Badania prenatalne:

- nieinwazyjne metody (obserwacje prenatalnego rozwoju różnych gatunków zwierząt, obserwacje zachowań dzieci przedwcześnie urodzonych, skompl. techniki i aparatury medyczne – ultrasonografia, endoskopia)

- odejście od ujmowania rozwoju jako przechodzenia od struktury do funkcji

- neurosensoryczne i neuromięśniowe struktury ciała rozwijają się przez spełnianie czynności, podejmowane funkcje organizują się na coraz wyższym poziomie; od początku są złożone i zintegrowane

- trudno jest określić kiedy rozpoczyna się życie psychiczne – psychika wyłania się stopniowo

Rozwój prenatalny dzieli się na trymestry – 3 równe odcinki czasowe, z których każdy obejmuje 3 miesiące

I trymestr

- najbardziej intensywny rozwój

- istota przypomina wyglądem miniaturowego człowieka

- rozwój pod wpływem genetycznie zakodowanego porządku i wzorca (dokładność co do 1 dnia)

- im wcześniejszy etap rozwoju, tym wpływ pozagenetycznych czynników jest mniejszy

Pierwszy miesiąc

faza jaja płodowego, jajowa – ok. 2 tygodni

- szybkie podziały zapłodnionej komórki

- tydzień przemieszcza się wzdłuż jajowodu do macicy, w dobrze ukrwionym miejscu następuje implantacja

→ faza zarodkowa (embrionalna) – 2 pierwsze miesiące

- zmienia się sposób biol. kontaktu z matką

- współpraca: odrębny i obcy immunologicznie organizm dziecka + organizm matki (nie odrzuca)

- żywi się cukrem z krwi naczyń włosowatych macicy

UN - - zawiązki UN: ektoderma, wyznacza przyszłą oś ciała (kresę pierwotną)

- wzdłuż niej cewa (rynienka) nerwowa z neuroblastów (pierwotnych neuronów), zamyka się, rozwinie się z niej rdzeń kręgowy i nerwy obwodowe (szkodliwe czynniki → rozszczep kręgosłupa)

- pierwsze komórki OUN; 3 pierwotne pęczerzyki mózgowe (tyłomózgowie, śródmózgowie, przodomózgowie)

- skurcze serca, pierwsze ruchy (od 4 tygodnia)

(generalna zasada rozwojowa –nie ma struktury bez funkcji)

- ruch współtworzy dojrzewanie unerwionej struktury (która docelowo ma się ruszać)

- ruch doskonali strukturę, sam się doskonaląc

- rdzeń kręgowy funkcjonuje jak prymitywny mózg, koordynując ruchy

- UN wrażliwy na czynniki zewnętrzne

Drugi miesiąc

- intensywna organogeneza (tworzenie się podstawowych narządów)

- 3-5 cm (długość ciemieniowo-pośładkowa), kończy zarodkowy okres rozwoju, 28,35 g

- (przypomina człowieka; narządy – funkcje: serce rytmicznie bije, mózg wysyła impulsy nerwowe, wątroba i śledziona wytwarzają komórki krwiotwórcze, żołądek wydziela soki trawienne, nerki wychwytują kwas moczowy z krwi)

- prawie wszystkie wady wrodzone; szczególna wrażliwość na działanie szkodliwych czynników (okres krytyczny dla powstawania wad rozwojowych)

UN - - 5 pęczerzyków mózgowych

- różnicowanie komórek nerwowych kory mózgowej

- pierwsze odruchy nerwowe (współdziałanie!)

- pierwsze oznaki fal mózgowych

Trzeci miesiąc - rozpoczyna się płodowy okres życia (faza płodowa) od 9 do 38 tyg.

- bardziej aktywne, indywidualne cechy w wyglądzie i zachowaniu

- twarz – proporcje dziecięce

- intensywne kostnienie

- doskonalą się zewnętrzne części narządu płciowego

- meszek płodowy – lanugo

UN - - dziecko połyka wody płodowe

- aktywność mózgu – char. dla gatunku ludzkiego, indyw. cechy

- fale mózgowe nieregularne, wolne, powstają w pniu mózgu; ich indywidualny układ

- odruchy – raczej unikanie niepożądanych S, niż przyjęcie wobec nich czynnej postawy

