STOSUNKI PRACY

Stosunki pracy, są nazywane także stosunkami przemysłowymi:

1. Istnieją w społeczeństwie przemysłowym (industrialnym).

2. Odnoszą się do stosunków między pracodawcami, pracobiorcami, organizacjami pracodawców i pracobiorców oraz państwem. Są to aktorzy stosunków pracy.

3. Stosunki pracy to wzory wzajemnych relacji między aktorami stosunków pracy. Wzory te zależą od stopnia wpływów wywieranych na aktorów przez otoczenie: polityczne, prawne, ekonomiczne i społeczne oraz od procesów zachodzących między aktorami. Procesami są:

1. negocjacje zbiorowe

2. współuczestnictwo, czyli partycypacja

3. spory zbiorowe.

Wynikiem systemu stosunków przemysłowych są układy zbiorowe pracy i prawo pracy.

1. Stosunki przemysłowe są kształtowane na różnych poziomach:

- na poziomie mikro, czyli przedsiębiorstwa

- na poziomie mezo, czyli branż, sektorów, korporacji

- na poziomie makro, czyli ogólnokrajowym.

Aktorzy stosunków pracy:

Organizacje pracobiorców to przede wszystkim związki zawodowe, które są reprezentacją pracowników. Uznawane są jeden z najważniejszych podmiotów stosunków pracy. Podstawowym celem związków zawodowych jest ochrona praw oraz interesów materialnych i moralnych pracowników przez zapewnienie swoim członkom właściwych warunków pracy, przez dążenie do poprawy sytuacji materialnej związkowców i ogółu zatrudnionych, do skrócenia czasu pracy, wydłużenia urlopów, lepszej ochrony w wypadku zwolnień, doskonalenia systemu emerytalnego, uzupełnienia płac przez zasiłki chorobowe, losowe czy dla bezrobotnych. Drugim zadaniem związków zawodowych jest partycypacja, czyli współudział w zarządzaniu przedsiębiorstwem, udział w tworzeniu polityki społecznej państwa. Bardzo ważnym zadaniem jest tworzenie strategii związków zawodowych wobec organizacji pracodawców.

Rola związków zawodowych jest różna w różnych krajach, ponieważ zależy od ogólnego ładu społeczno-ekonomicznego, od siły partnerów społecznych, od tradycji, od struktury zatrudnienia i świadomości pracobiorców.

Stowarzyszenia pracodawców to organizacje, których członkami są indywidualni pracodawcy. Organizacje te powstały w związku z rozwojem ruchu związkowego i systemu negocjacji zbiorowych. Cele stowarzyszeń pracodawców nie są zgodne z interesami pracobiorców. U podłoża stosunków przemysłowych leżą przeciwne interesy obu stron. Stowarzyszenia pracodawców dbają o niski poziom wynagrodzeń i jak największą samodzielność w stosunkach pracy, dążą do hamowania rządowych wydatków, ponieważ koszty pracy są obciążone podatkami i świadczeniami socjalnymi. Celem stowarzyszeń jest:

- zaangażowanie w sprawy warunków pracy, ubezpieczeń społecznych, edukacji

- ochrona zbiorowych interesów pracodawców wobec rządu i innych organizacji,

- utrzymanie i ochrona autonomii pracodawców,

- kontakty ze związkami zawodowymi, rządem, partiami politycznymi, mediami.

Państwo uczestniczy w systemie stosunków przemysłowych za pośrednictwem całego rządu, ale głównie ministra pracy, który odpowiada za politykę płac, ubezpieczeń społecznych, zatrudnienia oraz partycypacji pracowników w zarządzaniu . Ponadto państwo tworzy akty prawne regulujące stosunki pracy, dba o system zabezpieczeń socjalnych, kontroluje wynagrodzenia pracowników sektora publicznego. W niektórych krajach państwo jest największym pracodawcą.

Stosunki pracy ewaluowały od czasów początków społeczeństwa przemysłowego. Obecnie dotyczą takich zagadnień jak:

a) funkcjonowanie związków zawodowych

b) układy zbiorowe pracy.

c) konflikty przemysłowe

d) strategia partnerów społecznych na poziomie przedsiębiorstwa i ich uwarunkowania, typy relacji między aktorami społecznymi

ad b) Układy zbiorowe pracy . Na początku istnienia społeczeństwa przemysłowego stosowano nieformalne, np. ustne porozumienia w grupie robotniczej. Ewolucja stosunków pracy prowadziła przez pisemne zakładowe porozumienia aż do formalnych układów zbiorowych, a w końcu do ustanowienia prawa pracy. Układy zbiorowe pracy  regulują stosunki pracy. Tworzy się je w wyniku negocjacji między pracobiorcami a pracodawcami . Konieczność mediacji jest zdeterminowana sprzecznością interesów obu grup. Celem jest zabezpieczenie interesów obu stron, dojście do wspólnych, kompromisowych ustaleń i zawarcie układu możliwego do przyjęcia przez obie strony. Podczas rokowań pierwszoplanowe znaczenie mają sprawy dotyczące płac, premii, nagród itd., drugoplanowe są kwestie czasu trwania umowy o prace, natomiast trzeciorzędne dotyczą jakościowych aspektów pracy.

