111. Wyjaśnij znaczenie analizy systemowej w wyjaśnianiu procesów politologicznych.
System polityczny to pojęcie, które pretenduje do ujęcia polityki w jej całościowym i wszechstronnym wymiarze. Jego koncepcji jest wiele, jednak niezależnie od różnic w tej kwestii, panuje zgoda, co do tego, że odnosi się ono do sfery władzy publicznej i obejmuje całokształt mechanizmów funkcjonujących w jej obszarze, lub nawet szerzej: w całości życia politycznego danego społeczeństwa.
Analiza systemowa wyrasta z amerykańskiej szkoły funkcjonalizmu, ogólnej teorii systemów oraz cybernetyki. Jej centralnym założeniem jest stwierdzenie, że system polityczny stanowi wyodrębnioną analitycznie całość o złożonej strukturze, umiejscowioną w wielowymiarowym otoczeniu, z którego czerpie informacje i energię, przetwarza ją oraz oddziałuje na to środowisko - również za pomocą informacji i energii. Owe informacje i energia dostają się do wewnątrz systemu z otoczenia za pomocą zespołu „wejść”, a w drugą stronę za pośrednictwem „wyjść”. Główną cechą systemu jest jego zdolność utrzymywania równowagi pomiędzy swoim stanem wewnętrznym i otoczeniem („homeostaza”), która gwarantuje mu przetrwanie.
Analiza systemowa dąży do realizacji trzech celów. Po pierwsze, ma zapewnić obiektywizację wyniku badawczego. Oznacza to przesunięcie akcentu na analizę rzeczywistej sytuacji politycznej, co pozwala na uniknięcie wartościowania. Po drugie, pretenduje do holistycznego, a równocześnie dynamicznego ujmowania przedmiotu badania. Chodzi o stosowanie opisu relacji zachodzących pomiędzy poszczególnymi elementami systemu, a przede wszystkim relacji podlegających zmianom i wywołujących jego przekształcenie. Ma to ułatwić realizację funkcji prognostycznej politologii. I po trzecie, analiza systemowa stawia sobie za cel jasne i wyraźne wyodrębnienie przedmiotu badania (czyli systemu) od tego, co stanowi jego otoczenie.
Niezwykle istotną funkcją systemu jest jego otwartość. Oznacza to, że komunikuje się on ze swoim otoczeniem i czerpie zeń impulsy niezbędne do dalszego funkcjonowania. Z drugiej strony, między systemem, a jego otoczeniem dochodzi do nieustannych napięć, które zagrażają egzystencji systemu. Usuwanie tych napięć stanowi jednak czynnik dynamizujący rozwój społeczny i stanowi naturalny kontekst wszelkiej działalności politycznej. Ważnym założeniem analizy systemowej jest wszakże zdolność systemu politycznego do nieustannego rozwoju na skutek interakcji z otoczeniem. Wyróżnia się przy tym dwie sfery otoczenia: zewnętrzną (środowisko międzynarodowe) oraz wewnętrzną (środowisko narodowe).
Istotnym osiągnięciem analizy systemowej jest zwrócenie uwagi na rolę wkładów do systemu politycznego i jego wytworów. Jeśli chodzi o wkłady, to D. Easton wprowadza istotne ich rozróżnienie na żądania (demands) i poparcia (supports). Te pierwsze są informacjami o stanie otoczenia lub samego systemu, które mogą, ale nie muszą spowodować reakcję ośrodków decyzyjnych. Są to wobec tego np. strajki, czy manifestacje, a jeśli będziemy termin „żądania” rozumieć szerzej, także próba puczu lub wojna. Wzrost liczby oraz wagi żądań stanowi jedno ze źródeł stresu, które może zagrozić egzystencji systemu. Poparcia stanowią natomiast wkład energii niezbędnej dla systemu, która powoduje wzrost jego zasobów materialnych lub niematerialnych. Dla D. Eastona podstawowym zasobem uzyskiwanym przez wzrost poparcia jest umocnienie legitymizacji systemu lub poszczególnych jego elementów.
Jeśli chodzi o wytwory, to za D. Easton’em możemy wyróżnić ich dwa rodzaje: oświadczenia i dokonania. Pierwsze z nich stanowią rodzaj informacji, jakie system przekazuje otoczeniu. Przyjmują charakter autorytatywny (np. przepisy prawa), bądź symboliczny (np. deklaracje, czy apele). Dokonania natomiast są przekazem energetycznym, który wywołuje bezpośrednią zmianę systemu. Także i one występują w postaci autorytatywnej (np. wykonanie wyroku sądowego) lub symbolicznej (np. uhonorowanie odznaczeniem).
Przedstawiciele analizy systemowej nie skupiają się na zagadnieniach definicyjnych. Interesuje ich przede wszystkim problem relacji, jakie zachodzą na styku systemu z jego otoczeniem (wejścia i wyjścia) oraz wewnątrz systemu, w procesie przetwarzania żądań w decyzje polityczne. Analiza interakcji między systemem politycznym, a jego otoczeniem znalazła zastosowanie w badaniach nad rewolucjami, kryzysami politycznymi, erozją systemu oraz polityką zagraniczną.
Przechodząc do krytyki tej koncepcji, należy zauważyć, że nie wszystkie cele założone przez analizę systemową zostały zrealizowane. Nie udało się przede wszystkim wyjaśnić za pomocą kategorii cybernetycznych całej złożoności zjawisk i procesów politycznych. Krytycy zauważają, że modele tworzone przez analogię do systemów cybernetycznych pomijają strategiczny wymiar ludzkich działań, ich nieprzewidywalność. Ponadto nie udało się wyraźnie określić granic pomiędzy systemem politycznym, a jego otoczeniem, co rodzi wiele pytań i wątpliwości. Inną kontrowersyjną kwestią jest zdolność analizy systemowej do uniknięcia wartościowania. Podniesione zostały głosy, że próba analizy systemu politycznego, który ogranicza się tylko do opisu i wyjaśniania faktycznych działań politycznych, ich przyczyn i konsekwencji, abstrahując od wartości, jakim mają one służyć, jest zubożeniem teorii. Szczególnej krytyce poddano także, kluczową dla analizy systemowej, koncepcję homeostazy.
Wobec powyższych uwag i tendencji rozwojowych współczesnej politologii można przyjąć, że system polityczny traktowany jest obecnie jako układ normatywnych i faktycznych zależności, jakie funkcjonują w obszarze władzy politycznej. Całościowe ujęcie życia politycznego obejmuje takie kwestie, jak sposób uzyskiwania władzy, organizację i faktyczny przebieg rywalizacji politycznej, strukturę władz państwa, dystrybucję władzy pomiędzy ośrodki decyzyjne i poziomy systemu, sposób podejmowania wiążących decyzji o podziale dóbr i ciężarów oraz egzekwowanie odpowiedzialności politycznej. W ramach systemu politycznego możemy wyróżnić podsystem normatywny (reżim polityczny) oraz faktyczne działania (życie polityczne). Każda z tych sfer może stanowić odrębny przedmiot badań politologicznych, ale mogą też być analizowane łącznie.