- neurony rozsyłają sygnały do kończyn → niezależne poruszanie się; wiele ruchów

- zwiększa się powierzchnia ciała wrażliwa na dotyk

Spontaniczne ruchy: falowanie nagłe, liczne, wolne, nieregularne

drgnięcia o różnej sile ↓

unoszenie się szybsze, płynne, celowe, zorganizowane w ciągi ruchów

pływanie

podskakiwanie

zanika zmasowany ruch wielu mięśni – angażowane są tylko te, które konieczne; powiększa się ich repertuar

- największe transformacje w zakresie rozwoju motorycznego

II trymestr

Rozwój mózgu i UN

- intensywny wzrost i duże tempo rozwoju UN, przejawiające się w doskonaleniu motoryki

- pełna liczba neuronów, ich intensywny rozwój; mielinizacja

- ↑ ilość płynu owodniowego (zapewnia utrzymywanie stałej t, łagodzi wstrząsy i skutki urazów fiz. matki, pozbawia poczucia ciężaru ciała, dostarcza wody i składników odżywczych)

- picie płynu ćwiczy mięsnie potrzebne do pobierania pokarmu, pobudza produkcję kwasów i enzymów trawiennych

- dojrzewa mózg – bruzdy (Sylwiusza) i zwoje

- uformowany móżdżek, new połączenia

- indyw. cechy – wpływ temperamentu, trybu życia i aktywności matki

- czynniki szkodliwe teratogeny mogą zaburzać migrację neuronów lub tworzenie połączeń → problemy natury psychicznej

- regularne cykle aktywności

- faza REM (marzeń sennych) – 60 % snu: intensywna aktywność neuronów

szybkie ruchy gałek ocznych, drgania mięśni

↑ rytm serca i metabolizmu

→ intensywne porządkowanie i integracja sygnałów z narządów zmysłów i mięśni = materiał doświadczeń i odczuć

- 35 cm 50-70 dag

Ruchy

- ćwiczy ruchy związane z ważnymi po urodzeniu funkcjami życiowymi (oddychania, chwytania)

- jeśli jakaś funkcja nie zostanie wyćwiczona na poziomie nieświadomym w okresie prenatalnym, to nie rozwinie się ani świadomie, ani instynktywnie po urodzeniu (zależność!)

- śpi, ma czkawkę, kopie, obraca się, szuka pozycji wygodnej → 15 schematów ruchowych

- stymulajcja ruchu przez pocieranie lub stukanie w powłoki brzuszne

- ćwiczy sprawności życiowe

S z zewnątrz

- aktywność zależna od S zmysłowych („zamarcie” ruchów lub ich eksplozja)

- aktywność ruchowa matki i dziecka jest naprzemiennie zharmonizowana – ruchy ciała matki hamują ruchy dziecka, zaprzestanie ruchu przez matkę pobudza jego ruchy

- zbyt aktywna lub unieruchomiona nie stymuluje rozwoju ruchow. dziecka (potrzebuje na przemian aktywności i odpoczynku)

- uczy się rytmu naprzemiennej aktywności na wzór matki

Zmysły

- odbiera wrażenia zmysłowe, lecz nie integruje ich w schematy spostrzeżeniowe

- umiejętność reagowania nie oznacza, że S są uświadamiane

- prenatalne struktury nerwowe – rola mediacyjna w odbieraniu wrażeń

- cała powierzchnia ciała wrażliwa na dotyk (1. R uogólnione → 2. R specyficzne, związane z miejscem podrażnienia, w 4 m.)

- R na smak wód płodowych i zmianę ich ciśnienia (R odruchowe)

- językiem ciała wyraża dyskomfort i chęć zmiany sytuacji

- ćwiczy zmysł równowagi, kołysane ruchem i oddechem matki, zmienia swoją pozycję

- zaczyna funkcjonować narząd Cortiego (w nim – receptory słuchowe)

- chemicznie aktywne kubki smakowe

- intensywność ruchów połykania wód zależy od uczucia głodu, smaku i samopoczucia

- słodkie – wolniej, dokładniej smakuje, serce bije szybciej

- nagła zmiana t, oświetlenia, silne dźwięki, wibracje → przyspiesza akcję serca i ↑ ruchliwość (niepokój) całego ciała oraz gałek ocznych, zmiana pozycji ciała (w celu ucieczki od S, naruszającego normalne warunki życia)

- wyraźna R na silne światło

- silny dźwięk → R przestrachu

- R na ból; wrażeń bólowych nie odbiera jedynie czubek głowy (znaczenie przy porodzie)

