Stosunki z rówieśnikami Vasta, Haith r. 16
Podejścia teoretyczne
Poznawcza teoria rozwoju
- rówieśnicy jako obiekty zachowania i źródła zmiany
Teoria poznania społecznego Piageta dotyczy wpływu rówieśników na zmiany w rozumowaniu moralnym
- stosunki z rodzicami (autorytet) charakteryzuje nierównowaga władzy, rezultat → realizm moralny – dziecko w sposób egocentryczny zniekształca stanowisko rodziców traktując je jako sztywną i absolutystyczną koncepcję dobra i zła
- stosunki z rówieśnikami → równorzędne, wymagana współpraca, negocjacje, przyjmowanie cudzego punktu widzenia; zachowanie zależy od tego, jak myślą o rówieśnikach
→ branie pod uwagę różnych perspektyw → rozwój relatywizmu moralnego
(odrzucenie egocentryzmu i przyjmowanie bardziej dojrzałych sposobów myślenia)
- podobieństwa do rozumowania o świecie fizycznym
- poznanie społeczne rozwija się etapowo
Teori rozwoju moralnego Kohlberga
- rola rówieśników
- znaczenie doświadczeń, w których dziecko spotyka się z różnymi punktami widzenia i musi integrować różne perspektywy – doświadczanie konfliktu poznawczego (prawdopodobne w kontaktach z rówieśnikami)
- myślenie o innych dzieciah jest przejawem poznania społecznego (rozumienia świata społecznego i interpersonalnego)
- myślą także o innych dorosłych, instytucjach społecznych, o sobie samych
Selman: 5-etapowy model rozumienia społecznego, w którym dziecko przechodzi od piagetowskiego egocentryzmu do opanowania systemów społecznych i instytucji społecznych w okresie adolescencji
Damon: etapowe modele zmian rozwojowych w dziecięcym rozumieniu pojęć: uczciwość, sprawiedliwość,
przyjaźń
Współczesna poznawcza teoria rozwoju:
- podob-wo między poznaniem społecznym a fizykalnym ale również różnica: ludzie są świadomi, myślący, zdolni do intencjonalnego zachowania. Interakcje wymagają wzajemnej koordynacji zamiaru i działania (trudniejsze)
- starsze dzieci powinny wykazywać bardziej złożone i dojrzałe postacie zachowania społecznego, gdyż charakteryzuje je wyższy poziom dojrzałości poznawczej
Teoria uczenia się
Sposoby wpływu rówieśników:
1) dostarczenie wzmocnień pozytywnych i negatywnych (uwaga, pochwała, zgoda, dzielenie się, krytyka, odmowa) chociaż większość tych wzmocnień ma charakter nie zamierzony, nie zmienia to faktu, że działają jako nagrody i kary
2) rówieśnicy grają również rolę modeli zachowania (mogą wpływać na zachowania dziecka w przyszłości)
3) rozwój poczucia własnej skuteczności – rozumienie przez dzieci tego co potrafia, i czego nie potrafią; żródło sądów – obserwacja zachowań innych ludzi, a rówieśnicy stanowią naturalną grupę porównawczą
- akceptacja ze strony rówieśników jest bardzo ważna, ale niekoniecznie modelują i wzmacniają oni w dzieciach zachowania porządane z punktu widzenia dorosłego
Zasada współdeterminizmu Bandury – zakłada współdziałanie trzech czynników: osoba, zachowanie, środowisko. Każdy z tych czynników wpływa na dwa pozostałe, gdy dzieci wchodzą ze sobą w interakcje
Teoria etologiczna
Podkreślanie wrodzonych podstaw zachowania, ustalonych podczas ewolucji gatunków (altruizm i agresja)
Wiele zachowań społecznych wysekelcjonowanych zostało z powodu ich wartości adaptacyjnej
Pojawienie się zachowań jest uwarunkowane przez doświadczenie ale znaczenie czynnika biol.
Znaczenie badań porównawczych: stosunki z rówieśnikami – rola w rozwoju gatunków, podob-wa międzygatunkowe
Hierarchia władzy (dominacji) jest jednym z mechanizmów kontroli (agresji) – decyduje o tym, kto zwycięża w konfliktach społecznych (uświadomienie sobie i ujawnienie w zachowaniu, że A dominuje nad B); konflikt rozwiązany dzięki wiedzy członków o wzajemnym statusie
Dzieci i młodzież budują hierarchię władzy, one obniżają agresję
Ważne są też doświadczenie, warunki środowiskowe (nie określą pozycji rówieśnika, dopóki nie będą miały z nim doświadczenia), umiejętności poznawcze (ocena wagi róznych czynników, podejmowanie decyzji odnośnie dominacji)
tendencja do wykorzystywania doświadczenia w dany sposób jest biologicznie wrodzona
znaczenie obserwacji naturalnych zachowań w warunkach naturalnych
Typowe stosunki między rówieśnikami
Zmiany rozwojowe
wzrost ilościowy – więcej czasu z rówieśnikami (30% w wieku 1-2 lat do 55% w wieku 11 lat), mniej z dorosłymi (55% w wieku 1-2 do poniżej 10% w wieku 11 lat)
Wiek niemowlęcy:
- niemowlęta nie poszukują spontanicznie kontaktu z rówieśnikami; jeśli bywają razem, to dlatego że dorośli stworzyli taką sytuację (praw-wo kontaktów ↑, bo praca matek)
- technika „przyjęcia maluchów” – które nie mają takich doświadczeń, mogą je przeżyć w trakcie badań psychol.
