36 Kazimierz Przerwa - Tetmajer.

Urodził się 12 lutego 1865 roku w Ludźmierzu (Podhale), zmarł 18 stycznia 1940 roku w Warszawie. Był poetą, powieściopisarzem, nowelistą, dramaturgiem. Syn Adolfa, powstańca 1830 roku, brat przyrodni Włodzimierza, brat cioteczny T. Boya-Żeleńskiego. Po utracie majątku Tetmajer przeniósł się z rodzicami do Krakowa, gdzie matka prowadziła pensjonat. Podczas studiów na wydziale filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego rozpoczął pisywać wiersze, w Krakowie też zajął się dziennikarstwem (był współredaktorem „Kuriera Polskiego” w latach 1889-1893), następnie wyjechał do Warszawy, został sekretarzem A. Krasińskiego, który zabrał go ze sobą na studia uniwersyteckie do Heidelbergu. Po powrocie Tetmajer przebywał głównie w Zakopanem i Krakowie. W okresie I wojny światowej ideowo związany z Legionami, był redaktorem pisma „Myśl Niepodległa”. Po wojnie zamieszkał w Warszawie. W 1921 roku został wybrany na prezesa Towarzystwa Literatów i Dziennikarzy, 1928 r. wyróżniony nagrodą literacką miasta Warszawy, 1934 roku mianowany członkiem honorowym PAL. W 1931 roku obchodzono jubileusz 45-lecia jego twórczości. Choroba psychiczna uniemożliwiła mu pracę pisarską przez ostatnich kilkanaście lat. Pod koniec życia stracił wzrok. Po wybuchu wojny 1939 r. pozbawiony pomocy, usunięty z hotelu Europejskiego, gdzie miał zapewnione utrzymanie i mieszkanie, zmarł w szpitalu. Pochowany został na Powązkach.

Twórczość:

Tetmajer jest twórcą poezji programowych Młodej Polski i został uznany za „poetę pokolenia”. Pierwszy tom jego wierszy pt. „Poezje” wydany w 1891 r. stanowi umownie początek epoki Młodej Polski. Jego twórczość rejestruje wszystkie elementy światopoglądu i stylu modernistycznego: od impresjonistycznej nastrojowości, przez dekadentyzm i wyobcowanie artysty w społeczeństwie, po symbolizm i fascynację folklorem podhalańskim.

Poezja nastrojowa:

W „Poezjach” Tetmajer odmalowuje posępny i nieprzyjazny obraz rzeczywistości końca XIX w. Jest to czas upadku wartości, naporu intelektualnej pustki i bezsensowności istnienia.

Przykładem mogą być wiersze zaczynające się od słów: „Co warte słońce”, „Zasnąć już”, „Jak dziwnie smutne, posępne, złowieszcze”, „Wszystko umiera z smutkiem i żałobą” i in. W poezji tej szczególnie uwydatniają się akcenty dekadenckie: konflikt artysty z nieżyczliwym, otoczeniem, chęć ucieczki przed smutną rzeczywistością, ucieczki w nirwanę („Hymn do Nirwany”), poczucie upadku kultury, schyłkowości naszej cywilizacji („Koniec wieku XIX”, „Przeżytym”). W tych warunkach nawet miłość jest skażona przemijaniem, chwilowością, czemu poeta daje wyraz w erotykach, w których najdobitniejszym akcentem jest

„rozpaczliwy hedonizm” - ucieczka w chwilę rozkoszy, zapomnienie się w miłości zmysłowej w poczuciu nadchodzącej katastrofy. Do najbardziej wymownych erotyków należą: „Ja, kiedy usta ku twym ustom chylę”, „Lubię, kiedy kobieta”.

Symbolizm:

Jednym z najsłynniejszych wierszy Tetmajera jest „Na Anioł Pański”. Przesłaniem tego wiersza jest pogłębiające się poczucie przygnębienia życiem i przemijaniem. Tło wiersza stanowi wieczorne bicie dzwonów, a krajobraz to smętne moczary, trzęsawiska, groby, płynąca woda. Ten smutny pejzaż wraz z płynącą rzeką, która w końcu ginie w głębinach

morza, może ilustrować sens ludzkiej egzystencji. Poeta posługuje się tu bogatą symboliką (zmrok, groby, puste pola, płynąca rzeka i in.), która czasem jednak ociera się o alegoryczność.

Tatrzański impresjonizm:

Osiedlenie się w Zakopanem spowodowało zwrot w twórczości Tetmajera. Zafascynowała go tematyka tatrzańska, potęga przyrody górskiej, świeżej i nieujarzmionej. Ucieczka w góry będzie jeszcze jednym ze sposobów ucieczki od przerażającej rzeczywistości. Opisy Tatr poeta tworzył techniką impresjonistyczną, przy użyciu walorów świetlnych, dźwiękowych i zapachowych, co w sumie daje efekt malarski i niemal dotykalny. Pejzaż jest pełen światła i koloru, ale nie ma wyraźnych konturów. Pozwala to uchwycić ulotny moment, wrażenie chwili, kiedy padające światło objawia oczom obserwatora coraz to inny widok. Technika ta występuje wyraźnie w wierszach: „Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej”, „Melodia mgieł nocnych (Nad Czarnym Stawem Gąsienicowym)”.