Zanikanie więzi w ramach Układu Warszawskiego rozpoczęło się W drugiej połowie 1989 roku kiedy to w krajach Europy Środkowej i Wschodniej doszło do wydarzeń, które zadecydowały o rozpadzie dotychczasowego systemu komunistycznego. Państwa znajdujące się w sferze wpływów ZSRR, uzyskały niepodległość. Okres ten został nazwany w historii "Jesienią ludów". Na początku przedstawię jakie wydarzenia wpłynęły , na zanikanie więzi poszczególnych państw członkowski z UW.

Czechosłowacja W Czechosłowacji w tym okresie dochodziło do wielu demonstracji. Protestujących próbowano spacyfikować za pomocą sił porządkowych. Aresztowanie 150 demonstrantów było przyczyną dalszych protestów. Spowodowało to utworzenie Forum Obywatelskiego, na czele którego stał Václav Havel. Forum Obywatelskie, które było ruchem społecznym na wzór polskiej "Solidarności", a choć nie miało takich rozmiarów i nie było związkiem zawodowym, przyczyniło się w równym stopniu co "Solidarność" do obalenia lokalnego systemu komunistycznego. Forum Obywatelskie zażądało rezygnacji czołowych osobistości w gronie komunistów, w tym prezydenta Gustava Husáka, którego obarczano winą za dewastację życia kraju po roku 1968. Forum postanowiło także poprzeć propozycję strajku generalnego, obejmując przy okazji kierownictwo nad rewolucją w Czechach. W końcu pod wpływem nasilających się demonstracji ustąpiono. Ster rządów przeszedł w ręce opozycjonistów. Wydarzenia, które rozegrały się w Czechosłowacji zostały nazwane "aksamitną rewolucją". Głównym powodem wybuchu "aksamitnej rewolucji" były podobne wydarzenia w innych państwach Europy Środkowo-Wschodniej. Dodatkowo przez cały kraj, od końca 1988 roku, zaczęły przetaczać się demonstracje coraz bardziej uderzające w rozpadający się system komunistyczny. Aksamitna rewolucja stała się początkiem demokratycznych przemian społecznych, które rozpoczęły drogę państw Europy Środkowo-Wschodniej do pełnej integracji z Europą Zachodnią. Doprowadzono do delegalizacji Komunistycznej Partii Czechosłowacji. Transformacja polityczna w Czechosłowacji przyspieszyła również przemiany w Rumunii oraz Bułgarii.

Węgry: Transformacja na Węgrzech odbyła się w miarę spokojnie. Wynikało to z faktu, iż poziom życia obywateli tego kraju nie był tak dramatycznie niski jak w pozostałych krajach bloku sowieckiego. Jednak nadchodzący kryzys pochłonął wszelkie rezerwy budżetowe i pożyczki zagraniczne. Kierownictwo węgierskiej partii komunistycznej szybko zdało sobie sprawę, że receptą na wyjście z zapaści powinno być porozumienie z opozycją i stopniowe przekazanie jej władzy i odpowiedzialności. Rok 1988 zwiastował jednak nieuchronne nadejście kryzysu. W łonie partii zdawano sobie sprawę, że leciwy Kadar nie zdoła już przeprowadzić gruntownych i skutecznych reform, toteż w maju tego roku, na zjeździe partyjnym wymieniono całe kierownictwo Biura Politycznego, a na sekretarza generalnego desygnowano Karoly Grosza. W ten sposób zapoczątkowano nie tylko radykalne reformy struktur państwa ale również otwarto drogę ku pluralizmowi. W związku ze wspomnianym kontraktem społecznym, ze względu na apolityczność obywateli, na Węgrzech dotychczas nie wykształciła się zorganizowana opozycja, toteż do zmian zmotywowała rządzących pogarszająca się sytuacja gospodarcza. Dopiero dzięki reformom 1988 roku wśród budzącego się społeczeństwa zaczęły pojawiać się ruchy i partie opozycyjne. 10 stycznia 1989, dzięki ustawie o stowarzyszeniach, praktycznie zalegalizowano system wielopartyjny. Wkrótce też zaczęto zmieniać oficjalne stanowisko w sprawie wydarzeń 1956 roku. Zamiast używać określenia "kontrrewolucja" mówiono już o "powstaniu ludowym". Postać Imre Nagya, bohatera rewolucji węgierskiej, została oficjalnie zrehabilitowana w 1989 roku. 16 czerwca odbył się jego powtórny pogrzeb, podczas którego władze komunistyczne złożyły mu hołd. Był to konieczny warunek do tego, by rozpocząć dialog ze społeczeństwem i opozycją. Tuż przed pogrzebem, dnia 13 czerwca rozpoczęły się obrady węgierskiego Okrągłego Stołu. Uczestniczyli w niej przedstawiciele Węgierskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej i Węgierskiego Forum Demokratycznego . W odróżnieniu od wydarzeń w Polsce, gra toczyła się nie o parlament kontraktowy, ani nie o podział władzy. Tutaj chodziło wyłącznie o wolne wybory. Takie warunki od początku negocjowała opozycja. 