Herba czyli ziele

ZIELE DZIURAWCA (Hyperyci herba)

Roślina: Hypericum perforatum - Dziurawiec zwyczajny

Wygląd zewnętrzny:

• Kwiaty 5-krotne, słupek górny, na płatkach widoczne są ciemno zabarwione zbiorniki hiperycyny.

• Łodygi walcowate, puste, nieowłosione.

• Liście lancetowate lub eliptyczne, całobrzegie wykazują obecność przeświecających zbiorników olejkowych, dzięki czemu blaszka wydaje się podziurawiona - stąd pochodzi nazwa rośliny.

Związki czynne:

Surowiec zawiera flawonoidy: pochodne kwercetyny - hyperozyd i rutozyd. Oprócz tego zawiera olejek (pinen) i związki diantronowe - hiperycyna i pseudohiperycyna oraz garbniki katechinowe i ksantony.

Działanie: wielokierunkowe, zależne od postaci preparatów

[Spasmolyticum, cholagogum, cholereticum, antidepressivum, antiphlogisticum, dermaticum]

• wyciągi wodne:

  • Wewnętrznie przeciwskórczowo na mięśnie gładkie, zółciotwórcze, moczopędne.

  • Zewnętrznie ściągająco, p/zapalnie i antyseptycznie.

• wyciągi alkoholowe i olejkowe: antydepresyjne (hiperyna i ksantany)

Wskazania do stosowania:

• Wodne wyciągi w chorobach wątroby i woreczka żółciowego połączonych z niedostatecznym wydzielaniem żółci, w stanach skurczowych przewodu pokarmowego.

• Wyciągi alkoholowe i olejowe w lekkiej i średniej depresji.

• Zewnętrznie (obecnie rzadkie wykorzystanie) wodne wyciągi stosowało się w leczeniu jako preparaty o działaniu przeciwzapalnym na trudno gojące się rany, oparzenia i owrzodzenia.

ZIELE FIOŁKA TRÓJBARWNEGO (Violae Tricoloris herba)

Roślina: Viola tricolor - Fiołek trójbarwny

Wygląd zewnętrzny:

• Łodyga jest okrągławo-kanciasta, słabo owłosiona, wewnątrz pusta.

• Liście - długoogonkowe, tępo ząbkowane, różnokształtne- jajowate lub lancetowate, przylistki dłuższe od ogonka liściowego.

• Kwiaty są najbardziej charakterystycznym elementem surowca. Są one pojedyncze, grzbieciste, długoszypułkowe i mają kielich płatki górne fioletowe, zielonawo-fioletowe boczne, a dolny żółty.

Związki czynne:

Surowiec zawiera flawonoidy (rutozyd i wiolutozyd), antocyjany, saponiny i kartenoidy.

Działanie:

[Diureticum, depurativum, vasotonicum, expectorans.]

• zwiększa ilość wydalanego moczu

• zwiększa ilość wydalanego moczu ( odtruwające) .

• Rutozyd zawarty w surowcu wpływa korzystnie na przepuszczalność i elastyczność naczyń włosowatych. Ponadto poprawia on przebieg procesów oksydacyjnych i metabolicznych w organizmie.

• Zawarte w wyciągu z surowca saponiny drażnią błony śluzowe górnych dróg oddechowych, wzmagają produkcję śluzu i pobudzają odkrztuszanie.

• Pochodne kwasu salicylowego w tym surowcu wykazują słabe działanie przeciwzapalne.

  Wskazania:

• wewnętrznie w chorobach skóry np. przy trądziku - jako surowiec oczyszczający (moczopędny), odtruwający i poprawiający metabolizm

• lek pomocniczy w chorobie reumatycznej, skazy moczowej, otyłości czy cukrzycy.

• Środek wzmacniający naczynia krwionośne

• składnik pomocniczy mieszanek ziołowych o działaniu wykrztuśnym.

• Zewnętrznie stosowany jest w leczeniu dolegliwości skórnych jako lek o działaniu przeciw zapalnym.

