Twórczość pracownicza – relacja pracownik-twórca, istnieje domniemanie prawne umownego nabycia przez pracodawcę autorskich praw majątkowych do utworu stworzonego w wyniku wykonywania obowiązku ze stosunku pracy w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron. Nabycie praw prze pracodawcę następuje w chwili przyjęcia/zaakceptowania utworu. Mówiąc o twórczości pracowniczej można również odnieść się do pracownika, który stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązku ze stosunku pracy w instytucji naukowej. Takiej instytucji naukowej przysługuje pierwszeństwo opublikowania utworu naukowego pracownika. Twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia. Ponad to instytucja naukowa może korzystać z materiału naukowego zawartego w utworze i udostępniać utwór osobom trzecim, jeżeli wynika to z uzgodnionego przeznaczenia utworu, lub przewidziano to w umowie.
Art. 15a – w świetle tego przepisu dotyczy on studentów, doktorantów i publikacji pracy dyplomowej przez uczelnię. Wymaga to jednak zawarcia z twórcą odpowiedniej umowy licencyjnej lub przenoszącej autorskie prawo majątkowe. Taka publikacja ma charakter odpłatny. Student/doktorant jest jedynym podmiotem autorskich praw majątkowych.
Autorskie prawa majątkowe przysługują wedle przepisów ustawy także innym podmiotom niż twórca w następujących sytuacjach:
Jeżeli chodzi o utwór zbiorowy jak np. encyklopedie czy publikacje periodyczne, słowniki przysługują producentowi, lub wydawcy. Art. 11 przewiduje nabycie tych praw w sposób pierwotny.
Utwór audiowizualny, gdzie autorskie prawa majątkowe na mocy umowy, a zatem w sposób pochodny, nabywa producent utworu audiowizualnego.
Pracowniczy program komputerowy, przepisy ustawy przewidują nabycie autorskich praw majątkowych do programu komputerowego stworzonego przez pracownika w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy przez pracodawcę. Jest to także nabycie w sposób pierwotny – z mocy prawa.
Treść autorskich praw majątkowych.
Zespół wszystkich uprawnień, które powstają ze względu na utwór. Należy wyraźnie rozgraniczyć autorskie prawa osobiste i autorskie prawa majątkowe, które są poddane odrębnym reżimom prawnym.
Autorskie prawa osobiste – chronią więź między twórcą a utworem. Mają charakter niemajątkowy, ale w praktyce ich realizacja zabezpiecza interesy majątkowe twórcy. Tych praw - przyjmuje się przynajmniej – nie można się zrzec, są niezbywalne i nieograniczone w czasie. Są bezterminowe, i po śmierci twórcy nadal trwają w sposób swoisty. Te prawa mogą być wykonywane, przez wskazane w ustawie podmioty/osoby. Najczęściej są to osoby bliskie zmarłemu twórcy, ale także przez właściwe stowarzyszenia twórców. Art. 78 ust. 2 i 3.
Swoistość wykonywania tych praw polega na ochronie więzi osobistej podmiotu już nieistniejącego. Wymieniowe osoby są upoważnione do wykonywania tych praw w interesie zmarłego twórcy. Głównie chodzi tutaj, o ochronę przed naruszeniem autorstwa, czy wpływu pewnych działań na zniekształcenie obrazu dzieła u odbiorcy.
Art. 16 wskazuje na niedopuszczalność przenoszenia praw osobistych, ale to nie oznacza możliwości udzielenia zgody przez twórcę (odpłatnie) na określone działania, bo przy braku wyrażenia zgody można by je uznać za naruszenie autorskich praw osobistych, np. prawo o decydowaniu o publikacji dzieła, sposób oznaczenia autorstwa. Zakres praw osobistych jest przedstawiony w Art. 16, jest to wyliczenie przykładowe. Jest to katalog otwarty (prawa twórcy):
Autorstwo utworu (prawo do ojcostwa dzieła) – to uprawnienie zapewnia autorowi ochronę przed przywłaszczeniem autorstwa, przez nieuprawnionego, czyli przed plagiatem.
Oznaczenie utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem, albo udostępnienie go anonimowo. Jest to uprawnienie twórcy czy i w jaki sposób ma zostać oznaczone jego dzieło.
