. Stan zdrowia ludności Polski

Zły stan zdrowia ludności Polski wyraża się w istotnie niższym, w porównaniu z krajami Europy Zachodniej, przeciętnym trwaniu życia, zwłaszcza mężczyzn. W 1996 roku średnia długość życia mężczyzn w Polsce wynosiła 68,12 lat, kobiet - 76,57 lat. Obecnie nieznacznie dłużej żyją mężczyźni w miastach (68,35 lat) niż na wsi (67,75 lat), podczas gdy dziesięć lat temu stosunek ten był odwrotny. Natomiast nieco dłuższe jest nadal przeciętne trwanie życia kobiet na wsi (76,85 lat) niż w miastach (76,39 lat). ⁴ W 1995 roku średnia długość życia mężczyzn w Polsce w porównaniu ze Szwecją była mniejsza o 8,6 lat, kobiety żyły krócej o 5,1 lat. ⁵ Polska należy też do grupy krajów europejskich charakteryzujących się dużą rozpiętością przeciętnego trwania życia mężczyzn w stosunku do kobiet. ⁶
Relatywnie krótsze niż średnie dla Polski przeciętne trwanie życia mężczyzn w 1996 roku zaobserwowano w 26 województwach (wykres 3.1); przy czym najniższe wartości występują w województwach: jeleniogórskim (65,93 lat), łódzkim (65,97 lat), ciechanowskim (66,10 lat). Kobiety żyją krócej od średniej dla Polski w 23 województwach (wykres 3.2), w szczególności w następujących: wałbrzyskim (75,14 lat), łódzkim (75,24 lat).
Generalnie najdłużej przeciętnie żyją mieszkańcy województw południowo-wschodnich (wykresy 3.1 i 3.2): krośnieńskiego (mężczyzni 70,13 lat, kobiety 77,76 lat) i rzeszowskiego (mężczyźni 70,04 lat, kobiety 77,50 lat), nowosądeckiego (mężczyźni 69,73 lat, kobiety 77,55 lat), tarnowskiego (mężczyźni 69,45 lat, kobiety 77,77 lat). Długość trwania życia jest związana z nadumieralnością, zwłaszcza wśród mężczyzn w wieku produkcyjnym. To właśnie przede wszystkim ich przedwczesna umieralność świadczy o złym stanie zdrowia dorosłych mężczyzn. Ta przedwczesna umieralność powodowana jest wieloma czynnikami. Profesor Witold Zatoński zwraca uwagę na przyczyny zewnętrzne takie jak: nadużywanie alkoholu i tytoniu, sposób odżywiania, ekspozycja na czynniki szkodliwe środowiska i miejsca pracy. Do przyczyn wewnętrznych przedwczesnej umieralności zalicza on natomiast m.in. otyłość, nadciśnienie, niewłaściwy poziom cholesterolu czy innych związków biochemicznych we krwi. ⁷ Do pierwszej z wymienionych grup należą więc czynniki związane ze stylem życia, które relatywnie łatwo i tanio można i należy eliminować.
Główną przyczyną zgonów w Polsce są choroby układu krążenia (50,4% w 1996 r.). Ich udział zmniejszył się w porównaniu z rokiem 1990 (52,4%). ⁸ W tej grupie chorób nadal jednak największe natężenie zgonów, wyższe wśród kobiet niż mężczyzn, powodują choroby tętnic, tętniczek i naczyń włosowatych, w tym miażdżyca.
Największe natężenie zgonów z powodu chorób układu krążenia występuje w województwach: łódzkim, piotrkowskim, siedleckim, częstochowskim, skierniewickim i wałbrzyskim. ⁹
Drugą z kolei przyczyną zgonów w Polsce ze względu na ich częstość są nowotwory. Powodują one 20,7% zgonów ogółem (wobec 19,0% w 1990 r.). Częściej są one przyczyną zgonów mężczyzn (243,2 na 100 tys. mężczyzn) niż kobiet (172,3 na 100 tys. kobiet). Ciągle rośnie natężenie zgonów, zarówno mężczyzn jak i kobiet, z powodu nowotworów, zwłaszcza raka płuc. Wiąże się to z wysokim używaniem tytoniu oraz dużą liczbą osób palących, zwłaszcza w coraz młodszych grupach wiekowych. Według wyników badania stanu zdrowia ludności Polski w 1996 roku 40,9% mężczyzn i 19,4% kobiet w wieku 15 i więcej lat regularnie pali papierosy. ¹⁰ Ponad połowę palaczy w wieku 30-69 lat stanowią osoby silnie uzależnione, wypalające ponad 20 papierosów dziennie. Natężenie zgonów mężczyzn jest wyższe niż kobiet, a w grupie wieku 50-59 lat nawet kilkakrotnie wyższe. Te różnice sprawiają, że rak płuc jest nadal jedną z najważniejszych przyczyn zgonów, powodujących przewagę umieralności mężczyzn nad kobietami. Natomiast w populacji kobiet w tej grupie chorób najczęściej przyczyną zgonów są nowotwory piersi i narządów rodnych.