ZIELE GLISTNIKA (Chelidonii herba)

Roślina:Chelidonium Majus - Glistnik pospolity

Wygląd zewnętrzny:

• Liście cienkie, ciemnozielone, spodem jaśniejsze. Brzeg - nierównomiernie karbowany. Na uwypuklonych nerwach i ogonku nieliczne włoski.

• Kwiaty żółte,

• Łodygi obłe, bruzdowane, wewnątrz puste.

• Smak surowca gorzki, drapiący.

Związki czynne:

Najważniejsze są alkaloidy: chelidonina, chelerytryna,, sangwinaryna. Mniejsze znaczenie mają flawonoidy i olejek eteryczny.

Działanie:

[Spasmolyticum, cholagogum, cholereticum.]

• spazmolityczne na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego i dróg żółciowych.

• umiarkowane działanie rozkurczowe

• Wyciągi mają działanie przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe i fungistatyczne,

• cytostatycznie.

  Wskazania:

• w łagodnych i umiarkowanych stanach skurczowych w obrębie przewodu pokarmowego i w przewlekłym zapaleniu dróg żółciowych oraz w kamicy żółciowej.

• Dawniej stosowano go również zewnętrznie w leczeniu schorzeń dermatologicznych i ginekologicznych.

ZIELE KRWAWNIKA Millefolii herba

Roślina: Achillea millefolium L. - Krwawnik pospolity

Wygląd zewnętrzny:

• Łodygi podłużnie bruzdowane

• Liście są ciemnozielone, bezogonkowe, pierzastosieczne, z lekko zaostrzonym szczytem.

• Charakterystyczne są baldachokształtne kwiatostany złożone z koszyczków.

• Zapach aromatyczny, smak słodkawo-gorzkawy

Związki czynne:

Główne substancje czynne zawarte są w olejku: chamazulen, pinen, tujon, borneol, kariofylen. Surowiec zawiera także substancje gorzkie , flawonidy i garbniki.

Działanie:

[Stomachicum, spasmolyticum, antiphlogisticum, haemostaticum.]

• pobudza łaknienie i zwiększa wydzielanie soku żołądkowego.

• wzrasta produkcja żółci.

• Obserwuje się też działanie rozkurczowe na mięśnie gładkie

• Wyciągi z krwawnika mają również działanie wiatropędne.

• przeciwzapalne

• przeciwkrwotoczne - surowiec hamuje drobne krwawienia z uszkodzonych naczyń włosowatych np. w błonie śluzowej przewodu pokarmowego.

Wskazania:

• w zaburzeniach żołądkowo-jelitowych,

• w bolesnych miesiączkach i stanach skurczowych w obrębie miednicy.

• Zewnętrznie stosowany jest jako środek przeciwzapalny i ściągający w stanach zapalnych błon śluzowych i skóry.

ZIELE PIOŁUNU Absinthii herba

Roślina: Artemisia absinthium - Bylica piołun

Wygląd zewnętrzny:

• Liście szaro-srebrzyście owłosione, całobrzegie, lancetowate lub łopatkowate.

• Kwiatostan w postaci luźnej wiechy.

• Kwiaty żółte

• Zapach jest swoisty, aromatyczny.

• Smak wybitnie gorzki.

Związki czynne:

Absyntyna i anabsyntyna, które podczas destylacji przekształcają się w chamazulen i dihydrochamazulen Występuje także olejek eteryczny (ok.. 0,5 %), który zawiera azuleny, tujon, tujol. Oprócz tego surowiec zawiera flawonoidy, lignany, garbniki.

Działanie:

[Stomachicum, digestivum, cholagogum, cholereticum, spasmolyticum, antiparasiticum.]

• pobudza wydzielanie soku żołądkowego.

• działanie spazmolityczne w obrębie mięśni gładkich przewodu pokarmowego

• przeciwbakteryjnie.

• poprawia wytwarzanie i przepływ żółci do dwunastnicy.

• działanie ogólnie wzmacniające.

• Zewnętrznie wyciągi alkoholowe z piołunu (tujon) działają trująco na pasożyty skóry (wszy i świerzbowce) oraz na owsiki (Oxyuris).

• Z surowca przyrządza się napary i nalewki. Ziele piołunu jest również jednym ze składników absyntu.