Nienaruszalność treści i formy utworu, oraz jego rzetelnego wykorzystania. Zakazanie wykorzystania utworu w sposób wprowadzający w błąd, np. mylący co do charakteru utworu. (np. rozpowszechnianie opracowania, które to dzieło zniekształca) Możemy mieć tutaj do czynienia z problemami związanymi ze sposobem ingerencji w dzieło przez twórcę utworu zależnego.
Decydowanie o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności. Decydowanie o tym kiedy, przez kogo, na jakich warunkach do tego powinno/może dojść.
Nadzór nad sposobem korzystania z utworu.
Autorskie prawa majątkowe – w świetle Art. 17 powiemy, że twórcy służy wyłączne, bezwzględne prawo zapewniające mu monopol korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji. Za korzystanie z utworu należy się twórcy wynagrodzenie.
Zgodnie z Art. 17 majątkowe prawa autorskie dot. korzystania z dzieła w różny sposób. Zarówno mamy tu na myśli każdą czynność faktyczną na podstawie której podmiot ma możliwość takiej bezpośredniej eksploatacji w postaci materialnej i w postaci niematerialnej. Ponadto do treści autorskich praw majątkowych zalicza się prawo do rozporządzania utworem i prawo do wynagrodzenia za korzystanie z niego. Chodzi o wszystkie czynności prawne, na podstawie których osoby trzecie uzyskują możliwość eksploatacji dzieła. Autorskie prawa majątkowe mogą przechodzić na inne osoby, są zbywalne, mogą być także przedmiotem umowy, o korzystanie z utworu, licencji, obejmujące pola eksploatacji wyraźnie w niej wymienione.
Art. 17 odwołuje się do pól eksploatacji, czyli sposobów korzystania z utworu związanych ze zwielokrotnianiem, rozpowszechnianiem utworów. W Art. 50 umieszczono przykładowe wyliczenie pól eksploatacji. Wedle tego przepisu powiemy, że odrębne pola eksploatacji stanowią w szczególności:
W zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu, Wytwarzania określoną techniką egzemplarza utworu (od techniki drukarskiej po cyfrową.
W zakresie obrotu oryginałem, albo egzemplarzami na których utwór utrwalono, wprowadzanie do obrotu, użyczenie, lub najem oryginału, lub egzemplarza.
W zakresie rozpowszechniania utworu w sposób inny niż przedstawiony powyżej, publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie, re emitowanie, a także publiczne udostępnienie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do utworu dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym. Możemy powiedzieć, że monopol autorsko prawny obejmuje każdą postać eksploatacji dzieła, także tę, która w Art. 50 nie jest wymieniona. Dotyczy to także przyszłych pól eksploatacji, które mogą się pojawić. Te nowe pola eksploatacji podlegają pewnej ocenie, jeśli wywołują wątpliwości.
Są prawa dziedziczne, jak i również ograniczone w czasie. W świetle Art. 36 powiemy, że gasną one z upływem lat 70 od śmierci twórcy. Jeżeli mamy współautorstwo, od śmierci współtwórcy, który przeżył pozostałych. W odniesieniu do utworu, którego autorskie prawa majątkowe przysługują z mocy ustawy innej osobie niż twórca, te 70 lat liczymy od daty rozpowszechnienia utworu, a gdy utwór nie był rozpowszechniony – od daty jego ustalenia.
Autorskie prawa majątkowe dają monopol, który doznaje ograniczenia. W grę wchodzi wyczerpanie prawa, oraz tzw. dozwolony użytek. Chodzi tutaj o przepisy, które upoważniają do korzystania z chronionego utworu bez zgody uprawnionego. Dozwolony użytek nie może jednak naruszać normalnego korzystania z utworu, lub godzić w słuszne interesy twórcy. Podstawowym warunkiem możliwości skorzystania z dozwolonego użytku, jest uprzednie rozpowszechnienie utworu, czyli udostępnienie publiczne za zgodą twórcy. Należy także wymienić imię i nazwisko twórcy, oraz wskazać źródło. Dozwolony użytek wprowadza się ze względu na interesy publiczne związane, np. z edukacją, badaniami naukowymi, swobodą wypowiedzi, dostępem do informacji, upowszechnieniem kultury, a także wprowadza się go ze względu na interesy osobiste użytkowników, stąd mówi się o dozwolonym użytku osobistym i publicznym.
Regulowane jest ograniczenie autorskich praw majątkowych w Art. 23 do 35.