- zainteresowanie innymi dziećmi – dosyć wcześne (6 ms patrzą na inne niemowlęta, wokalizują na ich widok, uśmiechają się do nich i dotykają ich) – ograniczona częstość i niewielka złożoność →
interakcje skoncentrowane na obiekcie, bo są zwykle zogniskowane np. na zabawce (zainteresowanie zabawkami nie znika z wiekiem)
- proste, jednorodne zachowania → złozone
- jednokierunkowe akty społeczne → prawdziwe wymiany społeczne, ↑ praw-wo wzajemności
- R o charakterze pozytywnych emocji wyrażniejsze gdy odczuwa przyjemność z powodu towarzystwa
- większość wymian społecznych ma charakter pozytywny (chociaż zdarzają się kłótnie o zabawki – R negatywne)
- poziom poznawczy zabaw dzieci jest wyższy w obecności rówieśników niż bez nich
- więcej zachowań społecznych wobec znanych
- które miały więcej kontaktów z rówieśnikami – bardziej skłonne do inicjowania kontaktu z rówieśnikiem nieznanym
- wpływ doświadczenia (wzajemny wpływ)
- stosunki z rówieśnikami stosunki z dorosłymi (rodzicami)
- jakość przywiązania do osoby sprawującej opiekę wpływa na stosunki z rówieśnikai (z poczuciem bezpieczeństwa są bardziej kompetentne i pewne siebie w kontaktach z rówieśnikami)
- rówieśnicy i dorośli – jako „bezpieczna podstawa” dziecięcych spotkań z trudnymi sytuacjami
Okres przedszkolny:
- nowe postacie interakcji i kompetencji społecznej
- stosunki wewnątrzrodzinne nadal mają pierwszorzędne znaczenie
- rówieśnicy stają się drugim ważnym systemem społecznym
- świat społeczny jest szerszy – składa się z większej liczby bardziej różnorodnych towarzyszy zabaw
- bardziej zróżnicowany – dziecko różnicuje swoje zachowanie w stosunku do różnych rówieśników
- ↑ złożoność interakcji społecznych (symboliczne postacie zachowania dominują nad postaciami fizycznymi
- cel może być osiągnięty dzięki prośbie słownej
- dostosowanie komunikatów do odmiennych potrzeb różnych słuchaczy
- prawdziwie wspólne rozwiązywanie problemów pojawia się po raz pierwszy
- badania dotyczą dziecięcych zabaw
- ↑częstość i złożoność zabawy tematycznej
Klasyfikacja zabaw ze względu na poziom społeczny
| Typ | Wiek | Opis |
|---|---|---|
| obserwowanie | Obserwowanie zabawy innych osób bez brania w niej udziału (rola typowa dla dzieci) | |
| zabawa samotna | 2 lata | Bawienie się w pojedynkę, bez prób zbliżania się do innych dzieci |
| zabawa równoległa | 3, 4 lata | Bawienie się obok innych dzieci takimi samymi przedmiotami, ale bez prwadziwej interakcji lub współpracy (choć czasami rozmawiają) – „na pół społeczne zabawy” |
zabawa asocjacyjna (wspólna) |
Bawienie się z innymi dziećmi we wspólną zabawę, ale bez podziału pracy, bez podporządkowania ogólnemu celowi grupowemu | |
zabawa kooperacyjna (zespołowa) |
5, 6 lat | Bawienie się w grupie zorganizowanej dla wykonania działania lub osiągnięcia celu z koordynacją zachowania członków dla dojścia do tego celu |
- nie u wszystkich taka kolejność, wcześniejsze kategorie zabaw nie muszą zanikajć z wiekiem, natomiast zmienia się dojrzałość poznawcza zabawy ‼
- modelowanie – dzieci naśladują inne dzieci w warunkach przedszkolnych (u każdego występuje przeciętnie 13 zachowań naśladowczych na godzinę)
- chętniej naśladują modele w podobnym wieku, co one
- modelowane są zachowania: podporządkowanie się wskazówkom dorosłych, dzielenie się, uczestnictwo społeczne, rozwiązywanie problemów
- wzmocnienia → R pozytywne (→ tendencja do powtarzania zachowania) i kary → R negatywne (→ tendencja do niepowtarzania)
- zachowania: zgodne z rolą płciową, sposoby inicjowania interakcji, agresja (wzmacniane i karane)
- wzmocnienie ma charakter niezmaierzony, jednak nie zawsze – często wykorzystują naśladowanie rówieśników jako sposób zdobycia przyjaciół lub wejścia do grupy
Wiek szkolny:
- 8-9 lat dzieci stają się entuzjastami gier z regułami, a zabawy w ogóle mają zwykle charakter kooperacyjny
