WYKŁAD 1 – 30.09.2013

GOSPODARKA ŚWIATOWA- zbiorowość różnorodnych organizmów gospodarczych i instytucji funkcjonujących zarówno na poziomach krajowych jak i na szczeblu międzynarodowym

Zajmują się działalnością gospodarczą (pośrednio, bezpośrednio) oraz powiązane są ze sobą w pewien system poprzez sieć międzynarodowych stosunków ekonomicznych.

Spoiwem gospodarki światowej są utrzymywane i nawiązywane pomiędzy elementami składowymi międzynarodowe stosunki ekonomiczne, ulegają zmianie pod względem: zakresu, struktury rzeczowej, formy, kierunków, intensywności.

GOSPODARKA ŚWIATOWA MA DWOJAKI CHARAKTER:

• Charakter historyczny- zaistniała na określonym etapie historycznym

• Charakter dynamiczny (kategoria ekonomiczna) podlega ewolucji(podmioty, organizmy, powiązania)

PODMIOTY GOSPODARKI ŚWIATOWEJ:

• Przedsiębiorstwa krajowe(narodowe)

• Przedsiębiorstwa międzynarodowe(korporacje)

• Gospodarki narodowe poszczególnych państw wraz z instytucją państwa

• Międzynarodowe (regionalne) ugrupowania integracyjne

• Międzynarodowe organizacje gospodarcze

WIĘZY EKONOMICZNE ŁĄCZĄ PODMIOTY G.Ś

• Handlowe(eksport/import)

• Usługowe(import/eksport)

• Produkcyjne (kooperacja z partnerem zagranicznym)

• Technologiczne (korzystanie z zagranicznych licencji, współpraca naukowo techniczna)

• Kapitałowe (korzystanie z obcych kredytów, podejmowanie wspólnych inwestycji)

PRZEDSIĘBIRSTWA KRAJOWE(NARODOWE)

• PODSTAWOWY PODMIOT GOSPODARKI ŚWIATOWEJ

• Staje się podmiotem gospodarki światowej, gdy podejmuje działalność na runku zagranicznym(dowolną), nawiązuje i utrzymuje znaczące pod względem charakteru, zakresu znaczenia dla swego funkcjonowania- międzynarodowe stosunki ekonomiczne z innymi podmiotami g.ś

INTERNACJONALIZACJA – proces umiędzynarodawiania przedsiębiorstw krajowych; proces wchodzenia, stawania się podmiotami g.ś to umiędzynarodowienie przedsiębiorstw

ETAPY INTERNACJONALIZACJI:

1. Umiędzynarodowienie w sferze wymiany- zazwyczaj import/eksport. Przedsiębiorstwo wciąż usytuowane w gospodarce narodowej, ale włącza się w system międzynarodowych powiązań i zależności

2. Umiędzynarodowienie w sferze produkcji- podjęcie działalności produkcyjno-handlowej (np. podjęcie za granicą produkcji towarów)

3. Globalizacja działalności gospodarczej- całkowite umiędzynarodowienie przedsiębiorstwa i jego działalności (na 2 rynkach w wielu krajach)

MOTYWY- przyczyny podejmowania działalności poza granicami kraju:

• Rynkowe

• Kosztowe

• Zaopatrzeniowe

• Polityczne

Rynkowe: otwarcie nowych rynków i utrzymanie się na rynkach dotychczasowych

• Stagnacja na rynku krajowym

• Popyt na rynku krajowym na dany produkt zanikł ze względu na jego starzenie się

• Istnieją niewykorzystane moce produkcyjne

• Przy oligopolistycznej strukturze rynku krajowego następuje zaostrzenie konkurencji

• Rynki zagraniczne rozwijają się dynamicznie

• Zostają wprowadzone lub zaostrzone restrykcje importowe na dotychczasowych rynkach przedsiębiorstw

• Powstają ugrupowania integracyjne, intensyfikacja procesów integracyjnych

• Chęć wyprzedzenia konkurentów, efekt naśladowcy, zmniejszenie ryzyka

Kosztowe: obniżenie kosztów produkcji i zwiększenie stopy zysków

• Niższe koszty siły roboczej za granicą (siła robocza dominujący czynnik w wytworzeniu produktu), inny czynnik tańszy

• Niższe koszty surowców, gruntów, energii, niższe podatki, wydatki na ochronę środowiska, ulgi i zwolnienia celne

• Tańsze kredyty, łatwiejszy dostęp do środków finansowych, produkcja na miejscu zmniejsza koszty transportu

Zaopatrzeniowe:

• zaopatrzenie w różne importowane czynniki produkcji opłacalne gdy ich brak, cena wyższa w krajach macierzystych

• dostęp do surowców mineralnych i rolniczych (ważny dla przedsiębiorstw japońskich)

• dostęp do nowoczesnej wiedzy, zaawansowanej technologii charakterystycznych dla danego kraju a niemożliwych do wykorzystania w krajach macierzystych, do krajów rozwijających, przemieszczana produkcja wyrobów nowoczesnych

Polityczne:

• związane z polityką prowadzoną w stosunku do różnych form międzynarodowej działalności gospodarczej przedsiębiorstw, przez kraje ich pochodzenia i kraje do których jest ona skierowana

• polityka wspierania eksportu( ubezpieczenia kredytów eksportowych, ulgi podatkowe, finansowanie informacji o rynkach zagranicznych)

• kraje rozwijające- bodźce fiskalne( ulgi podatkowe, wakacje podatkowe, ulgi celne) finansowe( subsydiowanie płac, sprzedaż ziemi i budynków po obniżonej cenie)

KORPORACJE- przedsiębiorstwa prowadzące działalność gospodarczą w co najmniej dwóch krajach oraz posiadające co najmniej w dwóch krajach filie lub oddziały będące w części lub w całości własnością przedsiębiorstwa macierzystego i działającego pod jego kontrolą

KORPORACJA TRANSNARODOWA- aktywa w całości należą do przedsiębiorstwa macierzystego, zlokalizowane w co najmniej dwóch krajach

KORPORACJA WIELONARODOWA- przedsiębiorstwo macierzyste jest właścicielem tylko części aktywów korporacji, pozostałe należą do innych zagranicznych przedsiębiorstw

WYKŁAD 2

GOSPODARKI NARODOWE:

• to struktura, w której sumują się działalności przedsiębiorstw krajowych, korporacji transnarodowych

• włącza się do g.ś poprzez działalność przedsiębiorstw, korporacji

• instytucja państwa- spełnia funkcje organizacyjne i regulacyjne

• każde państwo prowadzi w tym celu określoną politykę gospodarczą

• stosunki gospodarcze z zagranicą- kontroluje i kształtuje za pomocą środków zagranicznej polityki ekonomicznej

MIĘDZYNARODOWE (REGIONALNE) UGRUPOWANIA INTEGRACYJNE

• wyraźnie wyróżniający się na tle otoczenia, względnie jednolity, nowy organizm gospodarczy obejmujący dwa kraje i więcej

• spoiwem organizmu- proces integracji gospodarczej polegający na dostosowaniu gospodarczych elementów składowych

• np. efta, cefta, acean, nafta

UGRUPOWANIA INTEGRACYJNE I ICH CHARAKTER:

• formalny(zinstytucjonalizowany)- w postaci międzynarodowego porozumienia lub organizacji gosp. lub integracyjnej, sprzyjając porozumieniom integracyjnym

• nieformalny- mogą je kraje, które nie są formalnie zorganizowane, powiązane są jednakże silnie międzynarodowymi stosunkami ekonomicznymi, które tworzą procesy integracyjne

MIĘDZYNARODOWE ORGANIZACJE GOSPODARCZE

• oddziaływają na mechanizmy międzynarodowej współpracy gosp. Strukturę, charakter stosunków ekonomicznych między podmiotami

Funkcje:

• regulacyjne- ustanawianie pewnych wzorców, zaleceń dla uczestników organizacji

• kontrolne(nadzorcze)- kraje członkowskie są poddawane nadzorowi ze strony organizacji (groźba sankcji)

• operacyjne

Światowa Organizacja Handlu- WTO

• 1stycznia 1995 zastąpiła GATT: układ ogólny w sprawie taryf celnych i handlu

• 159 członków

Międzynarodowy Fundusz Walutowy- INF

• Utworzony w 1945r.

• Obecnie 188 krajów członkowskich

• Promowanie międzynarodowej współpracy gosp.