18 września podpisano porozumienie, dzięki któremu wprowadzono konieczne poprawki do konstytucji. 23 października zmieniono nazwę Węgierskiej Republiki Ludowej na "Republikę Węgierską". Od tej pory można mówić o państwie demokratycznym, choć pierwsze wolne wybory odbyły się dopiero 25 marca / 8 kwietnia 1990 r. Bułgaria:

Bułgaria: Bułgaria przez lata miała opinię najbardziej lojalnego sojusznika ZSRR w bloku wschodnim. Bułgarski przywódca komunistyczny Teodor Żikow doszedł do władzy w 1954 roku będąc zdeklarowanym stalinistą, a potem rządził krajem przez 35 lat, niewolniczo podążając za wskazaniami politycznymi płynącymi z Moskwy. Stopień totaliryzacji życia publicznego w Bułgarii był wyjątkowo wysoki, a władze w pełni kontrolowały zachowania społeczne. W kraju praktycznie aż do 1988 r. nie istniała jakakolwiek zorganizowana opozycja publiczna. Pierwszym ugrupowaniem opozycyjnym było powstałe 16 stycznia 1988 Niezależne Stowarzyszenie Obrony Praw Człowieka. W następnych miesiącach powstały krytyczne wobec komunizmu organizacje ekologiczne, religijne, kluby intelektualistów oraz ruchy obrony mniejszości tureckiej. W lutym 1989r. powstała „PODKREPA”, pierwszy niezależny bułgarski związek zawodowy, wzorujący się na polskiej „Solidarności”. Na działalności niezależną komunistyczne władze odpowiedziały represjami. Niektórzy opozycjoniści trafili do aresztów, innych poturbowali „nieznani sprawcy”. Przeciwko demonstrantom, którzy w maju 1989r. pojawili się na ulicach bułgarskich miast, skierowano oddziały wojska wsparte czołgami. W październiku opozycja zorganizowała w Sofii kilka spektakularnych demonstracji, wykorzystując odbywającą się w mieście Międzynarodową Konferencję Ekologiczna KBWE „ Ekoforum”. Pod koniec października zaniepokojone rozwojem wydarzeń władze ponownie sięgnęły po represje. W kilka dni później władze jednak niespodziewanie zmiękły. Zezwolono mianowicie na odbycie 3 listopada niezależnej manifestacji w Sofii. Manifestacja ta, w której uczestniczyło 8 tyś. Ludzi, była pierwszą legalną antyrządową demonstracją w historii powojennej Bułgarii. 10 listopada podczas plenum Komitetu Centralnego Bułgarskiej Partii Komunistycznej (BPK) ogłoszono dymisję Żiwkowa z zajmowanych przez niego stanowisk sekretarza generalnego partii i przewodniczącego Rady Państwa, podając jako przyczynę „podeszły wiek i przemęczenie pracą”. Następcą Żiwkowa został wieloletni minister spraw zagranicznych Peter Mładenow. Opozycja uznała wszystkie te posunięcia za manewr taktyczny. 18 listopada 100 tyś. uczestników demonstracji w Sofii domagało się zniesienia przewodniej roli partii, porzucenia cenzury i zalegalizowania ugrupowań opozycyjnych. 7 grudnia 13 formacji niezależnych utworzyło koalicyjną Unię Sił Demokratycznych (USD), na czele której stanął profesor filozofii Żeliu Żelew. Przez cały grudzień w stolicy Bułgarii odbywały się masowe demonstracje, organizowane pod hasłami natychmiastowego demontażu komunizmu i przejścia do wielopartyjnej demokracji. 15 stycznia 1990r. parlament podjął decyzję o usunięciu z konstytucji zapisu o przewodniej roli partii komunistycznej. W dzień później rozpoczęły się rozmowy bułgarskiego „okrągłego stołu”, przy którym zasiedli przedstawiciele władz i opozycji. Toczące się ze zmiennym powodzeniem rozmowy „okrągłego stołu” zakończyły się 12 marca 1990r. podpisaniem porozumienia, które przewidywało rozpisanie w czerwcu wolnych wyborów parlamentarnych. Opozycja nie przyjęła oferowanych jej miejsc w rządzie. 3 kwietnia Bułgarska Partia Komunistyczna przekształciła się w Bułgarską Partię Socjalistyczną, dystansując się jednocześnie do ideologii komunistycznej. Tego samego dnia rozwiązano Radę Państwa, a nowo utworzone stanowisko prezydenta objął Mładenow.

