OŚWIECENIE

1. Oświecenie - Wiek oświecony - rozumu, powrotu do ideałów klasycznych. Wszechstronny rozwój nauki, rozwój prasy, szkolnictwa i norm klasycznych w sztuce.

Ramy czasowe: od 1740 (założenie Collegium Nobilium) do 1822 (wydanie tomu "Poezji" Adama Mickiewicza)

2. Klasycyzm - wzorcowy, harmonijny, pierwszorzędny. Styl ten nawiązywał głównie do antyku.

Przedstawicielami klasycyzmu polskiego byli: Ignacy Krasicki, S. Trembecki, A. Naruszewicz.

Cechy klasycyzmu: Wzorowanie się na tematyce i architekturze starożytnej Grecji i Rzymu, statyka zamiast dynamizmu, oszczędność wyrazu, spokój - przeciwieństwo barokowej ekspresji, uwypuklenie cnót obywatelskich w przeciwieństwie do rokokowej frywolności, kształt ważniejszy niż barwa, tematyka moralizatorska, często propagandowa.

3.Sentymentalizm - w centrum zainteresowania stawiano człowieka i jego uczucia, skupiano się na indywidualizmie, wnętrzu. Uważano, że człowiek w procesie cywilizacji utracił podstawowe wartości, dlatego propagowano powrót do natury. Dzieło sztuki, zgodnie z zasadami kierunku, powinno mówić o uczuciach, psychice człowieka i przeżywanych przez niego emocjach. Dla nurtu typowe były gatunki: sielanka, powieść sentymentalna.

Cechy stylu sentymentalnego

- silna uczuciowość

- podkreślanie indywidualizmu bohaterów,

- przeciwstawienie intymności i czułości,

- nastroje religijne, smutek i melancholia, łzawość,

- wprowadzenie uczuć litości i empatii

4

- racjonalizm - postulował poznawanie świata za pomocą rozumu. Kartezjusz - Cogito ergo sum - Myślę więc jestem,

- empiryzm - pogląd wedle którego jedynym dostępnym sposobem poznania świata jest doświadczenia. John Locke - "tabula rasa" (czysta karta) - wg niego każdy człowiek rodzi się z czystą kartą, która jest zapisywana w miarę zdobywanych doświadczeń, życia,

- sensualizm - poznawanie świata za pomocą zmysłów, Franciszek Bacon,

- ateizm(materializm) - niewiara w Boga,

- deizm - deiści wierzyli w istnienie Boga, byli zdania, że Bóg stworzył świat po czym go opuścił, odszedł.

- Liberalizm – ideologia i kierunek polityczny, według którego wolność jest nadrzędną wartością, ma charakter indywidualistyczny. Innymi wartościami cenionymi przez liberałów są wartości demokratyczne, wolności i prawa obywatelskie

- Libertynizm - nieformalny ruch społeczno-polityczny działający w XVII i XVIII wieku w Europie - głównie we Francji

5. Woltaire - Francois-Marie Arouet - twórca powiastki filozoficznej Kandyd, czyli optymizm.

W "Kandydzie" (człowiek dobroduszny, wierny) pojawiają się imiona znaczące, ponieważ bohaterowie są wyznawcami doktryn filozoficznych. Kandyd zostaje wygnany z zamku za pocałunek złożony Kunegundzie. Podróżuje po wszystkich kontynentach. Odnajduje nawet legendarną krainę El Dorado (topos miejsca arkadyjskiego). W podróży towarzyszy mu Pangloss będący wyznawcą nadmiernego optymizmu, oraz Marcin (uosabiający filozofię pesymistyczną) wskazują drogę Kandydowi. Wymowa zakończenia to odrzucenie zarówno łatwego optymizmu, jak i najczarniejszego pesymizmu, na rzecz pielęgnowania własnych spraw "trzeba uprawiać swój ogródek".

Cechy powiastki filozoficznej:

- utwór satyryczny, ironiczny,

- fabuła ma wartość pretekstową, służy wyłożeniu założeń filozoficznych autora,

- pojawia się motyw wędrówki bohatera, podróż edukacyjna, elementy fantastyki,

- napisana prozą w formie powieści albo noweli.

- Według Immanuela Kanta: Oświeceniem nazywamy wyjście człowieka z niepełnoletności w którą popadł z własnej winy. Krytyka czystego i praktycznego rozumu.