- coraz więcej czasu z coraz więcej rówieśnikami (wzrost doświadczeń)
- ↑ poznawcza umiejętność przyjmowania roli oraz ogólna umiejętność kooperacyjnej interakcji z innymi
- wzrost znaczenia grupy jako środowiska, w którym przebiegają interakcje
Grupa = zbiór jednostek, w którym interakcje społeczne zachodzą regularnie, uznawane są specyficzne wartości, członkowie mają poczucie przynależności i istnieje struktura wspierania oczekiwanych, specyficznych postaw wobec siebie nawzajem
- 2 lata – można zaobserwować niektóre kryteria tworzenia się grupy, jednak dopiero w wieku szkolnym przynależność do grupy nabiera istotnego znaczenia
- niektóre – charakter formalny, pozostają pod wpływem dorosłych, inne – nieformalny, tworzone i kierowane przez dzieci, odzwierciedlają ich wspólne zainteresowania → kliki, gangi w adolescencji
- tworzą grupy oparte na wspólnych zainteresowaniach i celach, kt. służą jako źródło samoidentyfikacji i gratyfikacji
- grupy są zorganizowane, mają zasady i normy, którym należy się podporządkować, jak również wyłaniają przywódców i osoby podporządkowane
- praca na rzecz wspólnych celów oraz wspólzawodnictwo – 2 źródła zwartości grupy
- rywalizacja międzygrupowa jest najbardziej niepokojącym aspektem funkcjonowania grup, ponieważ postawy wobec obcych mogą stać się bardzo negatywne
- czynniki, które sprzyjają zwartości wewnątrzgrupowej mogą obniżyć poziom wrogości międzygrupowej
Rówieśnicy mogą być ważnym źródłem wartości, ale jak bardzo ważnym, to zależy od wielu czynników:
- wpływ rówieśników zmienia się z wiekiem, szczyt we wczesnej adolescencji, następnie ulega osłabieniu
- zależy od indywidualnych cech dziecka (wrażliwość, podatność na wpływ)
- dziedzina życia (rówieśnicy mają silniejszy wpływ w zakresie muzyki, ubierania się i wyboru przyjaciół, szczególnie w okresie adolescencji, w zakresie planów na przyszłość i aspiracji zawodowych dominuje wpływ rodziców)
- niekorzystny wpływ: działalność przestępcza i zażywanie narkotyków
- przynależność grupowa stymuluje rozwój umiejętności społecznych
- rozdźwięk między wartościami przekazywanymi przez rówieśników i dorosłych jest przeceniany (poglądy są podobne, niż odmienne), wiele decyzji odzwierciedla własne poglądy jednostki
- skutek efektywnej socjalizacji (w tym przynależnośći do grupy) – umiejętność samodzielnego myślenia
Nauczanie przez rówieśników (już w XVIII wieku)
- czasami inicjowanie przez dzieci (gdy spontanicznie pomagają innym – ukryty charakter), czasami stanowi zamierzony element nauczania szkolnego
- próba przezwyciężenia niedostatków materialnych i kadrowych przy indywidualizacji nauczania
- efekty są lepsze, gdy:
- nauczanie trwa dłużej
- dzieci zostaną wcześniej przeszkolone w sposobach nauczania
- uczone przez osoby starsze od siebie, tej samej płci (chociaż nie stwierdzono wpływu tej zmiennej)
- korzyści „nauczyciela”:
- wzrost samooceny
- nasilenie się zachowań prospołecznych
- bardziej pozytywne postawy wobec szkoły
- ↑ osiągnięcia szkolne
Czynniki sytuacyjne
- największy nacisk kładzie tu teoria społecznego uczenia się: ludzie uczą się poszcz. zachowań w okr. sytuacjach
Przestrzeń i zasoby:
Zatłoczenie
- na małej powierzchni wiele jednostek → negatywne konsekwencje (↑ poziom agresji, pobudzenia emocjonalnego, ↓ poziom rozwiązania problemu (u różnych gatunków)
- wpływ długotrwałego przebywania w nadmiernym zatłoczeniu w warunkach naturalnych (przedszkole) – w bardziej licznych klasach dzieci podejmują zabawy o niższym poziomie współdziałania
- nie zawsze takie skutki są widoczne, często trudne do interpretacji
- zmianom w dostępnej przestrzeni często towarzyszą inne zmiany →
Zasoby
- niezależnie od zatłoczenia wpływ dostępnych zasobów na interakcje
- mimo, że zabawki służą interakcji zwłaszcza dzieci młodszych to jednak niedostatek zabawek może czasem prowadzić do wzrostu zabawy z rówieśnikami z powodu braku innych atrakcyjnych alternatyw
