Najważniejsze gatunki grzybów wywołujących grzybice powierzchniowe

Grzybice powierzchniowe są ograniczone do zewnętrznej, , zrogowaciałej warstw warstwy skóry, paznokci i włosów. Grzyby odpowiedzialne za tego typu zakażenia są nazywane dermatofitami (grzyby nitkowate). Zakażenia spowodowane tymi drobnoustrojami zwykłe nie indukują żadnej odpowiedzi immunologicznej gospodarza i nie działają destrukcyjnie, dlatego ich przebieg jest bezobjawowy. Grzybice te są łatwe w rozpoznaniu oraz leczeniu.

Dermatrofitozy

1. Etiologia

   1. Trichophyton – grzyby należące do tego rodzaju zakażają skórę włosy i paznokcie a u chorych z upośledzoną odpornością również tkankę podskórną.

   2. Microsporum – grzyby należące do tego rodzaju zakażają skrórę i włosy ale nie paznokcie

   3. Epidermophyton floccosum – zakaża skóre i pzanokcie ale nie wywołuje zakażeń włosów.

2. Epidemiologia

Dermatofity dzieli się na podstawie ich naturalnego rezerwuaru

1. Antropofile – związane wyłącznie z człowiekiem, człowiek-człowiek (bezpośredni kontakt) lub zakażone przedmioty.

2. Zoofilne - związane ze zwierzętami, zwierzę-człowiek lub zakażone przedmioty.

3. Geofilne – ich rezerwuarem jest gleba, ziemia-człowiek lub zakażone zwierzęta.

1. Objawy zakażenia:

grzybice wywołane przez dermatofity = tinea

1. Tinea corporis – małe zmiany mogą być w każym miejscu na skórze

2. Tinea pedis (tzw. Stopa atlety) – zakażenie palucha i podeszwy stopy – najczęstsze

3. Tinea unguium (onychomikoza) – trudne do wyleczenia zakażenie paznokci

4. Tinea capitis – zmiany na skórze głowy – często u dzieci.

5. Tinea cruis – zakażenia okolicy pachwiny, krocza lub odbytu.

6. Tinea barbae – zakażenie owłosionej skóry twarzy i szyi

1. Diagnostyka laboratoryjna:

   1. Trichoptyhon – konidia dużych rozmiarów, gładkie z cienką ścianą, mają przegrody w kształcie ołówka, identyfikacje – testy biochemiczne, hodowla – 2-3tygodnie

   2. Microsporum – łatwe do wykrycia na skórze głowy bo zakażone włosy po oświetleniu ultrafioletowym lampą WOODA są jasno-zielone, makrokonidia – grubościenny wielokomórkowy, kolczaste w kształcie wrzeciona

   3. Epidemophyton floccosum – kolonie białe, żółte lub oliwkowe, łatwa identyfikacja na podstawie obecności wielu gładkościennych makrokonidiów w kształcie maczugowanym.

2. Leczenie

   1. Miejscowe – tolnaftat, klotrymazol i mikonazol.

   2. Doustne – w zakażeniach rozlanych lub opornych na leczenie miejscowe, w zakażeniach zwłaszcza dotyczących paznokci lekiem z wyboru jest gryzeofulwina.

3. Reakcja uczuleniowa u pacjenta z dermatofitozą, charakterystyczne zmiany skórne często na rękach (ręka dominująca) – objaw odczynu immunologicznego na pierwotną zmianę grzybiczą zlokalizowaną gdzieindziej (ze zmian nie udaje się wyizolować ani zidentyfikować komórek grzyba).

