50. NERW CZASZKOWY V (nervi trigemini)

- nn. trójdzielne

- prowadzą wł. czuciowe i ruchowe;

- nn. wychodzą z mózgowia w dole środkowym czaszki na granicy mostu i konara środkowego móżdżku;

- budowa nerwu:

* cz. mniejsza – ruchowa

* cz. większa – czuciowa – wł. czuciowe mają początek w zwoju troistym (półksiężycowatym), wzdłuż którego leży krótki pień nerwu; w dole środkowym czaszki dzieli się on na 3 gałęzie: n. oczny (V1), n. szczękowy (V2), n. żuchwowy (V3), z których każdy przed końcowym podziałem oddaje gałąź oponową praz związany jest z przynajmniej jednym zwojem przywspółczulnym;

1. nerw oczny – pierwsza gałąź n. trójdzielnego; prowadzi tylko włókna czuciowe. Z dołu środkowego czaszki biegnie do oczodołu przez szczelinę oczodołową górną. W oczodole n. dzieli się na 3 gałęzie:

- n. łzowy (unerwia gruczoł łzowy, spojówkę, skórę kąta bocznego oka),

- n. czołowy (skórę czoła aż do szczytu głowy, skórę nasady nosa oraz spojówkę i skórę powieki górnej),

- n. nosowo – rzęskowy (błonę śluzową kom. sitowych, zatoki klinowej, przednio – górnej cz. jamy nosowej, zatoki czołowej oraz skórę grzbietu nosa, spojówkę i skórę kąta przyśrodkowego oka; oddaje korzeń czuciowy w postaci nn. rzęskowych długich).

Z każdą z tych 3 gałęzi związany jest zwój przywspółczulny. Do każdego z nich włókna doprowadzają trzy korzenie: jeden – współczulne, drugi – przywspółczulne, trzeci – czuciowe.

Zwój oddaje zmienną liczbę gałęzi zawierających komplet włókien (współcz., przywspółcz pozazwojowych., czuciowych).

Zwój czuciowy – związany z n. ocznym; położony na dolnej ścianie oczodołu; jejgo korzenie to: splot szyjno – tętniczy wewnętrzny (współcz.), n. okoruchowy (przywsp.), nn. rzęskowe długie (czuc). Gałęzie zwoju rzęskowego stanowią nn. rzęskowe krótkie. Unerwiają gałkę oczną.

2. nerw szczękowy – druga gałąź; prowadzi tylko wł. czuciowe. Z dołu środkowego czaszki biegnie do dołu skrzydłowo - podniebiennego przez otwór okrągły. Tutaj n. dzieli się na 3 gałęzie:

- n. jarzmowy (unerwia skórę policzka i przedniej cz. skroni) ,

- n. podoczodołowy (błonę śluzową zatoki szczękowej, zęby górne, dziąsło górne, skórę powieki dolnej, bocznej powierzchni nosa oraz błonę śluzową i skórę wargi górnej),

- nn. skrzydłowo – podniebienne (tworzą korzeń czuciowy zwoju skrzydłowo – podniebiennego, położonego na tylnej ścianie jednoimiennego dołu czaszki; jego korzenie to: n. skalisty głęboki(współczulne), n. skalisty większy(przywsp.) i nn. skrzydłowo – podniebienne (czuciowe);

Zwój skrzydłowo podniebienny ma gałęzie: nosowe tylne, nn. podniebienne, gałęzie oczodołowe oraz gałęzie gardłowe.

3. nerw żuchwowy – trzecia gałąź n. trójdzielnego; w jego skład wchodzą nie tylko wł. czuciowe, ale też ruchowe.

Biegnie z dołu podskroniowego przez otwór owalny; tu oddaje swoje gałęzie(gr. przednia i tylna).

Gr. przednia: n. żwaczowy- do m. żwacza, nn. skroniowe głębokie, n. skrzydłowy przyśrodkowy, n. skrzydłowy boczny, jedyna gałąź czuciowa – n. policzkowy zaopatrujący skórę i błonę śluzową policzka oraz dziąsła.

Gr. tylna:

- n. językowy(zaopatruje błonę śluzową języka, dna jamy ustnej, cieśni gardzieli, migdałki podniebienne, śliniankę podżuchwową i podjęzykową oraz dziąsło dolne); łączy się z nim struna bębenkowa, która doprowadza do niego włókna przywspółczulne, a odbiera włókna smakowe.

- n. zębodołowy dolny (ruchowo unerwia: brzusiec przedni m. dwubrzuścowego i m. żuchwowo-gnykowy; czuciowo: zęby dolne, dziąsło dolne, skórę wargi dolnej i bródki);

- n. uszno – skroniowy (zaopatruje skórę bocznej powierzchni małżowiny usznej, przewodu słuchowego zewnętrznego, okolicy skroniowej, staw skroniowo – żuchwowy i śliniankę przyuszną;

Z nerwem żuchwowym łączą się 2 zwoje przywspółczulne:

- uszny – leży w dole podskroniowym, pod otworem owalnym, na powierzchni dolnej podstawy czaszki. Jego korzenie: n. skalisty głęboki lub splot t. oponowej środkowej, n. skalisty mniejszy oraz gałąź od n. żuchwowego. Gałęzie tego zwoju unerwiają przywspółczulnie śliniankę przyuszną, gruczoły policzkowe i wargowe.

- podżuchwowy – leży w trójkącie podżuchwowym; jego korzenie: splot t. twarzowej, struna bębenkowa i n. językowy. Gałęzie tego zwoju unerwiają przywspółczulnie śliniankę podżuchwową, podjęzykową oraz błonę śluzową dna jamy ustnej i języka.

Podsumowanie zakresu unerwienia czuciowego poszczególnych gałęzi n. trójdzielnego:

- n. oczny – zaopatruje górne piętro twarzy od szczytu głowy do szpary powiek;

- n. szczękowy – piętro środkowe – od szpary powiek do szpary ust;

- n. żuchwowy dolny – od szpary ust do brzegu dolnego żuchwy.

WIERSZYK O NERWACH CZASZKOWYCH:

Węszyłem (węchowy I) wzrokiem (wzrokowy II) w około (okoruchowy III) bloku (bloczkowy IV) trzech (trójdzielny V) odważnych (odwodzący VI) twardzieli (twarzowy VII) przez (przedsionkowo – ślimakowe VIII) język(językowo – gardłowe(IX) błędny(X) dodatkowo (XI) podjęty (podjęzykowy XII)

50. NERW CZASZKOWY VII

- para nn. twarzowych (nervi faciales)

- prowadzą wł. czuciowe (smakowe), ruchowe i przywspółczulne;

- z mózgowia wychodzą między mostem, rdzeniem przedłużonym i konarem środkowym móżdżku;

- n. twarzowy biegnie z dołu tylnego czaszki przez przewód słuchowy wewnętrzny, kanał n. twarzowego i otwór rylcowo – sutkowy, do dołu zażuchwowego, gdzie kończy się w splocie przyuszniczym;

- budowa:

* właściwy n. twarzowy – prowadzi włókna ruchowe

* nerw pośredni – prowadzi włókna czuciowe (smakowe) i przywspółczulne

- kanał n. twarzowego tworzy kolanko, w którym jest położony zwój kolanka (zbudowany z czuciowych komórek korzeniowych)

- wł. ruchowe n. tworzą: n.strzemiączkowy, n.uszny tylny,gałąź dwubrzuścową oraz splot przyuszniczy do mm.wyrazowych głowy

- wł. czuciowe i przywspółczulne tworzą:

- n. skalisty większy (stanowi korzeń przywsp. dla zwoju skrzydłowo-podniebiennego; tą drogą unerwia wydzielniczo błonę śluzową tylnej cz. jamy nosowej i podniebienia oraz gruczoł łzowy);

- struna bębenkowa (stanowi korzeń przywsp. dla zwoju podżuchwowego i tą drogą unerwia wydzielniczo śliniankę podżuchwową, podjęzykową oraz błonę śluzową okolicy podjęzykowej i przedniej cz. języka.

50. NERW CZASZKOWY VIII

- nn. przedsionkowo – ślimakowe (nervi vestibulocochleares);

- biegną od ucha wewnętrznego przez przewód słuchowy wewnętrzny do dołu tylnego czaszki, gdzie wchodzą do mózgowia obok nn. twarzowych, między mostem, rdzeniem przedłużonym i konarem środkowym móżdżku;

- n. VIII składa się z 2 cz.:

* przedsionkowej – prowadzącej impulsy z narządu równowagi; receptory tej cz. leżą w błędniku błoniastym ucha wewnętrznego – w woreczku, łagiewce i bańkach 3 przewodów półkolistych: przedniego, tylnego i bocznego. Z tych narządów wychodzi 5 nerwów: woreczkowy, łagiewkowy, bańkowy przedni, boczny i tylny. N. łagiewkowy, bańkowy przedni i boczny wspólnie przechodzą przez dno przewodu słuchowego wewnętrznego jako n. łagiewkowo – bańkowy, natomiast n. bańkowy tylny i n.woreczkowy przez dno przewodu przechodzą osobno.

W przewodzie słuchowym wewnętrznym wszystkie korzenie n. VIII łączą się tworząc n. przedsionkowy. Czuciowe komórki korzeniowe n. przedsionkowego znajdują się w zwoju przedsionkowym, położonym na dnie przewodu słuchowego wewn.

* ślimakowej – z narządu słuchu; receptory tej cz. leżą w błędniku błoniastym w ścianie przewodu ślimakowego.

Czuciowe kom. macierzyste znajdują się w zwoju spiralnym we wrzecionku ślimaka. Wypustki tych kom. tworzą n. ślimakowy, który po przejściu przez dno przewodu słuchowego wewnętrznego łączy się z n. przedsionkowym tworząc n. przedsionkowo – ślimakowy.

50. NERW CZASZKOWY X

- para nerwów błędnych (nervi vagi)

- przewodzą włókna czuciowe, ruchowe i przywspółczulne;

- n. błędny opuszcza mózgowie w bruździe tylnej bocznej rdzenia przedłużonego; z dołu tylnego czaszki przez otwór szyjny kieruje się do przestrzeni przygardłowej; dalej biegnąc na m. pochyłym przednim, dostaje się do klatki piersiowej przez jej otwór górny; w tylnej cz. śródpiersia górnego oba nn. błędne rozpadają się na poszczególne gałęzie, wytwarzającej na przedniej i tylnej powierzchni przełyku obfity splot przełykowy; splot przedni budują gł. włókna n. lewego, a splot przełykowy tylny – wł. n. prawego. Nad przeponą włókna splotu przedniego tworzą pień błędny przedni, a wł. splotu tylnego tworzą pień błędny tylny. Pnie te przechodzą przez przeponę przez rozwór przełykowy.