ad c) Pracownicy mają wyznaczone role i pozycje w podziale pracy, a to określa ich udział w podziale korzyści finansowych. Udział ten jest nierówny, co wywołuje poczucie krzywdy osób, które wytwarzają produkt, a są wynagradzane niewspółmiernie do ich wartości i potrzeb. Wysuwają żądania, które są sprzeczne z interesami pracodawców i osób zarządzających pracą. Powstaje w ten sposób konflikt interesów.

ad d) Między pracobiorcami a pracodawcami zauważa się 3 typy zbiorowych stosunków pracy:

1. Stosunki antagonistyczne, czyli konflikt. Obie grupy kierują się wyłącznie własnym interesem i przekonaniem , że tylko presja ( np. strajk) może być efektywna.

2. Stosunki dialogu, czyli negocjacje. Podstawą relacji obu grup jest zrozumienie i kierowanie się również interesem przedsiębiorstwa po stronie pracowniczej oraz gotowość do negocjacji i kompromisów po stronie pracodawców.

3. Stosunki współpracy, współdziałania, czyli kooperacja. Dominuje tu poczucie współodpowiedzialności za wyniki przedsiębiorstwa. Pracownicy prezentują potrzebę partycypacji, natomiast pracodawcy uważają, ze partycypacja przynosi przedsiębiorstwu korzyści.

3 typowe modele stosunków przemysłowych.

Podstawą typologii są następujące cechy :

1. stopień zaangażowania państwa w stosunki przemysłowe

2. szczebel negocjacji zbiorowych

3. natężenie konfliktów przemysłowych i ich charakter

4. zasięg (liczebność) i aktywność związków zawodowych.

Na podstawie tych kryteriów wyróżnia się 3 typy stosunków przemysłowych:

1. Model etatystyczny/ model francuski

Państwo ma znaczącą rolę, jest bardzo ważnym partnerem społecznym dla związków zawodowych i pracodawców.

Związki zawodowe, zorganizowane są na szczeblu ogólnokrajowym, skupiają nieliczną grupę pracowników, ale w przypadku konfliktów są w stanie zmobilizować dużą cześć pracujących.

Prawodawstwo pracy jest podstawowym narzędziem regulacji stosunków pracy. Układy zbiorowe są zawierane przede wszystkim na szczeblu branżowym lub regionalnym, są istotne dla regulacji warunków pracy pracowników danej branży czy danego regionu.

Konflikty w tym systemie są częste, gwałtowne, często silnie upolitycznione.

Na poziomie przedsiębiorstwa ważna jest partycypacja pracowników. Cechą negatywną jest aktywność roszczeniowa robotników.

Przykłady: stosunki pracy we Francji i w Hiszpanii.

1. System korporatystyczny/ model niemiecki

Państwo jest ważnym, ale nie dominującym partnerem społecznym w stosunkach przemysłowych. Aktywna rola państwa dotyczy trójstronnych konsultacji i koordynacji rokowań na poziomie ogólnokrajowym. Państwo w sporach, konfliktach między pracodawcami a pracobiorcami zajmuje pozycję neutralną, pełni rolę arbitra i strzeże interesu narodowego. Nie ma ingerencji państwa na poziomie przedsiębiorstwa.

Najistotniejszą rolę odgrywają dobrze zorganizowane branżowo-regionalne korporacje związków zawodowych , pracodawców oraz rządy federalne.

Najważniejsze decyzje decydujące o obliczu stosunków przemysłowych podejmuje dana branża gospodarki lub region.

Na poziomie przedsiębiorstwa istnieje partycypacja pracowników.

Przykłady: Austria, Niemcy, częściowo kraje skandynawskie.

1. Model neoliberalny/ model brytyjski

Państwo stara się nie angażować w stosunki przemysłowe. Rola państwa służy głównie polityce płac.

Rola prawa pracy oraz układów zbiorowych jest mniej istotna niż w poprzednich modelach.

Układy zbiorowe pracy są zawierane na poziomie przedsiębiorstwa.

Indywidualne kontrakty o pracę są zawierane przez pracodawcę i pracownika są podstawową formą kształtowania warunków pracy.

Związki zawodowe mają ograniczony zasięg, obszarem ich aktywności jest przede wszystkim przedsiębiorstwo.

Na poziomie przedsiębiorstwa stosuje się nieformalne rokowania.

Przykłady: kraje anglosaskie.

Wspólnym elementem przedstawionych modeli są rokowania zbiorowe na poziomie branżowym i ustalenie – chociaż w różnym zakresie - podstawowych porozumień, a przede wszystkim utworzenie branżowych zbiorowych układów pracy.