzycieli wyraziła zgodę, by dodatkowo 10% polskiego zadłużenia po zmianie na złotówki przeznaczyć na wspieranie inwestycji proekologicznych. Wielkość funduszu do 2010r. szacuje się na ok. 535 mln $. Są z niego udzielane bezzwrotne dotacje np. na zachowanie różnorodności biologicznej polskiej przyrody
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW)- został powołany i zyskał osobowość prawną w 1989r. Cztery lata później Sejm powołał do życia wojewódzkie i gminne fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej, a w 1999r., w związku z reformą administracji państwowej i rządowej, również powiatowe. Osobowość prawną mają wyłącznie fundusz narodowy i fundusze wojewódzkie. NFOŚiGW ma największe osiągnięcia w finansowaniu ochrony środowiska w Polsce. W ciągu 11 lat działalności dofinansował prawie 7600 proekologicznych przedsięwzięć na sumę ponad 7,7 mld zł. Środki te przeznaczono m.in. na dofinansowanie działalności wydawniczej, wspieranie kształcenia specjalistów ochrony środowiska w wyższych uczelniach, organizowanie konferencji oraz konkursów, a także na finansowanie przygotowania gleby pod zalesianie gruntów porolnych w ramach „Krajowego Programu Zwiększania Lesistości”.
Różnorodność biologiczna, jej zagrożenia i ochrona. Ochrona in situ i ex situ. Ochrona różnorodności biologicznej na poziomie genetycznym, gatunkowym, ekosystemalnym.
Różnorodność biologiczna to:
zróżnicowanie wszystkich żywych organizmów występujących na Ziemi w ekosystemach lądowych, morskich i słodkowodnych oraz w zespołach ekologicznych, których są częścią; dotyczy różnorodności w obrębie gatunku, pomiędzy gatunkami oraz różnorodności ekosystemów
zróżnicowanie organizmów, rozpatrywane na wszystkich poziomach organizacji przyrody, od odmian genetycznych w obrębie gatunku przez rodzaje, rodziny i jeszcze większe jednostki systematyczne, a także rozmaitość ekosystemów- zarówno zespołów organizmów żyjących w określonych siedliskach, jak i samych warunków fizycznych, w których żyją
zmienność genetyczna każdej żyjącej populacji oraz skład gatunkowy i zróżnicowanie systemów ekologicznych występujących na Ziemi
Zagrożenia
zmieniające się warunki środowiskowe wynikające z rozwoju cywilizacyjnego (budowa osiedli mieszkaniowych, rozwój infrastruktury przemysłowej oraz sieci dróg i autostrad, zwiększenie zanieczyszczeń środowiska oraz pozyskiwanie surowców naturalnych)
świadoma (bądź nie) introdukcja gatunków obcych, które wypierają gatunki rodzime
coraz częstsze wprowadzanie do środowiska przyrodniczego genetycznie modyfikowanych organizmów (GMO)
Ekstynkcja, czyli wymarcie gatunku z chwilą śmierci jego ostatniego przedstawiciela, jest w przyrodzie procesem naturalnym. W długiej historii naszej planety nastąpiło wiele zmian przyrodniczych i klimatycznych, które ograniczały liczbę występujących gatunków. Niestety, w ostatnich latach proces ekstynkcji znacznie się nasilił.
Podstawowe cele ochrony różnorodności biologicznej:
zachowanie istniejącej różnorodności (genowej, gatunkowej, ekosystemowej) wraz z procesami przyrodniczymi
zahamowanie spadku liczebności zagrożonych gatunków
zwiększenie różnorodności biologicznej na obszarach zdegradowanych
zapewnienie trwałego użytkowania gatunków i ekosystemów
ochrony in situ – oznacza zachowanie ekosystemów i naturalnych siedlisk gatunków oraz utrzymanie i restytucję zdolnych do życia populacji w ich naturalnym środowisku, a gatunków udomowionych lub hodowlanych w otoczeniu, w którym rozwinęły swoje specyficzne właściwości
ochrony ex situ – dotyczy składników różnorodności biologicznej poza naturalnym środowiskiem ich występowania, tzn. w warunkach sztucznych. W leśnictwie ten rodzaj ochrony oznacza m.in. przechowywanie nasion w bankach genów
Międzynarodowe akty prawne w zakresie ochrony przyrody. Prawo miękkie vs. prawo twarde. Konwencja Ramsarska. Konwencja Paryska. Konwencja Waszyngtońska (CITES). Konwencja Bońska. Konwencja Berneńska. Konwencja o różnorodności biologicznej (Rio de Janeiro). Dyrektywa Ptasia i Dyrektywa Siedliskowa. Polityka leśna państwa. Polityka ekologiczna państwa.