- komórki korzeniowe wł. czuciowych n. błędnego znajdują się w zwoju górnym i dolnym(leżą po obu stronach otworu szyjnego).

Zwój dolny n. tworzą także kom. przywspółczulne.

- gałęzie n. ze względu na miejsce ich odejścia dzielimy na gałęzie odcinka:

* głowowego: gałąź oponowa – do opony twardej dołu tylnego czaszki oraz gałąź uszna unerwiająca małżowinę uszną i przewód słuchowy zewnętrzny;

* szyjnego: gałęzie gardłowe(wytwarzają splot gardłowy i unerwiające cz. ustną i krtaniową gardła), n. krtaniowy górny (unerw. ruchowo i czuciowo krtań oraz gardło), gałęzie sercowe górne wstępujące do splotu sercowego, n. krtaniowy wsteczny unerw. gardło, przełyk i tchawicę(gg. tchawicze górne) oraz oddający gg. do splotu sercowego(gg. sercowe szyjne dolne) i krtani (n. krtaniowy dolny).

* piersiowego: gg. sercowe piersiowe – do splotu sercowego, gg. tchawicze dolne, oskrzelowe, przełykowe, śródpiersiowe oraz osierdziowe.

* brzusznego: pień błędny przedni tworzy splot żołądkowy przedni oraz oddaje gg. żołądkowe przednie i gg. wątrobowe;

pień błędny tylny tworzy splot żołądkowy tylny oraz oddaje – gg. żołądkowe tylne i gg. trzewne do splotu trzewnego ( słonecznego) – największy splot wegetatywny ciała. Włókna tych gg. przez splot słoneczny unerwiają przywspółczulnie:

wątrobę, trzustkę, cz. brzuszną przełyku, żołądek, jelito cienkie, kątnicę w wyrostkiem robaczkowym, okrężnicę wstępującą i 2/3 okrężnicy poprzecznej oraz nadnercza, nerki, moczowody i gruczoły płciowe jądra lub jajniki.

50. NERW RDZENIOWY (nervi spinales)

- 31 par

- wychodzą z odpowiednich segmentów rdzenia kręgowego; w grupie tej wyróżnia się:

* 8 par nn. szyjnych (nn. cervicales, C1-C8) – C1- C4 wytwarzają splot szyjny;

* 12 par nn. piersiowych (nervi thoracci, Th1-Th12), C5- Th1 splot ramienny; Th1-Th12 – nie łączą się, nie wytwarzają splotów; zachowując przebieg metameryczny, przechodzą w jednoimienne nn. międzyżebrowe;

* 5par nn. lędźwiowych(nn. lumbales, L1-L5), L1-L4 splot lędźwiowy;

* 5 par nn. krzyżowych(nn. sacrales, S1-S5),

* 1parę nn. guzicznych (n. noccygeus, C0); gałęzie brzuszne L4-C0 wytwarzają splot krzyżowy;

- splot lędźwiowy i krzyżowy połączone są pniem lędźwiowo – krzyżowym (L4-L5) i nazywane splotem lędźwiowo – krzyżowym;

- nn. opuszczają kanał kręgowy w następujący sposób:

* I n. szyjny wychodzi między k. potyliczną a pierwszym kręgiem szyjnym;

* pozostałe nn. szyjne, lędźwiowe i piersiowe wychodzą z kanału kręgowego przez otwory międzykręgowe;

* 4 górne nn. krzyżowe opuszczają kanał kręgowy przez otwory krzyżowe;

* 5 para nn. krzyżowych między k. krzyżową a guziczną;

* nn. guziczne przez rozwór krzyżowy;

* podsumowując: nn. piersiowe, lędźwiowe, krzyżowe i guziczne wychodzą poniżej jednoimiennego kręgu, natomiast nn. szyjne powyżej odpowiednich kręgów.

- zewnętrzna granica pomiędzy unerwieniem nn. rdzeniowych i czaszkowych przebiega od bródki przez podstawę i kąt żuchwowy, małżowinę uszną oraz otwór słuchowy zewnętrzny do wierzchołka głowy; obszar położony do przodu od tej linii zaopatrują nn. czaszkowe, a położony ku tyłowi i dołowi – nerwy rdzeniowe.

- każdy n. rdzeniowy powstaje z połączenia korzenia brzusznego(przedniego) i grzbietowego(tylnego). Tworzą krótki pień nerwu, który dzieli się na 4 gałęzie:

* brzuszną (przednią)

* grzbietową (tylną)

* oponową

* łączącą

Korzeń brzuszny wychodzi z rdzenia kręgowego z jego bruzdy bocznej przedniej, a korzeń grzbietowy łączy się z bruzdą boczną tylną.

- rdzeń kręgowy rośnie wolniej niż kręgosłup dlatego nie sięga do końca kanału kręgowego, ale kończy się na wysokości krążka międzykręgowego pomiędzy I a II kręgiem lędźwiowym. Na skutek dysproporcji pomiędzy kręgami i odpowiednimi segmentami rdzeniowymi korzenie zmieniają swój kierunek przebiegu, z poziomego przy górnych neuromerach na skośny przy dolnych, stopniowo wydłużając się. Największą odległość od rdzenia do odpowiedniego otworu międzykręgowego mają korzenie nn. lędźwiowych, krzyżowych i guzicznych. Tworzą ogon koński – wiązka nerwów objęta oponą twardą.

- korzeń brzuszny n. rdzeniowego zawiera wł.

* ruchowe – rozpoczynają się w jądrach ruchowych rogu przedniego rdzenia kręgowego, następnie biegną przez pień do gałęzi brzusznej lub grzbietowej;

* współczulne – rozpoczynają się w jądrze pośrednio – bocznym rogu bocznego rdzenia kręgowego, następnie biegną przez korzeń brzuszny i pień n. rdzeniowego do gałęzi łączącej, którą dostają się do zwoju pnia współczulnego (wytwarzając gałąź łączącą białą, zawierającą włókna trzyzwojowe, rdzenne, białe). W pniu współczulnym dochodzi do przełączenia impulsu nerwowego na neuron zazwojowy. Wypustki kom. leżących w zwoju pnia współczulnego biegną w obrębie gałęzi łączącej do pnia n. rdzeniowego (wytwarzając gałąź łączącą szarą, zawierającą wł. zazwojowe, bezrdzenne, szare) i dołączają do gałęzi: brzusznej, grzbietowej oraz oponowej.

Wł. czuciowe biegnące w gałęzi brzusznej, grzbietowej i oponowej n. rdzeniowego mają swoje kom. macierzyste w zwoju rdzeniowym, włączonym w korzeń grzbietowy. Stąd wł. dośrodkowe kierują się do kom. jąder czuciowych rogu tylnego rdzenia kręgowego lub poprzez sznur tylny docierają do j. smukłego lub klinowatego. Podsumowując:

- korzeń brzuszny zawiera wł. ruchowe (kom. macierzyste w rogu przednim rdzenia) i wł. współczulne (kom. macierzyste w rogu bocznym rdzenia);

- korzeń grzbietowy – wł. czuciowe (kom. korzeniowe w zwoju rdzeniowym);

- gałąź łącząca – wł. przedzwojowe (g. biała – kom macierzyste w rogu bocznym rdzenia) i zazwojowe (g. szara – kom. macierzyste w zwoju pnia współczulnego)

- gałąź brzuszna – wł, ruchowe, czuciowe i współczulne zazwojowe;

- gałąź grzbietowa – wł. ruchowe, czuciowe, współczulne zazwojowe;

- gałąź oponowa – czuciowe i współczulne zazwojowe.

Gałęzie łączące doprowadzają wł. przedzwojowe do pnia współczulnego , a z niego odbierają wł. pozazwojowe wracające do pni nn. rdzeniowych. Gałęzie oponowe unerwiają oponę twardą rdzenia kręgowego. Grzbietowe – mm. głębokie grzbietu, skórę tylnej cz. głowy, karku, grzbietu i górnej cz. pośladków oraz kręgosłup. Brzuszne – skórę, mm. przedniej o bocznej strony szyi i tułowia, powierzchowne mm. grzbietu oraz skórę i mm. kończyn. Wł. gg. brzusznych nn. rdzeniowych, w przeciwieństwie do wł. gg. grzbietowych nie dochodzą do unerwianych narządów bezpośrednio, lecz wytwarzając sploty nerwowe.

50. NERWY CZASZKOWE II, III, IV, VI

Nn. wzrokowe (II) – nervi optici – są częściami mózgowia; promień światła padający na siatkówkę wytwarza impuls nerwowy, który przebiega od receptorów wzroku (czopków i pręcików) przez kom. dwubiegunowe do kom. zwojowych (wielobiegunowych) siatkówki. Ich wypustki dośrodkowe wytwarzają n. wzrokowy, który kieruje się przez ścianę gałki ocznej, oczodół i kanał wzrokowy do dołu środkowego czaszki. Tutaj nn. wzrokowe wchodzą do mózgowia w obrębie skrzyżowania wzrokowego, które jest częścią międzymózgowia.

Nn. okoruchowe (III) – nervi oculomotorii – prowadzą wł. ruchowe i przywspółczulne, z mózgowia wychodzą w dole międzykonarowym mózgu, który jest częścią śródmózgowia. Z dołu środkowego czaszki biegną do oczodołu przez szczelinę oczodołową górną. Obszar ich unerwienia obejmuje: m. skośny dolny, m. prosty górny, m. prosty przyśrodkowy, m. prosty dolny oraz m. dźwigacz powieki górnej. Impulsy przywspółczulne przebiegające w n. okoruchowym przez zwój rzęskowy docierają do m. zwieracza źrenicy i m. rzęskowego.

Nn. bloczkowe (IV) – nervi trochleares – prowadzą wł. ruchowe; jako jedyne z nn. czaszkowych opuszczają mózgowie na jego powierzchni grzbietowej, na wysokości wzgórków dolnych blaszki pokrywy śródmózgowia do przodu od zasłony rdzeniowej górnej. Z dołu środkowego czaszki biegną do oczodołu przez szczelinę oczodołową górną. N. bloczkowy zaopatruje ruchowo mięsień skośny górny gałki ocznej

Nn. odwodzące (VI) – nervi abducentes – prowadzą włókna ruchowe. N. odwodzący wychodzi z mózgowia na przednim brzegu mostu w dole środkowym czaszki. Przez szczelinę oczodołową górną kieruje się do oczodołu, gdzie zaopatruje m. prosty boczny gałki ocznej.