• Wspieranie wzrostu handlu międzynarodowego

• Promowanie stabilności wymiany walut, dostarczanie środków finansowych krajom znajdującym się w trudnościach

WIĘZI EKONOMICZNE WYSTĘPUJĄCE POMIĘDZY PODMIOTAMI GOSPODARKI ŚWIATOWEJ:

• Więzi handlowe

• Usługowe

• Produkcyjne

• Technologiczne

• Kapitałowe

Więzi handlowe:

1. Eksport pośredni/bezpośredni

2. Handel tranzytowy

3. Obrót uszlachetniający

4. Handel wymienny

   1. Bartel

   2. Zakup kompensacyjny

   3. Kompensacja powrotna

   4. Off set

   5. Clearing

Eksport bezpośredni- samodzielne podjęcie przez producenta czynności związanych z przekraczaniem granicy przez towar i jego zbytem za granicą, większa możliwość kontroli transakcji

Eksport pośredni- producent dostarcza towary krajowemu eksporterowi/ krajowej filii importera, niewielkie ryzyko

Handel tranzytowy- dostawa towaru następuje bezpośrednio od eksportera z kraju ich pochodzenia do importera, ale za pośrednictwem osoby trzeciej z siedzibą w innym kraju niż te wymienione

Obrót uszlachetniający- towary wysyłane są, za granicę w celu ich obróbki, przetworzenia, naprawy i następnie wracają do kraju pochodzenia(motyw: różnice w wysokości płac np.: dotyczy odzieży)

Handel wymienny- z uwagi na ograniczone możliwości zapłaty za import, m.in. z krajami rozwijającymi się

Bartel- czysta wymiana handlowa, towary mają jednakową wartość, pełna kompensata, brak podstaw do przepływu pieniądza(bilateralny, multilateralny)

Zakup kompensacyjny- zobowiązanie eksportera do zakupu u importera określonych dóbr lub usług, 2 transakcje nie równoważą się, realizowane i finansowane oddzielnie, związek o charakterze prawnym, często do 5 lat

Kompensacja powrotna(buyback)- eksporter dóbr inwestycyjnych zobowiązuje się dokonać w przyszłości zakupu wytworzonych za ich pomocą (okres ok. 20 lat)

Offset- eksporter udziela importerowi kredytu, zobowiązuje się także pomóc w uzyskaniu dewiz na spłaty zobowiązań poprzez zakup jego towaru, organizacją sprzedaży (handel bronią, środkami transportu, om 20 lat)

Clearing- umowa pomiędzy krajami o wzajemnych dostawach towarów w określonym czasie (rozmiary, wartość dostawy, data rozliczeń, wyrównywanie sald)

WIĘZI USŁUGOWE

Usługa- świadczenie użytecznych czynności nie związanych bezpośrednio z wytwarzaniem dóbr rzeczowych

2 grupy usług:

1. Usługi niewyodrębnione ale związane z międzynarodowymi przepływami gospodarczym, w nich zawarte np. usługi handlowe związane z przygotowaniem transakcji handlowych

2. Usługi samodzielne- transportowe, turystyczne, bankowe, pocztowo

-telekomunikacyjne, kulturowe.

WZROST ZNACZENIA USŁUG W OBROTACH MIĘDZYNARODOWYCH:

• Wzrost zamożności społeczeństwa i czasu wolnego

• Wzrost produkcji towarów- rozwój usług

• Unowocześnienie sektora usług i nowe rodzaje usług

• Większa możliwość świadczenia usług na odległość

• Wzrost specjalizacji usług i rozwój wyspecjalizowanych firm usługowych

WIĘZI PRODUKCYJNE

• Powiązania kooperacyjne jako specyficzna odmiana specjalizacji produkcji

• Jako etap podziału pracy obejmujący produkcję podzespołów i części wyrobów gotowych przez z góry określonego producenta dla odbiorcy (wcześniej znanego)

• Warunek rozwoju: osiągnięcie przez współpracujące zbliżonego stopnia zaawansowania postępu technicznego i organizacji produkcji (zwykle o wysokim poziomie rozwoju techniczno-ekonomicznego) kooperacji towarzyszy często zakup licencji, a najbardziej zaawansowana forma, tworzenie korporacji

• Korporacja dwustronna, wielostronna

WIĘZI TECHNOLOGICZNE

Technologia- organizacja wiedzy służąca celom praktycznym, technika- maszyny, urządzenia

2 postacie transferu:

1. Wiedza wyst. W postaci pisanej lub niepisanej, tzw. Czysta postać technologii

2. Dobra rzeczowe- np. maszyny, urządzenia tzw. Uprzedmiotowienie postaci technologii

WIĘZI KAPITAŁOWE

• Znaczący wpływ na gospodarki i gospodarkę światową

• Międzynarodowy przepływ kapitałowy- odnotowany w bilansie płatniczym ich siły nabywczej przez zagranicę

• Podejmowany z uwagi na zysk, ryzykowane

MIĘDZYNARODOWY PODZIAŁ PRACY (MPP)

• Jest to specjalizacja poszczególnych krajów w produkcji i wymianie towarów

• Podstawa: różnice w poziomach, strukturze produkcji, specjalizacje produkcyjne krajów

• MPP jako pewien system międzynarodowych więzi gospodarczych ukształtowanych na bazie specjalizacji produkcji i realizowanych m.in. przez międzynarodową wymianę handlową

• Kierunki specjalizacji decydują o miejscu kraju w MPP

• Zjawisko historyczne, wykształcił się w następstwie społecznego podziału pracy pomiędzy podmiotami realizującymi działalność w obrębie różnych państw( doraźne powiązania pomiędzy podmiotami przekształcają się w trwałe związki, a nadwyżki towarowe ustępują produktom stanowiącym przedmiot specjalizacji)

MPP

• Ma on charakter strukturalny

• Głównym podmiotem jest państwo

• MPP może zapewnić korzyści wszystkim podmiotom gospodarczym, które w nim uczestniczą.

WYKŁAD 3 – 28.10.2013

CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE MIĘDZYNARODOWY PODZIAŁ PRACY

1. Czynniki o charakterze strukturalnym- zróżnicowane wyposażenie krajów.

• Różnice w zasobach naturalnych

• Różnice w zasobach pracy( a także obecnie różnice w wydajności pracy)

• Różnice w zasobach kapitału (produkcja kapitałochłonna lub kapitałooszczędna)

1. Czynniki techniczne (w tym przede wszystkim postęp naukowo-techniczny, obecnie główny czynnik)

2. Czynniki instytucjonalne (ustrój, polityka gospodarcza)

3. Czynniki koniunkturalne( charakter krótkookresowy, związane z wahaniami popyt-podaż na rynku międzynarodowym)

Obecnie: polityka ekonomiczna, rozwój sił wytwórczych.

SENS EKONOMICZNY MPP- poszczególne kraje mogły rozwinąć takie rodzaje produkcji w których osiągają względnie wyższą wydajność pracy, a która pozwala na lepsze

MIĘDZYNARODOWY PODZIAŁ PRACY

• TRADYCYJNY

• WSPÓŁCZESNY

TRADYCYJNY MPP

• Typ powiązań gospodarczych, wytworzonych w okresie upowszechnienia się produkcji maszynowej i wprowadzania nowoczesnych środków transportu

• Ukształtował się na przełomie XVIII i IX w

• Podział na 2grupy krajów: surowcowo-rolne, przemysłowe( specjalizacje)

• Kraje surowcowo- rolne jako źródło zaopatrzenia w surowce i towary rolnicze, rynek zbytu dla towarów przemysłowych ( kraje Afryki, Azji, ameryki Łacińskiej) stały się krajami preferencyjnymi, zależności kolonialne

• System kolonialny stworzył zależności polityczne i gospodarcze i trwałe więzi: metropolie- przemysłowe a koloniami (surowcowo-rolniczymi)

• Kraje wytwarzały artykuły surowcowo-rolne i je eksportowały, importowały-przemysłowe

• Inne czynniki: obok rewolucji przemysłowej, wywóz kapitału, migracja ludności, aktywna polityka mocarstw kolonialnych

• Dwubiegunowy podział świata na kraje lepiej rozwinięte- specjalizujące się w produkcji przemysłowej, kraje słabiej rozwinięte- specjalizujące się w produkcji surowcowo- rolniczej

• dysproporcje w rozwoju krajów

• kraje przemysłowe- wąska grupa krajów E. Zachodniej, później USA, Japonia

• Anglia uzyskała przewagę pod względem wydajności pracy i kosztów wytwarzania produktów gotowych

• Następował rozwój przemysłowej produkcji na eksport

• W latach 1820-1900 produkcja przemysłowa wzrosła 29 razy a handel 31 razy

• W II poł.XIX w. 2/3 światowej produkcji przypadało na Europę Zachodnią.