- rodzaj zabawek (zasobów) sprzyjają również zróżnicowanej aktywności
- kąciki książkowe, plastyczne – zabawy samotne, równoległe
- kąciki z lalkami – zabawy tematyczne, kooperacyjne
- place zabaw – gry sprawnościowe (↑ poziom energii, aktywności fizycznej)
Znajomość
fizyczny aspekt
- częściej zachowania społeczne, skierowane na inne dzieci we własnym domu (niemowlęcy, i po-)
- większa aktywność społeczna: wyższa częstotliwość zachowań pozytywnych (inicjowanie zabawy) oraz zachowań negatywnych (agresja)
- zachowują się odmiennie w domu i w innych miejscach
ludzie
- odmienne zachowanie wobec znanych i obcych
- interakcje ze znanymi rówieśnikami – częściej, bardziej pozytywne
- poznawczy poziom zabawy ↑, zabawy wspólne i kooperacyjne częstsze
- wspólne rozwiązywanie problemów – spokojniej i skuteczniej
- w miarę poznawania się – zachowania będące początkiem przyjaźni (dzielenie się info o samym sobie)
Wielkość grupy
jako zmienna zależna (od wieku)
- niemowlęcy i przedszkolny – najczęsciej grupy dwuosobowe
- starsze dzieci częściej wchodzą równocześnie w interakcje z większą liczbą osób, ale interakcje w grupach dwuosobowych pozostają ważne
- różnice płciowe: chłopcy bawią się w większych grupach
jako zmienna niezależna
- czasami mniejsza grupa jest bardziej korzystna (angażowanie się w wymianę słowną, więcej pytań dorosłym, wyższy poziom wyobraźni w zabawie)
- mniejsza, bardziej skoncentrowana sytuacja → większa intensywność, siła i zawartość interakcji dziecko-dziecko
- praktyczne znaczenie: zalecenia odnośnie do liczebności klas szkolnych, przedszkolnych
Wpływ zmiennych poznawczych
ważne:
- umiejętnośc podejmowania rozli
- umiejętność przyjmowania cudzej perspektywy – uświadomiania sobie co inna osoba czuje, myśli, chce
- różne aspekty poznania społecznego (jak dziecko myśli na temat innych ludzi: przyczyny ich zachowania, wartości moralne zachowań, natura przyjaźni)
- umiejetność rozwiązywania problemów (dylematów) społ. (dzielenie się zasobami, inicjowanie przyjaźni
3 rodzaje powiązań pomiędzy rozwojem poznawczym a zachowaniem społecznym:
Zmiany zachodzące z wiekiem
- ogólny kierunek rozwoju w obu sferach podobny: od prostego, ograniczonego, niedoskonałego reagowania do złożonego, wypracowanego, adaptacyjnego zachowania (= równoległość zmian)
- rozwój poznawczy prowadzi do usprawnienia umiejętności społecznych
Brownell: poznawcze uwarunkowania pojawienia się kontaktów społecznych w wieku niemowlęcym
- umiejętność integracji zachowań w większe jednostki
- umiejętność odróżniania siebie od otoczenia (piagetowska decentracja)
→ przyczyniają się do zmian w stosunkach z rówieśnikami
↑ ogólna umiejętność stałego, zintegrow. zachowania → interakcje złożone, odwzjaemnione (zmiany w zabawie)
Starsze dzieci: umiejętność podejmowania roli – zmieniają się sposoby odnoszenia się przez dziecko do innych (postępy: wspólna zabawa, wspólne rozwiązywanie problemów, gry z regułami, organizacja grupy)
Ale trudno jest orzekać o potencjalnych związkach przyczynowo-skutkowych
Korelacje wewnątrz grup wiekowych
- dodatnia korelacja pomiędzy poziomem rozwoju poznawczego a poziomem stosunków z rówieśnikami
- najczęściej badana zmienna to umiejętność podejmowania roli
- umiejętności komunikacyjne (mówienie, sluchanie) korelują dodatnio z interakcjami z rówieśnikami
- wykazane aspekty stosunków z rówieśnikami zw. z rozwojem poznaw.: zabawa, zachowanie prospołeczne, agresja
- korelacje te nie występują zawsze i nie są wysokie, odpowiedzialne jedynie za niewielki procent wariancji
- korelacje nie pozwalają na wyciąganie wniosków przyczynowo-skutkowych
Wpływ treningu
- ćwiczenie odpowiednich umiejętności poznawczych ma wpływ na zachowywanie się dziecka wobec rówieśników
- ćwiczenie w podejmowaniu roli → ↓ poziom agresji, ↑ tendencja do udzielania pomocy i współpracy