Jugosławia: Tutaj wydarzenia "jesieni ludów" były najbardziej gwałtowne. Było to związane z tarciami wewnętrznymi pomiędzy odmiennymi kulturalnie i religijnie narodami mieszkającymi na terenie tego państwa. Na tym tle nasilały się dążenia odśrodkowe i narastały spory wyznaniowe między ludnością prawosławną, katolicką i muzułmańską. 25 czerwca 1991 roku z federacji wystąpiły Słowenia i Chorwacja ogłaszając utworzenie samodzielnych państw. Serbowie, którzy zamieszkiwali tereny tych państw żądali przyłączenia ich do niezależnej Serbii. Na tym tle rozgorzały wewnętrzne walki, które przyniosły wiele ofiar śmiertelnych i zniszczenia.

NRD: Na jesieni 1989 r. opozycja w NRD przystąpiła do walki o demokratyczne przemiany w tym kraju. Wyrazem niechęci społeczeństwa NRD do systemu komunistycznego była wzrastająca liczba Niemców, którzy dzięki otwarciu w VIII.1989 r. granicy węgiersko-austriackiej, przedostali się na Zachód. W X.1989 r. zaczęto organizować wielkie, masowe demonstracje pod hasłem przemian demokratycznych, zjednoczenia RFN i NRD oraz zapewnienia wszystkim obywatelom prawa do posiadania własnych przekonań politycznych oraz dokonywania wyborów zgodnie z nimi. Manifestacje te ogarnęły Lipsk i inne miasta w NRD. Po raz pierwszy w historii NRD tworzono partie i stowarzyszenia opozycyjne. Pod takim naciskiem Honecker zmuszony był do rezygnacji z funkcji I sekretarza KC SED; przestał być również przewodniczącym Rady Państwa. Wobec dymisji Honeckera ustąpił również rząd. Nowy gabinet utworzył 7.XI.1989 r. Hans Modrow. Rząd ten 9.XI.1989 r. zdecydował otworzyć granice NRD. Runął mur berliński. SED przemianowała się na Partię Demokratycznego Socjalizmu i ustąpiła z pozycji kierowniczej partii w państwie. Nowe władze partii (na czele Egon Krez) wraz z gabinetem Modorowa stworzyły projekt zjednoczenia państw niemieckich. Jego założeniem było stworzenie federacji obu państw niemieckich. Poparcia temu projektowi udzielił ZSRR. Z innym projektem wystąpił Helmut Kohl, kanclerz RFN. Popierany przez prezydenta USA Busha zaproponował on całkowite zjednoczenie niemieckiego narodu w jednym państwie.