PRZYCZYNY ROZWOJU TRADYCYJNEGO MPP

• Następstwa wojen światowych, rewolucja w Rosji

• Gospodarcze skutki wielkiego kryzysu 1929-1933

• Polityczno-gospodarcze skutki II woj. Światowej

• Powstanie grupy państw socjalistycznych

• Wzrost zależności gospodarczej i politycznej krajów słabo rozwiniętych

• Rozpad systemu kolonialnego

• Zmiana układu w grupie rozwiniętych krajów, związane ze wzrostem roli ośrodków pozaeuropejskich (USA, Japonia)

• Przyspieszenie postępu technicznego

KOMPLEMENTARNOŚĆ

• Jako stan

• Jako proces

METODY ZWIĘKSZANIA KOMPLEMETARNOŚCI

• Międzynarodowa specjalizacja produkcji

• Międzynarodowa kooperacja produkcji

• Produkcja na wielką skalę

• Produkcja wielkoseryjna

Specjalizacja (produkcji i handel międzynarodowy)

• Typy międzygałęziowego

• Typu wewnątrzgałęziowego

  • O charakterze poziomym- poszczególne kraje wytwarzają odmienne wyroby w obrębie tej samej gałęzi

  • O charakterze pionowym- poszczególne kraje produkują odmienne zespoły, podzespoły itd. Tego samego wyrobu

WSPÓŁCZESNY MPP- międzynarodowy podział pracy

• Zmiany ilościowe i jakościowe

• Przeobrażenia struktury handlu i nowe formy międzynarodowej współpracy gospodarczej, ewolucja podmiotów gospodarki światowej

• Pojawienie się szybkiego rozwoju handlu wewnątrzgałęziowego

• Rozwój międzynarodowej kooperacji przemysłowej

• Zmiana struktury geograficznej obrotów międzynarodowych, wzrost roli krajów uprzemysłowionych

• Dominująca pozycja krajów rozwiniętych w całości handlu międzynarodowego

REGIONALNA STRUKTURA WSPÓŁCZESNEJ GOSPODARKI ŚWIATOWEJ- Regiony obejmujące różne grupy krajów o podobnych cechach ( w ich obrębie także grupy), np. o charakterze ekonomicznym

• Podział według ONZ:

  • Kraje i terytoria rozwinięte (Andora, Gibraltar, Islandia, Izrael, Japonia, Kanada, Lichtenstein, UE)

  • Kraje transformujące się

  • Kraje i terytoria rozwijające się

• Podział według baku światowego- kryterium dochód narodowy

  • Kraje o wysokim dochodzie

  • O wyższym średnim dochodzie

  • O niższym średnim dochodzie

  • O niskim dochodzie

• Podział wg. Międzynarodowego Funduszu Walutowego:

  • Gospodarki rozwinięte

  • Rynki wschodzące

  • Gospodarki rozwijające się

GOSPODARKA ŚWIATOWA A GOSPODARKA GLOBALNA

• Proces globalizacji-jako najbardziej zaawansowany (najwyższy), etap procesu umiędzynarodowienia działalności gospodarczej, którego cechą jest scalanie się (integrowanie) działalności gospodarczej prowadzonej przez poszczególne podmioty w skali międzynarodowej

• Gospodarka globalna- jako organiczna całość globalnych procesów gospodarczych charakteryzujących się specyficznymi cechami

• Jako pewna nowa jakość (m.in. prowadzenie działalności gospodarczej) lub pewnego rodzaju nowy organizm, system ekonomiczny o charakterze globalnym(np. globalny zasięg i sposób działania)

MIĘDZYNARODOWA INTEGRACJA GOSPODARCZA

• Procesy: globalizacji i regionalnej integracji (gospodarczej)

• Integracja- (łac. Integratio-uzupełnienie oraz integer-całkowity)- tworzenie całości z odrębnych części

• Łac. Integrare-dopełniać)- łączy się w jedną całość

• W obrębie jednego kraju( dot. Gałęzi gospodarki, regionów, itd.) w skali międzynarodowej

• Integrację należy ujmować jako proces, jako zjawisko dynamiczne

MIĘDZYNARODOWA INTEGRACJA GOSPODARCZA-jest to proces scalania, zespalania gospodarek narodowych poszczególnych państw. Jednakże nie stanowią prostej sumy elementów składowych połączony w jedną całość, lecz tworzą nową, przetworzoną wewnętrznie, czyli w znacznej mierze nową jakościowo strukturę gospodarczą.

Międzynarodowa integracja gospodarcza dokonuje się poprzez wewnętrzne i wzajemne dostosowanie się struktur gospodarczych poszczególnych krajów, tworzenie między nimi trwałych, strukturalnych powiązań gospodarczych i ich spajania

PODSTAWOWE WARUNKI ROZWOJU MIĘDZYNARODOWEJ INTEGRACJI GOSPODARCZEJ

1. Bliskie położenie geograficzne- skrócenie czasu przepływu towarów, usług, czynników produkcji i zmniejszenie jego kosztu

2. Istnienie odpowiedniej infrastruktury- głównie o charakterze technicznym, umożliwiającej dokonywanie wzajemnych obrotów gospodarczych( tj. sieci połączeń transportowych, telekomunikacyjnych, informatycznych, itd.)

3. Odpowiednia pro integracyjna polityka ekonomiczna- państw zmierzających do integracji(m.in. poprzez zniesienie ceł, ograniczeń ilościowych, administracyjnych i innych form dyskryminacji) Tworzy się często także określone struktury instytucjonalno- organizacyjne w postaci ugrupowań lub organizacji o charakterze integracyjnym.

4. Komplementarność struktur gospodarczych (wzajemne ich dopasowanie) integrujących się krajów.

• Komplementarność rzeczywista

• Komplementarność potencjalna

Jeśli jej brak dotyczy dziedzin w których szybko można doprowadzić do podziału pracy i specjalizacji- dochodzi do dostosowań strukturalnych.

1. Bardzo dużą rolę odgrywa poziom rozwoju gospodarczego i przemysłowego krajów. Im wyższy jest ogólny poziom rozwoju gospodarczego i im większy jest udział przemysłu w gospodarce krajów, tym większa jest ich potencjalna komplementarność.

INSTYTUCJONALNO- ORGANIZACYJNE FORMY MIĘDZYNARODOWYCH UGRUPOWAŃ INTEGRACYJNYCH

• Strefa wolnego handlu

• Unia celna

• Wspólny rynek

• Unia gospodarcza(unia gospodarcza i walutowa)

• Unia polityczna (unia gospodarcza i polityczna)

	Likwidacja ceł i barier ilościowych w obrotach handlowych	Wspólna zewnętrzna taryfa celna i polityka handlowa	Swobodny przepływ usług i czynników produkcji	Pełna koordynacja/ unifikacja polityki gospodarczej i walutowej; ponadpaństwowe instytucje	Pełna koordynacja/ Unifikacja polityki wewnętrznej, zagranicznej, obronnej; ponadpaństwowe organy władzy
Strefa wolnego handlu	X
Unia celna	X	X
Wspólny rynek	X	X	X
Unia gospodarcza i walutowa	X	X	X	X
unia gospodarcza i polityczna	X	X	X	X	X

Typy integracji	Przykłady ugrupowań lub powiązań integracyjnych
Międzynarodowa integracja umowna państw suwerennych(integracja równych partnerów)	EFTA, CEFTA, NAFTA, MERCOSUR ITD.
Ponadnarodowa integracja umowna państw dobrowolnie ograniczających suwerenność na rzecz instytucji integracyjnych(integracja równych partnerów)	Unia europejska
Integracja politycznie nierównoprawna tzn. politycznie podporządkowana jednemu krajowi (integracja nierównych partnerów)	W przeszłości np. Wielka Brytania i jej Kolonie, Francja i jej kolonie
Integracja gospodarcza nierównoprawna tzn. gospodarczo podporządkowana jednemu krajowi (integracja nierównych partnerów)	JW. Oraz do niedawna np. Kanada-USA, Meksyk-USA a częściowo także niektóre kraje Ameryki Środkowej

WYKŁAD V- 20.01.2014

Handel zagraniczny i jego rola w gospodarce narodowej

Wpływ handlu zagranicznego (HZ) na gospodarkę danego kraju zależy od czynników:

• Skali zaangażowania danego kraju w MPP (im aktywniej - tym handel ma większy wpływ na gospodarkę danego kraju).

• Udziału handlu zagranicznego w tworzeniu dochodu narodowego (DN).

• Roli, jaką handel zagraniczny pełni w gospodarce narodowej danego kraju.

• pasywną - sfera handlu zagranicznego jest podporządkowana realizacji ogólnonarodowych celów inwestycyjnych bądź produkcyjnych,

• aktywną - rozmiary i struktura handlu zagranicznego są podporządkowane potrzebom gospodarki narodowej, a z drugiej strony wymiana z zagranicą wpływa korzystnie na plany produkcji krajowej.

Korzyści z eksportu

1. Mikroekonomiczne:

• Dla konsumentów: poprawa jakości produktów, większe zróżnicowanie opakowań, kolorystyki, wzornictwa itp.,

• Dla przedsiębiorstw: eksporterów - korzyści skali, wzrost przychodów i zysków, rozszerzenie rynku zbytu, możliwość dostępu do segmentów rynku zagranicznego o wyższym poziomie dochodów, możliwość wydłużenia cyklu życia produktów, dywersyfikacja rynków i ryzyka.

1. Makroekonomiczne (korzyści dla państwa) :

• wzrost produkcji, pociągający za sobą wzrost/utrzymanie zatrudnienia,

• wzrost wpływów budżetowych - obowiązkowe składki ubezpieczeniowe i podatki od dochodów osobistych pracowników zatrudnionych przy produkcji eksportowej,

• umocnienie pozycji międzynarodowej,

• możliwość zmian w technice produkcji, powodująca wzrost poziomu zaawansowania technologicznego kraju,

• poprawa bilansu płatniczego państwa, dzięki środkom finansowym uzyskiwanym za sprzedane zagranica towary i usługi.