- uczenie dzieci umiejętności rozwiązywania problemów społecznych → usprawnienie zachowania prospołecznego i ↑ przystosowania społecznego
- korelacje nie zawsze wysokie
Eksperymentalna deprywacja = technika polegająca na badaniu znaczenia jakiegoś czynnika poprzez wyłączanie go (etologia)
Harlow: - małpy wychowywane tylko z rówieśnikami lub tylko z matkami – mniej zaburzeń w zachowaniu niż wychowywane
w całkowitej izolacji
- opóźnione w rozwoju społecznym, bo tendencja do lgnięcia do siebie zakłócała normalną eksplorację otoczenia
- w dorosłości – nadwrażliwe na stres, bardziej agresywne, trudności w stosunkach z rówieśnikami
→ dla normalnego rozwoju niezbędni są matka i rówieśnicy
Przyjaźń
Rozumienie przyjaźni
Przyjaźń = stabilna, afektywna relacja w diadzie, której cechami są preferencje, wzajemność i wspólny pozytywny afekt
Przyjaźń = trwała dwukierunkowa relacja pomiędzy dwiema jednostkami, charakteryzująca się lojalnością, intymnością i wzajemnym pozytywnym ustosunkowaniem emocjonalnym (przyjaciele lubią się nawzajem)
Przyjaźń jest: związkiem szczególnym, pozytywnym, wzajemnym
- zmiany rozwojowe w rozumieniu przyjaźni są równoległe do ogólniejszych zmian w sposobie widzenia świata
- małe dzieci: przyjaciel to któs, z kim dobrze jest się bawić i kto dzieli się rzeczmi – koncentrowanie się na konkretnych zewnętrznych atrybutach
- przyjaźń jest dla nich często chwilowym stanem, zależnym od obecnie wykonywanych działań
- starsze dzieci: pod uwagę – bardziej abstrakcyjne aspekty przyjaźni (troszczenie się o drugiego)
- tendencja do postrzegania przyjaźni jako stałego związku, który może wytrwać w czasie pomimo konfliktów
- chociaż małe dzieci uświadamiają sobie znaczenie wzajemności w przyjaźni dopiero w póżniejszym wieku szkolnym i w adolescencji takie cechy, jak lojalność i intymność zajmują główne miejsce w myśleniu o przyjaźni
Stadialny model koncepcji przyjaźni
| stadium | opis |
|---|---|
Poziom 1. (mniej więcej 5-7) |
Przyjaciele to osoby, które są dla mnie i z którymi dobrze jest się bawić. Przyjaźń to nietrwała relacja, łatwo nawiązywana i łatwo kończona |
Poziom 2. (mniej więcej 8-10) |
Przyjaciele to osoby, które pomagają sobie nawzajem i mają do siebie zaufanie. Przyjaciel jest lubiany ze względu na swoje cechy, a nie tylko z powodu częstej zabawy z nim |
Poziom 3. (około 11) |
Przyjaciele to osoby, które rozumieją siebie nawzajem, dzielą się najintymniejszymi myślami i odczuciami. Przyjaźń jest trwałą relacją, opartą na wspólnocie zainteresowań i osobowości |
Determinanty przyjaźni
Wybór przyjaciół
podobieństwo jest główną determinantą większości wyborów przyjaciół
- pod względem wieku
- płci (pojawia się w wieku przedszkolnym i staje się bardzo silna w młodszym wieku szkolnym, płeć przez większą część dzieciństwa jest lepszym prognostykiem wyboru przyjaciół niż wiek)
- czasem też gra rolę popularność lub wysoki stastus społeczno-ekonomiczny
- rasy (pojawia sie w początkowym okresie nauki szkolnej i wzrasta z wiekiem, chociaż zależy to od wielu czynników – od intergacji występującej w danej społeczności, systemie szkolnym)
- pod zwględem orientacji wobec szkoły (wg Berndt)
- orientacji wobec kultury dziecięcej , czyli ulubionego sposóbu spędzania wolnego czasu (wg Berndt)
związek przyjacielski podobne zainteresowania i preferencje (zależności przyczynowe są dwukierunkowe)
Trwałośc przyjaźni zależy od wieku (wiąże się ze sposobem rozumienia przyjaźni)
stabilność otoczenia
Powstawanie przyjaźni (Gottman)
- znajdowanie wspólnego pola aktywności (zgoda co do tego, jak się bawić)
- jasność komunikacyjna, poziom powodzenia w wymianie informacyjnej
- rozwiązywanie konfliktów
- dokonywanie samoujawniania (dzielenie się info o własnym Ja)
Zachowanie wobec przyjaciół
- dzieci spędzają więcej czasu z przyjaciółmi niż z innymi osobami i czerpią z tych kontaktów więcej przyjemności