MIĘDZYNARODOWE AKTY PRAWNE
- prawo twarde – dyrektywy
- prawo miękkie – konwencje (kraj przystępuje dobrowolnie)
1. KONWENCJA O OBSZARACH WODNO-BŁOTNYCH MAJĄCYCH ZNACZENIE MIĘDZYNARODOWE,
ZWŁASZCZA JAKO ŚRODOWISKO ŻYCIOWE PTACTWA WODNEGO
tzw. konwencja ramarska
Rok: 1971r.
Miejsce: Ramsar (Iran)
Cel: ochrona obszarów wodno-błotnych, zwłaszcza tych o znaczeniu międzynarodowym, przez
wspieranie ich utrzymywania, racjonalnego użytkowania, współpracę międzynarodową i
tworzenie rezerwatów.
2. KONWENCJA O OCHRONIE ŚWIATOWEGO DZIEDZICTWA KULTUROWEGO I PRZYRODNICZEGO
tzw. konwencja paryska
Rok: 1972r.
Miejsce: Paryż
Cel: ochrona szeroko rozumianego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego o szczególnych i
uniwersalnych wartościach. Kulturowe – np. budowle pomnikowe, obiekty architektoniczne.
Przyrodnicze – np. cenne formacje przyrodnicze, niektóre parki narodowe.
3. KONWENCJA O MIĘDZYNARODWYM HANDLU DZIKIMI ZWIERZĘTAMI I ROŚLINAMI GATUNKÓW
ZAGROŻONYCH WYGINIĘCIEM
tzw. konwencja waszyngtońska
Rok: 1973r.
Miejsce: Waszyngton
Cel: zakaz komercyjnego handlu gatunkami uznanymi za wymierające i w skali globu skrajnie
zagrożone, a także ograniczenie handlu gatunkami potencjalnie zagrożonymi.
4. KONWENCJA O OCHRONIE WĘDROWNYCH GATUNKÓW DZIKICH ZWIERZĄT
tzw. konwencja bońska
Rok: 1979r.
Miejsce: Bonn (Niemcy)
Cel: Konwencja zobowiązuje uczestniczące kraje do ochrony wymierających gatunków
wędrownych na podstawie własnych aktów prawnych. (Gatunek wędrowny – populacje
gatunków, których przedstawiciele okresowo przekraczają granice jurysdykcji państwowych.)
5. KONWENCJA O OCHRONIE DZIKIEJ FLORY I FAUNY EUROPEJSKIEJ ORAZ ICH SIEDLISK NATURALNYCH
tzw. konwencja berneńska
Rok: 1979r.
Miejsce: Berno (Szwajcaria)
Cel: ochrona wybranych gatunków osiadłych i wędrownych oraz ich środowisk. (Szczególnie
gatunki endemiczne i zanikające). Ma duże znaczenie dla gadów, płazów, ssaków i roślin,
które nie są objęte innymi porozumieniami międzynarodowymi
6. KONWENCJA O RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ
Rok: 1992r.
Miejsce: Rio de Janeiro
Cel: przestrzeganie ochrony różnorodności biologicznej na poziomie genetycznym, gatunkowym i
biocenotycznym.
7. DYREKTYWA PTASIA
Rok: 1979r.
Przyjęta: przez Europejską Wspólnotę Gospodarczą
Cel: ochrona dziko żyjących ptaków i zachowanie najważniejszych siedlisk awifauny.
Na podstawie tej dyrektywy jest realizowany program Natura 2000
8. DYREKTYWA SIEDLISKOWA
Rok: 1992r.
Przyjęta: przez Europejską Wspólnotę Gospodarczą
Cel: promowanie działań sprzyjających zachowaniu różnorodności biologicznej i procesów
przyrodniczych w systemach naturalnych i półnaturalnych.
Polityka ekologiczna państwa.
Wielokrotnie zmieniana, ale podstawowe cele zostały utrzymane. II Polityka ekologiczna państwa została przyjęta przez Sejm 23.VIII.2001r. Stwierdza się w niej, że bezpieczeństwo ekologiczne państwa zależy od utrzymania integralności stanu lasów. W ramach ekologizacji polityki leśnej zaleca się wzrost lesistości kraju i rozszerzenie renaturalizacji obszarów leśnych, w tym znajdujących się na terenach leśnych obszarów wodno-błotnych i obiektów cennych przyrodniczo. Oprócz tego w dokumencie podkreślono znaczenie programów ochrony przyrody w nadleśnictwach.
w zakresie ochrony przyrody i krajobrazu planuje się m.in.:
renaturalizację i poprawę stanu najcenniejszych, zniszczonych ekosystemów i siedlisk, szczególnie leśnych i wodno-błotnych
zapewnienie skutecznego przeciwdziałania wprowadzania gatunków, które mogą zagrażać integralności naturalnej ekosystemów i siedlisk lub być zagrożeniem gatunków rodzimych
wprowadzenie monitoringu różnorodności biologicznej oraz wdrożenie kryteriów i wskaźników do kontroli skuteczności realizacji w tym zakresie polityki ekologicznej państwa
w zakresie ochrony i zrównoważonego rozwoju lasów planuje się m.in.:
rozszerzenie zasięgu renaturalizacji obszarów leśnych, w tym znajdujących się na terenach leśnych obszarów wodno-błotnych i obiektów cennych przyrodniczo
zapewnienie ochrony leśnych zasobów genowych
zapewnienie lasom i zadrzewieniom właściwego znaczenia w planowaniu przestrzennym, w tym kształtowaniu granicy polno-leśnej oraz ochronie krajobrazu
. Zagrożenia i metody czynnej ochrony zwierząt (bezkręgowce, płazy i gady, ptaki szponiaste, kuraki leśne, dziuplaki, ssaki owadożerne, nietoperze, bóbr, ssaki nadrzewne, wilk, kotowate, łasicowate, niedźwiedź brunatny, żubr).