50. NERWY CZASZKOWE I, XI, XII

Nn. węchowe (I) – nervi olfactorii – pod względem budowy nie są właściwymi nn. obwodowymi, lecz częściami węchomózgowia. Włókna nn. rozpoczynają się w okolicy węchowej jamy nosowej. Okolice węchową stanowi błona śluzowa pokrywająca małżowinę nosową górną i odpowiadającą jej część przegrody nosa. Włókna tworzące nn. są wypustkami kom. nerwowych także położonych w okolicy węchowej. W swoim przebiegu nn. (mają postać 15-20 pęczków) kierują się z jamy nosowej przez blaszkę sitową kości sitowej do dołu przedniego czaszki. Tutaj wchodzą do mózgowia w opuszce węchowej, stanowiącej część kresomózgowia.

Nn. dodatkowe (XI) – nervi accesorii – prowadzą wł. ruchowe; wyjątek wśród nn. czaszkowych bo łączy się zarówno z mózgowiem jak i rdzeniem kręgowym. Rozpoczyna się 2 korzeniami:

* czaszkowym – wychodzącym z bruzdy tylnej bocznej rdzenia przedłużonego w dole tylnym czaszki

* rdzeniowym – wychodzącym w cz. bocznej rdzenia kręgowego w odcinku szyjnym kanału kręgowego; jądro ruchowe cz. rdzeniowej położone w rogu przednim segmentów C1-C6 rdzenia kręgowego; cz. rdzeniowa wchodzi do jamy czaszki przez otwór wielki, gdzie w dole tylnym czaszki łączy się z korzeniem czaszkowym. Pień n. wychodzi następnie przez otwór szyjny do przestrzeni przygardłowej.

Nerw oddaje 2 gałęzie: wewnętrzną (dołączającą do n. błędnego) i zewnętrzną (unerwiającą ruchowo m .mostkowo – obojczykowo – sutkowy i m. czworoboczny).

Nn. podjęzykowe (XII) –nervi hypoglossi) – tworzą je wł. ruchowe; z mózgowia n. wychodzi w bruździe bocznej przedniej rdzenia przedłużonego; z dołu tylnego czaszki kieruje się przez kanał o jednoimiennej nazwie do przestrzeni przygardłowej. Zakres zaopatrzenia obejmuje wszystkie mm. języka, zewnętrzne mm. bródkowo – językowe, gnykowo – językowe i rylcowo – językowe oraz mm. wewnętrzne – m. podłóżny górny, mm. podłużne dolne, m. poprzeczny języka oraz m. pionowy jezyka.

50. NERWY MIĘDZYŻEBROWE (nervi intercostales)

- stanowią przedlużenie nerwów rdzeniowych Th1-Th12

- wyróżnia się 11 par nn. międzyżebrowych i 1 parę podżebrowych;

- górne nn. przebiegają w przestrzeniach międzyżebrowych od kręgosłupa do mostka

- dolne nn. z początku leżą w przestrzeniach międzyżebrowych, a następnie wychodzą spod łuku żebrowego i wnikają pomiędzy mm. brzucha;

- każdemu z nn. towarzyszy jednoimienna tętnica i żyła;

- zakres unerwienia obejmuje: mm. ściany brzucha, mm. głębokie i stawy klatki piersiowej, skórę przedniej i bocznej ściany tułowia, blaszkę ścienną opłucnej żebrowej oraz boczną część opłucnej przeponowej, otrzewną ścienna oraz gruczoł piersiowy.

OUN- obwodowy układ nerwowy- zalicza się do niego nerwy zbudowane z włókien nerwowych(skupionych w pęczki otoczonych onerwiem, śródnerwiem i nanerwiem) i połączone z nimi zwoje (poza wł. zbudowane z kom. nerwowych) Wszystkie struktury są powiązane z CUN za pomocą 12 par nn. czaszkowych i 31 par nn. rdzeniowych, połączonych z rdzeniem kręgowym. Oddzielna grupę stanowią nn. układu autonomicznego. Rzeczywisty początek nn. znajduje się w miejscu położenia neuronów. Przebiegają faliście.

50. ODBYTNICA (notatki odręczne)

51. ODPŁYW LIMFY Z SUTKA (WĘZŁY CHŁONNE KLATKI PIERSIOWEJ):

* trzewne

* ścienne

Największe zgrupowanie naczyń chłonnych występuje w okolicy brodawki sutkowej, gdzie wytwarza się splot chłonny otoczki brodawki sutkowej. Naczynia odprowadzające chłonkę ze splotu, jak i powstałych części gruczołu, grupują się w 4 głównych drogach:

1. Pachowa droga odpływu – odprowadza chłonkę z bocznych segmentów sutka. Naczynia wstępują wokół brzegu dolnego mięśnia piersiowego większego i uchodzą do węzłów chłonnych pachowych piersiowych. Część chłonki prowadzona przez najniższe naczynia zostaje najpierw przefiltrowana przez węzły piersiowo – nadbrzuszne.

2. Międzyżebrowa tylna droga odpływu – prowadzi chłonkę do węzłów podskórnych znajdujących się na wysokości IV i V przestrzeni międzyżebrowej na bocznym obwodzie klatki piersiowej. Naczynia odprowadzające kierują chłonkę do przykręgosłupowo położonych węzłów międzyżebrowych tylnych. Stąd jest odprowadzana do węzłów przykręgowych ( śródpiersiowych tylnych).

3. Międzyżebrowa przednia droga odpływu - drenuje chłonkę z przyśrodkowych segmentów sutka. Naczynia przenikają przez m. piersiowy większy, łączą się z naczyniami międzyżebrowymi i uchodzą do węzłów mostkowych. Naczynia odprowadzające kierują chłonkę wzdłuż naczyń piersiowych wewnętrznych do węzłów nadobojczykowych.

4. Międzymięśniowa droga odpływu odprowadza chłonkę z górnych kwadrantów sutka do węzłów międzypiersiowych znajdujących się między mięśniem piersiowym większym i mniejszym. Naczynia odprowadzające dochodzą do węzłów pachowych środkowych lub szczytowych.

50. OKO (kartki z książki)

51. OKRĘŻNICA (notatki odręczne)

52. OKRĘŻNICA POPRZECZNA (notatki odręczne)

53. OPŁUCNA (pleura) (str.141)

Błona surowicza pokrywająca płuco. Zbudowana z opłucnej ściennej i trzewnej. W opłucnej ściennej wyróżniamy:

*cz. dolną - opłucną przeponową

* cz. przyśrodkową - opłucną śródpiersiową

* cz. boczną – opłucną żebrową

Opłucna ścienna – osklepek opłucnej; pokrywa szczyt płuca.

Opłucna trzewna – otacza płuco, wchodząc do szczelin międzypłatowych i ściśle przylega do tk. płucnej.

Przejście jednej blaszki w drugą następuje w krezce płuca otaczającej korzeń płuca oraz w więzadle płucnym (zstępującym od korzenia w kierunku przepony). Między blaszkami znajduje się szczelinowata jama opłucnowa wypełniona niewielką ilością płynu surowiczego, który zmniejsza tarcie przy ruchach oddechowych płuc. Na granicy poszczególnych części opłucnej ściennej tworzą się zachyłki opłucnej.

64. OPONY MÓZGOWIA I RDZENIA KRĘGOWEGO (str. 193) (meninges)

- łącznotkankowe błony, położone jedna nad drugą, otaczające struktury CUN;

1. Opona miękka (pia mater) – pokrywa mózgowie i rdzeń kręgowy, wnikając we wszystkie zagłębienia oraz bruzdy i zrastając się ściśle z tk. nerwową. Bogato unerwiona błona, bierze udział w przemianie materii CUN;

2. Opona pajęcza (arachnoidea) – pajęczynówka – oddziela jamę podtwardówkową od jamy podpajęczynówkowej wypełnionej płynem mózgowo – rdzeniowym. W jamie czaszki przebiegając nad oponą miękką, wytwarza w miejscach szczelin i zagłębień mózgowia przestrzenie – zbiorniki podpajęczynówkowe. Największe to zbiornik móżdżkowo – rdzeniowy i podstawny.

- płyn mózgowo – rdzeniowy wytwarzany jest przez sploty naczyniówkowe komór mózgowia; z komór bocznych dostaje się przez otwór międzykomorowy prawy i lewy do komory trzeciej, stąd wodociągiem mózgu do komory czwartej, a następnie przez jej otwory do przestrzeni podpajęczej. Płyn przenika do zatok żylnych opony twardej przez kosmkowate wypustki – ziarnistości pajęczynówki; ilość płynu 135ml ( ¾ przypada na przestrzeń podpajęczą a ¼ znajduje się w komorach mózgowia); rola płynu: ochrona CUN przed urazami mechanicznymi, spełniane funkcji chłonki innych tkanek org. oraz stwarzanie możliwości szybkiego wyrównywania zmian ciśnienia wewnątrzczaszkowego;

3. Włóknista opona twarda (dura mater) – najbardziej zewnętrzna błona; opona twarda rdz. Kręgowego zbudowana z dwóch blaszek: zewnętrznej – wyścielającej jako okostna kanał kręgowy i wewnętrzna – właściwa opona twarda; Pomiędzy nimi jama nadtwardówkowa. Wypełniona splotami żylnymi kręgowymi wewnętrznymi, odpowiadającymi zatokom żylnym opony twardej mózgowia. Obie blaszki łącza się w otworze wielkim czaszki. Powyżej otworu opona twarda rdzenia kręgowego przechodzi w oponę twardą mózgowia i przystosowuje się kształtem do powierzchni jamy czaszki. Podobnie jak w kanale kręgowym opona w jamie czaszki składa się z 2 blaszek: zewnętrznej (stanowi jednocześnie okostną) i wewnętrznej (stanowi osłonę dla mózgowia).

Obie blaszki zrastają się ze sobą, z wyjątkiem miejsc, w których powierzchnia wewn. czaszki nie jest ściśle dostosowana do pow. mózgowia. W ten sposób pomiędzy blaszkami tworzą się przestrzenie wypełnione krwią żylną – zatoki opony twardej.

