Ból ósemki czyli problemy z zębami mądrości – poradnik dla pacjenta

Dieta naszych przodków wymagała silnego i dobrze rozwiniętego układu żującego. Obecnie spożywamy potrawy poddane obróbce kulinarnej, często rozdrobnione lub miękkie na tyle, że nie wymagają intensywnego żucia. Za zmianami w menu człowieka poszły modyfikacje struktur jamy ustnej: szczęki uległy zmniejszeniu, a ósemki, czyli trzecie zęby trzonowe, wyrastają lub nie. Jeśli wyrastają, mogą niekiedy przysporzyć wielu problemów spowodowanych zatrzymaniem procesu wyrzynania się zęba lub ciasnotą w łuku zębowym. Kłopotliwość ósemek może wynikać też z uwarunkowań genetycznych, niewłaściwego ułożenia zęba w kości przed jego wyrżnięciem się, z ukształtowania łuku i lokalizacji innych zębów w łuku oraz z trudności, jakich nastręcza oczyszczanie tych zębów podczas szczotkowania – z tego powodu ósemki często bywają niedoczyszczone i dość szybko rozwija się w nich próchnica.

Czy wyrzynanie się zębów mądrości jest bolesne?

Wyrzynanie się ósemek powinno przebiegać bez powikłań i bólu. Jeśli w trakcie tego procesu pojawi się opuchlizna, bolesność i tkliwość dziąsła lub okolicznych tkanek, wskazana jest konsultacja ze stomatologiem, aby ocenić, czy objawy te są wynikiem przemijających procesów fizjologicznych zachodzących w szczęce, czy też w tkankach powstał stan zapalny wymagający leczenia farmakologicznego bądź chirurgicznego.

Jak sobie radzić z bolesnym wyrzynaniem się zębów mądrości?

Wyrzynanie zębów mądrości zwane jest trzecim ząbkowaniem. W łagodzeniu dolegliwości stosuje się sposoby sprawdzone w innych rodzajach ząbkowania. Można zatem:

• płukać jamę ustną naparami z szałwii, rumianku lub roztworami gotowych środków ziołowych kupowanych w aptece,

• stosować zimne okłady na bolące miejsce albo przegryzać schłodzoną marchewkę czy zjeść lody,

• smarować bolesny obszar żelem łagodzącym dolegliwości ząbkowania (preparaty dla niemowląt okazują się tu całkiem skuteczne),

• zażyć środek przeciwbólowy.

Czy każdy ząb mądrości należy usuwać?

Jeszcze niedawno zalecano profilaktyczne usuwanie zębów mądrości. Obecnie odchodzi się od tego trendu, uznając ekstrakcję ósemek bez wskazań za bezzasadną. Jeśli zęby te wyrastają bez powikłań i we właściwym miejscu w łuku, a po wyrżnięciu się nie powodują bolesności czy problemów podczas żucia, nie są przyczyną stłoczeń innych zębów, są zdrowe, wówczas pozostawia się je. Jeśli pojawia się utrudnienie w wyrastaniu ósemki w postaci tzw. kaptura dziąsłowego (czyli fragmentu dziąsła luźno pokrywającego nie do końca wyrżnięty ząb), a trzonowiec nie wykazuje patologii, dentysta zajmie się usuwaniem kaptura a nie zdrowej ósemki. Wskazaniem do usunięcia są natomiast zęby zatrzymane, nieprawidłowo ułożone, zniszczone przez próchnicę, powodujące bolesność czy opuchliznę, albo też utrudniające czy uniemożliwiające przeprowadzenie leczenia ortodontycznego bądź protetycznego.

Co to znaczy, że ząb mądrości jest zatrzymany?

Jeśli ząb jest całkowicie wykształcony, ma uformowany korzeń, ale na skutek złego ułożenia lub braku miejsca w łuku nie może wydostać się z otaczających go tkanek: kości i dziąseł, mówi się, że to ząb zatrzymany. Ząb całkowicie zatrzymany (zwany też czasem zaklinowanym czy zatopionym) nie może się przebić przez kość; natomiast zatrzymanie częściowe ósemki ma miejsce wtedy, kiedy ząb przebił się przez kość, ale nie przedostaje się poza tkanki miękkie i pozostaje w nich.

Zatrzymanie zębów mądrości to dość częste powikłanie ich wyrzynania będące wskazaniem do ekstrakcji – takie zęby mogą sprzyjać procesom niszczenia kości w okolicy sąsiada, czyli drugiego zęba trzonowego. Usunięcie zęba zatrzymanego może więc zapobiegać rozwojowi chorób przyzębia.

Skąd wiadomo, że wyrzynające się zęby mądrości są ułożone prawidłowo?

Świadczy o tym między innymi przebiegający bez powikłań proces wyrzynania się ósemki. Nieprawidłowo ułożone zęby mądrości mogą powodować bóle głowy lub ucha, szczękościsk czy zaburzenia w pracy stawów skroniowo-żuchwowych.