Łupież pstry

Łupież pstry jest częstą powierzchowną infekcją grzybiczą, występującą u ludzi na całym świecie. Grzybicę tę wywołuje lipofilny grzyb Malassezia furfur – nie należy do rodziny dermatofitów ale wywołuje zakażenia skóry – wspólna nazwa tinea.
Epidemiologia - występuje u ludzi na całym świecie, jednak przeważa w regionach tropikalnych i subtropikalnych. Najczęściej występuje u ludzi młodych. M. furfur nie występuje jako saprofit w środowisku. Uważa się, że zakażenia ludzkie bezpośredni lub pośredni kontaku ze zrogowaciałą skórą.
Objawy kliniczne - pojawia się w postaci jasnobrązowych plam, które ulegają odbarwieniu. Najczęściej zajęta jest górna część tułowia, ramiona, klatka piersiowa, plecy, twarz i szyja. Zmiany stanowią nieregularne, dobrze odgraniczone, odbarwione plamy, które mogą powiększać się i pokrywać cienką łuską. Odbarwienia są wywołane zahamowaniem tyrozynazy (udział w syntezie melaniny).Ze względu na to, że M. furfur dąży do utrudniania produkcji melaniny, zmiany są odbarwione u osób z ciemnym kolorem skóry. U osób z jasną karnacją występują zmiany różowe do bladobrązowych i stają się bardziej wyraźne po ekspozycji na promienie słoneczne. Zmiany są bezobjawowe, z wyjątkiem słabego świądu w najcięższych przypadkach. Zakażenie prowadzi do zapalenia mieszków włosowych, zapalenia okołomieszkowego oraz ropni skórnych.
Diagnostyka laboratoryjna - rozpoznanie laboratoryjne polega na bezpośredniej ocenie mikroskopowej preparatu łusek naskórka w 10% KOH z kalkofluorem lub bez. Drobnoustroje te występują zazwyczaj licznie i mogą być uwidocznione także z użyciem barwienia H&E lub PAS. W świetle lampy Wooda w obrębie ognisk skórnych można obserwować żółtawą fluorescencję. Hodowlę wykonuje się z zastosowaniem syntetycznych podłóż mikologicznych, wzbogaconych oliwą z oliwek jako źródło lipidów. Wzrost kolonii drożdżopodobnych obserwowany jest po 5-7-dniowej inkubacji w 30°C. M. furfur rośnie w postaci kremowych, złocistych kolonii, złożonych z pączkujących komórek drożdżopodobnych, grzybnie tworzone są sporadycznie. W zeskrobinach skórnych M. furfur występuje w postaci kulistych lub owalnych skupisk, grubościennych komórek drożdżopodobnych. Komórki drożdżakowe mogą być wymieszane z krótkimi, rzadko rozgałęzionymi elementami grzybni (strzępki) spaghetti z kulkami mięsnymi
Leczenie - mimo że odnotowano samoistne wyleczenia, choroba zwykle ma charakter przewlekły i przetrwały. Leczenie obejmuje zastosowanie miejscowo azoli lub szamponów z siarczkiem selenu. W przypadku bardziej uogólnionych zakażeń można zastosować doustnie ketokonazol lub itrakonazol.

Łupież czarny

Łupież czarny jest powierzchowną phaeohyphomikozą wywoływaną przez czarny grzyb Hortaea werneckii . Mikroskopowo wygląda on jak ciemno zabarwiona, często rozgałęziona, podzielona grzybnia.
Epidemiologia - występuje w warunkach tropikalnych lub subtropikalnych. Nabywany jest w wyniku pourazowego wysiewu grzybów na powierzchownych warstwach naskórka. Najczęściej dotknięte są dzieci i ludzie młodzi, z wyższą częstością występuje u kobiet.
Objawy kliniczne - pojawia się w postaci pojedynczej, nieregularnej, zabarwionej (brązowej do czarnej) plamy, zazwyczaj na dłoniach łub stopach. Nie występuje łuszczenie ani zapalenie mieszków włosowych, a infekcja nie jest zakaźna. Ze względu na to, że zmiana bardzo przypomina czerniaka złośliwego, w postępowaniu diagnostycznym uwzględnia się biposję lub miejscowe wycięcie – można uniknąć wykonując badanie mikroskopowe zeskrobin skórnych.

Czynniki sprzyjające zakażeniom grzybiczym
Epidemie grzybicy mogą wystąpić, ale wynikają z uogólnionego narażenia na kontakt z grzybem w środowisku, a nie z powodu przekazywania grzybów między osobami. Czynniki:

• antybiotykoterapia

• nowotwory

• awitaminozy grupy B

• oparzenia

• sterydoterapia

• zaburzenia hormonalne w przebiegu niewydolności lub braku śledziony, cukrzycy, otyłości

• zaburzenia odporności typu komórkowego wrodzone i nabyte

• niedobór IgA

• niedobór żelaza i/lub cynku

• nadmierna wilgotność skóry

• zaniedbania higieniczne

• atopia

• stany obniżonej odporności i ogólnego wyniszczenia organizmu

• wiek (niemowlęcy i starczy)

• ciąża

Mikotoksyny i ich znaczenie

Toksyny są produktem ubocznym metabolizmu w komórkach grzybów, którego substratem są związki znajdujące się w pożywieniu. Wywołują choroby, znane ogólnie jako mikotoksykozy, wynikające ze spożycia, inhalacji lub bezpośredniego kontaktu z toksyną. Istnieje ponad 100 toksynogennych grzybów i ponad 300 związków chemicznych, które obecnie uznaje się za mikotoksyny.

