Efekt Veblena (efekt demonstracji, efekt prestiżowy), zwany także paradoksem Veblena, dotyczy dóbr luksusowych i najbogatszych grup społecznych, jest to wzrost wielkości popytu na dobra luksusowe mimo wzrostu cen tych dóbr.

Efekt Veblena i efekt spekulacyjny.
D - popyt
P - cena towaru
Q - ilość jednostek towaru, którą konsumenci chcą zakupić po danej cenie

Posiadanie takich dóbr jest środkiem dowartościowania się, dlatego popyt na nie jest tym większy, im mniej ludzi je posiada, i – paradoksalnie – rośnie wraz z ceną. Przyczyna tego zjawiska tkwi w chęci ukazania przez najzamożniejsze grupy społeczne swojego statusu materialnego za sprawą posiadanych dóbr luksusowych. Przykładami tego rodzaju dóbr są rzadkie dzieła sztuki i markowe ubiory znanych projektantów mody.

Nazwa pochodzi od Thorsteina Veblena, socjologa i jego dzieła pt. Teoria klasy próżniaczej, gdzie przedstawia teorię, wg której ludzie kupują dobra materialne by używać ich na pokaz (tzw. konsumpcja na pokaz)

Źródło 2:

Paradoks Veblena (inaczej Efekt Veblena) – związany jest z dobrami najbardziej luksusowymi. Zjawisko to występuje w sferze najbogatszych elit społecznych. Polega ono na zwiększaniu rozmiarów popytu na dobra luksusowe wraz ze wzrostem ich ceny. Posiadanie takiego rodzaju dobra jest metodą zaspokojenia próżności oraz środkiem dowartościowania się. Tak więc popyt na ten rodzaj dóbr jest tym większy i są one tym bardziej pożądane, im mniej ludzi może sobie na nie pozwolić. Zatem paradoksalnie popyt na te dobra rośnie wraz z ceną. Podstawa tego zjawiska wynika z potrzeby pokazania przez najbogatsze jednostki społeczne swojego statusu materialnego poprzez posiadanie rzadkich dóbr luksusowych. Jako przykład tego rodzaju dóbr można wskazać:

• rzadkie dzieła sztuki

• markowe stroje najdroższych projektantów mody

• najdroższe luksusowe limuzyny i sportowe samochody, które wychodzą w bardzo małych nakładach/seriach

• prywatne samoloty i luksusowe jachty często robione na zamówienie

W przypadku paradoksu Veblena wykres popytu będzie bardziej przypominał wykres podaży, niż typowy wykres popytu.

Paradoks Giffena - sytuacja ekonomiczna, w której popyt na dane dobro wzrasta pomimo wzrostu ceny. Sytuacja taka ma miejsce przy bardzo niskich dochodach konsumentów i przy wzroście cen dóbr niższego rzędu, zwanych dobrami Giffena. Cena dobra Giffena jest relatywnie niższa od innych substytutów lub dane dobro nie posiada bliskich substytutów (np. chleb), dlatego popyt rośnie.

Paradoks Giffena jest jednym z dwóch (obok paradoksu (efektu) Veblena) przypadków w mikroekonomii, zaprzeczających działaniu krzywej popytu (wg której wzrost ceny danego dobra powoduje spadek popytu na to dobro).

Historia

Robert Giffen w II połowie XIX wieku w Wielkiej Brytanii podczas swoich badań stwierdził, że mimo wzrostu cen chleba, wielkość popytu na to dobro również wzrasta. Zaobserwował to przede wszystkim u najuboższych gospodarstw domowych, w których wydatki na chleb były wysokie w stosunku do całości wydatków. Chleb jest specyficznym dobrem konsumpcyjnym, dlatego też nie posiada bliskich substytutów, a gospodarstwa nie mogą go wyeliminować ze swojego koszyka nabywanych dóbr i usług. Zaistniała wręcz sytuacja odwrotna, a mianowicie to chleb był substytutem innych dóbr żywnościowych, których ceny były relatywnie wyższe od ceny chleba. Taka sytuacja powoduje wzrost jego spożycia.

Krzywa popytu na dobra Giffena

Prawa Engla:
• dochód a wydatki na żywność (dochód ↑↑ żywność ↑ ◊ 0 < < 1)  wraz ze wzrostem dochodu spada udział wydatków na żywność (wydatki na żywność rosną wolniej niż przyrost dochodu)
• dochód a odzież i mieszkanie ( = 1)  udział wydatków na odzież i mieszkanie nie zmienia się
• dochód a samochód, podróże ( > 1)  wzrost wydatków na meble, podróże, samochody – wydatki te wzrastają w tempie szybszym od przyrostu dochodu
Cenowa elastyczność popytu mierzy o ile procent zmieni się ilość żądana danego dobra, gdy jego cna zmieni się o 1%.
3 rodzaje elastyczności:
• gdy zmiana ceny o 1% powoduje większą niż 1% zmianę żądanej ilości – występuje popyt elastyczny
• gdy zmiana ceny o 1% powoduje jednoprocentową zmianę żądanej ilości – występuje popyt jednostkowo elastyczny
• gdy zmiana ceny o 1% powoduje mniejszą niż 1% zmianę żądanej ilości – występuje wówczas popyt nieelastyczny
Im mniej stromo nachylona prosta ilustrująca krzywą popytu, tym bardziej elastyczny popyt.
Użyteczność to satysfakcja, poczucie zaspokojenia potrzeby, wynikający z konsumpcji danego dobra; indywidualne odczucie wewnętrzne.
Cena minimalna – zawsze powyżej ceny równowagi
Cena maksymalna – zawsze poniżej ceny równowagi
O elastyczności cenowej popytu decydują:
• gusta i upodobania konsumentów
• niezbędność
• dostępność bliskich substytutów
Mieszana cenowa elastyczność popytu
Reakcję popytu na dobro X na zmianę ceny dobra Y (komplementarnego lub substytucyjnego) nazywamy mieszaną cenową elastycznością popytu.

Efekt naśladownictwa oznacza kupowanie towarów, poprzez które klienci chcą pokazać, że przynależą do określonej grupy społecznej. Oznacza to kupowanie towarów nie tych, które maksymalizują korzyści w stosunku do kosztów, ale tych które pozwalają poczuć się członkiem grupy. Takie towary wcale nie muszą mieć wysokiego stosunku korzyści do kosztów. Mogą być drogie, a i tak znajdują nabywców. Ten efekt oznacza, że klienci rezygnują z własnej oceny stosunku korzyści do kosztów. Przyjmują oni, że skoro inni nabywcy uznali zakup za opłacalny, to w ich przypadku również zakup okaże się opłacalny.