Przyczyny rozwijania eksportu

• trwałe lub przejściowe dysponowanie określonymi towarami, przy jednoczesnym niedysponowaniu tymi towarami przez inne kraje (np. względy klimatyczne, dysponowanie przejściowe, krótkookresowe), często wynikiem odmiennych poziomów rozwoju gospodarczego; dysponowanie absolutne,

• występowanie komparatywnych różnic kosztów i cen w ujęciu międzynarodowym (różnice cen jako skutek odmiennych warunków popytu, zróżnicowania poziomu kosztów), dysponowanie względne – realne lub potencjalne - eksport jako wentyl dla nadwyżek,

• efekt strategii przedsiębiorstw uwzględniającej m.in. zróżnicowanie popytu na rynkach międzynarodowych (zróżnicowanie preferencji i towarów, jako efekt celowej działalności przedsiębiorstw- towary często zróżnicowane pozornie).

Import – korzyści

• stabilizacja rynku, osiągana dzięki pojawieniu się konkurentów zagranicznych, likwidujących krajowe monopole

• wzrost konkurencji oraz nacisk na obniżanie kosztów i cen,

• dostęp do zagranicznych surowców,

• możliwość podniesienia poziomu rozwoju technologicznego kraju,

• wzrost dochodów budżetu państwa w postaci wpływów z ceł i podatków nakładanych na import.

Przyczyny rozwijania importu

• koszty produkcji zastępującej import są bezwzględnie wyższe w stosunku do zagranicy. Brak produkcji w kraju importującym – trwały – warunki klimatyczne, opóźnienie rozwoju gospodarczego, itd., przejściowy-średniookresowy, krótkookresowy.

• koszty produkcji zastępującej import są relatywnie wyższe w stosunku do zagranicy (różnice w kosztach i cenach towarów jako skutek różnic w wielkości popytu, międzynarodowe różnice poziomu kosztów),

• istnieje potrzeba zaspokojenia zróżnicowanego popytu na różnorodne towary i usługi (zróżnicowanie preferencji i towarów, jako efekt celowej działalności przedsiębiorstw).

Import wyłączny (niezbędny) ze względu na trwały brak określonych towarów, i stąd występuje strukturalna potrzeba importu.

Handel zagraniczny – trzy płaszczyzny oddziaływania:

Wpływa na:

• zmianę struktury dochodu narodowego,

• podniesienie efektywności gospodarowania,

• wielkość i dynamikę dochodu narodowego.

Wpływ handlu zagranicznego na zmianę struktury dochodu narodowego

Gospodarka zamknięta

• W krótkim okresie - w gospodarce zamkniętej niewielka możliwość zmiany struktury DN - ograniczone możliwości dokonywania inwestycji i konsumpcji z powodu braku funduszy oraz możliwości produkcyjne gałęzi dostarczających dóbr do spożycia.

• W krótkim okresie struktura DN powstającego oraz możliwości jego zmiany są ograniczone istniejącą elastycznością aparatu wytwórczego.

Obroty handlowe z zagranicą – jako czynnik uniezależniający strukturę DN podzielonego od struktury aparatu wytwórczego

Gospodarka otwarta

Y= I + K + G+ Ex – Im

Y= I + K + G + NX

gdzie :

NX= Ex – Im (eksport netto)

Ex - eksport

Im - import

Jeżeli:

• Ex < Im – to wielkość dochodu narodowego podzielonego jest większa od wielkości dochodu narodowego wytworzonego

• Ex > Im – to wielkość dochodu narodowego wytworzonego w kraju będzie większa od wielkości dochodu narodowego podzielonego

Y= I + K + G + Ex -Im

I = Y - K - G + Im - Ex

Jeżeli:

Y- K - G= O (w gospodarce zamkniętej), to I=O

I= O + Im – Ex

Czyli:

I + Ex = O + Im

• Jeśli Im > EX to I > O

• Jeśli Im < EX to I < O

• Jeśli Im = EX to I = O

W gospodarce otwartej eksport traktowany jest jak inwestycje (zagraniczne), import – oszczędności (zagraniczne). Im większa przewaga eksportu nad importem (dodatnie saldo bilansu towarów i usług) – tym mniejsze mogą być inwestycje krajowe, a im większa przewaga importu – tym mniejsze oszczędności.

HZ a zmiana struktury dochodu narodowego

• Już niewielkie otwarcie gospodarki ograniczone do tzw. importu niezbędnego stwarza możliwości zmian w strukturze DN podzielonego,

• import ten szczególnie istotny dla krajów małych i średnich (bowiem niektóre surowce nie są w nich wytwarzane i lub są wytwarzane w niedostatecznych ilościach),

• import niektórych surowców w ogóle nie wytwarzanych/wytwarzanych w niedostatecznych ilościach (np. ropy naftowej, rud metali) jest często warunkiem rozwoju gospodarczego poszczególnych krajów,

• uczestnictwo w MPP szczególnie ważne dla krajów rozpoczynających industrializację, które mają nadwyżkę surowców czy artykułów rolnych. Handel zagraniczny – umożliwia zamianę istniejących nadwyżek na brakujące urządzenia, itp.

• HZ umożliwia transformację struktury wytwarzanych w danym kraju dóbr konsumpcyjnych – jeśli nastąpią w krótkim okresie tak wielkie przesunięcia struktury popytu ludności, że krajowy przemysł tego nie będzie mógł zaspokoić i dostosować produkcję do istniejących potrzeb (np. w wyniku mody czy demonstracji),

• HZ. może rozwiązać problemy niedoborów niektórych artykułów rolnych, np. niekorzystne warunki pogodowe.

Wpływ handlu zagranicznego na wielkość dochodu narodowego

• od strony podaży – powiększa podaż towarów dostępnych w danym okresie w kraju (dodatnie saldo obrotów handlowych z zagranicą),

• od strony popytu – handel zagraniczny umożliwia zwiększenie całkowitego zapotrzebowania ponad wielkość popytu krajowego, powiększając w ten sposób wielkość dochodu narodowego wytworzonego.

Wpływ handlu zagranicznego na wielkość dochodu narodowego od strony podaży

• relacja miedzy wielkością eksportu a importu – to eksport netto, odpowiadająca mu wielkość salda bilansu handlowego ma wpływ na wielkość funduszu (tzw. absorpcja) – którą dany kraj może przeznaczyć na inwestycje i konsumpcję.

• w gospodarce zamkniętej – funduszu ten określony jest przez wielkość dóbr i usług wytworzonych w danym kraju;

• Ex/Im pozwala na zmianę wielkości funduszu; przeznaczonego na konsumpcję przy niezmienionym poziomie inwestycji lub odwrotnie,

• w przypadku, gdy Im>Ex (gdy kraj korzysta z kredytów zagranicznych) możliwe jest zwiększenie wielkości absorpcji.

Utrzymywanie nadwyżki importu nad eksportem

• Utrzymywanie przez pewien czas- istotne dla dynamiki wzrostu gospodarczego,

• Większy import niż eksport (ujemne saldo) zwiększa podaż towarów i usług dostępnych w danym kraju,

• Nadwyżka importu jest czynnikiem zwiększającym zdolności inwestycyjne kraju,

• Kraj posiada ujemne saldo handlu zagranicznego - może realizować wyższą stopę inwestycji niżby to mogło wynikać z rozmiarów akumulacji wewnętrznej;

• Źródło finansowania deficytu w obrotach zagranicznych: zasoby własnych środków płatniczych, napływ środków finansowych z zagranicy w formie pożyczek średnio- i długoterminowych, także w formie bezpośrednich i pośrednich lokat kapitału obcego.

• Źródłem finansowania tej nadwyżki mogą być kredyty zagraniczne - trzeba będzie je spłacić w przyszłości z odsetkami,

• Zwiększanie inwestycji przez zaciąganie kredytów zagranicznych jest przedsięwzięciem często praktykowanym,

• gdy są to inwestycje proeksportowe – prowadzą one w przyszłości do rozwoju eksportu i spłaty zaciągniętych kredytów i zrównoważenia bilansu,

• muszą to być inwestycje efektywne, które umożliwiają spłatę nie tylko zadłużenia, ale również odsetek od niego naliczonych,

• zwiększanie konsumpcji w drodze zaciągania kredytów zagranicznych jest przedsięwzięciem ryzykownym, chyba ze mają charakter krótkookresowy lub jednocześnie kraj rozwija inwestycje finansowane ze źródeł własnych.

• szansa dla krajów słabiej rozwiniętych gospodarczo, mniejszych

w latach 70. przed problemem niewywiązywania się z zagranicznych zobowiązań stanęło wiele krajów – światowy kryzys zadłużenia.

Zagrożenia:

• powstawanie zobowiązań finansowych wobec zagranicy (aby się z nich wywiązać kraj w długim okresie musi posiadać w dłuższym okresie nadwyżki eksportu nad importem, w celu ich spłaty). Gdy tak nie będzie to kraj będzie musiał zaciągać kredyty na spłatę zadłużenia, lub rokowania w celu odroczenia płatności.

• obsługa długu – to cena jaką dany kraj zapłaci za możliwość skorzystania z zagranicznego finansowania wzrostu krajowej konsumpcji i inwestycji.