Bardzo liczna grupa zwierząt
Niewielkie rozmiary ciała
Bardzo słabo poznana grupa
ZAGROŻENIA
Zanikanie siedlisk i mikrosiedlisk, a w szczególności siedlisk naturalnych i różnorodnych.
Z punktu widzenia bezkręgowców różnorodność jest niezwykle istotna, ponieważ inne wymagania mają ślimaki, inne ważki, a jeszcze inne ciepłolubne preferujące łąki śródleśne.
Zniekształcenie stosunków wodnych na terenach leśnych (odwadnianie mokradeł, skracenie strefy brzegowej, eutrofizacja wód)
Zbyt małe występowanie martwego drewna i murszejących pniaków w związku z gospodarką leśną
Lucanus cervus, Osmoderma eremita, Rosalia alpina, Cerambyx cerdo
Brak wiedzy obywateli, brak wykształconej wrażliwości
Niedostatek wiedzy naukowej
Kolekcjonerstwo stanowi szczególne zagrożenie dla chrząszczy oraz motyli.
Badania naukowe nierzadko są związane z uśmiercaniem owadów
OCHRONA
Ochrona siedlisk i mikrosiedlisk
Znaczna ilość siedlisk ważnych dla bezkręgowców znajduje się w rezerwatach przyrody i PN.
Ochrona rzadkich siedlisk takich jak tereny podmokłe, strefy brzegowe, oczka, bagna, stawyUmożliwia to rozwój roślinności przybrzeżnej i stworzenie odpowiednich warunków dla ważek i ślimaków.
Utrzymanie polan śródleśnych i niedopuszczenie do sukcesji naturalnej roślin drzewiastych – motyle
Dbałość o mikrosiedliska takie jak murszejące drewno – pozostawianie niektórych fragmentów lasu do późnej starości
O co chodzi? Rozkładające się drewno stwarza korzystne warunki termiczne i wilgotnościowe, dlatego może być wykorzystywane jako miejsce schronienia, gniazdowania i żerowania
Ochrona gatunków wskaźnikowych – ma na celu ochronę gatunków związanych z konkretnymi siedliskami, co spowoduje równoczesną ochroną wielu innych bezkręgowców.
Ochrona czynna – sztuczne bazy lęgowe, konstrukcje z drewna, gliny i słomy
Skrzynki jako miejsca lęgowe – uliki dla trzmieli
Rurki gniazdowe z trzciny
Nawiercanie pniaków
Reintrodukcja i zasilanie populacji – można opisać co to takiego.
Edukacja, ma zachęcić społeczeństwo do współpracy w ochronie oraz promocja ochrony bezkręgowców
PŁAZY: Rana esculenta, rana tempraria, Salamandra salamandra, Bombina bombina, Bufo bufo, Tritus cristatus, Hyla arboreta,
GADY: Emys orbicularis, Vipera Berus, Natrix natrix, Anguis fragilis, LAcerta agilis, Lacerta viridis
ZAGROŻENIA
Spadek poziomu wód powierzchniowych, PŁAZY
Doprowadził do wysychania małych i płytkich zbiorników wodnych (szybko się nagrzewają), które mają duże znaczenie dla rozrodu i rozwoju jaj i larw
Zanieczyszczenia wód PŁAZY
Zanieczyszczenia wód, mają szczególne znaczenie dla larw płazów
Intensyfikacja i chemizacja rolnictwa
Powoduje skażenie wód i gleb
Rozwój sieci komunikacyjnej
Powoduje śmierć wielu osobników na drogach, szczególnie ropuch
Pułapki
np. rowy opaskowe na szeliniaka, płazy nie mogą się stamtąd wydostać.
Monokultury GADY
Zwarte i gęste drzewostany, pozbawione nasłonecznionych terenów, nie stanowią odpowiedniego siedliska dla gadów.
Niekontrolowana masowa turystyka
OCHRONA
Zagrody dla płazów na poboczach drogi,
wiadro z dziurami do odprowadzania wody, głębokie na 35cm, jakieś liście patyki, żeby drapieżniki nie wyjadły. I 3 razy dziennie przenosimy na drugą stronę.
Tworzenie nowych zbiorników wodnych
Tam gdzie płazy są, a zbiornika nie ma.