Wskazania:

• Brak łaknienia (również stosowany w okresie rekonwalescencji),

• anoreksja,

• przewlekły nieżyt żołądka i jelit szczególnie z towarzyszącym im zmniejszeniem wydzielania żółci i soku żołądkowego.

ZIELE TYMIANKU POSPOLITEGO Thymi herba

Roślina: Thymus vulgaris - Tymianek pospolity

Wygląd zewnętrzny:

• Łodyga jest szarozielona, czterokanciasta.

• Liście są drobne, okrągłojajowate, całobrzegie, krótkoogonkowe, o podwiniętych brzegach, lekko skórzaste, szczyt tępy, nasada lekko zaokrąglona.

• Kwiaty różowofioletowe, zebrane w groniaste kwiatostany.

• Zapach jest bardzo charakterystyczny - tymolowy.

• Smak gorzkawo-palący.

Związki czynne:

Najważniejsze substancje czynne zawarte są w olejku i są to: tymol i jego izomer karwakrol , p-cymol, alfa-pinen, linalol, borneol. Oprócz tego surowiec zawiera garbniki i trójterpeny .

Działanie:

[Expectorans, antisepticum, stomachicum. ]

• zwiększenie ilości i upłynnienie wydzielanego śluzu, co w konsekwencji ułatwia odkrztuszanie.

• silnie grzybobójczo i bakteriobójczo, nawet na prątki gruźlicy. Działanie w stosunku do tego patogenu potwierdzono jednak jedynie w warunkach in vitro gdzie osiąga się większe stężenia olejku niż w organizmie.

• pobudza wydzielanie soku żołądkowego.

Wskazania:

• do przygotowywania inhalacji w nieżytach górnych dróg oddechowych.

• Wyciągi z surowca stosowane są w stanach zapalnych jamy ustnej i gardła.

• Ziele tymianku bywa również składnikiem preparatów poprawiających trawienie.

• Jest też stosowane jako przyprawa kulinarna.

ZIELE RDESTU PTASIEGO Polygoni avicularis herba

Roślina: Polygonum aviculare - Rdest ptasi

Wygląd zewnętrzny:

• łodygi walcowate, podzielone na międzywęźla szarawozielone, w węzłach otoczone zrośniętymi, srebrzystymi lub brunatnymi przylistkami, tworzącymi wcześniej wspomnianą tutkę.

• Liście są krótkoogonkowe o zmiennym kształcie, od równowąskich, eliptycznych do łopatkowatych. Ich blaszka jest całobrzega, naga i szarozielona.

• Okwiat - biały lub różowozielony.

Związki czynne:

Surowiec zawiera przede wszystkim flawonoidy: kwercetynę, hyperozyd, awikularynę, oraz kwasy fenolowe, garbniki i związki krzemu.

Działanie:

[Diureticum, expectorans, antiphlogisticum, metabolicum. ]

• zwiększa wydalanie moczu

• wykrztuśne i sekretolityczne.

• przeciwzapalne na błony śluzowe przewodu pokarmowego.

• Hamuje drobne krwawienia.

  Wskazania:

• najczęściej w przewlekłych schorzeniach dróg moczowych lub kamicy nerkowej.

• Pomocniczo w chorobie gośćcowej i dnie moczowej.

• w leczeniu kaszlu i stanów zapalnych jamy ustnej.

• Również pomocniczo w niektórych chorobach przewodu pokarmowego.

• Zewnętrznie jako środek o działaniu przeciwzapalnym i ściągającym (obecnie rzadkie zastosowanie).

• Tradycyjnie w chorobach płuc.

ZIELE SKRZYPU Equiseti herba

Roślina: Equisetum arvense - Skrzyp polny

Wygląd zewnętrzny:

• Łodygi żeberkowate. Pędy główne wewnątrz puste, podzielone na międzywęźla

• Nie wykazuje smaku i zapachu.

Związki czynne: Główne substancje czynne to flawonoidy - glikozydy kwercetyny (izokwercetyna), kemferolu (ekwizetyna) i apigeniny. Duże znaczenie mają również sole mineralne 15-20% w tym 66% krzemu.

Działanie:

[Diureticum, metabolicum.]

• moczopędnie.