Funkcja: służy jako ochrona i podpora dla mózgu; wysyła pomiędzy poszczególne części mózgowia swoje wypustki:

- sierp mózgu – rozdzielający obie jego półkule

- namiot móżdżku – leżący pomiędzy półkulami mózgu a móżdżkiem

- sierp móżdżku – rozdzielający obie półkule móżdżku

- przepona siodła – pomiędzy podwzgórzem a przysadką mózgową – przebija ją lejek, biegnąc z podwzgórza do przysadki;

Zatoki opony twardej, leżące pomiędzy jej blaszkami, przyjmują krew z mózgowia, oczodołu, błędnika oraz kości czaszki. Zbudowane są z włóknistej tk. łącznej, wysłane śródbłonkiem i pozbawione mięśniówki. Ich ściany są sztywne i odporne na ucisk, przez co są niezależne od stanu wypełnienia jamy czaszki. Stanowią zabezpieczenie przez wzrostem ciśnienia śródczaszkowego spowodowanym nagłym napływem krwi do jamy czaszki. Wśród zatok opony twardej wyróżnia się grupę:

* górną: zatoka strzałkowa górna, dolna i zatoka prosta – uchodzą do spływu zatok, leżącego na guzowatości potylicznej wewnętrznej; stąd krew obustronnie odpływa przez zatoki poprzeczne, esowate i potyliczne;

* dolną: zatoka jamista wraz z dopływami i odpływami – twór żylny położony po obu stronach trzonu k. klinowej. Obie zatoki są połączone ze sobą przez zatoki międzyjamiste. Dopływy zatoki jamistej: zatoka klinowo – ciemieniowa i ż. oczna górna. Odpływy: zatoka skalista górna i dolna. Żż. opony twardej to żż. oponowe i splot podstawny.

65. OSIERDZIE (pericardium)

- stanowi ślizgowe podłoże serca

- podwójny worek surowiczy i włóknisto – surowiczy, całkowicie obejmujący serce, w którym wyróżnia się:

* blaszkę trzewną osierdzia surowiczego (nasierdzie) – mocno zrośnięta z powierzchnią ściany serca;

* blaszka ścienna – silnie wzmocniona grubą zewnętrzną warstwą włóknistą;

- pomiędzy nimi znajduje się szczelinowata jama osierdzia – w niej znajduje się bardzo niewiele płynu surowiczego

- warstwa włóknista stanowi osierdzie włókniste (w odróżnieniu od surowiczego); ma kształt spłaszczonego ostrosłupa, którego podstawa zrasta się od przodu i boku za pomocą więzadła przeponowo – osierdziowego z przeponą; ściana przednia łączy się za pomocą więzadeł mostkowo – osierdziowych z przednią ścianą klatki piersiowej. Ściana tylna łączy się z błoną oskrzelowo – osierdziową, a obie ściany boczne przylegają do powierzchni śródpiersiowych sąsiadujących z nimi płuc.

- blaszka trzewna przechodzi w ścienną w obrębie korony serca.

65. OSKRZELA GŁÓWNE (bronchi principales)

- leżą w śródpiersiu tylnym; obustronnie towarzyszą im tętnica i dwie żż. płucne;

- powstają z rozdwojenia tchawicy na wysokości IV kręgu piersiowego (ostatnia chrząstka tchawicy leżąca w rozgałęzieniu – ostrodze - to carina trachea);

- zbudowane z chrząstek o pierścieniowatym kształcie; wysłane od wewnątrz błoną śluzową pokrytą nabłonkiem wielorzędowym migawkowym, na zewnątrz otoczone tkanką łączną; w błonie śluzowej występują gruczoły śluzowo – surowicze i uchyłki błony śluzowej otoczone skupieniami tkanki siateczkowej – „migdałek płucny”

- oskrzele główne prawe jest krótsze, ma większą średnicę i przebiega bardziej pionowo, stanowiąc przedłużenie tchawicy (dlatego częściej trafiają do niego ciała obce); ponad nim przebiega ż. nieparzysta;

- oskrzele główne lewe – dłuższe, przebiega bardziej poziomo; ponad nim przebiega łuk aorty;

- są wyścielone nabłonkiem wielorzędowym migawkowym; migawki poruszają się w kierunku tchawicy;

- unaczynienie: gałęzie tt. podobojczykowych i aorty piersiowej; unerwienie: nn. błędne i gałęzie pni współczulnych;

- oskrzela główne dzielą się na płatowe, te na segmentowe końcowe oddechowe (z pęcherzykami płucnymi) przewodziki i woreczki pęcherzykowe pęcherzyki płucne ( 300 – 500 mln w obu płucach; powierzchnia wymiany azowej 70 – 120 m²; ściany zbudowane z kom. pęcherzyka oddechowego);

- oskrzela segmentowe dzielą się monopodialnie – na rozgałęzienia o coraz mniejszej średnicy i dychotomicznie – na 2 rozgałęzienia boczne bez pnia głównego(20-23 podziały dychotomiczne; prowadzą do powstania oskrzeli płacikowych – ich liczba w obu płucach to ok. 1000);

- oskrzela płacikowe (końcowe) – średnica ok. 0,3 mm; liczba ok. 800 000; w ich ścianie nie występują już chrząstki, ale mają lepiej wykształcone mm. gładkie;

65. OTRZEWNA (peritoneum)(str. 98)

- błona surowicza wyścielająca wewnętrzną powierzchnię jamy brzusznej (blaszka ścienna) i pokrywająca większość znajdujących się w niej narządów (blaszka trzewna);

- krezka – miejsce przejścia blaszki ściennej w trzewną;

- przestrzeń potencjalna – jama otrzewnowa pomiędzy blaszkami, wypełniona niewielką ilością płynu surowiczego, ułatwiającego przemieszczanie się narządów;

- narządy wewnątrzotrzewnowe – to narządy, które w trakcie rozwoju osobniczego pokryte były w całości otrzewną – wszystkie podprzeponowe narządy przewodu pokarmowego z wyjątkiem kanału odbytu tj. rozwijająca się w krezce brzusznej żołądka wątroba, trzustka, śledziona, j. cienkie, j. ślepe, cz.górna 12cy, cz. górna odbytnicy, macica.

- narządy wtórnie wewnątrzotrzewnowe (śródotrzewnowe) – częściowo pokryte otrzewną: pęcherz moczowy, środkowa cz. odbytnicy, okrężnica wstępująca i zstępująca, ściana tylna 12cy i trzustki;

- narządy zewnatrzotrzewnowe – otrzewna przylega tylko z jednej str: nerki, nadnercza, część narządów miednicy, dolna cz. 12cy

- narządy, które w trakcie rozwoju zdobyły położenie wewnątrzotrzewnowe: jądra, jajniki, macica i jajowody (pierwotnie rozwijały się w przestrzeni zaotrzewnowej);

- w wyniku wspomnianych obrotów jelit i żołądka, po zakończeniu rozwoju jama otrzewnowa i krezki poszczególnych narządów są niejednorodnie podzielone i rozwinięte; największe zmiany dotyczą krezek żołądka:

Krezka brzuszna – została podzielona przez związek wątroby na 3 części:

* cz. przednia – znajduje się między ścianą przednią jamy brzusznej a powierzchnią przeponową wątroby ; przekształciła się w więzadło sierpowate wątroby;

* cz. środkowa – przekształciła się w otrzewną wątroby;

* cz. tylna – leży między powierzchnią trzewną narządu a krzywizną mniejszą – utworzyła sieć mniejszą;

Torba sieciowa – bursa omentalis - największy uchyłek jamy otrzewnowej; powstał w wyniku zmiany położenia żołądka z pośrodkowego na czołowy, pomiędzy ścianą tylną narządu a ścianą tylną jamy brzusznej;

Otwór sieciowy – stanowi jedyne połączenie z właściwą jamą otrzewnową; ograniczony jest od góry płatem ogoniastym wątroby, od dołu opuszką 12cy, od przodu ż. wrotną wątroby, od tyłu ż. główna dolna.

Krezka grzbietowa żołądka – na skutek rozwoju śledziony i obrotów cewy pokarmowej uległą przekształceniu, dając początek sieci większej – to zdwojenie krezki ciągnące się od śledziony i żołądka ku dołowi, czasami aż do wysokości spojenia łonowego, gdzie fałd otrzewnej zmienia kierunek wstępując ku górze, aby po zespoleniu z taśmą sieciową okrężnicy poprzecznej zakończyć się na krzywiźnie większej jako więzadło żołądkowo – okrężnicze. Sieć większa oddziela narządy miednicy mniejszej od otrzewnej pokrywającej powierzchnię tylną, przedniej ściany jamy brzusznej.

Zachyłek dolny – jama, która łączy się ku górze z torbą sieciową; znajduje się pomiędzy ścianą przednią i tylną;

- otrzewna bogato unaczyniona i unerwiona;

* blaszka trzewna otrzymuje naczynia tt. z gałęzi zaopatrujących poszczególne pokryte nią narządy; unerwiona wyłącznie przez gg. splotów autonomicznych;

* blaszka ścienna z tt. zaopatrujących ścianę jamy brzusznej; unerwiana przez nn. czuciowe i sploty autonomiczne; nn. międzyżebrowe i gg. splotu lędźwiowo – żebrowego.

65. PĘCHERZ MOCZOWY (notatki odręczne)

66. PŁUCO (pulmo)

- płuca (pulmones) parzysty narząd leżący w klatce piersiowej; ich powierzchnia boczna albo żebrowa poprzez opłucną przylega do ściany klatki piersiowej i żeber. Przyśrodkowa powierzchnia śródpiersiowa ogranicza przestrzeń środkową klatki piersiowej – śródpiersie. Na tej powierzchni znajduje się wnęka płuca – wgłębienie; miejsce, gdzie leżą węzły chłonne oraz do płuca wchodzą lub wychodzą twory należące do korzenia płuca (radix pulmonis);

- podstawa (basis) płuc (powierzchnia przeponowa) jest wklęsła i przylega do przepony;

- koniec górny płuca jest tępo zaokrąglony – szczyt (apex) płuca – ponieważ otwór górny klatki piersiowej leży skośnie ku dołowi, szczyt znajduje się powyżej tego otworu w dole nadobojczykowym większym szyi;

- brzegi dolny, tylny (grubo zaokrąglony) i przedni (cienki, prawie ostry; płucu lewym zawiera wcięcie sercowe ) – leżą między poszczególnymi powierzchniami.

- płuca podzielone są głębokimi szczelinami;

- lewe ma 2 płaty górny i dolny oddzielone szczeliną skośną;

- prawe 3 płaty: górny, środkowy i dolny oddzielone szczeliną skośną i poziomą;

- każdy z płatów ma odrębne jednostki czynnościowe – segmenty oskrzelowo – płucne(-> zraziki-> grona)

Topografia płuc:

- brzeg przedni płuc rozpoczyna się na wysokości stawu mostkowo- obojczykowego i biegnie ku dołowi i przyśrodkowo do wysokości drugiego żebra. We wdechu obie granice prawa i lewa, łączą się po stronie lewej od linii pośrodkowej ciała. W wydechu są od niej oddalone o ok. 1 – 1,5 cm.