ZSRR Zmiany w ZSRR zapoczątkowało objęcie w 1985 r. funkcji sekretarza generalnego partii przez Michaiła Siergiejewicza Gorbaczowa. Dostrzegł on słabości systemu komunistycznego i dążył do jego naprawy i reform. Pragnął go udoskonalić poprzez modernizację radzieckiej gospodarki i umocnienie struktur państwowych przy zachowaniu dotychczasowej ponadnarodowej organizacji państwa radzieckiego. Nie miał zatem zamiaru obalać istniejącego systemu społeczno-gospodarczego. Nie bał się jednak zmian i tym różnił się od innych przywódców; był człowiekiem otwartym i bystrym. Powoli jednak w ZSRR dojrzewała inna koncepcja zmian - ożywiły się różne narodowości oraz powstawały ugrupowania polityczne, które głosiły potrzebę obalenia systemu. Umożliwiłoby to wyzwolenie się nierosyjskich narodów spod dominacji Moskwy, które mogłyby stworzyć niepodległe państwa. Nowa władza zapowiedziała przeprowadzenie poważnych reform, z których dwie miały największe znaczenie: "głasnost" i "pierestrojka". Obydwie te reformy miały doprowadzić ZSRR do wyjścia z kryzysu gospodarczego, poważnych zmian w wewnętrznej organizacji państwa oraz do uzyskania zagranicznej pomocy. Realizacja tych reform nie mogła w żadnym wypadku naruszyć socjalistycznego modelu gospodarki oraz dominacji KPZR w życiu gospodarczym i społecznym. Przez "głasnost" trzeba rozumieć dążenie do jawności życia politycznego. Przerwanie milczenia miało stanowić zachętę dla towarzyszy partyjnych do bacznego przyglądania się różnym problemom i szukania odpowiednich rozwiązań poprzez dyskusję na ich temat. Trzeba było jednak dać ludziom możliwość swobodnej wypowiedzi, nie zagrożonej karami. Wszystko zaczęło się od partii, potem ośmieliły się mówić media, i wreszcie społeczeństwo. Okazało się wówczas, że policja i cenzura nie muszą obracać się przeciw obywatelom. "Głasnost" zapoczątkowała otwartość; zaczęto otwarcie mówić o potrzebie obalenia komunizmu. Przez "pierestrojkę" trzeba rozumieć dążenie do przekształcenia stosunków społeczno-gospodarczych w kierunku unowocześnienia gospodarki, zwalczania nadużyć, poszerzenia wolności obywatelskich. Jej celem było poza tym nawiązanie bliższych relacji ze światem zachodnim. Mianem "pierestrojki" określa się przeobrażenia, jakie w okresie 1985-1991 przechodził system komunistyczny w ZSRR. Spowodowała ona nasilenie się ruchu niepodległościowego w wielu republikach oraz radykalizację nastrojów społecznych.

Polska: Za jedno z najbardziej znamienitych wydarzeń współczesnych dziejów Polski uchodzą tzw. "obrady Okrągłego Stołu", które przebiegały w okresie od 6 lutego do 5 kwietnia 1989 roku. Był to czas, kiedy system monopartyjny z supremacją polityczną ugrupowania komunistycznego w Polsce chylił się ku upadkowi. Reprezentanci władzy, jak na przykład tamtejszy minister Czesław Kiszczak, a także ugrupowania opozycyjne, powiązane z aktywnie działającym związkiem zawodowym o nazwie ,,Solidarność", a przede wszystkim stoczniowiec - Lech Wałęsa, podjęli decyzję o wszczęciu rokowań, aby w ich następstwie doprowadzić do zapoczątkowania przeobrażeń ustrojowych, politycznych oraz gospodarczych w Polsce. Rozmowy owe określono mianem "obrad Okrągłego Stołu", co miało stać się symbolem równości dwóch obozów i szczerej woli dotarcia do konsensusu. Udział wzięło w nich kilkaset reprezentantów strony rządowej i tyleż samo obozu opozycyjnego. W czasie trwania obrad, zaakceptowano długą listę zasadniczych przeobrażeń i modyfikacji w różnych dziedzinach życia w na nowo odradzającym się kraju. Przyjęto, iż zapanuje powszechna wolność tworzenia i funkcjonowania ugrupowań politycznych oraz związków zawodowych, wolność słowa - ograniczenie, bądź też całkowite zniesienie cenzury, wybór rządzących na drodze demokratycznej, swobodne działanie wolnego rynku i egalitaryzm własności państwa i prywaty. Obradujący osiągnęli porozumienie także w takiej kwestii, iż powołane będą nowe instytucje władzy państwowej-w postaci senatu i prezydenta, a także to, że będą miały miejsce po części wolne wybory parlamentarne. W zestawieniu z dotychczasowym ustrojem państwowym, były to zatem modyfikacje fundamentalne, a co więcej, osiągnięte na drodze bezkrwawej i pokojowej. Struktura władzy państwowej została w ten sposób zmieniona w znaczący sposób. Dotychczasową politykę policyjnego monologu przekształcono w dialog polityczny. W ten sposób w Polsce zamiast gwałtownych przemian doszło do pokojowego przejścia od systemu jednopartyjnego do pluralizmu politycznego. 