• spazmolityczne

• Wykazuje działanie ogólnoustrojowe i wpływa pozytywnie na przemianę materii, stan naczyń krwionośnych oraz paznokci.

• stosowany przy niedoborach krzemu wynikających z zaburzeń w jego gospodarce.

Wskazania:

• stany zapalne dróg moczowych i kamica nerkowa.

• stosowany w preparatach poprawiających stan skóry, paznokci i włosów.

• W medycynie ludowej skrzyp stosowano w krwawieniach (również miesięcznych), chorobie gośćcowej i chorobach płuc.

ZIELE JEŻÓWKI PURPUROWEJ Echinaceae purpureae herba

Roślina: Echinacea purpurea - Jeżówka purpurowa

Wygląd zewnętrzny:

• Łodyga ma kolory od zielonego do czerwonego, słabo rozgałęziona.

• Liście naprzemianległe, lancetowato-jajowate, nieregularnie ząbkowane, ciemnozielone z wyraźnymi jasnozielonymi nerwami.

• Kwiaty fioletowe - fioletoworóżowe.

Związki czynne:

Główne substancje czynne to alkamidy i związki fenolowe - estry kwasu kawowego np. kwas cykoriowy. Inne ważne substancje to: flawonoidy pochodne kemferolu i kwercetyny oraz polisacharydy (heteroksylan, arabinogalaktan). Surowiec zawiera również olejek eteryczny.

Działanie:

[Immunostimulantia. ]

• immunostymulująco

• wzrost odporności na zakażenia wirusowe i bakteryjne.

• przeciwzapalne przy stosowaniu zewnętrznym i wewnętrznym.

• niektóre ze składników przyspieszają regenerację naskórka.

Wskazania:

• w profilaktyce (krótkookresowej) i pomocniczo w leczeniu infekcji górnych dróg oddechowych.

• infekcje w obrębie dróg moczowych.

• Zewnętrznie w przypadkach trudno gojących się ran czy leczeniu opryszczki.

ZIELE NOSTRZYKA Meliloti herba

Roślina: Melilotus officinalis - Nostrzyk żółty

Wygląd zewnętrzny:

• kwiatostany składają się z około 20 drobnych, żółtych, motylkowatych kwiatów.

• Łodyga jest obła.

• Liście naprzemianległe, eliptyczne, ogonkowe z 2 przylistkami u nasady. Brzeg blaszki ząbkowany, szczyt przycięty, pod spodem wzdłuż nerwów owłosiony.

• Zapach surowca jest kumarynowy - przyjemny,

• smak - gorzkawy.

Związki czynne:

Zawiera związki kumarynowe: kumarynę i melilotynę oraz kwasy: o - kumarowy, melilotowy i dikumarol. W surowcu występują także flawonoidy, garbniki i alantoina.

Działanie:

[Vasotonicum, lymphotonicum, dermaticum.]

• korzystne działanie na ściany naczyń krwionośnych. Zmniejsza ich przepuszczalność i odporność na szkodliwe substancje

• Podane doustnie wyciągi powodują nieznaczne zmniejszenie krzepliwości krwi. Poprawiają też przepływ krwi przez naczynia żylne i włosowate, co polepsza krążenie obwodowe.

• przeciwzapalne

• zewnętrznie ziele nostrzyka działa na skórę zmiękczająco i przyspiesza gojenie ran.

• Istnieją też doniesienia wskazujące na pozytywne działanie doustnych wyciągów z nostrzyka w leczeniu mastalgii - czyli bolesności piersi.

Wskazania: Surowiec obecnie rzadko stosowany.

• Wewnętrznie jako składnik preparatów złożonych, stosowanych w niewydolności limfatycznej i żylnej - np.: nóg, oraz w leczeniu żylaków odbytu.

• Zewnętrznie w leczeniu skręceń, oraz w preparatach ułatwiających gojenie, w stanach zapalnych skóry, wrzodach, czyrakach i hemoroidach.

• Składnik plastra nostrzykowego (Emplastrum meliloti) - farmakopealnego leku stosowanego niegdyś na trudno gojące się rany.