Ułożenie zęba mądrości można ocenić samodzielnie, analizując pantomogram, czyli panoramiczne zdjęcie RTG szczęki górnej i żuchwy. Prawidłowo ułożony, niewyrżnięty jeszcze ząb ósmy skierowany jest koroną ku dziąsłu i najpierw przebija kość, dostając się do tkanek miękkich, a następnie wyrasta ponad powierzchnię dziąsła. Jeśli ząb niewyrżnięty jest pochylony, „leży” w tkankach szczęki, proces jego przedostawania się ponad kość i dziąsło będzie powikłany lub dojdzie do zatrzymania zęba w tkankach.

Czy usuwanie zębów mądrości przebiega tak samo jak w przypadku innych zębów?

Usunięcie wyrżniętego zęba mądrości nie różni się techniką od ekstrakcji innych zębów: dentysta łapie ósemkę specjalnymi kleszczami lub podważa i wyciąga z dziąsła. Różnice dotyczą jedynie skali trudności w przeprowadzeniu tego zabiegu: ekstrakcja ósemek jest jednym z bardziej skomplikowanych działań o charakterze chirurgicznym podejmowanym w jamie ustnej – głównie z uwagi na lokalizację ósemek i ograniczoną przestrzeń do manewrowania narzędziami.

Zabieg wygląda inaczej, jeśli dotyczy zęba zatrzymanego. Określany jest popularnie jako dłutowanie ósemki. Dawniej usuwane były głównie zęby leżące na tyle blisko powierzchni wyrostka zębodołowego, że ich ekstrakcja nie przyniosłaby szkody sąsiadującej z zębem tkance kostnej, natomiast ząb zatrzymany głęboko w wyrostku zębodołowym, ale nie wykazujący objawów patologicznych, poddawano raczej obserwacji – jego dłutowanie mogłoby doprowadzić do znacznego uszkodzenia kości. W nowoczesnej stomatologii prewencyjnej stosuje się zasadę, że każdy ząb zatrzymany powinien być poddany ekstrakcji zaraz po jego wykryciu, aby uniknąć późniejszych powikłań pooperacyjnych, ale i to ma swoje odstępstwa.

Dentysta podczas dłutowania ósemki musi uzyskać najpierw dostęp do zęba otoczonego przez tkanki miękkie i/lub kostną w szczęce. Nacina więc tkanki przykrywające zatrzymany ząb, odsuwa  dziąsło, wiertłem usuwa pokrywającą ząb blaszkę kostną (wykonuje tzw. znoszenie kości) i odsłania ząb. Kłopotliwą ósemkę usuwa się najczęściej we fragmentach, rzadziej w całości. Ostatnim etapem zabiegu jest założenie szwów na ranę, które po ok. 10 dniach są usuwane. Jeśli podczas dłutowania uszkodzony został większy fragment kości, ubytek kostny uzupełniany jest materiałem kościozastępczym.

Czy ekstrakcja zatrzymanej ósemki wywołuje ból?

Zabieg wykonywany jest w głębokim znieczuleniu miejscowym, dlatego jest bezbolesny. Ból może pojawić się, kiedy przestanie działać znieczulenie. Dentysta może jednak zalecić leki przeciwbólowe.

Jeśli ból po usunięciu ósemki utrzymuje się nawet po zagojeniu się rany, powody mogą być najczęściej dwa:

• stan zapalny zlokalizowany głęboko w tkankach w miejscu po usuniętym zębie mądrości

• choroby sąsiednich zębów: próchnica lub toczące się w nich stany zapalne.

Trzeba udać się wtedy do dentysty, który wykona zdjęcie RTG, zdiagnozuje problem i wdroży odpowiednie leczenie.

Jak radzić sobie z dolegliwościami po ekstrakcji zęba mądrości?

Aby jak najszybciej pozbyć się przykrych objawów po usunięciu trzeciego zęba trzonowego, warto:

• zażyć środek przeciwbólowy, kiedy pojawi się ból,

• stosować zimne kompresy na policzek i wewnątrz jamy ustnej w okolice poddane zabiegowi – okłady łagodzą bolesność i zmniejszają opuchliznę,

• unikać palenia papierosów przez co najmniej kilka godzin po ekstrakcji,

• na kilka dni wprowadzić do menu pokarmy o lekkiej konsystencji, nie wymagające żucia i o umiarkowanej temperaturze,

• nie usuwać skrzepu – aby nie pojawił się suchy zębodół (z tego powodu dentysta może zakazać stosowania irygatora czy płukania jamy ustnej płukankami albo naparami ziołowymi),

• przyjąć witaminę K, która zwiększa krzepliwość krwi,

• w zagojonej, ale bolesnej jeszcze okolicy stosować okłady z czystej wódki lub kilku kropel olejku eugenolowego (z goździka przyprawowego).