Wpływ handlu zagranicznego na wielkość dochodu narodowego od strony popytu

Ujęcie Keynesa:

• istnienie wolnych mocy wytwórczych,

• wielkość powstającego dochodu określona przez wielkość popytu (określona przez wielkość środków przeznaczanych na inwestycje i konsumpcję – gospodarka zamknięta),

• gospodarka otwarta – wielkość popytu i dochodu narodowego zależy od poziomu eksportu i importu.

Zależność pomiędzy importem a zmianami poziomu DN

• zmiany importu powiązane ze zmianami poziomu DN – wzrost DN, wzrost zapotrzebowania na import, wzrost wynagrodzeń, wzrost popytu na artykuły zagraniczne.

• wzrost importu w różnej proporcji do przyrostu popytu,

• krańcowa skłonność do importu – relacja określająca przyrost importu
  do przyrostu powodującego go dochodu,

ks im = ∆Im

∆Y

ks im - krańcowa skłonność do importu,

∆Im - przyrost importu

∆Y - przyrost dochodu narodowego

Zależność pomiędzy przyrostem DN a eksportem

• wzrost DN jest spowodowany wzrostem popytu krajowego (np. wzrost wydatków budżetowych) – to może nastąpić spadek eksportu,

• wzrost DN w wyniku wzrostu popytu z zagranicy – wzrost dochodu powiązany ze wzrostem eksportu,

• wzrost eksportu wiąże się ze wzrostem DN jeśli wiąże się także ze zwiększeniem konkurencyjności towarów.

Wpływ handlu zagranicznego na wielkość dochodu narodowego od strony popytu

W gospodarce rynkowej charakteryzującej się niepełnymi możliwościami produkcyjnymi:

• rezerwy aparatu produkcyjnego,

• wolne zasoby pracy.

• będącej efektem przewagi podaży nad popytem w przypadku wystąpienia określonych impulsów gospodarczych może być uruchomiony mechanizm mnożnikowy.

• Mechanizm mnożnikowy – powoduje zwiększenie dochodu narodowego w skali większej aniżeli wynikałoby to bezpośrednio z wielkości impulsu, czyli jeśli wzrost inwestycji, które stały się impulsem mnożnikowym wyniesie np. 1000, to przyrost dochodu może być większy od 1000.

• Warunkiem powstania efektów mnożnikowych jest – zwiększenie popytu konsumpcyjnego.

Impulsy sprzyjające tworzeniu dodatkowego popytu

Gospodarka zamknięta

• inwestycje autonomiczne – podejmowane bez związku z bieżącą sytuacją danej gospodarki, są podejmowane przez przedsiębiorstwa publiczne, aby stworzyć dodatkowy popyt.

• przyrost wydatków budżetowych państwa – na realizację określonych projektów (robót publicznych, aktywizację rolnictwa, zbrojenia) służą do osiągnięcia celów społecznie użytecznych. W warunkach załamania gospodarki z myślą o stworzeniu popytu.

• spadek podatków,

• tzw. konsumpcja autonomiczna.

• Mierniki te wskazują, jaki jest udział handlu zagranicznego w tworzeniu (stopa eksportu) i podziale (stopa importu) dochodu narodowego.

Mnożnik inwestycyjny

Mnożnik eksportowy

Przepływy czynników produkcji

Przepływy czynników produkcji – przyczyny:

• Międzynarodowe przepływy czynników produkcji: zakres - kapitał, praca, ziemia – w tym tkwiące w niej zasoby naturalne; także transfer wiedzy technicznej.

• Koszty międzynarodowego przepływu towarów i czynników produkcji – to koszty transportu, koszty komunikowania się partnerów i różnego rodzaju koszty związane z pokonywaniem barier zagranicznej i międzynarodowej polityki ekonomicznej.

Korzyści z wywozu czynników produkcji:

• Uzyskanie wyższej stopu zysku.

• migracja siły roboczej – różnica w poziomie płacy między krajem a zagranicą,

• wywóz kapitału – za granicą wyższy zysk,

• różnica między płacą czy stopą zysku musi być na tyle istotna, aby mogła równoważyć niedogodności (ryzyko).

• Czynniki te nie są możliwe do zastosowania na rynku wewnętrznym (np. w warunkach strukturalnego bezrobocia, w okresie depresji gospodarczej – wolny kapitał, wykazuje większą gotowość do przeniesienia się za granicę).

Międzynarodowa migracja siły roboczej

Międzynarodowa migracja siły roboczej - przenoszenie się przez granicę ludności na okres nie krótszy niż jeden rok (wg. definicji ONZ).

• imigracja – napływ do danego kraju na pobyt stały lub długookresowy ludzi zamieszkujących dotychczas w innym kraju,

• emigracja - opuszczenie przez ludzi ich dotychczasowego pobytu
  i stałe lub długotrwałe osiedlenie się w innym kraju.

• udział obywateli innych państw w UE-27 – 6,6%, tj. 33,3 mln osób w 2011 r.,

• 20,5 mln osoby spoza UE,

• pracownicy wysłali z UE 31,2 mld euro w 2010 r., w 2004 19,4 mld euro (ok. 72% do krajów spoza UE), głównie z Włoch, Niemiec, Francji, Holandii (ok. 68% całkowitej wartości przekazów).

Przyczyny migracji:

• ekonomiczne,

• pozaekonomiczne.

Konsekwencje ekonomiczne migracji siły roboczej

• dla kraju eksportującego siłę roboczą,

• dla kraju przyjmującego imigrantów.

Skutki migracji siły roboczej Dla kraju emigracji

Pozytywne

• zwiększenie możliwości zatrudnienia części pracowników, do tej pory bezrobotnych,

• zmniejszenie poziomu bezrobocia i gęstości zaludnienia,

• transfer zarobków do kraju pochodzenia emigrantów przynosi gospodarce kapitał inwestycyjny, przyczynia się do podniesienia stopy życiowej rodzin emigrantów, wpływa korzystnie na poprawę bilansu płatniczego kraju ich pochodzenia,

• gospodarka zyska, jeśli część pracowników zatrudnionych za granicą powróci do kraju – korzysta się wówczas z ich podwyższonych kwalifikacji, zgromadzonego za granicą kapitału inwestycyjnego („cyrkulacja mózgów”).

Negatywne

• utrata części najbardziej wartościowych, przedsiębiorczych
  i wykwalifikowanych pracowników (kraje pochodzenia ponoszą koszty ich kształcenia i szkolenia),

• tzw. "drenaż mózgów", często wspierany dogodnymi dla takich imigrantów przepisami imigracyjnymi,

• zniekształcenie struktury wiekowej ludności, szczególnie na obszarach wiejskich.

Skutki migracji siły roboczej dla kraju imigracji

Pozytywne

• szybkie zaopatrywanie się w fachowych i wysoko wykwalifikowanych pracowników, są to często ludzie młodzi, którzy wykształcenie zdobyli w kraju macierzystym, na koszt podatnika,

• w przypadku deficytu siły roboczej, imigranci mogą szybko zapełnić lukę na rynku pracy, która mogłaby stanowić barierę wzrostu,

• kraj przyjmujący zyskuje nieraz ich unikatowe kwalifikacje, często robotnicy-imigranci mogą ożywić zawody, które zostały zarzucone,

• imigranci mogą być zatrudniani na stanowiskach, których objęciem nie są zainteresowani obywatele, a są one niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania gospodarki i państwa.

Negatywne:

• koszty o charakterze społecznym, gospodarczym, administracyjnym, politycznym,

• konieczność zapewnienia odpowiedniej infrastruktury, takiej jak: mieszkania, opieka zdrowotna, świadczenia socjalne, usługi edukacyjne (np. finansowanie kursów nauki języka),

• koszty społeczne i polityczne nieprzystosowania imigrantów – np.: wzrost przestępczości, powstawanie w biedniejszych dzielnicach miast – gett narodowych czy też niezaakceptowanie przez społeczeństwo (wzrost nienawiści do cudzoziemców),

• imigranci stanowią konkurencję dla miejscowej siły roboczej,

• w przypadku bezrobocia – imigranci mogą wywoływać konflikty społeczne,

• negatywne skutki dla bilansu płatniczego – obciążeniem są wydatki z tytułu przekazów imigrantów do ich rodzinnych krajów.

Międzynarodowy transfer technologii

• Międzynarodowy transfer (przepływ) technologii – przenoszenie w skali międzynarodowej dorobku intelektualnego powstałego
  w wyniku prowadzonych w różnych krajach badań podstawowych
  i stosowanych, a także doświadczeń zgromadzonych w toku procesów produkcyjnych oraz działalności marketingowej i usług posprzedażnych.

• Technologia w wąskim ujęciu – oznacza konkretną wiedzę techniczną
  o charakterze aplikacyjnym - umiejętność zastosowania jej w produkcji określonych wyrobów (np. komputerów, telewizorów). Dostęp do niej uzależniony jest od spełnienia szeregu warunków handlowych i prawnych, niekiedy politycznych.