1. Aflatoksyny - wytwarzane przede wszystkim przez Aspergillus flavus i A. parasiticus. Są mutagenne, teratogenne i hepatotoksyczne. Aflatoksyna Bj to najsilniejszy naturalny znany czynnik rakotwórczy i jest główną aflatoksyną produkowaną przez szczepy toksynogenne.

2. Cytrynina - jest wytwarzana przez kilka gatunków Penicillum i Aspergillus, obejmując szczepy stosowane podczas produkcji serów {P. camemberti). Działa jako silna nefrotoksyna i została powiązana z chorobą żółtego ryżu w Japonii.

3. Alkaloidy sporyszu - stanowią rodzinę związków, pochodzących z tetracyklicznego systemu pierścieni ergolinowych. Sporysze stanowią utwardzone masy tkanki grzybiczej (sklerotia), które tworzone są, kiedy grzyb atakuje kwiat i zastępuje ziarna pszenicy, jęczmienia lub żyta. Do spożycia sporyszy dochodzi, gdy zanieczyszczone ziarno stosowane jest do produkcji chleba lub płatków śniadaniowych. Uważa się, że są dwie odmiany zatrucia sporyszem, konwulsyjna i zgorzelinowa. Odmiana zgorzelinowa charakteryzuje się zwężeniem naczyń obwodowych i martwicą kończyn dolnych. Neurologiczne lub konwulsyjne zatrucie sporyszem charakteryzuje się skurczami mięśniowymi, atakami i halucynacjami.

4. Fumonizyny - produkowane są przez niektóre gatunki Fusarium. Fumonizyny, zwłaszcza fumonizyna Bi, interferują z metabolizmem sfingolipidów, ich działanie związane jest z wyższą częstością występowania raka przełyku wśród ludności zamieszkującej Afrykę Południową, Chiny i Włochy.

5. Ochratoksyna - należy do grupy wtórnych metabolitów, wytwarzanych przez gatunki Aspergillus i Penicillium, których obecność stwierdzono w zbożu, kawie, chlebie i żywności pochodzenia zwierzęcego. Charakteryzuje się nefrotoksycznością, teratogennością i rakotwórczością. Udział ochratoksyny powiązano z chorobą znaną jako Bałkańska Nefropatia Endemiczna (BEN). Stanowi ona przewlekłe, postępujące zapalenie oraz nowotwory nerek.

6. Trichoteceny - trójpierścieniowe metabolity, wytwarzane przez wiele grzybów, włączając Fusarium, Myrothecium, Stachybotrys, Trichoderma i Cephalosporium spp. Działają poprzez hamowanie poszczególnych etapów syntezy protein w komórkach eukariotycznych, wykazują aktywność cytotoksyczną i immunosupresyjną. Najsilniejszymi z tych mikotoksyn są toksyny T-2, diacetoksyscirpenol (DAS), deoksyniwalenol (womitotoksyna) i kwas fusarowy.

Występowanie, patomechanizm zakażenia gatunkami z rodzaju Candida

Kandydoza - ogólne określenie szerokiego zakresu zakażeń wywołanych przez różne gatunki grzybów z rodzaju Candidia. C. albicans to najczęstsza przyczyna kandydozy.

Występowanie – drożdżaki z rodzaju Candidia są rozpowszechnione na całym świecie, a zwłaszcza C. albicans - pospolity drobnoustrój komensalny; u 40-80% zdrowych ludzi, należy do fizjologicznej flory przewodu pokarmowego.

patomechanizm zakażenia - do zakażenia dochodzi przeważnie w przypadku upośledzenia odporności komórkowej organizmu, zaburzeń składu flory przewodu pokarmowego lub innych zaburzeń prawidłowego funkcjonowania organizmu.

1. Upośledzona odporność komórkowa lub neutropenia – usposabiają do uogólnionego zakażenia grzybiczego.

2. Przedłużona antybiotykoterapia – zaburza prawidłową florę przewodu pokarmowego; umożliwia rozprzestrzenianie się zakażenia drogą krwi.