- na wysokości IV żebra obie granice znów się oddalają w kierunku przyczepu VI żebra, gdzie przechodzą w granicę dolną (ona w wydechu kończy się na wysokości wyrostka kolczystego X kręgu piersiowego; we wdechu granica przesuwa się o jeden kręg niżej); granica przednia opłucnej pokrywa się z granicą płuc we wdechu, dolna dochodzi do kręgu XII.

Mechanika oddychania:

Podczas cyklu oddechowego (wdech i wydech) zmienia się objętość klatki piersiowej. We wdechu zwiększa się wymiar pionowy dzięki spłaszczeniu przepony i wymiar strzałkowy (przednio – tylny) oraz poprzeczny w wyniku unoszenia się żeber. Unoszenie żeber powoduje w spokojnym wdechu skurcz mm. międzyżebrowych zewnętrznych. Ponieważ płuca ściśle przylegają do ściany klatki piersiowej, przy zwiększeniu jej wymiarów ulegają „rozciągnięciu”. Sprzyja temu ujemne ciśnienie w jamie opłucnowej. Wydech w warunkach prawidłowych jest bierną fazą oddychania, związaną ze sprężystością chrząstek żebrowych i samych płuc. Wspomagają one mm. międzyżebrowe wewnętrzne oraz tłocznia brzuszna, która uwypukla przeponę w kierunku klatki piersiowej.

Podwójne krążenie:

* czynnościowe – zarazem małe; związane z główną czynnością płuca – procesem wymiany gazowej; naczynia doprowadzające krew odtlenowaną zaczynają się w prawej komorze pniem płucnym i tt. płucnymi wchodzą do płuc, gdzie ulegają dalszym podziałom. Utlenowana krew odpływa z każdego płuca 2 zż, płucnymi do lewego przedsionka;

* odżywcze – ma za zadanie dostarczyć krew utlenowaną i bogatą w składniki pokarmowe do tkanki płucnej; służą do tego gałęzie oskrzelowe aorty piersiowej, a krew żylna żyłami oskrzelowymi odpływa do żż. nieparzystych.

Unerwienie płuc z ukł. autonomicznego.

65. PODZIAŁ KOŚCI ZE WZGLĘDU NA KSZTAŁT (str. 2)

1.Kości długie (ossa longa) – wielkość jednego wymiaru przekracza dwa pozostałe, np. obojczyk, k. udowa, k. piszczelowa; każda składa się z trzonu i 2 końców bliższego i dalszego; Końce zazwyczaj szersze od trzonu i nazywają się nasadami; podczas wzrostu organizmu nasady są całkowicie chrzęstne lub oddzielone od trzonu blaszką chrzęstną – chrząstką nasadową.

2.Kości płaskie (ossa plana) – wielkość 2 wymiarów znacznie przekracza wielkość trzeciego, np. kk. sklepienia czaszki, łopatka, mostek; zbudowane są z dwóch blaszek istoty zbitej i znajdującej się pomiędzy istoty gąbczastej; istota gąbczasta czasami nie występuje w ogóle np. kość łzowa, łopatka.

3.Kości krótkie (ossa brevia) – wielkość wszystkich trzech wymiarów jest podobna np. kk. nadgarstka i stępu; zbudowane z istoty gąbczastej otoczonej cienką warstwą istoty zbitej.

4.Kości różnokształtne (ossa multiformia) – nie można ich zaliczyć do żadnego z wyżej wymienionych rodzajów np. k. klinowa,

k. skroniowa, kręgi.

5.Kości pneumatyczne (ossa pneumatica) – zawierają przestrzenie wysłane błoną śluzową i wypełnione powietrzem, np. k. czołowa,

k. sitowa, szczęka.

65. PODZIAŁ STAWÓW ZE WZGLĘDU NA ZAKRES RUCHÓW (str.6)

1) Staw zawiasowy (ginglymus) – jednoosiowy, w którym powierzchnie stawowe mają kształt: bloczka – główka stawowa i wcięcia bloczkowego – panewka stawowa; możliwe są ruchy zgięcia (flexio) i prostowania (extensio). Elementem charakterystycznym są więzadła poboczne. Typowy jest staw międzypaliczkowy.

2) Staw obrotowy (articulatio trochoidea) – staw jednoosiowy, w którym powierzchnie stawowe mają kształt: wycinka walca – główka i wcięcia – panewka. W stawie tym możliwe są ruchy obrotowe (rotatio) na zewnątrz – odwracanie (supinatio) oraz do wewnątrz – nawracanie (pronatio). Główka porusza się względem panewki jak czop w łożysku, np. staw promieniowo – łokciowy bliższy.

3) Staw śrubowy (cochlearis) – jednoosiowy, ruch obrotowy dookoła osi podłużnej łączy się z równoczesnym ruchem posępowym wzdłuż tej osi, podobnie jak przy wkręcaniu śruby. Jedyny staw szczytowo – obrotowy;

4) Staw elipsoidalny (articulatio ellipsoidea) czyli kłykciowy – wieloosiowy, ma 2 główne osie; powierzchnie stawowe kształtu elipsy; główka wypukła w dwóch prostopadłych do siebie płaszczyznach, a panewka odpowiednio wklęsła. Możliwe ruchy zgięcia do przodu, zgięcia dłoniowego, podeszwowego oraz prostowania(zgięcia do tyłu - grzbietowego); odwodzenia i przywodzenia czyli oddalania i zbliżania w stosunku do płaszczyzny symetrii ciała. Z połączenia ruchów zgięcia, prostowania, przywodzenia i odwodzenia powstaje ruch obwodzenia. Np. staw promieniowo – nadgarstkowy.

5) Staw siodełkowy (sellaris) – wieloosiowy, 2 główne osie; każda z powierzchni stawowych ma kształt siodła, jest wypukła w jednej płaszczyźnie i wklęsła w drugiej, prostopadłej do pierwszej. Ruchy w takim stawie to odwodzenie i przywodzenie oraz w osi prostopadłej przeciwstawianie i odprowadzanie. Połączenie obu rodzajów daje ruch odwodzenia. S. nadgarstkowo - śródręczny kciuka.

6) Staw kulisty wolny (spheroidea) – wieloosiowy, 3główne, prostopadłe do siebie osie; główka kształtu wycinka kuli, panewka negatywem główki. Ruchy zgięcia i prostowania, odwodzenia i przywidzenia, nawracania i odwracania oraz połączenie – obwodzenie. Np. staw ramienny.

7) Staw kulisty panewkowy (cotylica) – odmiana stawu kulistego, w którym panewka stawowa, w przeciwieństwie do stawu kulistego wolnego, obejmuje główkę stawową poza rownik. Kształt powierzchni stawowych i rodzaje ruchów jak w kulistym wolnym tylko mniejszy zakres ruchów. Np. staw biodrowy.

8) Staw płaski (plana) – powierzchnie stawowe prawie lub całkiem płaskie; nie wyróżnia się główki ani panewki;np. krzyżowo–biodrowy

9) Staw nieregularny (irregularis) – powierzchnie stawowe, których nie można porównać ze zwykłymi bryłami rotacyjnymi; np. staw skokowo – piętowo – łódkowy.

65. PODZIAŁ UKŁADU AUTONOMICZNEGO

66. POŁĄCZENIA KOŚCI (str.4)

Połączenia wolne – stawy i ścisłe – więzozrosty, chrząstkozrosty i kościozrosty.

Więzozrost (syndesmosis) – połączenie włókniste występujące w czterech postaciach:

1. Więzozrost włóknisty (s. fibrosa) – tworzy go tk. łączna włóknista o przewadze wł. klejodajnych nad sprężystymi, np. błony miedzykostne przedramienia i goleni;

2. Więzozrost sprężysty (s. elastica) – przewaga wł. sprężystych nad klejodajnymi, np. więzadła żółte kręgosłupa;

3. Szew (satura) – tworzy go tkanka łączna wł. pomiędzy brzegami kości płaskich; w zależności od rodzaju łączonych kości są szwy gładkie, łuskowe i piłowate.

4. Wklinowanie (gomphosis) – tk. łączna wł. pomiędzy brzegami kości, z których jedna zagłębiona jest w drugą, np. umocowanie zębów w zębodołach.

Chrząstkozrost (synchrondrosis) – polączenie, w którym materiałem łączącym jest:

- chrząstka szklista, np. pomiędzy nasadą i trzonem kk. długich podczas wzrostu organizmu, występująca powszechnie we wczesnym wieku wraz ze wzrostem i rozwojem ustroju zostaje zastąpiona chrząstką włóknistą, utrzymując się tylko w niewielu częściach szkieletu.

- chrząstka włóknista, np. spojenie łonowe.

Kościozrost (synostosis) – połączenie, w którym materiałem łączącym jest substancja kostna, np. k. krzyżowa, k. miedniczna. Kościozrosty powstają z wiekiem przez kostnienie chrząstkozrostów i więzozrostów.

65. POWRÓZEK NASIENNY (str.62)(funiculus spermaticus)

Kanał pachwinowy zawiera powrózek nasienny; w jego skład wchodzą:

1. nasieniowód

2. dźwigacz jądra

3. t. jądrowa – gałąź trzewna aorty brzusznej;

4. t. dźwigacza jądra – gałąź t. nadbrzusznej dolnej;

5. t. nasieniowodu – gałąź t. biodrowej wewnętrznej;

6. żylny splot wiciowaty;

7. naczynia limfatyczne;

8. splot jądrowy – autonomiczny splot wtórny;

9. gałąź płciowa n. płciowo – udowego od splotu lędźwiowego;

10. pozostałość wyrostka pochwowego otrzewnej.

65. PRZEDSIONEK JAMY USTNEJ (str. 79)(patrz: jama ustna)

66. PRZEŁYK (notatki odręczne)

67. PRZEPONA (str. 59)

Miesień oddzielający jamę klatki piersiowej od jamy brzusznej. Uwypukla się kopulasto ku górze w stronę klatki piersiowej. Podczas Skórczu spłaszcza się i obniża, zwiększając objętość klatki piersiowej. Składa się z parzystych części: lędźwiowej, mostkowej i żebrowej łączących się ze sobą w środku ścięgnistym.

- Cz. lędźwiową stanowią 2 odnogi prawa i lewa, które łączą się tworzą więzadło łukowate pośrodkowe oraz parzyste ww. łukowate przyśrodkowe i boczne. Cz. lędźwiowa przyczepia się do 3górnych kręgów lędźwiowych i dwunastych żeber.