ZIELE CENTURII (TYSIĄCZNIKA) Centaurii herba

Roślina: Centaurium erythraea (Erythrea centaurium) - Centuria pospolita

Wygląd zewnętrzny:

• łodygi barwy słomkowatej

• kwiaty różowofioletowe

• Liście krótkoogonkowe, nagie, całobrzegie. Blaszka liściowa podłużnie jajowata łukowato unerwiona.

• Zapach słaby,

• smak-gorzki.

Związki czynne: Glikozydy sekoirydoidowe : erytauryna, gencjopikrozyd, swercjomaryna amarogentyna. Alkaloidy, między innymi gencjanina. Flawonoidy, trójterpeny.

Działanie:

[Stomachicum, digestivum, tonicum.]

• Ziele należy do grupy surowców szczerogorzkich - amara pura.

• pobudza motorykę oraz funkcje wydzielnicze żołądka.

• zwiększa łaknienie i pobudza pracę układu pokarmowego

  Wskazania:

• Brak łaknienia,

• zaburzenia trawienia,

• rekonwalescencja po ciężkich chorobach.

ZIELE POŁONICZNIKA Herniariae herba

Roślina: Herniaria glabra - Połonicznik nagi

Wygląd zewnętrzny:

• łodygi - obłe, rozgałęzione

• Liście drobne ,eliptyczne lub jajowate, całobrzegie o krótkim ogonku i 2 przylistkach.

• Kwiaty - drobne, białe,

• Smak: słonawy, drapiący.

• Zapach kumarynowy (zapach siana).

Związki czynne: flawonoidy - glikozydy kwercetyny i izoramnetyny. Zwiera także hydroksykumaryny: herniarynę i umbeliferon. W niewielkich ilościach alkaloidy i olejek eteryczny.

Działanie:

[Diureticum, spasmolyticum.]

• działanie moczopędne i pewne spazmolityczne - głównie w obrębie dróg moczowych.

• Wyciągi z połonicznika ułatwiają przy tym wydalanie jonów Na+, Cl- i mocznika. Powodują także stopniowy rozpad kamieni moczowych, co warunkuje zastosowanie surowca w kamicy nerkowej.

• dz. przeciwbakteryjne w obrębie dróg moczowych.

Wskazania:

• W schorzeniach nerek i pęcherza.

• W medycynie ludowej jako element terapii oczyszczających przy chorobach płuc i reumatyzmie.

Uwaga: Surowiec jest obecnie rzadko wykorzystywany. Opisane działania czynne surowca nie zostały do końca potwierdzone - dlatego niektóre źródła (komisja E) nie zalecają jego stosowania.

ZIELE RDESTU OSTROGORZKIEGO Polygoni hydropiperis herba

Roślina: Polygonum hydropiper - Rdest ostrogorzki

Wygląd zewnętrzny:

• Łodyga jest walcowata,, czerwonawa, w węzłach występują przylistki zrastające się w tutkę.

• Liście są podłużnie lancetowate o zwężonej nasadzie, ostrym szczycie, krótkoogonkowe.

• Kwiaty są drobne, białaworóżowe, zebrane w kłosowate kwiatostany

• Zapach brak,

• smak charakterystyczny, palącogorzki, przypominający smak pieprzu ziołowego.

Związki czynne: Zawiera związki flawonoidy: glikozydy kwercetyny - rutynozyd. Zawiera także garbniki hydrolizujące i katechinowe, kwasy fenolowe i olejek eteryczny, w którym występują aldehydy seskwiterpenowe o ostrym smaku i zapachu.

Działanie:

[Haemostaticum, adstringens. ]

• hamowanie niezbyt obfitych krwotoków wewnętrznych

• nieznaczne podwyższenie krzepliwości krwi i obniżenie ciśnienia.

• zmniejsza przepuszczalność naczyń krwionośnych.

• przeciwkrwotocznie na macicę, ale znacznie słabiej niż wyciągi ze sporyszu

Wskazania:

• hamowanie drobnych krwawień.

• Były często stosowane do hamowania długotrwałych i obfitych miesiączek. Miały także zastosowanie jako składnik preparatów stosowanych w leczeniu hemoroidów.

• Obecnie rzadko stosowane.