3. Zabiegi inwazyjne – np. wszczepianie sztucznej zastawki serca lub długotrwałe cewnikowanie

Rola mimikry molekularnej w patomechanizmie zakażeń Candida

Mimikra molekularna dotyczy  podobieństwa strukturalnego i funkcjonalnego pomiędzy antygenami drobnoustrojów a tkankami organizmu gospodarza. Jest ona uważana za ważny czynnik decydujący o patogenności drobnoustrojów, gdyż może przyczynić się do uchylenia grzyba od mechanizmów obronnych. Na powierzchni komórki Candida albicans znajdują się białka, które wiążą produkty przemiany składnika dopełniacza C3, iC3b i C3d. To podobieństwo antygenów powierzchniowych komórki może spowodować uniknięcie mechanizmów obronnych gospodarza przez drobnoustroje.

Diagnostyka mikrobiologiczna

1. Kandydoza powierzchowna – zwykle rozpoznawana na podstawie objawów klinicznych, może być również potwierdzana przez dodatni wynik badania preparatów barwionych metoda Grama lub przez badanie mikroskopowe fragmentów skóry lub błon śluzowych umieszczonych w KOH.

2. Kandydoza uogólniona – rozpoznanie trudniejsze, konieczność izolacji drobnoustrojów, materiał do badań: krew, wydzielina z pochwy, mocz, kał, materiał ze zmian na błonach śluzowych.

   1. Badanie histologiczne

      • W tkankowych preparatach mikroskopowych C.albicans może wyglądać jak drożdżak lub tworzyć strzępki rzekome (pseudogrzybnię).

      • Reakcja zapalenia zwykle towarzyszy ropny wysięk

      • W zmianach przewlekłych mogą być obecne komórki olbrzymie.

   2. Hodowla – na większości podłoży C.albicans rośnie już w ciągu 24-48h. W szczególnych warnukach (surowica, temp 37 stopni C) po 2-3h hodowli C.albicans tworzy wypuski protoplazmatyczne (podobne do strzępków wydłużenia komórki drożdżakowatej). Podstawa identyfikacji gatunku – morfologia tworzących się pseudogrzybni i chlamydospor (hodowla na agarze z mączką kukurydzianą), test asymilacji węglowodanów i testy fermentacyjne.

Charakterystyka rodzaju Aspergillus

Aspergiloza zakażenie u ludzi wywołane przez gatunek Aspergillus.

1. Etiologia – najczęstsze zakażenia wywołane są przez 1 z 3 gatunków: A.fumigatus, A.niger, A.flavus.

2. Epidemiologia – na całym świecie, ziemia, żywność, farby, nawiewy powietrzne, środki odkażające.

3. Objawy kliniczne – niemal w każdej tkance, najczęściej układ oddechowy. Istnieją trzy typy pierwotnej aspergilozy płucnej:

   1. Postać alergiczna – np. astma oskrzelowa – nadwrażliwość na antygeny grzyba.

   2. Postać inwazyjna – komórki grzyba naciekają miąższ płucny najczęściej u ludzi z upośledzoną odpornością, zwłaszcza u dzieci z przewlekła chorobą ziarniakową lub u pacjentów leczonych lekami cytotoksycznymi albo immunosupresyjnymi lub po operacjach kardiochirurgicznych.

   3. Grzybniak kropiglakowy (aspergilloma) – zwykle powstaje w jamach pogruźliczych, objawem radiologicznym są półksiężycowate kieszenie powietrzne częściowo otaczająca okrągłą masę grzybni w jamie; nie są na ogół inwazyjne.

4. Rozpoznanie

   1. Aspergillus – może naciekać oskrzela. Łańcuchy konidiów znajdują się wówczas w drogach oddechowych i mogą być widoczne w plwocinie.

   2. Najczęstsze rozpoznanie – po chirurgicznym pobraniu wycinka, w wycinkach widoczne szerokie rozgałęziające się strzępki z przegrodami, tkanka – charakter ziarninowania, obecne komórki olbrzymie, neutrofile i eozynofile.

   3. Badanie serologiczne – zwłaszcza w przypadku alergii lub choroby uogólnionej; test podwójnej imunnodyfuzji – antygen = wyciąg z Aspergillus; kilka pasm precypitacji = ciężka choroba.

5. Leczenie – zależy od postaci:

   1. Postać alergiczna, naczynia objawowe, unikanie alergenu, leczenie uczulające.

   2. Grzybniaka kropidlakowego leczy się chirurgicznie.

   3. Leczenie przeciwgrzybicze amfoterycyną B wyłącznie w przypadku postaci inwazyjnej aspergilozy. Skuteczny również itrakonazol.