Przedmiot, metoda ekonomii, funkcjonowanie rynku jako mechanizmu gospodarczego

1. Przedmiot i podstawowe pojęcia.

Ekonomia jest nauką gromadzącą i porządkującą prawdziwą wiedzę o gospodarowaniu.

Gospodarowanie to produkcja dóbr i ich podział pomiędzy różnych ludzi.

Dobro to wszystko co zaspokaja potrzeby.(rzeczy, usługi, prawo)

Ekonomia jest nauką o

zaspokajaniu potrzeb potrzeby są nieograniczone

konieczne

które dotyczą konsumpcji dóbr i usług jest dokonanie

wyboru

które są produkowane z rzadkich surowców zasoby są ograniczone

Ekonomia odpowiada na pytania:

- co produkować?

- jak produkować?

- dla kogo produkować?

- jak dzielić osiągane zyski?

Podział ekonomii:

• Mikroekonomia – bada zjawiska związane z gospodarowaniem całego społeczeństwa

  • Pozytywna – to część wiedzy ekonomicznej nie zawierająca sądów wartościujących. Zawierają sądy opisowe – opisujące stany rzeczy, odpowiadają na pytanie „Jak jest?”

  • Normatywna – zawiera sądy wartościujące – opisujące stan rzeczy, odpowiadają na pytania „Jak być powinno?, Co jest dobre a co złe?”

• Makroekonomia – zajmuje się pojedynczymi podmiotami ( przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe)

  • Pozytywna

  • Normatywna

Inne pojęcia związane z ekonomią:

• Model – jest uproszczonym obrazem rzeczywistego zjawiska.

• Model ekonomiczny – jest to uproszczona wersja teorii ekonomicznej. Ukazuje on podstawowe związki badanych zmiennych w formie np. rysunku, systemu równań matematycznych, mechanicznego urządzenia.

• Szereg czasowy – jest to zbiór wartości zmiennej ekonomicznej w kolejnych okresach.(służą do opisu tego, co się zmienia w gospodarce, czyli do opisu zmiennych ekonomicznych)

• Wartości absolutne zmiennej - są wyrażone w konkretnych jednostkach miary i bezpośrednio informują o poziomie tej zmiennej.

• Wartość względna zmiennej – informuje o stosunku zmiany wartości absolutnej tej zmiennej do poziomu wartości absolutnej z ustalonego dowolnie tzw. okresu bazowego.

• Wskaźniki ( indeksy) – są liczbami pozostającymi w takim stosunku do stu, jak zmienna z okresu, którego wskaźnik dotyczy, do zmiennej z ustalonego dowolnie okresu bazowego.

• Zmienna ekonomiczna jest:

  • Zmienną nominalną – gdy jej poziom zmierzono „w cenach bieżących”, czyli za pomocą jednostek pieniądza o sile nabywczej z okresu, do którego zmienna ta się odnosi.

  • Zmienną realną – gdy pomiar jest dokonywany „w cenach stałych”, czyli za pomocą jednostek pieniądza o sile nabywczej z pewnego arbitralnie wybranego okresu.

1. Gospodarka jej cechy i ewolucja.

Gospodarka – to strefa społecznej aktywności w której ludzie produkują, rozdzielają i spożywają materialne dobra i usługi.

???

Rodzaje i typy gospodarki ze względu na kryteria:

1. Skala gospodarowania

   • Światowa (globalna) – suma gospodarek poszczególnych krajów,

   • Narodowa

   • W skali: makro, mezo(gałęziowa) i mikroekonomii (obejmuje przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe i rolne.)

2. Forma działalności gospodarczej

   • Naturalna - brak pieniądza, samowystarczalność producentów, ograniczona wymiana,

   • Towarowa – produkcja na sprzedaż, konieczność rozwoju wymiany towar za towar a potem gospodarka towarowa-pieniężna,

3. Stopień powiązania i współpracy gospodarczej

   • Zamknięta – brak współpracy z zagranicą

   • Otwarta – import i eksport z innymi krajami, utrzymuje kontakty z zagranicą.

4. Mechanizm regulujący stopień i poziom rozwoju

   • Rynkowa

   • Centralnie planowana

5. Ustrój – społeczno polityczny

   • Otwarta na system rynkowy

   • Otwarta na system o nakazie administracyjnym

Rynkowy mechanizm procesów gospodarczych

Procesy gospodarowania

Procesy regulacyjne RYNEK Procesy realne

- sfera regulacji - sfera realna

pozarynkowa działalność państwa produkcja

system podatkowy konsumpcja

przepisy prawa inwestycje

finansowanie działalności publicznej realokacja

techniki

1. Systemy ekonomiczne (gospodarcze)

Podstawę do określenia systemu ekonomicznego stanowią elementy dominujące w gospodarce danego kraju.