Ochronna czynna – kryjówki
Stosy kamieni, murszejące drewno lub oba razem, w zacienionym miejscu
Kształtowanie środowiska mozaikowego ze względu na zróżnicowanie na gatunki ciepłolubne, elastyczne środowiskowo i związane ze środowiskiem wodnym
Otwarte tereny porośnięte roślinnością sucholubną – gatunki ciepłolubne
Żółw błotny zabezpieczenie złoża jaj przez oznakowanie palikami i założenie siatki chroniącej przed drapieżnikami
Kryjówki – sterty kamieni
Pryzmy kompostowe, gnijący materiał roślinny stwarza świetne środowisko dla rozwoju jaj węży.
Strefy ochronne, dla żółwia błotnego i węża eskulapa 200m od miejsca rozrodu i regularnego przebywania
Heliaetus albicilla, Milvus mlivus, Buteo buteo, Milvus migrans, Accipiter gentili,
ZAGROŻENIA
Szybkie tempo wyrębu lasów
Większość gatunków jest ściśle związane ze środowiskiem leśnym, usuwanie lasów spowodowało znaczne zmniejszenie terenów lęgowych.
Prześladowanie ptaków drapieżnych w przeszłości
Problem ten ma skutki do dzisiaj, gdyż w Europie pozostało ok 1% stanu tych ptaków sprzed 150lat.
Stosowanie środków chemicznych
Najgroźniejsze jest DDT – środek owadobójczy. Ulegał on akumulacji w ciałach wielu zwierząt w tym tych, które stanowiły bazę pokarmową dla ptaków szponiastych
OCHRONA
Wszystkie gatunki ptaków szponiastych podlegają ścisłej ochronie gatunkowej rozporządzeniem ministra z 2004r.
Sztuczne gniazda i platform gniazdowe
W intensywnie użytkowanych drzewostanach brakuje drzew gniazdowych. Zaleca się tworzenie sztycznych gniazd lub platform pod budowę gniazda.
Skrzynki lęgowe
Dla pustułki, 50x30x30 cm, kilka metrów nad ziemią. Wywieszane jesienią.
Rehabilitacja ptaków z wypadków
Zimowe dokarmianie
Szponiaste gatunki ptaków dokarmiamy padliną padłych zwierząt gospodarskich. Na terenach otwartych, mało dzików
Czatownie
Tyczka 2,5 w kształcie litery T
Ochrona strefowa
1. Centrum takiej strefy stanowiło gniazdo z fragmentem starodrzewu oraz fragment, które ptaki zajmują w sezonie lęgowych 3-12,5ha
2. Strefa ochrony okresowej, obowiązuje w okresie budowy gniazda, wysiadywania jaj i wychowu młodych. Wynosi maksymalnie 500m. Strefa musi być oznakowana w terenie.
Tetrao tetrix, Tetrao urogallus, Bonasia bonasia
TETRAO TETRIX
ZAGROŻENIA
Zmiany liczebności populacji cietrzewia są uwarunkowane:
Dostępności schronienia
Presji drapieżników
Warunków atmosferycznych
Osuszanie o zalesianie śródleśnych terenów
Powodowało zubożenie bazy pokarmowej jeżeli chodzi o borówki i żurawinę
Na terenach zmeliorowanych liczniej pojawiły się gryznie i wzrastała presja drapieżników.
Wyrastanie młodników
Związane z powojennym zalesianiem gruntów porolnych. Młodniki stanowią świetną bazę osłonową dla cietrzewia,
Zalesianie śródleśnych, podmokłych, powierzchni otwartych
Podmokłe tereny znacznie ograniczają presję drapieżników
TETRAO UROGALLUS
Intensywna gospodarka leśna,
Szczególnie zręby i cięcia na tokowiskach, a także zmiana struktury wiekowej i przestrzennej d-stanów.
Osuszanie i zagospodarowanie terenów wilgotnych, ogranicza miejsca schronień oraz zubaża bazę żerową w runie leśnym
Wprowadzanie obcych gatunków drzew i krzewów
Rozwój narciarstwa
Zmiana klimatu, chłodne i deszczowe lata
Stwarzają niekorzystne warunki pogodowe dla lęgów głuszca.
OCHRONA
Zakaz wstępu i prac w miejscach rozrodu i regularnego występowania kuraków
Strefom ochronnym warto nadawać status użytków ekologicznych
Monitoring, podstawa w realizacji i kontroli wyników działań ochronnych.
Kształtowanie biotopów
Zwiększenie udziału preferowanych biotopów w miejscach występowania.
- Cietrzew: zachowanie terenów w otwartych w ostojach leśnych, wykonanie kilku zrębów zupełnych,
- Głuszec: ograniczenie zrębów zupełnych na tokowiskach i w sąsiedztwie, Ochrona starych drzewostanów i drzew przestojowych
Drzewostany I klasy wieku
Są najczęściej miejscami lęgów i pierzenia głuscza i cietrzewia. Dlatego należy rębnie planować tak, aby w miejscach ostoi tych ptaków występowały młodniki
Zakaz stosowania chemicznych środków ochrony lasu
Ogranicznie presji drapieżników
Premiowanie pozyskania kun i lisów
Reintrodukcja
Część ostoi kuraków znalazła się na terenach N2000
Dendrocopos major
ZAGROŻENIA
Niewielki udział d-stanów starszych klas wieku, niedostatek martwych drzew.