6. Jan Jakub Rousseau

Twórca sentymentalizmu europejskiego.

Julia, czyli Nowa Heloiza, listy dwojga kochanków, mieszkańców małego miasteczka u stóp Alp to powieść epistolarna. Rousseau jest prekursorem tego gatunku. Wprowadzony tu został bohater pierwszoosobowy, subiektywny, ukazane są przeżycia wewnętrzne postaci. Opierając się na średniowiecznej legendzie o miłości mieszczki Heloizy do uczonego Abelarda Rousseau ukazał w utworze wyższość uczuć duchowych nad odczuciami erotycznymi: "Miłość pozbawiona uczciwości traci swój największy powab

7. Rokoko – nurt obecny zwłaszcza w architekturze wnętrz, zdobnictwie, rzemiośle artystycznym i malarstwie. Stosowano wzory kwiatowe, roślinne, wzory muszli umieszczane na rzeczach codziennego użytku np. grzebieniach, biżuterii, lustrach, sukniach. Kolory pastelowe, jasne oraz przytulne, piękne wnętrza

8. Rola i znaczenie teatru w okresie oświecenia.

• Z inicjatywy Poniatowskiego powstał w Warszawie pierwszy teatr publiczny,

• Miał odgrywać rolę „świeckiej kazalnicy” propagować reformy i ideologię oświecenia

• Wystawiano komedie ośmieszające sarmatów

• Wojciech Bogusławski – wprowadził teatr w okres rozkwitu, w wieku 21 lat związał się ze sceną spowodowało to oburzenie całego otoczenia, gdyż zawód aktora uznawany był za uwłaczający dla szlachcica, był doskonałym aktorem i reżyserem. Nazywany bywa Ojcem Teatru Polskiego. Ogromne zasługi dla rozwoju teatru, zwracał uwagę na mimikę, muzykę, dźwięk, światło i scenografię

9.IGNACY KRASICKI

A. Bajka – krótki utwór literacki zawierający morał (pouczenie), często jest wierszowany, czasem żartobliwy

-Szczur i kot - bajka oparta na antytezie, dialog - przedstawia pyszałka szczura, który zatracił swe naturalne odruchy,co stało się przyczyną jego śmierci. Szczur jest alegorią nadmiaru pychy i dumy.

-Ptaszki w klatce - rozmowa 2 czyżyków Młodego i Starego, Młody nie wie, co to wolność i nie tęskni za nią, aluzje do ówczesnej Polski. Inne tytuły: Groch przy drodze, Dewota, Malarze, Jagnię i wilcy, Filozof.

B. Poemat heroikomiczny – gatunek powstał w V w. p.n.e.

-Batrachomyomachia - wojna żab z myszami. Utwór literacki, opierający się na połączeniu podniosłego stylu wypowiedzi z błahą, przyziemną tematyką, co tworzy efekt komiczny. Cechy: naśladuje i parodiuje epos, stosuje wyszukane środki artystyczne i wysoki styl przy opisywaniu bohaterów nisko urodzonych.

-Monachomachia - Tematem utworu jest walka pomiędzy mnichami dwóch zakonów: karmelitów i dominikanów. Monachomachia jest ostrą satyrą, krytyką ukrytą pod kostiumem zabawnych postaci. Utwór jest dynamiczny, pełen komizmu – przykładem jest choćby scena batalistyczna, kiedy to idą w ruch naczynia i trepy oraz fakt, że zwaśnionych godzi mocny trunek i wspólne pijaństwo. Monachomachia wywołała skandal – występowała przeciw zakonom, zasobnemu życiu duchownych, próżniactwu i zacofaniu. Stanowi utrzymaną w duchu oświecenia krytykę wad społecznych, obecnych również w Kościele, czego Krasicki nigdy nie ukrywał.

C. Satyry - pierwsze satyry pisał Horacy. Satyra ma na celu piętnowanie wad ludzkich, obyczajów, postaw, instytucji społecznych, które funkcjonują sprzecznie z interesami tych, którym powinna służyć. Na usługach satyry jest ironia, kpina, groteska. Rodzaje satyry: - społeczna, - polityczna, - obyczajowa, - osobista, - literacka pastisz (karykatura innego utworu). Krasicki napisał 22 satyry.