Największe natężenie zgonów mężczyzn z powodu nowotworów występuje w województwach: łódzkim, jeleniogórskim, wałbrzyskim, natomiast kobiet - w województwach: łódzkim, warszawskim, krakowskim, poznańskim i wałbrzyskim. ¹¹
Kolejną, podstawową grupę przyczyn zgonów stanowią zewnętrzne urazy i zatrucia (7,1% ogółu zgonów), wśród których dominują wypadki drogowe (ponad 84%). Z tego też powodu są one prawie trzykrotnie częściej przyczyną zgonów mężczyzn niż kobiet. Wzrost liczby samochodów w ostatnich latach przy braku reorganizacji ruchu drogowego, braku autostrad i nowych sieci dróg, a także prowadzenie pojazdów po spożyciu alkoholu, doprowadziło do gwałtownego wzrostu liczby zgonów wynikających z wypadków komunikacyjnych. ¹²
Według danych Biura Ruchu Drogowego Komendy Głównej Policji w latach 1989-1997 wystąpił bardzo duży wzrost wypadków drogowych, w wyniku których śmierć poniosło ponad 62,5 tys. osób, a według danych GUS ponad 68,4 tys. osób, zaś obrażeń ciała doznało ponad 587 tys. osób. Wśród zabitych i rannych w wypadkach drogowych najwięcej było osób w wieku 25-59 lat. W 1997 roku śmierć poniosły 5323 osoby, a w ciągu 30 dni od zaistnienia wypadku spośród rannych zmarło 1989 osób. W porównaniu z rokiem poprzednim liczba wypadków drogowych oraz zabitych wzrosła o 15%, a rannych o 16,4%. W roku 1997 w wypadkach drogowych obrażeń ciała doznało 83161 osób wobec 71419 w 1996. Wśród rannych w tych wypadkach najwięcej osób było w wieku 15-24 lata (27% ogółu rannych) oraz 25-39 lat (24,1%). W wypadkach drogowych w 1997 roku poszkodowanych zostało 11858 dzieci w wieku do 14 lat, spośród których 383 poniosło śmierć na miejscu wypadku, a obrażeń ciała doznało 11475 dzieci. Wśród ofiar wypadków drogowych najliczniejszą grupę stanowili mężczyźni. W 1997 roku zginęło ich 5706 (78,1% ogółu zabitych), a rannych zostało 53441 osób (64,3% ogółu). Najczęściej ofiarami wypadków drogowych są osoby w wieku 40-59 lat, których w 1997 roku zginęło 2114 (28,9% ogółu zabitych).
W 1996 roku największa liczba zgonów mężczyzn z powodu zewnętrznych urazów i zatruć miała miejsce w województwach: ciechanowskim, ostrołęckim, siedleckim, jeleniogórskim, białostockim, bialskopodlaskim.
Następstwa zdrowotne wysokiego spożycia alkoholu w Polsce mają szczególnie negatywne znaczenie dla zdrowia ludności. W Polsce spożycie to wiąże się przede wszystkim z jego negatywnymi skutkami w postaci ostrej, głębokiej intoksykacji alkoholowej. Posiada więc ono swoje konsekwencje nie tylko we wpływie na wzrost wypadków komunikacyjnych, ale także nagłych zgonów sercowych. Poza tym powoduje relatywnie wysoki poziom zgonów z powodu marskości wątroby. Liczba zgonów z tej przyczyny jest prawie jednakowa wśród mężczyzn na wsi i w miastach, ale istotnie wyższa niż u kobiet.
W badaniu stanu zdrowia ludności Polski w 1996 roku 2,6% respondentów w wieku 15 lat i więcej (868,5 tys. osób) przyznało, że pije alkohol codziennie lub prawie codziennie. Na podstawie innych badań szacuje się, że 3-4 mln Polaków pije wódkę codziennie lub prawie codziennie. ¹³
Umieralność dorosłych osób w wieku pełnienia obowiązków rodzinnych i wychowawczych nad dziećmi jest w Polsce znacznie częściej niż rozwody przyczyną powstawania rodzin niepełnych. W jej konsekwencji następuje zwykle obniżenie poziomu życia rodziny i utrudnienie realizacji funkcji opiekuńczo-wychowawczej wobec dzieci, przez samotnie wychowującego jednego z rodziców, najczęściej matki.
Dostrzegając występujące od 1992 roku pozytywne zmiany w trendach umieralności ludności Polski, polegające na obniżaniu się współczynników zgonów, w tym także wśród mężczyzn w wieku produkcyjnym, a w konsekwencji wydłużanie się przeciętnego trwania życia mężczyzn i kobiet, należy zwrócić uwagę na fakt, że współczynniki zgonów są wciąż relatywnie wysokie, a przeciętne trwanie życia mężczyzny, mimo wydłużenia się, w dalszym ciągu jest znacznie krótsze w porównaniu z połową lat sześćdziesiątych. Rośnie również odsetek osób niepełnosprawnych (w 1996 r. - 14,3% ogółu ludności, tj. 5430,6 tys. osób) czy osób cierpiących na choroby przewlekłe ( w 1996 r. - powyżej 62% ogółu ludności). Z badań GUS wynika, że w co drugim gospodarstwie domowym znajdują się osoby mające ograniczenia do wykonywania podstawowych czynności związanych z ich wiekiem lub cierpiące na przewlekłe choroby. ¹⁴