Zachowania prospołeczne (postacie zachowania, które społeczeństwo uważa za pożądane i do których rozwijania u dzieci dąży, np. pomaganie, dzielenie się z innymi)
- są częstsze wobec przyjaciół niż innych rówieśników (więcej dzielenia się, wspólpracy i pozytywnego wzmacniania, chyba że obecne współzawodnictwo (dzieci sądzą, że przyjaciele powinni być równi), silniejsze w młodszym wieku)
Konflikt (zachodzi, gdy jedna osoba robi coś, przeciwko czemu oponuje druga osoba; opozycja – odmawianie, niezgadzanie się, zaprzeczanie i sprzeciwianie się)
- duża częstotliwość konfliktów między przyjaciółmi, bo dużo czasu razem
- są zwykle mniej ostre między przyjaciółmi
- przyjaciele stosują łagodniejsze sposoby rozwiązywania konfliktów, częściej próbują dojść do porozumienia z osobą
- częściej rozwiązują konflikty w sposób sprawiedliwy, wzajemnie satysfakcjonujący, łatwiej zapominają o konflikcie
→ przyjaźń – umiejętność przezwyciężania konfliktów i pozostawania sobie bliskimi pomimo konfliktów
Intymność (intymność, samoujawnienie, ujawnianie emocji)
- prototypowa cecha przyjaźni w okresie adolescencji
- przyjaźń jest bardziej nacechowana intymnością (można to już obserwować od wieku przedszkolnego, zanim dziecko zaczyna wskazywać na jej znaczenie, chociaż jej stopień rośnie z wiekiem)
- wiedza o przyjaciołach
- info nieintymne (cechy zewnętrzne), intymne (preferencje, cechy osobowości)
- zmienia się z wiekiem: ↑ znajomość info intymnych, dzieci coraz lepiej zdają sobie sprawę z podobieństw i różnic między sobą a przyjacielem, co jest ważne dla utrzymania przyjaźni
Środowisko
Sieci społeczne i wpsarcie społeczne dzieci
Sieć społeczna to ludzie z którymi dana jednostka wchodzi regularnie w interakcje
- w badaniach – dąży się do zidentyfikowania wszystkich osób, z którymi dziecko regularnie kontaktuje się, oraz do uzyskania info o częstotliwości, naturze i jakości tych interakcji
- rozległe i zróżnicowane kontakty społeczne od wczesnych okresow życia
- jeden aspekt sieci społecznej dziecka może wpływać na inne jej aspekty, jedna część może częściowo kompensować trudności dotyczące innych
- jakość przywiązania do rodziców może wpływać na stosunki z rówieśnikami
Wsparcie społeczne to środki (namacalne i nienamacalne) dostarczane przez inne osoby w sytuacji niepewności lub stresu (pocieszenie, udzielanie rady, pomocy, uspokojenie lub po prostu bycie z kimś)
- różne postacie w zależności od sytuacji ipotrzeb odbiorcy
- sieć społeczna jednostki zawiera potencjalne źródła wsparcia, ale nie gwarantuje, że ono zostanie udzielone
- sukces w uzyskiwaniu wsparcia jest ważną determinantą radzenia sobie w warunkach stresu
Spacer po Okolicy – jako technika badawcza uzyskiwania wsparcia – spacer po okolicy z dzieckiem i zadawanie pytań dotyczących osób i miejsc regularnie odwiedzanych, kontaktów z nimi i rodzajów wsparcia
Moja Rodzina i Przyjaciele – technika identyfikująca członków (imiona, zdjęcia na kartkach) z sieci społecznej dziecka. Rangowanie różnych źródeł wsparcia + identyfikowanie stopnia zadowolenia z danego wsparcia (barometr)
→ Dzieci tak jak dorośli otrzymują wsparcie społeczne i korzystają z niego:
emocjonalne – zachowania innych ludzi, które dostarczają pocieszenia i podwyższają samoocenę odbiorcy
instrumentalne – zasoby środków namacalnychsłużących do rozwiązania zadań praktycznych
informacyjne – zasoby info lub rad na temat tego, jak radzić sobie z problemami
towarzyskie – wspólne działania i doświadczenia
- rodzice są najważniejszym źródłem wsparcia (ale również rówieśnicy, nauczyciele, a nawet zwierzęta domowe)
- z wiekiem sieci społeczne i żródła wsparcia są bardziej rozległe i zróżnicowane
- mające silny system wsparcia są lepiej przystosowane społecznie
- zależność może być dwukierunkowa (Berndt): wsparcie dobre przystosowanie społeczne