1. Hybrydowy - System łączący instytucje i mechanizmy gospodarki rynkowej z metodami nakazowo-rozdzielczymi. System ten istniał w Polsce w latach osiemdziesiątych XX wieku.

2. Wolnorynkowy

3. Centralnie planowany

4. Mieszany – część własności prywatnej, część państwowej

1. Podmioty gospodarowania we współczesnej gospodarce rynkowej

Podmioty gospodarcze:

1. Gospodarstwo domowe

2. Gospodarstwo rolne

3. Przedsiębiorstwo

4. Banki

5. Organizacje non-profit – fundacje itp.

6. Rząd

Gospodarka rynkowa

Rynek – ogół stosunków wymiennych między sprzedawcami (S – podażą) i nabywcami (D – popytem) w wyniku czego kształtuje się cena(p). Elementem wymiany jest towar.

Podział rynków:

• Z punktu widzenia oferowanych towarów:

  • Produktów,

  • Kapitałowo-pieniężny,

  • Pracy,

• Z punktu widzenia zasięgu geograficznego:

  • Lokalny, np. warszawski,

  • Regionalny, np. śląski

  • Krajowy, np. polski

  • Międzynarodowy, np. UE, globalny,

• Ze względu na interwencję państwa:

  • Wolny

  • Regulowany

• Branża

Elementy rynku

Rynek doskonały:

• Każdy może być producentem(a jednocześnie konsumentem)

• Żaden konsument i żaden producent nie ma wpływu na cenę, cena sama się kształtuje,(niewidzialna ręka rynku)

• Działa prawo popytu i podaży

• Wszyscy mają dostęp do tych samych informacji w tym samym czasie

1. Towar i jego cechy

Towar – coś innego niż dobro, wytwór pracy ludzkiej przeznaczony do wymiany lub na sprzedaż w wyniku czego następuje zmiana właściciela.

Cechy towaru:

• Wartość użytkowa,

• Użyteczność,

• Wartość wymienna,

1. Popyt i podaż oraz czynniki je określające

Określenie popytu

Popyt (D) – to zapotrzebowanie na określone dobro w danym miejscu i czasie i po określonej cenie.

Rodzaje popytu:

1. Globalny (zagregowany) – popyt na wszystkie dobra i usługi w danym kraju i czasie.

2. Efektywny – wyraża potrzeby mające pokrycie w realnej sile nabywczej konsumentów (dochody).

3. Potencjalny – wyraża potrzeby nie mające pokrycia w realnej sile nabywczej konsumentów (dochody).

4. Jako efekt demonstracji (popyt owczego pędu, mody) PARADOKS VEBLENA – rośnie wielkość zakupów dóbr luksusowych mimo wzrostu ich ceny.

Funkcja popytu na rynku doskonałym (model) D=f(p)

Prawo popytu – wielkość popytu jest odwrotnie proporcjonalna do ceny, im niższa cena tym wyższy popyt. p= f(p)

Popyt przedstawić można za pomocą tabelki albo wykresu:

P	1	2	3	4
D	10	9	8	7

Funkcja popytu na rynku niedoskonałym (rzeczywistość) D= f (W, Y, p)

Czynniki wpływające na wielkość popytu:

• Poziom ceny dobra,

• Poziom realnych dochodów ludności,

• Preferencje i gusty konsumenta,

• Ceny dóbr substytucyjnych (zaspokajających podobne potrzeby) i komplementarnych (potrzebnych, by móc korzystać z danego dobra),

• Oczekiwania dotyczące zmian cen,

• Czynniki a charakter pozaekonomiczny (W) płeć, wiek, środowisko, wykształcenie itp.

PARADOKS GIFFENA – cena się zmienia w tym samym kierunku co popyt. Sytuacja taka ma miejsce przy bardzo niskich dochodach konsumentów i przy wzroście cen dóbr niższego rzędu, zwanych dobrami Giffena. Cena dobra Giffena jest relatywnie niższa od innych substytutów lub dane dobro nie posiada bliskich substytutów (np. chleb), dlatego popyt rośnie.

Określenie podaży

Podaż (S) – to ilość dobra jaką sprzedający są w stanie zaoferować w danym miejscu, czasie i po określonej cenie.

Funkcja podaży na rynku doskonałym (model) S=f(p)

Prawo podaży – na rynku doskonałym, wielkość podaży jest wprost proporcjonalna do ceny. Jeśli rośnie cena rośnie podaż.