29 grudnia 1989 roku zatwierdzona została przez Sejm nowelizacja konstytucji, która weszła w życie 1 stycznia 1990 roku. Została przywrócona nazwa państwa: "Rzeczpospolita Polska", a także zagwarantowano swobodę w zakładaniu prywatnej działalności gospodarczej. Misję tworzenia nowego rządu powierzono członkom PZPR, gen. Czesławowi Kiszczakowi. Niestety nie udało mu się utworzyć nowego gabinetu. Tego też roku odbyły się wybory prezydenckie, w związku z tym atmosfera w kraju była bardzo napięta. Opozycja mając dostęp do "Gazety Wyborczej" i "Tygodnika Solidarność", a także telewizji ułożyła listę ludzi, którzy powinni zająć miejsce w Sejmie i Senacie. NSZZ "Solidarność" miała 161 kandydatów na posłów oraz 100 na senatorów. Już w pierwszej turze z 4 czerwca 1989 r. posłami wystali opozycjoniści, a było ich 160 oraz 92 senatorów. Tylko wybrano 3 posłów koalicyjnych, co stanowiło klęskę dla rządzących komunistów. Jego kierownictwo wyeliminowano z sejmu. Druga tura wyborów, przeprowadzona 18 czerwca 1989 roku dołożyła solidarności 7 mandatów senatorskich i 1 poselski. Bronisław Geremek kierował Obywatelskim Klubem Parlamentarnym, utworzonym w posłów i senatorów opozycjonistów. Klęska komunistów była wprost żenująca, w związku z tym wprowadzono pewne zmiany we władzy państwa: "Wasz prezydent - nasz premier". I tak prezydentem został gen. Wojciech Jaruzelski, a premierem Tadeusz Mazowiecki. Pierwszy niekomunistyczny premier po II wojnie światowej to właśnie on. Wyniki wyborów czerwcowych zostały z aplauzem przyjęte przez społeczeństwo polskie. Entuzjaści demokracji głośno i triumfalnie ogłosili "koniec komunizmu w Polsce", jak to między innymi publicznie powiedziała Joanna Szczepkowska. Teraz nastał czas odbudowy III Rzeczpospolitej Polskiej. Zmiany we władzy kraju zmierzały do zmiany ustroju politycznego z socjalistycznego w demokratyczny. A także zmierzały dużymi krokami go gospodarki rynkowej. Nastąpił trójpodział władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Polska przestała być Polską Rzeczpospolitą Ludową, a III Rzeczpospolitą z godłem w postaci orła w koronie. Istnienie III Rzeczpospolitej rozpoczęło się wraz z rokiem 1990.

Kolejną kwestią która przyczyniła się do osłabienia więzi było W lutym 1991r. Polska, wspólnie z Węgrami i Czechosłowacją uznała, że jednym najważniejszych celów polityki zagranicznej jest rozwiązanie Układu Warszawskiego, a następnie we współpracy z tymi państwami przyłączenie się do struktur euroatlantyckich. Celowi temu miało służyć utworzenie tzw. „Trójkąta Wyszehradzkiego” („Grupy Wyszehradzkiej”). W lutym 1991r. w Wyszehradzie (Visegrad) na Węgrzech doszło do spotkania przywódców tych państw i zapoczątkowania ich współpracy. Pierwszym efektem tej współpracy była decyzja wszystkich sygnatariuszy UW o likwidacji wojskowych struktur paktu od 31. 03. 1991r. 1. 07. 1991r. rozwiązane zostały struktury polityczne UW. Szereg problemów w stosunkach wzajemnych nastręczała także kwestia traktatu międzypaństwowego. Projekt strony radzieckiej, przedstawiony w marcu 1991r. został przez Polskę odrzucony, gdyż jego zapisy ograniczałyby naszą suwerenność. Po „puczu Janajewa”, stanowisko ZSRR uległo zmianie i traktat został parafowany 10. 12. 1991r. ...... na 2 tygodnie przed likwidacją ZSRR. Przejęła go Rosja, która stała się główną sukcesorką ZSRR. Po przemianach w latach 1989–1990 państwa członkowskie postanowiły, że stacjonujące w krajach Układu wojska radzieckie powinny opuścić terytorium tych państw. 25 lutego 1991 w Budapeszcie podpisano umowę o zaprzestaniu współpracy wojskowej w ramach Układu, 1 lipca 1991 w Pradze rozwiązano struktury polityczne. Oznaczało to ostateczną likwidację Układu Warszawskiego. W ten sposób doszło do rozpadu systemu komunistycznego w Europie Środkowo-wschodniej. W jednych krajach nastąpił on wolniej, drogą kompromisu, a w innych w wyniku bardziej gwałtownych przemian. Uważa się, że to przemiany do których doszło w Polsce pchnęły kraje bloku socjalistycznego do przemian.