Dozwolony użytek osobisty – umożliwia korzystanie osobie fizycznej z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego. Ten zakres obejmuje jednak krąg osób, które pozostają z nim w związku osobistym pokrewieństwa, powinowactwa, lub stosunku towarzyskim. Wspólnie z nim te osoby mogą korzystać z utworu. Ta postać korzystania jest dowolna. Użytek osobisty ma takie założenie, że prawo autorskie nie rozciąga się na akty prywatnej percepcji wykorzystania utworu. Jest to korzystanie nieodpłatne.
Dozwolony użytek publiczny – lub licencje ustawowe.
Wolno rozpowszechniać w celach informacyjnych w prasie, radiu, telewizji – sprawozdanie o aktualnych wydarzeniach, aktualne artykuły na tematy polityczne, gospodarcze, religijne, aktualne wypowiedzi i fotografie reporterskie.
Instytucje naukowe i oświatowe mogą w celach dydaktycznych lub prowadzenia własnych badań, korzystać z utworu i sporządzać w tym celu egzemplarze fragmentów rozpowszechnionych utworów. Przewidziano licencje dla bibliotek, szkół, ośrodków dokumentacji, udostępniania egzemplarzy utworów.
Wolno wykonywać publicznie rozpowszechnione utwory podczas ceremonii religijnych, imprez szkolnych, -akademii, oficjalnych uroczystości państwowych, jeżeli nie łączy się to z osiąganiem korzyści majątkowych.
Przewidziano także licencje związaną z prezentacją lub naprawą sprzętu, czyli możliwość rozpowszechniania aktualnie nadawanych programów, czy też odtwarzania nagrań muzycznych i filmowych.
Licencja na publiczne odtwarzanie programu radiowego lub telewizyjnego, co daje posiadaczom urządzeń odbiorczych odtwarzanie tych programów w miejscach ogólnie dostępnych. Z zastrzeżeniem, że nie łączy się to z osiąganiem korzyści majątkowych. Odbierany program muzyczny/telewizyjny, nie wpływa na odbieranie konsumentów.
Art. 29 – swoboda cytowania – ograniczenie monopolu autorskiego.
Chodzi o możliwość wykorzystania cudzej twórczości w działalności naukowej, dydaktycznej, publicystycznej, artystycznej. Cytat, jest to wprowadzenie fragmentu cudzego utworu, lub nawet całości drobnego utworu do własnego dzieła. To dotyczy dzieł piśmienniczych, plastycznych, muzycznych, filmowych. Jakie są warunki dozwolonego cytowania?
Cytat musi być rozpoznawalny – oznaczony tak, byśmy wiedzieli, że zapoznajemy się z tekstem cytowanym. Trzeba wskazać autora i źródło.
Swoboda cytowania jest dopuszczalna w określonym celu, a mianowicie w celu wyjaśnienia, analizie krytycznej, nauczaniu, lub gdy przemawia za tym tzw. prawo gatunku twórczości. Niedopuszczalne jest wykorzystywanie cytatów, aby zaoszczędzić sobie pracy, a rezultatem tego jest wyeliminowanie potrzeby zaznajomienia się z dziełem z którego cytat pochodzi.
Przykładem cytatu jest tzw. sampling, czyli przenoszenie krótkich fragmentów muzycznych. Artykuł ten wprowadza licencję ustawową, na wykorzystanie w celach dydaktycznych i naukowych cudzych utworów w podręcznikach, wypisach, antologiach.
Terytorialność ochrony praw autorskich.
Prawo autorskie chronione jest na ustawie ustawy autorskiej danego kraju, tylko na jego obszarze. Formalne podstawy ochrony utworu w Polsce zawiera Art. 5. Przewiduje on, że przepisy prawa autorskiego stosuje się do utworów:
Których twórca, albo współtwórca ma obywatelstwo polskie, bądź jest to obywatel państwa członkowskiego UE, czy umowy o europejskim obszarze gospodarczym.
Do utworów, które zostały opublikowane po raz pierwszy w Polsce, albo w Polsce i za granicą równocześnie.
Do utworów, które zostały opublikowane po raz pierwszy w języku polskim.
Które są chronione na podstawie umów międzynarodowych i właśnie z tego względu można powiedzieć, że autorsko-prawna ochrona będzie się odnosiła z chwilą stworzenia dzieła nie tylko w Polsce, ale i na świecie.