• Technologia w szerokim ujęciu – to ogólna wiedza techniczno-organizacyjna, dotycząca danej działalności gospodarczej lub dziedziny techniki (np. telekomunikacji); to całokształt wiedzy techniczno-organizacyjnej jaką dysponuje dany kraj.

• Wiedza techniczna (rozumiana szeroko) – to wiedza o tym, jak efektywnie stosować określone środki dla osiągnięcia pewnych celów.

• Przedmiotem wiedzy technicznej jest stosowanie środków materialnych dla wytwarzania produktów i usług. Obejmuje także część wiedzy
  o kierowaniu ludźmi, gdyż wykorzystywanie środków materialnych zawiera działania obsługujących je i współpracujących ze sobą ludzi.

Ze względu na poziom wiedzy technicznej rozróżniamy:

• wiedzę szczegółową – dotyczącą ściśle określonych produktów lub procesów produkcji; nadaje się bezpośrednio do praktycznego zastosowania lub wymaga przedtem przetworzenia, uzupełnienia
  (np. wynalazki, projekty inwestycyjne, drobniejsze propozycje racjonalizatorskie, know-how – tj. wiedza techniczna nie chroniona prawami wyłącznymi i utrzymana w tajemnicy przez jej posiadacza),

• wiedzę ogólną – zawsze wymagająca przetworzenia (m.in.
  o właściwościach metali, o przemianach energii, itp.).

Międzynarodowa operacja licencyjna – polega na udzieleniu przez nadawcę z jednego kraju odbiorcy w innym kraju zezwolenia na korzystanie ze ściśle określonej, szczegółowej wiedzy technicznej wraz z jej przekazaniem (o ile odbiorca już jej wcześniej nie uzyskał).

Zezwolenie to nosi nazwę licencji, a prawa i obowiązki licencjodawcy i licencjobiorcy są określone w umowie licencyjnej.

• Udzielenie licencji podobne jest do dzierżawy rzeczy – licencjodawca zachowuje sobie prawo własności do przekazanej przez siebie wiedzy technicznej, a licencjobiorca – może z niej korzystać.

• Operację licencyjną należy odróżniać od odstąpienia (w drodze sprzedaży lub darowizny) patentu, kiedy następuje przeniesienie prawa własności do wynalazku - cesja.

Licencje:

• mogą dotyczyć wyłącznie opatentowanych wynalazków - tzw. licencje patentowe,

• mogą obejmować wynalazki, wzory użytkowe, wiedzę know-how, ich kombinację – to tzw. licencje mieszane.

Licencje:

• wyłączne – licencjodawca udziela praw tylko jednemu licencjobiorcy
  i zobowiązuje się do nieudzielania licencji innym, sam zachowuje pełne prawo do korzystania z przekazanej przez siebie wiedzy,

• niewyłączne – przenoszenie uprawnień na kilka osób.

Licencje:

• Pełne – licencjobiorca może korzystać z tej wiedzy w takim samym zakresie jak jej posiadacz,

• Niepełne – zakres wykorzystywania przez licencjobiorcę uzyskanej wiedzy technicznej jest zawężony.

Consulting międzynarodowy:

• Udostępniana wiedza jest – przynajmniej w części – tworzona po zawarciu odpowiedniej umowy.

Na consulting składa się:

• odpłatne wykonanie jakiegoś projektu technicznego lub /i

odpłatne doradztwo przy wyborze projektu, urządzeń inwestycyjnych, lub przy wyborze składu załogi do nowego zakładu produkcyjnego, itp.

Kanały międzynarodowego przepływu wiedzy technicznej:

• Międzynarodowy przepływ (transfer) zachodzi wtedy, gdy dana wiedza, znana określonej osobie lub grupie osób (nadawcy) w jednym kraju, staje się znana jakiejś osobie lub grupie osób (odbiorcy)
  w innym kraju w sposób inny, niż całkowicie niezależne badania, poszukiwania, itp.

• Każdy proces rozumiany z punktu widzenia zdolności do przenoszenia wiedzy technicznej – to kanał przepływu.

• Międzynarodowy przepływ wiedzy technicznej - to zbiór takich kanałów.

• międzynarodowe operacje licencyjne (bierne, czynne),

• sprzedaż patentów za granicę,

• consulting międzynarodowy,

• korzystanie z zagranicznej literatury technicznej,

• sprowadzanie zagranicznych produktów jako wzorców i ich kopiowanie,

• wywiad gospodarczy, kształcenie studentów za granicą,

• szkolenie pracowników za granicą lub przez zagranicznych specjalistów w kraju, międzynarodowe konferencje, sympozja,

• międzynarodowa kooperacja przemysłowa,

• międzynarodowe inwestycje bezpośrednie i współpraca techniczna wewnątrz przedsiębiorstw transnarodowych,

• handel międzynarodowy (gotowe obiekty, inne nowoczesne produkty),

• międzynarodowe targi i wystawy przemysłowe; migracja ludności.

Formy międzynarodowego transferu technologii

Transfer technologii w skali międzynarodowej może następować
w warunkach:

• handlowych,

• niehandlowych.

Międzynarodowy przepływ kapitału

• Przepływ kapitału (szerokie znaczenie) – wszelki odnotowywany w bilansie płatniczym ruch kapitału przez granicę.

• Podmioty: przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe, banki komercyjne, budżety różnych szczebli, bank centralny.

• Przepływ kapitału (wąskie znaczenie) – podejmowany z motywu zysku, przez inne podmioty niż bank centralny.

Przyczyny

• Tradycyjne:

• osiąganie wyższej stopy zysku za granicą,

• zapewnienie rynków zaopatrzenia (surowce, materiały do produkcji – ciągłość dostaw),

• rozszerzenie rynków zbytu,

• bezpieczeństwo lokat,

• chęć zneutralizowania negatywnych skutków zmian kursów walutowych,

• względy podatkowe (np. ulgi dla inwestorów),

• wykorzystanie przewagi technologicznej,

• produkcja dla przedsiębiorstwa macierzystego.

• Współczesne:

• procesy integracyjne,

• ożywienie gospodarcze,

• przejęcia i fuzje.

Przepływ kapitału o charakterze ekonomicznym:

• różnice w krańcowej efektywności kapitału rzeczowego,

• różnice w dochodach uzyskiwanych od kapitału pieniężnego,

• kwestia ryzyka.

Przepływ kapitału o charakterze politycznym i humanitarnym:

• chęć pomocy zagranicy (dary, subsydia, zwrotna pomoc gospodarcza, zapłata reparacji, odszkodowań).

Typy transferów

• nieodpłatne i bezzwrotne (jednostronny ruch kapitału) – przekazanie przez kraj dokonujący transferu części swego dochodu narodowego, np. bezzwrotna pomoc materialna, wyrównanie strat wojennych,

• nieodpłatne, ale zwrotne – mają charakter pomocy, występują jako nie oprocentowane pożyczki finansowe dla krajów słabiej rozwiniętych,

• odpłatne i bezzwrotne – rzadkie, tzw. wieczny kredyt,

• odpłatne i zwrotne – najczęściej występujące, w formie oprocentowanych kredytów oraz lokat majątkowych za granicą (przynoszą dochód).

Okres międzynarodowych przepływów kapitału:

• krótkoterminowe (krótkookresowe) – okres lokaty nie przekracza 1 roku (lokowanie i wycofywanie wkładów na rachunkach w bankach zagranicznych dokonywane przez banki, przedsiębiorstwa, osoby prywatne. Inne: krótkoterminowe kredyty kupieckie (przyznawane wzajemnie przez przedsiębiorstwa), krótkoterminowe kredyty bankowe (udzielane zagranicznym bankom, przedsiębiorstwom).

• długoterminowe – okres dłuższy niż jeden rok (akcje, obligacje). Lokaty w papierach wartościowych o charakterze inwestycji bezpośrednich lub pośrednich (portfelowych).

Kryterium dokonania transakcji przez podmioty działające w różnych sektorach gospodarki:

• pieniężny (sektor bankowy, sektor centralnych instytucji monetarnych),

• niepieniężny (sektor osób prywatnych, sektor przedsiębiorstw, sektor rządowy).

Typowe przepływy kapitału między:

• krajowymi i zagranicznymi przedsiębiorstwami (kredyty kupieckie, BIZ),

• krajowymi i zagranicznymi bankami komercyjnymi (transakcje kredytowe),

• krajowymi i zagranicznymi instytucjami rządowymi (m.in. w formie kredytów),

• krajowymi podmiotami i międzynarodowymi instytucjami finansowymi (instytucje o zasięgu światowym: Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju tj. Bank Światowy, o zasięgu regionalnym: Europejski Fundusz Współpracy Walutowej, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, Europejski Bank Inwestycyjny, Azjatycki Bank Światowy),

• krajowymi podmiotami i zagranicznymi rynkami papierów wartościowych.

Transfer kapitału w sektorze publicznym – formy:

• dotacje (dary)nie są to międzynarodowe ruchy kapitału w sensie stricto,

• transfery warunkowozwrotne,

• kredyty.