- przyjaciele na 2. miejscu po rodzicach jako najważniejsze źródło wsparcia emocjonalnego, na 1. jako towarzyskiego
- znaczenie przyjaciół jako źródła wsparcia wzrasta z wiekiem
Popularność i trudności w kontaktach z rówieśnikami
Popularność
Pomiar popularności
Techniki socjometryczne – procedury skonstruowane w celu dokonywania pomiaru statusu społecznego dzieci na podstawie oceny grupy rówieśniczej. Techniki te mogą mieć postać:
Szacowania stopnia lubienia kogoś
Technika nominacyjna – każde dziecko jest proszone o wymienienie określonej liczby lubianych rówieśników, technika ta może być zastosowana też do pomiaru relacji o charakterze negatywnym
Technika skalowania – ocena przez dziecko każdej osoby z klasy na skali, pod względem wybranego kryterium
Technika porównywania parami – przedstawia się parami osoby z klasy i prosi o wybranie bardziej lubianej, przy czym prezentowane są wszystkie możliwe pary, co daje możliwość oceny jak bardzo jest lubiane każde dziecko
Dodatnia korelacja z dokonanymi przez nauczycieli ocenami popularności/kompetencji społecznej oraz z wynikami bezpośredniej obserwacji interakcji społecznej dzieci (nawet w przypadku przedszkolnych → trafność narzędzia)
Determinanty popularności
- dziecko popularne to takie, które jest lubiane przez swoich rówieśników („gwiazda”) – wysokie oceny, stanowią przedmiot wielu pozytywnych i nielicznych negatywnych wyborów
Czynniki pośrednie:
- kolejność urodzenia – najmłodsze bardziej popularne, choć istnieją wyjątki (Hartup: mogą wykazywać potrzebę rozwijania umiejętności interpersonalnych w rodzinie np. tolerancję – pomocne z rówieśnikami)
- zdolności intelektualne – IQ i osiągnięcia szkolne korelują z ocenami socjometrycznymi
- atrakcyjność fizyczna – nieatrakcyjne bardziej agresywne i bawią się w sposób bardziej hałaśliwy
- atrakcyjność imienia:
2 hipotezy:
O nietypowych imionach są obiektem drwin → ↓ poczucie własnej wartości, ↓ popularność
Rodzice, nadające nietypowe imiona traktują dzieci w odmienny sposób pod innymi względami → ↓ poziom kompetencji społecznej
Bezpośrednie wskaźniki popularności: (behawioralne)
- przyjacielskość, widocznośc społeczna
- wyższy poziom uspołecznienia zachowania
- częstsze stosowanie wzmocnień w interakcjach z rówieśnikami
3 rodzaje umiejętności ważnych dla popularności:
umiejętność inicjowania interakcji z rówieśnikami. Umieją wchodzić do istniejących grup i zawiązują przyjaźnie ostrożnie, ale z poczuciem pewności, nie narzucając się innym, i nie zniechęcając się przy najmniejszym oporze
utrzymywanie interakcji. Dostarczają innym dzieciom wzmocnień, wykazują wrażliwość na cudze potrzeby i pragnienia oraz komunikują się efektywnie w roli słuchacza i mówcy
umiejętność rozwiązywania konfliktów. Wiedzą jak rozładować napięte sytuacje, w sposób korzystny dla wszystkich, stosując przemawianie do rozsądku, a nie siłę i przywołując ogólne zasady dobrego zachowania
WNIOSEK: popularne są te dzieci, które posiadają cechy pożądane u przyjaciela
Trudności w kontaktach z rówieśnikami
- te same metody, co przy popularności
- techniki socjometryczne ‼, oceny dokonywane przez nauczycieli, bezpośrednia obserwacja zachowania
- problem stanowi sposób klasyfikowania dzieci (popularność łatwiej zidentyfikować)
odrzucane (otrzymuje od rówieśników liczne wybory negatywne i nieliczne pozytywne, jest nielubiane)
izolowane (nieliczne wybory tak pozytywne jak i negatywne, ignorowane)
Determinanty trudności
- najsilniejszym korelatem odrzucenia jest agresja (poziom wyższy niż przeciętny) i brak kontroli
- zachowania aspołeczne nieadekwatne do sytuacji i zakłócające działanie grupy
- starania o wejście do grupy mają chrakter inwazyjny lub dziwaczny, a skutki są odmienne od zamiarów
- izolowane są spotrzegane przez rówieśników jako nieśmiałe, bo są one małomówne i mniej aktywne społecznie, próby wejścia do grupy są rzadsze, wysiłki mniejsze i rezygnacja szybsza