- cz. żebrowa – rozpoczyna się obustronnie 6 wiązkami na powierzchniach wewn. chrząstek VII-XII żebra.

- cz. mostkowa rozpoczyna się obustronnie na powierzchni wewn. wyrostka mieczykowatego mostka.

- środek ścięgnisty – tworzą go włókna mięśniowe wszystkich cz. przepony przechodząc centralnie w ścięgniste, łącznotkankowe pasmo; składa się on z 3 płatków: przedniego – spoczywa na nim serce i dwóch bocznych, na których leżą płuca.

- trójkąt lędźwiowo – żebrowy – szczelinowata przestrzeń, leży obwodowo po str. prawej i lewej, pomiędzy cz. lędźwiową

i żebrową

- trójkąt mostkowo – żebrowy – leży pomiędzy cz. mostkową i żebrową

W przeponie znajduje się wiele otworów i szczelin (łączą jamę klatki piersiowej z jamą brzuszną), stanowiących przejścia dla przełyku, naczyń i nerwów. Są to:

a) rozwór aortowy – lezy pomiędzy odnogami cz. lędźwiowej przepony a kręgosłupemprzechodzą przez niego aorta zstępująca, przewód chłonny piersiowy, nerw przeponowy lewy;

b) rozwór przełykowy - przechodzą przez niego przełyk i nerwy błędne.

c) żyły głównej - przechodzą przez niego żyła główna dolna, nerw przeponowy prawy

d) szczeliny w części lędźwiowej przepony - przechodzą przez nie pnie współ-trzewne większy i mniejszy;

e) Między częścią mostkową a żebrową przepony, tzw. trójkąt Larreya - przechodzą przez nią gałęzie tętnicy piersiowej wewnętrznej;

f) szczelina między częścią lędźwiową a żebrową przepony, tzw otwór Bochdaleka - miejsce styku opłucnej z otrzewną, stwarzające możliwość przenoszenia stanów zapalnych.

- Czynność przepony jest sterowana przez autonomiczny ośrodek oddechowy położony w rdzeniu przedłużonym. U człowieka dorosłego przepona kruczy się 16-18 razy na minutę, u noworodka do 40 razy na minutę. Wpływ naszej woli na ośrodek oddechowy i czynność przepony jest ograniczony, bezdech nic przekracza 2 minut. Przepona jest najsilniejszym mięśniem wdechowym (prawie 75% siły wdechu). Współdziałają z nią mięśnie międzyżebrowe zewnętrzne. Jako pomocnicze mięśnie wdechowe mogą także działać: mięsień piersiowy większy i mniejszy, mięsień zębaty przedni, mięśnie pochyłe, mięsień najszerszy grzbietu i inne.

- Jest to m. wdechowy. Wśród typów oddechowych wyróżnia się typ żebrowy (piersiowy) – istotą są ruchy żeber. Typ przeponowy (brzuszny) istotą są ruchy przepony. U płci męskiej przewaga typu brzusznego, u żeńskiej żebrowego.

- Unerwienie przepony stanowią nerwy przeponowe i część nerwów międzyżebrowych.

Z powięzi klatki piersiowej należy wymienić: powięź piersiową powięź obojczykowo-piersiową i powięź wewnątrzpiersiową. Otwory i szczeliny w przeponie mogą być miejscem powstawania przepuklin. Najczęstsza jest przepuklina roztworu przełykowego.

65. PRZEPUKLINY (hemia) (str.62)

To miejsca zmniejszonego oporu, które w warunkach patologicznych mogą się rozstępować, umożliwiając wydostawanie się trzewi poza jamę brzuszną. Należą do nich:

- kanał pachwinowy - kanał udowy

- kanał zasłonowy - rozwór przełykowy przepony

- trójkąty: mostkowo – żebrowy i lędźwiowo – żebrowy przepony

- otwory w kresie białej - pierścień pępkowy

- trójkąt lędźwiowy - ścięgnista przestrzeń lędźwiowa

Budowa:

*Wrota przepukliny - miejsce, przez które wydostaje się zawartość przepukliny. Pierwotnie to punkt zmniejszonego oporu tkanek. Na skutek naprężeń i ciągłych urazów wrota przepukliny zostają obmurowane pierścieniem łącznotkankowym.

*Kanał przepukliny - droga, którą zawartość przepukliny wydostaje się do tkanek podskórnych.

*Worek przepuklinowy - w przypadku przepuklin brzusznych, utworzony jest przez otrzewną, która otacza bezpośrednio przedostające się do worka struktury. Worek można podzielić na szyjkę (znajduje się we wrotach i w kanale), trzon i dno (koniec przepukliny).

*Zawartość przepukliny może być bardzo różna w zależności od umiejscowienia. Początkowo przepuklina może być pusta. Następnie wraz z jej poszerzaniem mogą przedostawać się do niej okoliczne struktury. W przypadku przepuklin brzusznych są to najczęściej sieć większa, jelito cienkie.

Rodzaje przepuklin brzusznych:

- przepuklina pachwinowa z wyróżnieniem przepukliny mosznowej - p. w kresie białej

- przepuklina udowa - p. Richtera

- przepuklina pępkowa - p. okołostomijna

65. PRZYSADKA MÓZGOWA (str. 251)(notatki z książki)

66. RDZEŃ KRĘGOWY (str. 191) (medulla spinalis)

- kształt lekko spłaszczonego od przodu ku tyłowi walca rozciągającego się w kanale kręgowym, pomiędzy poziomem pierwszego kręgu szyjnego a poziomem drugiego kręgu lędźwiowego;

- umowną granicę między rdzeniem kręgowym a mózgowiem stanowi płaszczyzna przeprowadzona przez miejsce odejścia włókien pierwszej pary nerwów rdzeniowych lub dolny brzeg skrzyżowania piramid ;

- u dołu rdzeń kręgowy kończy się jak zwężający się stożek rdzeniowy przechodzący w szczątkowy odcinek – nić końcową.

- w przebiegu rdzenia wyróżnia się 2 płaszczyzny w płaszczyźnie strzałkowej: szyjną i lędźwiową i 2 zgrubienia szyjne szyjne i lędź.

- na powierzchni przedniej występuje szczelina powierzchowna przednia – po obu jej stronach leży pasmo istoty białej, stanowiące sznur przedni; bocznie znajdują się sznury boczne oddzielone od poprzednich bruzdą oczną przednią, na jej dnie leży pole kojarzeniowe przednie – stanowi miejsce wyjścia włókien korzeni brzusznych nn. rdzeniowych. za sznurami bocznymi obustronnie są sznury tylne. Oddzielone od nich bruzdą tylną boczną, której dno stanowi pole kojarzeniowe tylne. Łączy się ono z włóknami korzeni grzbietowych n. rdzeniowych. Sznury tylne prawy i lewy, podzielone są bruzdą pośrodkową tylną.

- rdzeń kręgowy podzielony jest na segmenty – neuromery – część rdzenia k. łącząca się z jedną parą nn. rdzeniowych. Segmenty oznacza się pierwszymi literami ich nazw łac. Wyróżniamy 8 segmentów szyjnych (C1-C8), 12piersiowych (Th1-Th12), 5 lędźwiowych (L1-L5), 5 krzyżowych (S1-S5) i jeden guziczny (C0).

- budowa wewnętrzna:

* dośrodkowo istota szara – otacza kanał środkowy rdzenia kręgowego, zawierający płyn mózgowo – rdzeniowy; na przekroju poprzecznym ma kształt lit. H; jest istota szara pośrednia środkowa oraz parzyste rogi przednie i tylne; a także istota szara pośrednia boczna (w neuromerach C8-L2-3); na przekroju podłużnym tworzy słupy przednie, tylne i boczne.

* istota białą – na zewnątrz szarej; tworzy obustronnie sznury przednie, tylne i boczne.

Unaczynienie: gałęzie rdzeniowe odchodzące od tt.: kręgowych, szyjnych, wstępujących, szyjnych głębokich, tarczowych dolnych, międzyżebrowych tylnych, lędźwiowych, biodrowo – lędźwiowych

65. RDZEŃ PRZEDŁUŻONY (str. 187)(medulla oblongata – opuszcza rdzenia kręgowego)

- ku górze łączy się z mostem, ku dołowi z rdzeniem kręgowym

- na powierzchni brzusznej w linii pośrodkowej przebiega szczelina pośrodkowa przednia, którą wypełniają pęczki włókien nerwowych tworzące skrzyżowanie piramid; po obu stronach szczeliny znajdują się piramidy; bardziej bocznie – bruzda boczna przednia, a na nią sznur boczny (w górnej cz. niewielka wyniosłość – oliwka – utworzona przez jednoimienne jądra)

- powierzchnia grzbietowa rdzenia przedłużonego ma 2 powierzchnie oddzielone taśmą komory czwartej:

* cz. górno – przyśrodkowa – wraz z cz. grzbietową mostu stanowią dół równoległoboczny (dno komory czwartej); obie cz. mają kształt trójkątów zwróconych ku sobie podstawami, oddzielone są od siebie prążkami rdzennymi komory czwartej.

* cz. dolno – boczna – podzielona na 2 symetryczne cz. bruzdą pośrodkową tylną; po każdej stronie leżą pęczki sznura tylnego: smukły i klinowaty, ku górze kończące się podłużnymi wyniosłościami – guzkami smukłym i klinowatym, zawierającymi j. nerwowe tej samej nazwy. Bocznie od g. klinowatego leży guzek popielaty. Uwypukla go znajdujące się w jego obrębie j. rdzeniowe n. trójdzielnego. Bruzda boczna tylna oddziela guzek popielaty od sznura bocznego

- w górnej cz. rdzenia przedłużonego w miejsce pęczków sznura tylnego pojawia się istota biała tworząca połączenie z móżdżkiem – konar dolny móżdżku;

- w miejscu połączenia cz. mostowej i rdzeniowej położone są obustronnie zachyłki boczne komory czwartej. Trójkąt dolny utworzony przez rdzeń przedłużony, ograniczony po bokach przez konary dolne móżdżku, w swoim wierzchołku przechodzi w kanał środkowy;

- dół równoległoboczny – podzielony bruzdą pośrodkową na cz. prawą i lewą; po obu jej stronach leżą wyniosłości przyśrodkowe;

- wyniosłość przyśrodkowa – wytwarza w cz. mostowej wzgórek twarzowy, stanowiący uwypuklenie spowodowane leżącym pod nim jądrem n. odwodzącego i przebiegającymi powyżej niego włóknami n. twarzowego; w cz. dolnej wyniosłość przechodzi w trójkąt n. podjęzykowego. Bocznie wyniosłość oddzielona jest bruzdą graniczną od pola przedsionkowego i trójkąta n. błędnego. On oddzielony jest sznurem rozdzielającym od pola najdalszego.