• kredyty długoterminowe – kredyty państwowe (na podstawie umów zawieranych między państwami), także jako kredyty wiązane (cechy: długoletnia karencja spłaty, niskie oprocentowanie, dotyczy najczęściej dóbr inwestycyjnych). Brak rentowności zastępowany motywem politycznym.

• średnioterminowe i krótkoterminowe „oficjalne” ruchy kapitału – podmioty: banki centralne, działalność nie jest nastawiona wyłącznie na korzyści ekonomiczne.

Charakter międzynarodowego przepływu kapitału

• autonomiczne – dokonywane przez podmioty niezależnie od innych transakcji w bilansie płatniczym, aby zmienić ich międzynarodową pozycję wierzycielską (dłużniczą)

• indukowane (wyrównawcze) – obejmują transakcje, stanowiące pasywne dopasowanie się określonych pozycji w bilansie kapitałowym do transakcji bieżących lub autonomicznych ruchów kapitału.

„Normalny ruch kapitału” – kapitał przepływa do kraju w którym stopa procentowa jest wyższa

Kierunek przepływu kapitału

• eksport kapitału – tzw. obroty aktywne

• import kapitału – obroty pasywne

Zagraniczne inwestycje bezpośrednie:

Zagraniczna inwestycja bezpośrednia polega na uzyskaniu przez rezydentów jednego kraju kontroli nad przedsiębiorstwem zlokalizowanym w innym kraju.

• nabycie pakietu akcji dającego prawo do kierowania istniejącym przedsiębiorstwem,

• całkowitego przejęcia firmy,

• zbudowania przedsiębiorstwa od podstaw (tzw. greenfield investment).

• Całkowite przejęcie firmy – celem inwestycji pozyskanie miejscowej technologii, chęć wyeliminowania konkurenta i przejęcie rynku, skrócenie czasu zwrotu zaangażowanego kapitału, przyspieszenie wejścia na rynek, strategia naśladownictwa. Podejmowane w branżach dojrzałych i stagnacyjnych.

• Wybudowanie przedsiębiorstwa od podstaw – przychylniejsze nastawienie rządu do tej formy ZIB (nowe miejsca pracy), korzyści integracyjne, możliwość zastosowania specyficznej technologii, podejmowane w przemysłach innowacyjnych i rozwijających się.

• ta forma wywozu obejmuje nie tylko transfer wartości, lecz transfer ten uzupełniony jest transferem technologii, know-how, technik zarządzania,

• przedsiębiorstwo dokonujące ZIB staje się przedsiębiorstwem wielonarodowym,

• ZIB dokonują się głównie w ramach korporacji transnarodowych.

Inwestycje portfelowe:

• inwestycje portfelowe – polegają na zakupie akcji, obligacji lub innych papierów wartościowych w celu uzyskiwania dochodów (przesyłane w formie dywidend, procentów).

• motyw: chęć uzyskania zysku z inwestycji (odsetek lub dywidend wyższych niż w kraju),

• popularne w XIX w. i na początku w. XX, zakup przez inwestorów zagr. obligacji emitowanych przez bank centralny (rząd kraju) – ważne źródło akumulacji; swoje obligacje sprzedawały w krajach europejskich: USA, Argentyna, inne kraje Ameryk,

• obecnie: zakup akcji zagranicznych przedsiębiorstw, z uwagi na stabilizację gospodarek krajów, postęp w zakresie telekomunikacji - przejrzystość,

• teoria portfolio: inwestor może osiągnąć wyższą stopę zysku przy danym ryzyku lub daną stopę zysku przy mniejszym ryzyku w sytuacji, gdy dysponuje portfelem akcji zróżnicowanych w ściśle określony sposób: iż spadkowi stopy zysku z części z nich będzie prawdopodobnie towarzyszył wzrost stopy zysku pozostałych.

• wzrost znaczenia inwestycji portfelowych jako formy wywozu do krajów rozwijających się.

Skutki przepływu kapitału dla kraju przyjmującego:

• powiększenie środków pieniężnych, kraj może przeznaczyć dodatkowe środki na zwiększenie nakładów inwestycyjnych, konsumpcji,

• przyrost importu towarów i usług, zwiększenie popytu na towary i usługi,

• dodatkowy strumień dochodów pieniężnych w walucie krajowej – zwiększenie obiegu pieniężnego – wzrost cen w zależności od stanu zatrudnienia i mocy produkcyjnych (wykorzystanie mocy pr. – obniżenie jednostkowych kosztów produkcji),

• wzrost cen – powoduje wzrost zysków, przedsiębiorstwa są skłonne do rozszerzania produkcji krajowej, ograniczają eksport – negatywne implikacje dla bilansu handlowego kraju,

• wzrost cen – wzrost importu, gdy ceny towarów importowanych są niższe, wzrost popytu, wzrost importu, ostatecznie – wzrost importu przewyższy dopływ środków,

• wzrost rezerw dewizowych kraju przyjmującego,

• przywóz kapitału, tj. „oszczędności zagranicznych” – możliwość zwiększenia stopy inwestycji nad poziom akumulacji wewnętrznej, dodatkowych przyrost dochodu narodowego.

Skutki przepływu kapitału dla kraju wywożącego kapitał

• zmniejszenie kwoty oszczędności pieniężnych dla finansowania inwestycji, tworzenia „kapitału” – przepływ kapitału jako czynnik zwalniający tempo wzrostu gospodarczego,

• przy niepełnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych – eksport kapitału może pobudzić ogólną działalność gospodarczą, im eksport jest wyższy – tym szybciej rozszerzenie eksportu inicjuje pobudzenie aktywności gospodarczej,

• jeśli kraj wywozi kapitał – lokaty w zagranicznych papierach wartościowych – w niewielkim stopniu pobudza eksport towarów,

• dochody z zagranicy w formie procentów i dywidend – zamiana na efektywny popyt na towary importowane, zgłaszany przez podmioty z kraju wywożącego, niekiedy nadwyżka importu nad eksportem, a w rezultacie negatywnie oddziaływuje na tempo wzrostu gospodarczego, dodatkowy import może stanowić konkurencję dla przemysłu krajowego.

Skutki ZIB dla kraju przyjmującego

• napływ kapitału i nowoczesnej technologii,

• zwiększenie zasobów kapitału (funduszu inwestycyjnego), wielkości produkcji, dochodu,

• w długim okresie – odpływ kapitału w formie transferu zysku do p. macierzystego,

• transfer technologii, know-how, umiejętności menedżerskie (modernizacja gospodarki w kraju przyjmującym),

• poprawa konkurencyjności gospodarki (innowacyjność, konkurencyjność eksportu, itd.),

• jeśli technologia jest zbyt nowoczesna – wpływ niezauważalny (w krajach rozwijających się),

• filia przedsiębiorstwa wielonarod. zwiększa konkurencję na rynku i zmusza innych przeds. do efektywniejszego wykorzystania zasobów,

• normalizacja sytuacji rynkowej,

• wpływ na rynek pracy: wybudowanie przeds.: zwiększenie zatrudnienia (efekt bezpośredni), także u lokalnych dostawców (efekt pośredni) – ograniczenie bezrobocia w kraju przyjmującym.

• przejęcie przedsiębiorstwa – często racjonalizacja zatrudnienie, zwolnienia. Wyparcie z rynku miejscowego przedsiębiorstwa – utrata miejsc pracy, inwestor traktuje import jako źródło zaopatrzenia.

• wpływ na bilans płatniczy: poprawa w krótkim okresie-napływ kapitału, w średnim i długim- zyski z inwestycji mogą przekroczyć jej wartość (pogorszenie bp),

• poprawa bilansu: jeśli produkcja filii zastępuje dotychczasowy import do danego kraju (firma Opel), wzrost eksportu,

• filie mogą stosować praktyki monopolistyczne dla opanowania rynku (np. sprzedawanie usług po zaniżonych cenach – supermarkety), wyparcie niektórych miejscowych firm, lecz: mało efektywne krajowej firmy przestają funkcjonować,

• zagrożenie suwerenności gospodarczej: inwestycja w dziedzinach uznawanych za strategiczne (energetyka, linie lotnicze, porty morskie, stacje radiowe i telewizyjne),

• kryzysy na rynkach finansowych (kapitał spekulacyjny),

• eliminowanie rodzimych producentów z rynku,

• ograniczenie konkurencji (pozycja monopolistyczna),

• nadmierna eksploatacja surowców naturalnych,

• degradacja środowiska naturalnego (transfer „brudnych technologii).

Skutki ZIB dla kraju wywożącego kapitał

• zmniejszenie oszczędności pieniężnych na finansowanie inwestycji,

• bilans płatniczy: poprawa poprzez napływ dochodów z inwestycji przekazywanych z filii, pogorszenie: transfer środków wykorzyst. do budowy nowego lub zakupu zakładu, gdy inwestycja zastąpi dotychczasowy eksport na dany rynek, gdy inwestor zastąpi dotychczasową produkcję w kraju macierzystym eksportem z kraju goszczącego,

• rynek pracy: wzrost zatrudnienia – gdy wzrastają zakupy na potrzeby filii w kraju wysyłającym, także gdy filia kupuje w kraju macierzystym półfabrykaty lub części zamienne, negatywny: rozpoczęcie produkcji spowodowało jej zaprzestanie w kraju wysyłającym,

• zdobywanie nowych umiejętności – przeniesienie do kraju wysyłającego.