W lasach gospodarczych zagęszczenie dzięciołów jest 3-4 razy mniejsze niż w naturalnych
Rozwieszanie nieodpowiednich skrzynek, w nieodpowiednich miejscach
Planowe usuwanie posuszu
OCHRONA
Wszystkie gatunki odbywające lęgi w dziuplach są objęte ochroną prawną rozporządzenie 28IX2004r.
IOL Wyznaczanie i pozostawianie drzew dziuplastych w lasach oraz drzew o małej przydatności do późnej starości 5szt/1ha
Zróżnicowanie struktury przestrzennej na korzyść gatunków o miękkim drewnie Os, Ol, Wb
Poidła
Ptaki jak każde zwierzę potrzebuje wody i nie będzie zasiedlać skrzynek, kiedy w pobliżu nie będzie wody. Stosowanie poideł jest niepraktyczne, dlatego zaleca się dbałść o naturalne cieki i oczka wodne w lesie.
Sztuczna baza lęgowa
Są 4 typy skrzynek lęgowych. Różnią się wymiarami w tym wielkością otworu wlotowego. (Otwór na środku deski, a nie na łączeniu. Brak patyczka pod nim)
Wysokość otworu wlotowego skrzynki jest zabezpieczeniem przed drapieżnikami
Odległość między skrzynkami A i A1 to minimum 30metrów.
Skrzynki typu B – dla szpaków, można w większym zagęszczeniu.
Sprawdza się nawet wywieszanie skrzynek na uprawach i młodnikach - na specjalnych słupach.
Wysokość min 3m
Do szkrzynek nic nie wkładamy, a czyścimy co jesień (X)
Owadożerne
Jeże
Są dwa gatunki Erinaceus europaeus i Erinaceus concolor
Występują na obrzeżach lasów liściastych i mieszanych
Żywią się pokarmem zwierzęcym
Aktywne od zmierzchu do świtu
Zagrożenia
Likwidacja pasów zarośli
Rozbudowa sieci komunikacyjnej
Drapieżniki
Vulpes vulpes, Meles meles, Mustela putiorius, Bubo bubo i psy
Lis Borsuk Tchórz Puchacz
Pasożyty
OCHRONA
W obszarach zurbanizowanych, ograniczenie środków chemicznych
Miejsca porośnięte ziołami i gęstymi krzewami, gdzie mogą znaleźć kryjówki i miejsca rozrodu
Sztuczne schronienia z kamieni, desek i gałęzi z sianem, słomą i liścimi w środku. Średnica 40cm wysokość 45
Jeden gatunek Talpa europea
Nie posiada małżowin
Ciało pokryte miękkim futerkiem
Budują systemy chodników,
Aktywny w ciągu dnia i nocy
Wyłącznie pokarm zwierzęcy dżdżownice i larwy owadów
Zagrożenia
Mają mnie naturalnych wrogów ze względu na tryb życia
Zanieczyszczenie gleby
Mroźne i bezśnieżne zimy
Jest tępiony w ogrodach i szkółkach
Cicionia cioconia, Strix Aluto, Buteo buteo, Meles meles, Vulpes vulpes
Bocian Puszczyk Myszołów, Borsuk Lis
OCHRONA KRETA
Ograniczenie chemicznych środków przeciw masowym pojawom owadów
OCHRONA JEŻA I KRETA
Pozostawianie obrzeży lasów do naturalnej sukcesji
Ochrona zadrzewień śródpolnych i przydrożnych oraz zakrzewień.
Małe 3 -30gramów
Wyciągnięty pyszczek w długi, ruchliwy ryjek
Wyjątkowo żarłoczne, jedzą więcej niż ważą.
Owady, bezkręgowce, dżdżownice, ślimaki, małe żaby. Czasem uzupełniają pokarmem roślinnym
Gromadzą zapasy
8 gatunków w Polsce
Ryjówka aksamitna – Sorex araneus
Ryjówka malutka – Sorex minutus
Ryjówka górska – Sorex alpinus
Ryjówka średnia – Sorex caecutiens
Rzęsorek rzeczek –Neomys fodiens
Rzęsorek mniejszy – Neomys anomalus
Zębiełek białawy – Crocidura leucodon
Zębiełek karliczek – Crocidura suaveolens
Zagrożenia
Wszystkie drapieżne ptaki i sowy
Ryby drapieżne dla rzęsorków
Problem rzęsorków są zanieczyszczenia świeżych wód, regulacje rzek. Osuszanie bagien, wilgotnych łąk
Populacje zębiełków,
OCHRONA
Ochrona wilgotnych lasów z zachowaniem najbardziej naturalnych biotopów
Zatrzymywanie wody w lasach – mała retencja
Utrzymywanie wilgotnych łąk
Prowadzenie monitoringu występowania i potencjalnych zagrożeń tych ssaków
Zachowanie naturalnego biegu rzek
Ochrona terenów bagiennych, wód stojących
Ochrona roślinności szuwarowej
Eliminacja zanieczyszczeń wód
ZAGROŻENIA
Mało wrogów naturalnych
Pasożyty wyspecjalizowane w żerowaniu na latających nietoperzach
Niekorzystne warunki klimatyczne
Przedłużająca się zima grozi wyczerpaniem zapasów w czasie hibernacji. Przedłużające się zimne i długie okresy są niebezpieczne dla nowych pokoleń.