Funkcja podaży na rynku niedoskonałym (rzeczywistość) S= f(N, K, L)

Czynniki kształtujące podaż:

1. cena dobra,

2. koszt wytworzenia,

3. urodzaj w rolnictwie,

4. doskonalenie metod produkcji,

5. liczba producentów,

1. Cena równowagi rynkowej

Cena – jest kategorią ekonomiczną związaną ze stosunkami towarowo – pieniężnymi, w której dominującą formą więzi między podmiotami są akty kupna –sprzedaży.

Podstawowe rodzaje cen:

1. Ceny wolnorynkowe (rynek)

   • Pozycja sprzedawcza,

   • Podaż,

   • Popyt konsumentów,

   • Działalność państwa,

2. Ceny regularne (przedsiębiorstwa)

3. Ceny urzędowe (organy administracji rządowej interweniują w rynek)

   • Maksymalne (pułap cenowy) – stanowi górny limit ceny, po której wolno handlować na rynku. Chroni poziom życia nabywców.

   • Minimalne – jest to najniższa cena, którą można uzgodnić w legalnej transakcji kupna i sprzedaży. Ochrona producentów.

4. Ceny transakcyjne

   • Zbytu

   • Hurtowa

   • Detaliczna

Funkcje cen:

• Informacyjna,

• Bilansująca,

• Redystrybucyjna,

Cena równowagi rynkowej

W sytuacjach gdy na rynku D = S kształtuje się sytuacja która określana jest jako równowaga rynku. Z sytuacją równowagi kształtuje się cena równowagi na dane dobro.

1. Elastyczność popytu i podaży

Elastyczność – to wrażliwość popytu i podaży na zmiany ceny towaru, cen substytutów i dóbr komplementarnych oraz dochodów nabywców jest wyrażona liczbowo za pomocą wskaźników elastyczności.

Rodzaje elastyczności:

• Prosta elastyczność cenowa popytu na dobro (E_PD)– to stosunek względnej zmiany zapotrzebowania (∆D/D_st) do względnej zmiany ceny tego dobra (∆P/P_st);

∆D = D_n - D_st

∆P = P_n - P_st

1. Jeśli jest mniejsza od 1 – popyt jest nieelastyczny. 0<EpD<1 –dobra pierwszej potrzeby

2. Jeśli jest równy 1 – popyt proporcjonalny.

3. Jeśli jest większy od 1 – popyt elastyczny

• Mieszana elastyczność cenowa popytu (E_pmD) – to stosunek względnej zmiany popytu na dobro „a” do względnej zmiany ceny innego dobra „b”. Tak więc: $E_{\text{pmD}} = \ \frac{{D}_{a}/D_{\text{ast}}}{{P}_{b}/P_{\text{bst}}}$

KOMPLEMENTARNOŚĆ/SUBSYDIARNOŚĆ

E_pmD>0 – substytuty

E_pmD<0 – dobra komplementarne

Poziom tego współczynnika zależy od dostępności bliskich substytutów dobra i od czasu trwania pomiaru.

• Elastyczność dochodowa popytu (E_yD) – to stosunek względnej zmiany zapotrzebowania na dobro (∆D/D_st) do względnej zmiany dochodu nabywców (∆y/y_st)

1. Prawo Keynes’a – w miarę wzrostu dochodu, maleją wydatki na konsumpcję a rosną oszczędności w całości dochodów.

2. Prawo Engla – w miarę wzrostu dochodów rosną wydatki na dobra luksusowe, natomiast wydatki na dobra podstawowe nie zmieniają się (mogą spadać).

Rodzaj dóbr	Dochodowa elastyczność popytu	Zmiana wielkości popytu	Zmiana udziału w budżecie, gdy dochód wzrasta
Dobra luksusowe	ep >1	Popyt rośnie szybciej niż dochód	Wzrost
Dobra pierwszej potrzeby	0>ep>1	Popyt rośnie wolniej niż dochód	Spadek
Dobra niższego rzędu	ep<0	Popyt spada, gdy dochód rośnie	Spadek

• Elastyczność cenowa podaży dobra (E_pS) – to stosunek względnej zmiany podaży (∆S/S_st) do małej względnej zmiany ceny tego dobra.(∆P/P_st);

Poziom współczynnika zależy od kosztów produkcji.

Opisuje stopień reakcji producenta na zmianę ceny

E_ps= ∞ - podaż doskonale elastyczna – przypadek wyłącznie teoretyczny

E_ps= 1 – podaż o elastyczności jednostkowej – zawsze, gdy krzywa podaży wychodzi z początku układu współrzędnych, niezależnie od nachylenia i jest linią prostą

E_ps= 0 – podaż sztywna - często w krótkim okresie