- budowa wewnętrzna rdzenia przedłużonego:

* odcinek podoliwkowy – zawiera skrzyżowanie piramid (wytwarzają włókna nerwowe przechodzące na przeciwległą stronę), pęczek smukły i klinowaty, j. nadrdzeniowe, skrzyżowanie wstęg oraz twór siatkowaty oraz jądra niektórych n. czaszkowych: j. ruchowe n. IX, X, XI i XII, j. przywspółczulne n. X, jądro samotne (stanowi ośrodek czuciowy dla nn. VII. IX. X).

* odcinek oliwkowy – znajduje się tu istota szara środkowa, twór siatkowaty i szereg jąder (jj. oliwki, jj. przedsionkowe,

jj. ślimakowe, j. klinowate dodatkowe, j. przywspółczulne) oraz jj. nerwów czaszkowych leżących w odcinku nadoliwkowym.

65. RÓŻNICE MIĘDZY UKŁADEM ŻYLNYM POWIERZCHOWNYM I GŁĘBOKIM (str. 163)

Żyły krążenia dużego ze względu na położenie w stosunku do powięzi podskórnej dzieli się na powierzchowne i głębokie.

Ta podwójna cyrkulacja układu krążenia jest bardzo korzystna bo w przypadku choroby jednego układu, drugi może przejąć jego funkcje.

* naczynia powierzchowne:

- nie towarzyszą tętnicom w przeciwieństwie do głębokich;

- mają zmienny przebieg i często biegną z nerwami skórnymi;

- widoczne przez skórę;

- schodzenia mniej groźne i łatwiej się leczy bo tylko 10 % krwi jest odprowadzane tymi żyłami; układ żył głębokich z łatwością może przejąć funkcje układu żył powierzchownych;

* naczynia głębokie

- zazwyczaj towarzyszą w liczbie 2 jednoimiennym tt., wyjątkiem są duże naczynia tj. ż. szyjna wewnętrzna, udowa, podobojczykowa, biodrowa zewnętrzna i wspólna, które występują jako pojedyncze pnie żylne;

- niewidoczne przez skórę; ocena stanu możliwa dopiero przez specjalistyczne badania np. USG Dopplerowskie (ultrasonografia dopplerowska);

- układ głęboki decyduje o prawidłowej cyrkulacji krwi i jeśli jest chory, cierpi na tym cały układ krążenia.

65. SEGMENTY PŁUC (str. 139)

Płuca są podzielone na płaty (lewe 2 płaty podzielone szczeliną skośną; praw 3 płaty dodatkowo oddzielone szczeliną poziomą). Każdy z płatów ma odrębne jednostki czynnościowe – segmenty oskrzelowo – płucne (dzielą się na zraziki i grona). Każdy segment zaopatruje jedno większe oskrzele segmentowe (po 10 oskrzeli w każdym płucu – segmentów jest 10 w płucu prawym a 9 w lewym) oraz własną gałąź tętniczą. Segmenty mają kształt stożka zwróconego wierzchołkiem w kierunku wnęki płuca. Układ segmentów tłumaczy się rozkładem prądów wdychanego powietrza. Dzielą się na 2 podsegmenty. Zraziki zbudowane są z kilku gron i oddzielone od siebie mniej lub bardziej głębokimi przegrodami międzyzrazikowymi. Grona to najmniejsze jednostki czynnościowe i anatomiczne płuc. Jedno grono tworzą rozgałęzienia jednego oskrzelka końcowego.

65. SERCE (ręcznie zrobione notatki)

66. SPLOT KRZYŻOWY (plexus sacralis)

- wytworzony przez gg. brzuszne nn. L4-C0; największy splot ciała ludzkiego;

- korzeniem splotu oprócz gg. brzusznych nn. krzyżowych i n. guzicznego, jest gałąź brzuszna czwartego n. lędźwiowego (n. widełkowy), której cz. dolna wraz z gałęzią brzuszną V n. lędźwiowego tworzy pień lędźwiowo – krzyżowy. Zstępuje on z miednicy większej do mniejszej, łącząc cz. lędźwiową splotu z cz. krzyżową.

- kształt trójkąta, podstawą skierowanego do powierzchni miednicznej k. krzyżowej, a wierzchołkiem, który tworzy n. kulszowy, zwróconego w stronę, zwróconego w stronę dolnej cz. otworu kulszowego większego; tylną powierzchnią przylega do m. gruszkowatego; powierzchnia przednia poprzez powięź miednicy sąsiaduje z rozgałęzieniami nn. biodrowych wewnętrznych i otrzewną pokrywającą odbytnicę.

- od splotu krzyżowego odchodzą gg. krótkie i długie;

- gg. krótkie unerwiają: m. gruszkowaty, mm. bliźniacze, górny i dolny, m. zasłaniacz wewnętrzny, m. czworoboczny uda oraz staw biodrowy.

- gg. długie dzielą się na 3 grupy:

* grupa pierwsza: n. pośladkowy górny, dolny, n. skórny tylny uda i n. kulszowy. Nn. te unerwiają mm. miednicy, grupę tylną mm. uda, mm.podudzia i stopy, skórę pośladka, krocza, tylnej powierzchni uda, goleni i stopy oraz staw biodrowy, kolanowy i stawy skokowe.

* gr. druga: n. sromowy(zaopatruje mm. dna miednicy, narządy miednicy mniejszej, krocze i narządy płciowe zewnętrzne)

* gr. trzecia: n. guziczne unerwiający skórę i mm. sąsiedztwa k. guzicznej.

65. SPLOT LĘDŹWIOWY (książka)

66. SPLOT RAMIENNY (książka)

67. SPLOT SZYJNY (książka)

68. STAŁE I NIESTAŁE SKŁADNIKI STAWU (str.5)

Stawy (wolne połączenia – articulatiomes)– najbardziej ruchome połączenia kości. Stałe elementy, występujące we wszystkich stawach:

1.Powierzchnie stawowe – pokryte chrząstką, mogące mieć kształt wypukły – tworząc główkę stawową lub wklęsły – tworząc panewkę;

2.Torebka stawowa – wyróżnia się w niej zewnętrzną błonę włóknistą i wewnętrzną błonę maziową;

3.Jama stawowa – tworzy szczelinowat a, wypełnioną mazią przestrzeń pomiędzy powierzchniami stawowymi a błoną maziową;

Niestałe składniki stawów – różne twory włókniste lub chrzęstne, które mogą ale nie muszą wchodzić w skład budowy:

1.Więzadła stawowe – pasma błony włóknistej, wśród których, w zależności od położenia względem błony włóknistej torebki stawowej wyróżnia się więzadła zewnątrztorebkowe, torebkowe oraz wewnatrztorebkowe.

2.Obrąbki stawowe – pierścienie zbudowane z chrząstki włóknistej, przyczepiające się do brzegów panewki i pogłębiające ją;

3.Krążki stawowe – twory włókniste lezące pomiędzy powierzchniami stawowymi i dzielące jamę stawową na dwie oddzielne komory;

4.Łąkotki stawowe – twory podobne w budowie do krążków, lecz ze względu na swój półksiężycowaty kształt, nie przedzielają jamy stawowej całkowicie.

65. STAW BIODROWY (str.44)(articulatio coxae)

- łączy k. biodrową z k. udową;

- staw kulisty panewkowy; panewkę stawową stanowi powierzchnia księżycowata k. miednicznej pogłębiona przez obrąbek stawowy, który nad wcięciem panewki tworzy jej więzadło poprzeczne. Główka stawowa jest utworzona przez powierzchnię stawową głowy k. udowej. Torebka stawowa stanowi ciasny i krótki worek; jest wzmocniona przez więzadła: biodrowo – udowe, kulszowo – udowe, łonowo – udowe, więzadło głowy k. udowej oraz warstwę okrężną.

- należy do stawów wieloosiowych, wyróżnia się w nim ruchy: zginanie, prostowanie, odwodzenie i przywodzenie, nawracanie

i odwracanie oraz obwodzenie.

65. STAW KOLANOWY (str.45)(articulatio genus)

- staw dwukłykciowy; główkę stawową tworzą powierzchnia rzepkowa i powierzchnie stawowe kłykci k. udowej, a panewkę powierzchnie stawowe kłykci piszczeli oraz powierzchnie stawowe rzepki. Jama stawowa podzielona jest przez łąkotki – przyśrodkową i boczną – na piętro górne i dolne.

- łąkotki są elementami chrzęstnymi, kształtu półksiężyca, przyczepiającymi się do kości piszczelowej tylko w 2 miejscach – z przodu i z tyłu wyniosłości międzykłykciowej oraz przedniego i tylnego pola międzykłykciowego. Swoim obwodem łąkotki łączą się z torebką stawową. Jest ona wzmocniona przez następujące elementy: boczny i przyśrodkowy troczek rzepki oraz więzadło rzepki, które stanowią części ścięgna m. czworogłowego uda, a także przez więzadła: poboczne piszczelowe, poboczne strzałkowe, krzyżowe kolana przednie i tylne, podkolanowe skośne i łukowate, poprzeczne kolana oraz więzadła łąkotkowo – udowe przednie i tylne. Dzięki podziałowi jamy stawowej na 2 piętra możliwe są 2 rodzaje ruchów – w piętrze górnym ruchy zgięcia i prostowania, a w dolnym ruchy obrotowe na zewnątrz i do wewnątrz. Rotacja możliwa jest we wszystkich położeniach stawu, z wyjątkiem max wyprostowania i zgięcia.

65. STAW ŁOKCIOWY (articulatio cubiti)(str.32)

- staw złożony; budują go trzy stawy: ramienno – łokciowy, ramienno – promieniowy i promieniowo – łokciowy bliższy

- w s. ramienno – łokciowym główkę stawowa stawową stanowi bloczek k. ramiennej, a panewkę wcięcie bloczkowe k. łokciowej; staw typu zawiasowego, wykonywane ruchy to: zgięcie i prostowanie;

- w s. ramienno – promieniowym główkę stawową tworzy główka k. ramiennej a panewkę – dołek stawowy górny k. promieniowej; typu kulistego wolnego – ruchy zgięcia i prostowania oraz ruchy obrotowe;

- w s. promieniowo łokciowym bliższym – główka – obwód stawowy głowy k. promieniowej, panewka – wcięcie promieniowe k. łokciowej;; staw typu obrotowego – nawracanie i odwracanie

- wszystkie 3 stawy mają wspólną torebkę stawową wzmocnioną przez więzadła poboczne, promieniowe i łokciowe oraz więzadło pierścieniowate i czworokątne.

