SYSTEM BEZPIECZEŃSTWA I JEGO DETERMINANTY:

DEFINICJA SYSTEMY BEZPECZEŃSTWA:

Wg. Andrzeja Nowaka:

System bezpieczeństwa jest to stan w stosunkach międzynarodowych, w którym funkcjonują zabezpieczenia instytucjonalne, prawne, polityczne, ekonomiczne i militarne przed stosowaniem przemocy, a także występuje stabilizacja terytorialna co do systemu posiadania, prestiżu oraz przestrzegane są porozumienia.

Bezpieczeństwo państwa osiągane jest w ramach określonego, zmiennego w czasie systemu.

Pojęcie systemu rozumiemy poprzez połączenie czterech podstawowych czynników determinujących jego istotę:

1)wielopłaszczyznowa struktura

2)opiera się na określonym układzie sił politycznych, militarnych, ekonomicznych i ideologiczno-kulturowych

3) podlega procesom adaptacyjnym i autoregulującym

4) posiada wymiar aksjologiczny.

STRUKTURY

Każdy system posiada struktury czyli względnie trwały układ stosunków między uczestnikami systemu. Sprzężenia te mogą mieć charakter formalny i realny, niekiedy ukrywany przed opinią publiczną własną i międzynarodową.

Struktury systemu przyjmują 3 wymiary:

1. Wymiar horyzontalny (sojusznicy i wrogowie)

2. Wymiar wertykalno-hierarchiczny (kreatorzy, moderatorzy, klienci/odbiorcy )

3. Wymiar funkcjonalny (zasady obrotu międzynarodowego w systemie)

Struktury mogą przybierać różne formy:

1. Jawne lub tajne porozumienia międzypaństwowe (koalicje)

2. Zależności międzypaństwowe sojusznicze typu konsument – producent w odniesieniu do otrzymywania i przekazywania pomocy zagranicznej

3. Zasady i normy regulowania kwestii spornych, kwestii wymiany

4. Struktura mniej lub bardziej sformalizowanej organizacji.

Historyczne 3 koncepcje kształtowania struktur systemów bezpieczeństwa:

1. Koncepcja subordynacyjna – charakteryzuje się zdecydowaną supremacją wspólnego organu (lub państwa), które ma za zadanie poprzez interwencję w konflikcie innych państw zrównoważyć różnicę w układzie sił tych państw i zagwarantować pokój, niepodległość i nietykalność terytorialną. Jest stabilizatorem i gwarantem istniejącego ładu polityczno-terytorialnego, jego zachowanie determinuje zawierane koalicje. Stabilizator ten dyktuje zasady, normy regulacji kwestii spornych, przeforsowuje korzystne dla siebie zmiany, określa kierunki i zakres wymiany międzynarodowej. Ponadto narzuca swoja wolę wszystkim państwom, a w przypadku podmiotów „opornych” podejmuje decyzje o uruchomieniu działań represyjnych – proces kształtowania się przywództwa hegemonicznego, kiedy lider ustanawia zasady postępowania innych i skłania ich do ratyfikowania narzuconych norm/

2. Koncepcja równowagi (koordynacji) – zakłada się że istnieją różne składniki układu: państwa, organizacje międzynarodowe, które powinny się równoważyć. Nie istnieje więc w strukturze systemu bezpieczeństwa jeden podmiot, który penetruje bezwzględnie struktury systemu bezp. Konieczn jest polityka wypracowywania i utrzymywania równowagi sił. Celem tej polityki jest stworzenie układu sił, który wykluczałby możliwość dominacji czy choćby nawet wyraźnej przewagi jakiegoś państwa, czy grupy państw nad pozostałymi.

3. Koncepcja rywalizacyjna. Postawą jej jest zaprogramowana rywalizacja dwóch skazanych lub skazujących się na rywalizację układów politycznych (struktur). Kształtuje się sytuacja, w której dwa podmioty dążą do wywołania wojny, choć pozornie prowadzą dalej politykę ładu. Powyższe dwa podmioty w tej sytuacji wpływają na decyzje i zachowania innych albo bezpośrednio (użycie siły) lub pośrednio (perswazja polityczna) Określają one reguły gry.