Środki chemiczne.
DDT akumuluje się w owadach, którymi odżywiają się nietoperze. Następnie podczas hibernacji następuje uwalnianie z zapasów i w rezultacie powoduje to uszkodzenia lub śmierć.
Regulacje rzek i mokradeł skutecznie zmniejszają bazę żerową.
Zanikanie drewnianego budownictwa. Szczeliny między belkami, okiennice. To idealne kryjówki dla nietoperzy.
Zwiedzanie podziemi przez ludzi. Przeszkadza nietoperzom w hibranacji, budzą się i zużywają zapasy, których nie mogą odbudować zimą
OCHRONA
Proekologiczna gospodarka leśna:
- kształtowanie granicy polno-leśnej
- zachowanie polan śródleśnych
- mozaikowatość środowiska
- biologiczne metody ochrony lasu
- rozwieszanie budek dla nietoperzy
Zabezpieczanie schronień nietoperzy specjalnymi kratami. Muszę być one tak skonstruowane aby uniemożliwić dewastację i nie wpływała negatywnie na nietoperze.
Utrzymanie roślinności wokół miejsc bytowania, ułatwia nietoperzom poruszanie się w nocy
Sztuczne zimowiska, budowanie nowego zimowiska jest dość kosztowne, zatem warto zaadoptować istniejące piwnice, bunkry, kryjówki. Przez odpowiednie regulacje temperatury i wilgotności.
Schronienia wewnątrz podziemi,
Bunkry piwnice itp. Często posiadają gładkie ściany i nie są zbyt użyteczne dla nietoperzy. Warto wykonać kilka otworów, rys czy otynkować ściany takim prowizorycznym barankiem, zwiększając możliwości przyczepiania się
Tworzenie nowych kryjówek – skrzynki nadrzewne
z desek grubości 2-2,5cm nieheblowane, ich konstrukcja ma zabezpieczać przed drapieżnikami oraz przed ptakami gniazdującymi. Muszą być bardzo szczelne.
Rozwieszanie w różnorodnych miejscach. Blisko siedlisk owadów.
Skrzynki umieszcza się także na: strychach budynków, ścianach, pod mostami
Skrytki wewnątrz podziemi robi się z tzw. pustaków, które dobrze izolują
Potrafi przystosować środowisko do własnych potrzeb
Jest największym gryzoniem 18-29kg
Nocny tryb życia
Żyje 30lat
Znaczy terytorium
Świetny zmysł dotyku, którym wyczuwa kierunek przepływu wody
Pozytywny wpływ na środowisko, tworzy rozlewiska, które porastają roślinnością szuwarową, stanowi to naturalną oczyszczalnię z zanieczyszczeń, a także staje się to miejscem bytowania licznych bezkręgowców, ryb. Zasilanie w wodę powoduje odtwarzanie rzadkich zbiorowisk, takich jak łęgi.
Bóbr powoduje szkody w gospodarce człowieka. Zalewanie dróg, blokowanie przepustów, podtapianie gruntów leśnych, niszczenie grobli, ścina drzewa na linie kolejowe.