65. STAW PROMIENNO – NADGARSTKOWY (articulatio radiocarpea)(str.35)

- cyzli staw bliższy ręki jest stawem elipsoidalnym;

- główka – 3 kk. szeregu bliższego nadgarstka: łódeczkowata, księżycowata i trójgraniasta; panewka – w ¾ powierzchnia nadgarstka k. promieniowej i ¼ krążek stawowy; - więzadła:

1. w. poboczne promieniowe nadgarstka

2. w. poboczne łokciowe nadgarstka

3.4. w.promieniowo-nadgarstkowe grzbietowe i dłoniowe

5. 6. w. łukowate grzbietowe i dłoniowe nadgarstka

7. w. łokciowo-nadgarstkowe dłoniowe

- s. promienno–nadgarstkowy należy do ss. wieloosiowych; zgięcie, prostowanie, przywodzenie, odwodzenie i połączenie-obwodzenie.

65. STAW RAMIENNY (articulatio humeri)(str.32)

- kulisty wolny; łączy k. ramienną z łopatką;

- główka stawowa – głowa k. ramiennej, panewka – wydrążenie stawowe łopatki wraz z pogłębiającym je chrzęstnym obrąbkiem stawowym; obszerna torebka stawowa przy opuszczonym ramieniu tworzy charakterystyczny fałd skierowany do jamy pachowej.

- więzozrosty wzmacniające: ww. obrąbkowo – ramienne oraz w. kruczo – ramienne.

- staw wieloosiowy; ruchy zginania (unoszenie ramienia do przodu), prostowania (unoszenia do tyłu), odwodzenia i przywodzenia ramienia (w płaszczyźnie czołowej), nawracania(obracania do wewnątrz) i odwracania (obracania na zewnątrz), obwodzenia.

65. STAW SKRONIOWO – ŻUCHWOWY (str.25)(articulatio temporomandibularis)

- stanowi symetryczne, ruchome połączenie pomiędzy czaszką i żuchwą; powierzchniami stawowymi są dołek i guzek stawowy cz. łuskowej kości skroniowej oraz głowa żuchwy. Występujący w tym stawie krążek stawowy przyczepia się do torebki stawowej i dzieli jamę stawową na dwie komory. Omawiane połączenie wzmacniają po stronie prawej i lewej trzy więzadła: boczne, klinowo-żuchwowe i rylcowo-żuchwowe. W stawie skroniowo-żuchwowym żuchwa wykonuje następujące ruchy: wysuwanie i cofanie, opuszczanie i unoszenie oraz ruchy obracania, czyli ruchy żucia albo mielenia.

65. STAW OBRĘCZY KOŃCZYNY GÓRNEJ (str.31)

* staw mostkowo – obojczykowy – połączenie między szkieletem kończyny górnej a szkieletem osiowym. W budowie tego stawu występuje zazwyczaj krążek śródstawowy (dzieli jamę stawową na 2 komory); staw wieloosiowy (czyli kulisty), wzmacniają go więzadła: mostkowo – obojczykowe, przednie i tylne, żebrowo – obojczykowe oraz międzyobojczykowe.

* staw barkowo – obojczykowy – znajduje się pomiędzy końcem barkowym obojczyka i wyrostkiem barkowym łopatki; jamę tego stawu przedziela często krążek śródstawowy. Staw kulisty , wzmacniany przez więzadła barkowo-obojczykowe i kruczo-obojczykowe, który składa się z więzadła czworobocznego i stożkowatego. Ruchy w obu stawach obojczyka, bliższym(mostkowo-obojczykowym) i dalszym (barkowo-obojczykowym), wykonywane są równocześnie. Wyróżnia się wysuwanie i cofanie barku(obręczy), opuszczanie i unoszenie barku oraz obwodzenie; możliwe również ruchy rotacyjne łopatki względem obojczyka. Umożliwiają one obrót łopatki panewką ku górze lub ku dołowi, zwiększając przez to zakres ruchów ramienia.

65. SZYSZYNKA (glandula pinealis) (str.252) (notatki z książki)

66. ŚLEDZIONA (str. 176)

- nieparzysty, wewnątrzotrzewnowy narząd jamy brzusznej;

- położona w lewym podżebrzu;

- posiada powierzchnię przeponową i trzewną, biegun przedni i tylny oraz brzeg górny i dolny;

- do powierzchni trzewnej przylegają: żołądek, trzustka, nerka lewa, okrężnica a czasami lewe nadnercze;

- długa oś narządu biegnie wzdłuż osi X lewego żebra;

- miąższ zbudowany z miazgi, białej i czerwonej, objęty jest łącznotkankową torebką;

- w śledzionie powstają limfocyty i monocyty, a rozpadowi ulegają nieprawidłowe i starzejące się erytrocyty, niektóre krwinki białe i płytki krwi.

65. ŚRÓDMÓZGOWIE (mesencephalon) (str. 185)

- najbardziej wysunięta do przodu część mózgu; ku tyłowi i dołowi mózg łączy się za pomocą konarów mózgu z pniem mózgu – śródmózgowiem

- część grzbietowa – tworzy pokrywę (należą do niej: blaszka pokrywy wraz ze znajdującymi się na niej parzystymi wzgórkami górnymi i dolnymi oraz ramiona wzgórków); Budowa wewnętrzna pokrywy: parzyste jądro wzgórka dolnego, warstwy szare i białe wzgórków górnych oraz okolica przedpokrywowa)

- część brzuszna czyli konary mózgu:

* cz. górna – nakrywka (nalezą do niej: dół międzykonarowy z leżącą w nim istotą dziurkowaną tylną i parzysty trójkąt wstęgi); leżą w niej: istota szara środkowa, twór siatkowaty, jądra czerwienne, istota czarna, jądro międzykonarowe, pęczki włókien nerwowych – parzyste konary górne móżdżku, wstęga przyśrodkowa, wstęgi boczna, rdzeniowa, trójdzielna oraz pęczek podłużny przyśrodkowy koordynujący ruchy gałek ocznych z ruchami szyi i głowy, pęczek podłużny grzbietowy zawierający drogi układu autonomicznego i droga środkowa nakrywki; jądra 3 n. czaszkowych: ruchowe i przywspółczulne n. III, ruchowe n. IV oraz czuciowe j. śródmózgowiowe n.V)

* cz. dolna – dwie odnogi mózgu (tworzą pasma istoty białej przebiegające pomiędzy torebką wewnętrzną a cz. brzuszną mostu.

WODOCIĄG MÓZGU – stanowi część układu komorowego leżącego w śródmózgowiu. Na przekroju poprzecznym przez pień mózgu zajmuje miejsce pomiędzy blaszką pokrywy a konarami mózgu. Jest to wąski przewód dł. 2 cm, łączący komorę 3 z 4.

65. ŚRÓDPIERSIE (str. 142)

- przestrzeń położona między powierzchniami śródpiersiowymi płuc, odcinkiem piersiowym kręgosłupa i mostkiem;

- łączy się z przestrzenią środkową szyi otworem górnym klatki piersiowej, a od dołu ograniczona jest przeponą;

- dzieli się na śródpiersie górne i dolne – umowna granica poprowadzona jest przez chrząstkozrost między rękojeścią a trzonem mostka z przodu oraz końcem dolnym;

- śródpiersie górne – zawiera:

* grasicę * łuk aorty

* nn. błędne * przełyk

* żż. ramienno – głowowe * ż. główną górną

* tchawicę * przewód piersiowy

- śródpiersie dolne:

* przednie * środkowe * tylne

- naczynia i węzły chłonne śródpiersiowe przednie; - serce z jego wielkimi - przełyk - przewód piersiowy

- tt. i żż. piersiowe wewnętrzne; naczyniami - nn. błędne - żż. nieparzyste

- dolny koniec grasicy; - nn. przeponowe - aorta piersiowa - nacz i węzły śród. tylne

65. TARCZYCA (str. 252) Gruczoł tarczowy

- nieparzysty gruczoł dokrewny

- składa się z 2 płatów (prawego i lewego) i węziny; w ok. 60% przypadków od jednego z płatów, rzadziej z

węziny odchodzi

wąski, ciągnący się ku górze wyrostek – płat piramidowy (pozostałość części przewodu tarczowo – językowego);

- położona w przednio – dolnej części szyi;

- powierzchnię przednią pokrywają: blaszka przedtchawicza powięzi szyi, mm. podgnykowe, m.mostkowo–obojczykowo-sutkowy

- do tyłu od tarczycy znajdują się chrząstki tchawicze i pochewka naczyń szyjnych, obejmująca na tym poziomie t. szyjną wspólną,

ż. szyjną wewnętrzną i n. błędny;

- płaty boczne tarczycy przylegają do powierzchni przednich i bocznych krtani, gardła, tchawicy i powierzchni bocznych przełyku;

- w każdym z płatów bocznych są 3 powierzchnie i 2 bieguny (górny i dolny); w płaszczyźnie poziomej przebiega węzina, na

wysokości 2-3 chrząstki tchawiczej, łącząc się z nimi więzadłem tarczowym pośrodkowym;

- gruczoł otoczony torebką włóknistą, która wnikając w postaci przegród w głąb miąższu tarczycy dzieli ją na płaciki. Każdy płacik

zawiera 20-40 pęcherzyków wypełnionych koloidem. Głównym składnikiem koloidu jest tyreoglobulina. Białko to wiąże

wydzielane przez tarczycę hormony: tyroksynę i trójjodotyroninę. Pobudzają one podstawową przemianę materii, zwiększatą

zapotrzebowanie na tlen, stymulują wydzielanie hormonu wzrostu, syntezę białek, resorpcję węglowodanów, synteze i rozpad

cholesterolu oraz regulują gospodarkę wodno-elektrolitową;

- w tarczycy obecne też skupiska komórek C – kom. pęcherzykowe; produkowany w nich hormon – kalcytonina – bierze udział w

regulacji równowagi wapniowo – fosforanowej ustroju; obniża stężenie wapnia w surowic krwi i nasila jego odkładanie w kośćcu;

antagonista wydzielanego przez przytarczyce parathormonu;

- unaczynienie tt. pochodzi od parzystych tt. tarczowych górnych i dolnych; krew żylna odprowadzana żż. tarczowymi górnymi

i środkowymi do ż. szyjnej wewnętrznej oraz żż. tarczowych dolnych do żż. ramienno – głowowych.