Do króla - Utwór poświęcony Stanisławowi Poniatowskiemu. Z satyry tej wywodzi się słynny dwuwiersz będący jej definicją:

Satyra prawdę mówi, względów się wyrzeka, wielbi urząd, czci króla lecz sądzi człowieka.

Ostrze satyry wymierzone jest przeciw szlachcie polskiej zarzucającej królowi: - młody wiek, - szlacheckie pochodzenia,

- wykształcenia i mądrość, - opiekę nad kulturą i otaczanie się mądrymi ludźmi, - bycie dobrym dla poddanych.

Pijaństwo - Jest stworzona w formie dialogu dwóch szlachciców, jednego typowego Sarmaty, drugiego - oświeconego człowieka. Opowiada ona o problemach społeczeństwa polskiego w XVIII wieku, tu pijaństwa. Jest krytyką zgubnego nałogu alkoholizmu. Nawołuje do wstrzemięźliwości i powstrzymania się od picia trunków w celu zachowania trzeźwego umysłu.

Inne satyry: Świat zepsuty, Żona modna.

10.FRANCISZEK KARPIŃSKI

Przedstawiciel sentymentalizmu polskiego, autor licznych sielanek i pieśni.

Laura i Filon - w utworze realizowany jest topos arkadyjski, a główni bohaterowie mają imiona wyjęte z mitologii greckiej. Miłość, która łączy tę parę ukazana jest w sposób konwencjonalny, autor buduje aurę miłości, czyli otoczenie

Jej bohaterowie to pasterze zajęci nie tyle ciężką pracą, ile miłosnymi kłopotami i radościami. Laura i Filon spotykają się wieczorami pod jaworem, słuchają razem przy księżycu śpiewu słowików, cieszą się zapachem róż i wspólnie jedzą maliny. Wszystkie te motywy: wieś, słowiki, księżyc, maliny tworzą konwencjonalną scenerię miłości sentymentalnej. Filon chce poznać uczucia ukochanej, więc chowa się za drzewo, by obserwować jej zachowanie, gdy nie zastanie go na umówionym miejscu. Laura, spostrzegłszy, że jest sama, wpada w rozpacz i wygłasza dramatyczną zdradę, w której zarzuca Filonowi niewierność. Uderza teatralność zachowań bohaterów - która kobieta, myśląc, że jest sama, mówiłaby długo o swoich podejrzeniach co do kochanka?

Domniemane nieszczęście powoduje, że Laura wylewa morze łez; gdy Filon tłumaczy się z podstępu, płaczą razem, jednak szybko zapominają o wszystkim i znów mogą się cieszyć wspólnym szczęściem. Wniosek z opisywanego wydarzenia jest następujący: miłość czasem sprawia cierpienie, ale na ogół jest źródłem radości.

11 .JÓZEF WYBICKI

Pieśń legionów polskich we Włoszech – Mazurek Dąbrowskiego

Napisana w 1797 roku we Włoszech jest wyrazem nadziei na powrót do Polski i odzyskanie niepodległości. Śpiewana była podczas powstania listopadowego (1830), styczniowego (1863), przez Polaków na Wielkiej Emigracji, w czasie rewolucji 1905, I i II wojny światowej. Pierwsza zwrotka hymnu nawiązuje do ostatniego rozbioru Polski. Po klęsce insurekcji kościuszkowskiej, w 1795 r. terytorium Rzeczypospolitej zostało całkowicie rozdzielone pomiędzy Rosję, Prusy i Austrię. Zwrotka wyraża zatem patriotyzm i wiarę w odzyskanie niepodległości.

12. Podróże Guliwera - Główny i tytułowy bohater, Guliwer, marzy o morskich podróżach Udaje mu się zrealizować swoje marzenia, w dodatku dociera do krain, których nie znają inni marynarze. Najpierw przybywa do kraju Liliputów, karłów. Tam dowiaduje się, jak to jest być olbrzymem, odkrywa że w miniaturowym świecie panują te same prawa, co w jego rzeczywistości. Następna podróż kończy się lądowaniem w kraju olbrzymów. Tu Guliwer ma okazję poznać swoją słabość, dowiaduje się co to znaczy być uzależnionym od innych, być zabawką w ich rękach, jak to jest mieć się ciągle na baczności, żyć w poczuciu ciągłego zagrożenia. Ze swoich podróży bohater wraca bogatszy w doświadczenie, wiedzę o sobie i świecie. Potrafi też docenić wartość rodziny i domu.