ZAGROŻENIA
Wrogowie naturalni: Canis lapus, Lynx lynx, Vulpes vulpes, Wydra
Kłusownictwo
Regulacja rzek
Wycinka drzew w pasie nadbrzeżnym
Wandalizm na stanowiskach bobrowych
Izolacja stanowisk, która uniemożliwia kojarzenie się osobników niespokrewnionych
OCHRONA
Pozostawianie stref buforowych przy brzegach rzek
Reintrodukcje, celem utrzymania różnorodności genetycznej
Ograniczanie inwestycji hydrotechnicznych
W przypadku szkodliwej działalności bobra, do każdej sytuacji podchodzi się indywidualnie i rozwiązuje problem, w sposób najmniej szkodzący dla niego
Scirrus vulgaris, Muscardinus avellanarius, Eliomys quercinus, Dryomus nitedul, Glis glis
Scirrus vulgaris
Zagrożenia
Kuny, lisy, ptaki drapieżne
Wycinanie starych drzewostanów
Gatunek obcy wiewiórka szara jest w stanie wypierać gatunek rodzimy
Ochrona
Duże zwarte kompleksy lasów ilastych
Tworzenie przejść między drzewostanami w postaci szpalerów drzew \
Glis glis
Zagrożenia
Rębnia częściowa, popielice omijają lasy zagospodarowane w ten sposób
ze względu na utrudnione poruszanie się w po takim lesie
Ochrona
W izolowanych lasach zaleca się zaniechać działań gospodarczych na stanowiskach 20-30ha
Na obszarach gdzie stwierdzono występowanie można zastosować skrzynki typu B
Muscardinus avellanarius
Zagrożenia
Wycianie i rozrzedzanie d-stanów
Wycinanie połączeń między fragmentami lasów
Usuwanie strategicznych krzewów jak Coryllus avellana i Sambucus nigra
Ochrona
Utrzymanie gęstych podrostów
Pozostawianie roślinności wzdłuż dróg
Skrzynki gniazdowe w młodszych d-stanac
Eliomys quercinus
Zagrożenia
Wyręby drzewostanów
Odmładzanie struktury wiekowej
Ochrona
Aktualne stanowiska żołędnicy znajdują się na terenach PN
Jest oportunistą pokarmowym,
Jego pokarmem są duże ssaki kopytne, dzikie i domowe. W Polsce głównie jeleń i sarna
Bardzo rozwinięta struktura socjalna i skomplikowany system porozumiewania się
Wataha składa się z pary wilków rozmnażającej się i ich potomstwa do 20osobników
Dzielą terytorium na mniejsze zajmowane przez konkretną grupę.
Mają fazę wędrowną i osiadłą. Osiadła następuje tuż przed narodzinami młodych, a faza wędrowna późną jesienią, gdy młode zaczynają towarzyszyć dorosłym.
ZAGROŻENIA
Nie posiadają wrogów naturalnych
Głównie działalność człowieka
-zabijanie w wyniku kłusownictwa
- Postępująca fragmentacja kompleksów leśnych izoluje od siebie populacje wilków. Zwiększa to prawdopodobieństwo wyginięcia w wyniku zdarzeń losowych, utrudniony przepływ genów.
- malejąca baza żerowa na obszarach ostoi tego gatunku
-brak współpracy z krajami ościennymi w sprawie ochrony wilka
OCHRONA
Strefy ochronne 500m wokół miejsc rozdrodu
Konwencja berneńska
Dyrektywa siedliskowa, załącznik II
Zwiększenie naturalnej bazy żerowej na obszarach ostoi wilka, tj zmniejszone pozyskanie łowieckie
Ochrona i odtwarzanie korytarzy ekologicznych pomiędzy największymi kompleksami leśnymi w Polsce.
Opracowanie planu ochrony i gospodarowaniem wilka w Polsce. Konieczne jest uzyskanie porozmienia hodowców, myśliwych, leśników oraz naukowców.
Wprowadzenie monitoringu występowania i liczebności wilka w Polsce
Działanie edukacyjne w celu podniesienia wiedzy i akceptacji społecznej
Jest wszystkożerny
Sezonowe zmiany pokarmu
Aktywność dzienna w obszarach o niskim zaludnieniu, w obszarach stałej obecności człowieka jest to zwierzę nocne.
W Polsce wyłącznie w Karpatach
ZAGROŻENIA
Przekształcanie naturalnych środowisk
Fragmentacja kompleksów leśnych
Ograniczanie dostępności do wybranych terenów
Konkurencja o zasoby pokarmowe
Za mała powierzchnia leśna w ostojach
Stwierdzono przypadki kłusownictwa
OCHRONA
Od dawna podlega ścisłej ochronie gatunkowej
Program ochrony niedźwiedzia:
- utworzenie rezerwatów
- zapewnienie odpowiednio dużych areałów leśnych, poprzez zapobieganie ich fragmentacji i odtwarzanie korytarzy.
- utworzenie dużych stref spokoju w poszczególnych ostojach poprzez ograniczenie penetracji ludzkiej
- Reintrodukcja w północno-wschodniej Polsce i Sudetach
Tak planować prace leśne i polowania aby nie zakłócać spokoju
Zapewnienie spokoju szczególnie w okresie zimowym,
Monitoring populacji niedźwiedzia
ZAGROŻENIA
Rysie nie mają wrogów naturalnych, ewentualnie wilk
Legalne pozyskanie łowieckie w niektórych częściach europy
Kolizje komunikacyjne
Kłusownictwo
OCHRONA
Obfita baza żerowa, wymaga pewnej liczebności sarny, aby odchować młode.
Jako, że Ryś preferuje wielkoobszarowe lasy, zaleca się odnowienia i tworzenie korytarzy ekologicznych
Dokształcanie ludności i myśliwych
Opracowanie planu ochrony i monitoringu
ZAGROŻENIA
Fragmentacja kompleksów leśnych
Gęstsza sieć drogowe
Pomyłkowe odstrzały
Monokultury jednowiekowe
Krzyżowanie z kotami domowymi
OCHRONA
Ochrona prawna: Konwencja Berneńska, Dyrektywa siedliskowa, Dyrektywa waszyngtońska
Kategoria EN w PCK
Tworzenie mozaiki drzewostanów, odnowienia, młodniki, starodrzew
Pozostawienie w naturalnym stanie potoków i rzek.