- też wycofanie społeczne (izolacja od grupy rowieśniczej narzucana przez samą jednostkę) może być problemem samym w sobie
- jednak nie wszystkie dzieci niepopularne pozbawione są przyjaciół
- badania: reputacja jest czymś do pewnego stopnia samowzmacniającym się – zachowanie dziecka niepopularnego może być interpretowane przez rówieśników w sposób negatywny nawet wówczas, gdy nie ma po temu powodów
- przyczyny trudności mają wspólny element społeczno-poznawczym – dzieci nie wiedzą jak zdobyć i utrzymać przyjaciół, nie posiadają potrzebnych umiejętności (ale nie we wszystkich badaniach, a stwierdzone korelacje słabe) - - dzieci niepopularne – niskie umiejętności przyjmowania roli
- odrzucane – trudności z ocenianiem zamairów ukrytych w cudzym zachowaniu (→ ↑ poziom agresji)
- dzieci izolowane i odrzucane wykazują deficyt w umiejętności rozwiązywania problemów społecznych
Programy interwencyjne
- dzieci z trudnościami w kontaktach społecznych nie wyrastają z nich automatycznie, chociaż niekiedy tak się zdarza
- najbardziej stabilne jest odrzucanie, a dzieci odrzucane są najbardziej zagrożone wystąpieniem innych problemów w pózniejszym życiu: przestępczością czy chorobą psychiczną
- w programach interwencyjnych zproponowano kilka różnych podejść:
Modelowanie – w celu zwiększenia uczestnictwa społecznego dzieci nieśmiałych i izolujących się
Wzmocnienia – kształtowanie pożądanych zachowań
Ćwiczenie umiejętności podejmowania roli
Trenowanie umiejętności rozwiązywanie problemów społecznych
Metoda głośnego myślenia w celu obniżenia agresji
Ćwiczenie umiejętności uczenia się szkolnego – szczególnie skuteczna; wpływ na samoocenę, zachowanie, sposób oceniania przez grupę
- skuteczne, pozytywne efekty w zakresie umiejętności społecznych
- poprawa statusu socjometrycznego
- jednak ograniczone, brak danych o długotrwałych skutkach
Programy angażujące rówieśników
3 typy programów:
bliskość – dzieci o wysokich kompetencjach społecznych znajdują się w towarzystwie dizeci z trudnościami w kontaktach i skłaniają je do zabawy, bawią się z nimi; nie są specjalnie ćwiczeni
nakłanianie i wzmacnianie – „terapeuci” są uczeni zachowywania się w specyficzny sposób, który ma pomóc dzieciom niepopularnym w nabyciu umiejętności społecznych; nakłaniają do podjęcia aktywności, wzmacniają oczekiwane R
mediacja rówieśnika – uczenie „terapeutów” (kompetentnych społecznie dzieci) ogólnych sposobów nawiązywania kontaktów, które mogą wywoływać różnorodne R społeczne dzieci niepopularnych
- skuteczniejsze metody bezpośrednie
- efekty utrzymują się w innych sytuacjach
- brak danych wskazujących na długotrwałe efekty
Wpływ rodziny
- w przypadku małych dzieci pozytywne stosunki w rodzinie są powiązane z pozytywnymi kontaktami z rówieśnikami
- korelatem statusu socjometrycznego i umiejętności społecznych jest ciepło rodzicielskie i wysoki stopień pielęgnacji (na drugim krańcu jest fizyczne znęcanie się nad dzieckiem i zaniedbywanie go – trudności w adekwatnym reagowaniu, gdy rówieśnicy wykazują oznaki cierpienia; ↑ poziom agresywności lub wycofania się)
metody kontrolowania i dyscyplinowania dzieci
rodzice dzieci popularnych:
- pośredni poziom kontroli: nie kierują sztywno każdym działaniem, ani nie pozwalają na zbyt wiele
- cel socjalizacji – rozwijanie autonomii, a nie jedynie bezpośrednie posłuszeństwo
- metody werbalne, nie fizyczne, przemawiają do rozsądku, negocjują, niż narzucają rozwiązania
- racjonalne, ukierunkowane poznawczo techniki kontroli i dyscyplinowania
rodzice dzieci wykazujących trudności w kontaktach:
- metody oparte na użyciu siły (groźby, kary fizyczne)
- rodzice wpływają na stosunki własnego dziecka z rówieśnikami poprzez rozwijanie (lub nierozwijanie) cech ważnych dla interakcji z rówieśnikami
- rodzice dostarczają dzieciom wzmocnień i modelu adekwatnych zachowań społecznych