Funkcje pieniądza:

• Miernik wartości,

• Środek płatniczy,

• Środek cyrkulacji (towarów i usług),

• Środek tezauryzacji.

Waluty międzynarodowe

wszystkie rodzaje pieniądza powszechnie i w długim okresie używane we wzajemnych rozliczeniach przez kraje trzecie (z których żaden nie jest emitentem) i pełniącego w nich:

• Funkcję miernika wartości - wyraża rzeczywistą wartość towarów i czynników wytwórczych wymienianych między podmiotami.

• Środka płatniczego- zwalnia podmioty gospodarcze od zobowiązań zagranicznych.

• Środka gromadzenia rezerw. -jeśli władze monetarne, podmioty rynkowe, publiczne, prywatne różnych krajów utrzymują aktywa finansowe, gdy podmioty gospodarcze dążą do eksportu w zamian za wpływy w tej walucie, państwa – nadwyżkę płatniczą.

Waluta międzynarodowa – rodzaje

• Emitent:

• złoto,

• pieniądz narodowy kreowany przez narodowe władze monetarne,

• pieniądz międzynarodowy kreowany przez międzynarodowe instytucje finansowe.

Zasięg (skala) realizowania funkcji waluty miedzyn.

• waluty regionalne – pieniądz narodowy będący walutą międzynarodową o zasięgu regionalnym.

• waluty światowe – pieniądz narodowy o zasięgu światowym.

• Pieniądz światowy – pieniądz służący do wyrównywania sald bilansów płatniczych (złoto, waluty światowe, specjalne prawa ciągnienia).

• Pieniądz regionalny – jest walutą międzynarodową o zasięgu regionalnym.

Rozliczenia międzynarodowe - Regulowanie powstałych między podmiotami znajdującymi się w różnych krajach, należności i zobowiązań pieniężnych z tytułu obrotu handlowego, usługowego, kapitałowego i świadczeń jednostronnych (nieodpłatnych).

1, Kompensata całościowa – dwa podmioty dokonują zakupów na taką samą kwotę.

• Barter – transakcja kupna-sprzedaży dokonuje się bez udziału pieniądza (wymiana towar za towar).

• Transakcje równoległe – dwa oddzielne kontrakty: kupna i sprzedaży, rozliczenia oddzielnie, wartość kontraktów taka sama, zawarcie wzajemnie uwarunkowane.

• Kompensaty częściowe – nie równowartość transakcji kupna-sprzedaży, może wystąpić częściowe rozliczenie się za pomocą pieniądza.

• - transakcje wzajemne – zawierane z inicjatywy kraju, który ma niedostatek środków płatniczych.

• - kontr dostawy – sprzedaż obiektu (fabryka pod „klucz”) w zamian za dostawy wytworzonych wyrobów.

• - umowa offsetowa – warunkiem zawarcia kontraktu jest dokonanie zakupu w kraju, np. surowców.

2, Wielostronne transakcje kompensacyjne – partner z kraju rozwiniętego dostarcza dobra inwestycyjne do kraju mniej rozwiniętego gospodarczo (monopol handlu zagranicznego), który wywozi mniej zaawansowane wyroby do kraju rozwijającego się (taka sama wartość). Kontrahent sprzedaje należności uzyskane w kraju rozwijającym się – partnerowi z kraju rozwiniętego.

Kurs walutowy – cena płacona w walucie krajowej za jednostkę waluty obcej lub cena jednostki waluty krajowej wyrażona w walucie obcej.

Funkcja kursu walutowego

• informacyjna – informuje osoby fizyczne, prawne o cenie walut obcych, pomocna w podjęciu decyzji gospodarczych

• cenotwórcza – przenoszenie zagranicznego poziomu i relacji cen na układ krajowy (możliwość porównywania cen krajowych z zagranicznymi).

Poziom kursu walutowego

• relacja popytu do podaży walut obcych na rynku krajowym,

• różnica w poziomie cen w kraju i za granicą,

• polityka państwa (zakres wymienialności, rodzaj prowadzonej polityki kursowej).

Zmiana kursu waluty

1, Zjawisko rynkowe:

• deprecjacja (spadek kursu)

• aprecjacja (wzrost kursu)

2, Decyzja urzędowa :

• dewaluacja

• rewaluacja

Władze monetarne danego kraju mogą zdecydować się na:

• jednorazową obniżkę poziomu kursu jego waluty narodowej (dewaluacja)

• jednorazową podwyżkę poziomu kursu jego waluty narodowej (rewaluacja).

Systemy kształtowania się kursów walutowych

• kurs arbitralny – cena pieniądza danego kraju/grupy krajów ustalona przez odpowiednie władze wobec pieniądza innego kraju i nie ulegająca zmianom w dłuższym okresie.

• kurs stały – cena pieniądza danego kraju i/lub grupy krajów wyrażona w pieniądzu innego kraju, odpowiednia władza monetarna (najczęściej bank centralny) jest zobowiązana utrzymywać wahania kursu w pewnych granicach (np. +-1%) , granice wahań kursu mogą być rozszerzane lub zwężane.

• kurs zmienny – cena pieniądza danego kraju i/lub grupy krajów wyrażona w pieniądzu innego kraju, odpowiednia władza monetarna kontroluje wahania tego kursu lub pozostawia pełną swobodę.

Rynek walutowy – to zespół reguł i instytucji pozwalających dokonać wymiany pieniądza jednego kraju na pieniądz innego kraju; dokonuje się transakcji kupna lub sprzedaży walut na dowolny termin.

Uczestnicy rynku walutowego

• banki komercyjne działają na rynku międzybankowym (banki zarabiają na różnicy kursu sprzedaży i kursu kupna, dokonują transakcji na własny rachunek, lub na rachunek swoich klientów)

• przedsiębiorstwa i osoby fizyczne (inwestorzy na giełdach zagranicznych, turyści),

• inne instytucje finansowe, np. fundusze inwestycyjne, firmy ubezpieczeniowe,

• spekulanci walutowi- zarabiają na zmianach kursów, jeśli potrafią trafnie je przewidzieć.

• odrębna kategoria uczestników: banki centralne i administracja skarbu państwa (np. Ministerstwo Finansów), motywem ich działania jest realizacja celów gospodarczych, władze dokonują zakupu potrzebnych walut zagranicznych na spłatę zadłużenia zagranicznego, itd.

Cechy rynku walutowego:

1. Rynek ten nie jest umiejscowiony geograficznie, pieniądz krajowy może być wymieniany na pieniądze zagraniczne w różnych częściach globu (np. rynek funta brytyjskiego obejmuje transakcje dokonywane tą walutą np. w Nowy Jorku, itd).

2. Rynek funkcjonuje całą dobę ze względu na różnice czasu. Główne centra walutowe to: Londyn (ok. 30% transakcji), Nowy Jork i Tokio (obsługujące razem ok. 30% transakcji), ponadto: Zurych, Frankfurt, Paryż, Bejrut, Hongkong, Singapur.

3. Rynek ten należy do najtańszych ze względu na niskie koszty transakcji i do najlepiej zintegrowanych w skali międzynarodowej. Nie utrzymują się na nim zbyt duże różnice cen.

• Operacja arbitrażowa – kupno waluty tam, gdzie jest tańsza, i sprzedaży tam, gdzie jest droższa.

1. Krańcowe stopy eksportu i importu – przyrost eksportu w stosunku do przyrostu dochodu narodowego (do przyrostu PKB). Miary te mówią nam o udziale eksportu bądź importu w każdej dodatkowej jednostce PKB. Krańcowa stopa importu będzie nas informowało o tym jak będzie się zwiększać chłonność importowania gospodarki wraz ze wzrostem tempa przyrostu PKB. Wpływa na te mierniki ma:

   • poziom rozwoju gospodarczego danego kraju. Jeżeli poziom jest niski to w warunkach przyspieszonego wzrostu gospodarczego następować będzie gwałtowny przyrost krańcowej stopy importu

   • struktura produkcji wytwarzanych dóbr w kraju, w szczególności dostosowanie struktury dóbr inwestycyjnych do popytu na te dobra, chodzi o doskonałe dopasowanie tej struktury.

Formy internacjonalizacji przedsiębiorstw[edytuj | edytuj kod]

Instrumenty (formy, sposoby) internacjonalizacji przedsiębiorstwa^[3]:

• eksport pośredni

• eksport bezpośredni

  • eksport bezpośredni przez agenta zagranicznego

  • eksport bezpośredni przez dystrybutora zagranicznego

  • eksport bezpośredni przez własne biuro przedstawicielskie

  • eksport bezpośredni przez własną sieć dystrybucji

• eksport kooperacyjny

• piggybacking

• kontrakty menedżerskie

• inwestycje pod klucz

• poddostawy

• licencjonowanie

• franczyza

• sojusze strategiczne

• oddział

• spółka zależna

  • spółka joint venture

  • spółka stowarzyszona

  • spółka córka