Meles meles, Lutra Lutra, Mustela putorius, Mustela lutreola, Mustela nivalis, Mustela Visio
Zagrożenia
Przekształcenie i fragmentacja siedlisk
Zagospodarowanie i eksploatacja terenów podmokłych, regulacja rzek i osuszanie terenów podmokłych znacznie ogranicza środowisko życia wydry i norek
Z kolei przekształcenie stepów w grunty orne i urbanizacja źle wpływają na tchórza stepowego
Zanieczyszczenie wód
Rozwój sieci dróg
Śmiertelność pod kołami samochodu stanowi poważne zagrożenie dla tych ssaków
Łowiectwo i kłusownictwo
Łasicowate były lub są pozyskiwane ze względu na cenne futra
Penetracja ludzi
Turystyka przyrodnicza pociąga za sobą wypłaszanie tych zwierząt i pogorszenie ich warunków bytowania
Naturalne czynniki
Większe drapieżniki jak: Wilk, Ryś, Niedźwiedź
OCHRONA
Bierna
Gronostaj łasica norka europejska i tchórz są objęte ścisłą ochroną gatunkową, a wydra częściową
Aktywna
Zmniejszenie śmiertelności na drogach, przez projektowanie odpowiednich przejść
Drogowe znaki ostrzegawcze
Edukacja
Edukacja skierowana do zarządców terenów siedlisk N2000
Zmniejszenie niechęci do tych zwierząt
Dwa gatunki: Nizinny i Kaukaski
Pierwotny areał żubra obejmował całą Europę
Jest zwierzęciem stadnym
Naturalnym środowiskiem żubra są: rozległe lasy liściaste i mieszane, gdzie znajdują obfitość pożywienia przez cały rok
Są to zwierzęta osiadłe
Żubry wcięto w czasie pierwszej wojny światowej,
ZAGROŻENIA
Niska liczebność stada światowego
Choroby : pryszczyca, gruźlica oraz pasożytnicze
Ograniczenie zasobów pokarmowych w skutek brak dostatecznej liczby powierzchni otwartych
Okresowy brak wody na skutek suszy i zim
Konkurencja z innymi kopytnymi
Niekorzystne skutki zimowej koncentracji zwierząt w miejscach zimowego dokarmiania
Kłusownictwo
Brak możliwości migracji pomiędzy izolowanymi populacjami
OCHRONA
Ścisła ochrona gatunkowa od II WŚ
Podlega ochronie przez konwencję berneńską
Dyrektywę siedliskową w sprawie ochrony naturalnych siedlisk
Kategoria EN w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt.
Brak presji drapieżników to brak naturalnej selekcji
. Ochrona przyrody w Polsce w świetle ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody.
Ustawa o ochronie przyrody z 16 kwietnia 2004 r. określa warunki ochrony biosfery
(komponentów ożywionych środowiska – roślin, zwierząt i grzybów) oraz siedlisk, obszarów i
krajobrazu. Wprowadza także przestrzenne formy prawne ochrony przyrody oraz elementy
ochrony, nie uznawane za formy ochrony w art. 6 ustawy. Uchwalenie w 2004 r. nowej
ustawy było związane z dostosowywaniem polskiego prawa do wymogów Unii Europejskiej –
w tym wprowadzaniem nowej formy ochrony przyrody – Natura 2000 i liberalizacją
przepisów ochrony przyrody z jednoczesnym zwiększeniem uprawnieo samorządów do
decydowania o tworzeniu form ochrony. Ustawa ta poza wprowadzeniem nowej prawnej
formy ochrony Natura 2000, określiła: definicję działalności i cele ochrony przyrody; nowe
organy wykonawcze; formy ochrony; ograniczenia i sposoby działania na obszarach
chronionych; zasady gospodarowania zasobami przyrody; uprawnienia organizacji
społecznych i obywateli; skutki prawne ochrony i przepisy karne.
Zgodnie z literą nowej ustawy, wszelkie formy ochrony przyrody (poza obszarami Natura
2000 – objętymi procedurą opiniowania ze strony samorządów) wymagają uzgodnieo z
samorządami oraz właścicielami gruntów, które mogą zostad włączone pod ochronę.
Oznacza to, że w przypadku braku zgody właściciela gruntu lub samorządu organ posiadający
kompetencje do ustanowienia określonej formy ochrony przyrody nie ma prawa jej
ustanowid. Takie rozwiązanie prawne jest przyczyną m.in. blokowania przez samorządy gmin
powstawania nowych parków narodowych, czy krajobrazowych lub ich powiększania (jak np.
w sytuacji Białowieskiego PN).