CEL STRUKTUR:

1. Neutralizowanie zagrożeń

2. Karanie realnego lub potencjalnego agresora

3. Zapewnianie kontroli czy też sterowalności w sytuacjach kryzysowych

4. Obrona ładu terytorialnego i układu sił (międzynarodowego status quo).

UKŁAD SIŁ

Między uczestnikami występuje określony układ sił politycznych, militarnych, ekonomicznych i ideologiczno-kulturowych. Układ ten wywołuje dwa następstwa dla podmiotów życia międzynarodowego.

1. Określa pozycję państwa w społeczności międzynarodowej w odniesieniu do danego systemu bezpieczeństwa. Pozycja państwa jest zmienną zależną od koncepcji narodowej roli określanej przez decydentów oraz od roli przypisywanej państwu przez jego środowisko międzynarodowe. Jest zmienną niezależna od polityki zagranicznej państwa, natomiast funkcją jego potencjału militarnego, ekonomicznego i politycznego.

Możemy wyodrębnić 3 typy państw ze względu na ich pozycję w systemie bezpieczeństwa:

1. Podmioty kreujące system – faktyczny twórca i strażnik systemu, oddziałuje w sposób dominujący na każdą sferę w stosunkach międzynarodowych i jest w stanie przeforsować każdą swoją wolę zarówno co do obszar ów, jak i problemów.

2. Moderatorzy – „podmioty średniego rzędu” spełniające rolę aktywną w odniesieniu tylko do niektórych elementów struktury.

3. „odbiorcy” - państwa bez realnego samodzielnego wpływu na rozwój stosunków międzynarodowych, o ile nie występują zjawiska skrajnego kryzysu i dekompozycji systemu bezpieczeństwa.

1. Układ ten determinuje na arenie międzynarodowej zależności typu wróg i sojusznik. Strukturalizacja rzeczywistości politycznej ma na celu łatwe zdemaskowanie sił <<zła>> i sił <<dobra>>. WRÓG – wrogie państwo, zbliżająca się wojna. SOJUSZNIK – państwa ze zbieżnymi interesami, sytuacje umożliwiające realizację celów

4 elementy, które musi spełniać państwo by być kreatorem danego systemu:

• Bogactwo, względna siła ekonomiczna mieszona podstawowymi wskaźnikami ekonomicznymi;

• Zasoby przeznaczone na stworzenie potęgi wojskowej służącej do zdobycia i ochrony bogactwa;

• Świadomość elity rządzącej państwem co do wymogów bezpieczeństwa i srodków niezbędnych do jego zapewnienia

• Utrzymywania proporcji : pierwszej między środkami przeznaczonymi na cywilne inwestycje produkcyjne, zaspokajanie potrzeb i oczekiwań konsumpcyjnych oraz wydatki militarne, drugiej między sumą globalnych interesów i zobowiązań strategicznych a możliwościami jednoczesnej ich obrony i osiągnięcia korzyści.

(patrz 4-elementowa SPIRALA, str 19)

WYMIAR PROCESUALNY SYSTEMU BEZPIECZEŃSTWA

System podlega podwójnym procesom autoregulującym umożliwiającym prewencyjną eliminacje wewnętrznych elementów dezintegracyjnych i zakłócających jego pracę. Drugim typem są procesy adaptacyjne, poprzez które struktury systemu „konsumują” zmiany w realnym układzie sił, blokują zewnętrzne zagrożenia oraz uruchamiają odpowiednie przesunięcia. Procesy autoregulacyjne i adaptacyjne umożliwiają zachodzenie zmian w ramach danego systemu, bez naruszenia jego istoty.

Zmienić się nie mogą:

• Struktura systemu i jego podstawowe elementy

• Układ sił określany poprzez podział społeczności międzynarodowej na 3 grupy: kreatorzy, moderatorzy, odbiorcy

• Upowszechnienie wartości, w tym podział sceny politycznej międzynarodowej na wrogów i sojuszników.

WYMIAR AKSJOLOGICZNY SYSTEMU BEZPIECZEŃSTWA, czyli zespół wartości, które można uznać za spoiwo systemu:

• Eksponowane cele

• Zdefiniowane zasady

• Ustalone normy i reguły

• Przyjęte procedury

• Funkcjonujące organizacje

System ma bronić tych wartości poprzez eliminowanie wszelkiego zagrożenia, gdy tego nie robi jest nieefektywny, co prowadzi do jego upadku. Owe wartości spełniają również rolę propagandową. Kreatorzy systemu odwołując się do nich uzasadniają podejmowane przez siebie działania na arenie międzynarodowej.