III trymestr

- ↑ możliwość przeżycia poza organizmem matki

- urodzone po 28 przed 36 tygodniem ciąży – wcześniak

- szanse prawidłowego rozwoju zależą od płci, wagi ciała, wad i chorób wrodzonych, przyczyn przedwczesnego urodzenia się

- intensywny rozwój tkanki tłuszczowej (→ podwojenie wagi)

- magazynowanie substancji odżywczych (litr płynu owodniowego dziennie)

- ↑ powierzchnia kory mózgowej

- proces dyskryminacji S, uczenia się, zapamiętywania, nabywania nawyków, doświadczania pierwotnych emocji

- zanika lanugo; rosną włosy i paznokcie

- ruchy kończynami, ruchy mimiczne (wskazuje na dobrostan – osłabienie, zanik lub silne „miotanie się” → dyskomfort, nawet zagrożenie życia)

- odruchy wrodzone; ustala się preferowana pozycja w fazie snu (po urodzeniu → w śnie i sytuacjach zagrożenia - stres, choroba)

- bioelektryczna aktywność kory mózgowej, warstwy

- intensywne ćwiczenie funkcji, integracja info – w fazie REM

- główka w dół – dojrzały zmysł równowagi

- różnice lateralne (lepiej ukrwiona, odżywiona i dotleniona półkula lewa)

- gotowość lewej półkuli do przyjmowania dźwięków mowy, a prawej – muzyki

(badania noworodków: lepiej odbierają mowę ludzką (sylaby) prawym uchem, a muzykę lewym)

Zależą od poziomu testosteronu – wzmacnia zlateralizowanie funkcji

- skóra wygładza się i różowieje; kształt ciała bardziej zaokrągły

- 2 tygodnie przed urodzeniem przestaje rosnąć

Stan behawioralny

Stan behawioralny = okr. kombinacja fizjologicznych i behawioralnych zmiennych, które są stałe w ramach trwania danego stanu, a które, po wyraźnych bjawach przejściowych, przyjmują parametry char. dla innego stanu

(powtarzają się u danego dziecka; w podobnej formie – u innych dzieci w tym samym wieku)

Nijhuis: 4 stany w zachowaniu prenatalnym: od 8 mies - REM (marzenia senne + porządkowanie info)

- głęboki i regularny sen

- aktywny sen

- spokojne czuwanie

- aktywne czuwanie

każdy stan wyznaczają 3 wskaźniki: - specyficzny rytm pracy serca (4 wzorce)

- charakterystyczne ruchy ciała

- obecność lub brak ruchów gałek ocznych

Wskaźniki towarzyszące: obecność i regularność: ruchów oddechowych (przepony)

ruchów ust (połykania)

wydalania moczu

okr. parametrów metabolicznych i hemodynamicznych

stan behawioralny - wyraz aktywności i zintegrowanego działania UN = fizjol. podłoże rozwoju życia psych.

cykliczne powtarzanie się wskaźników (obecność, regularność, stopień nasilenia, współwystępowanie) – wyraz normalnego rozwoju UN

Rozwój zmysłów

- kolejność funkcjonowania: dotyk, równowaga, węch, smak, słuch, wzrok

- jeśli środowisko wewnątrzmaciczne nie stymuluje zakończeń nerwowych zmysłu, to one same wysyłają sygnały, tworząc obwody, po których po urodzeniu mogą być przesyłane info do mózgu

- zjawisko intersensoryczności: rozwój zmysłów jest wzajemnie od siebie zależny

- pozbawienie S jednego z nich lub długie emitowanie S o dużej sile w okresie krytycznym kształtowania się danej funkcji → zahamowanie/zaburzenie rozwoju zmysłu, lub innych, lub funkcjonowania UN

Dotyk

- stymulacja dotykowa środowiska macicznego

- twarz – szczególnie wrażliwa

- najbardziej rozległy zmysł, pozwala odczuć świat, doznać pierwotnych wrażeń

- zdolność R na nagłe oziębienie lub ogrzanie

Węch i smak

- komórki nerwowe wychwytujące substancje chemiczne niosące info o zapachach już czynne

- skład chemiczny płynu owodniowego zależy od odżywiania matki

- po urodzeniu – odróżnianie zapachów przyjemnych i nieprzyjemnych oraz komponentów mieszanek

- słodkie wody pobudzają ośrodki odpow. za ruchy klatki piersiowej

- piją więcej słodkich, ale później nasycają się i przestają

Słuch

- R na dźwięk (zmiany w ruchach ciała, akcji serca, rytmie ruchów klatki piersiowej)

- wrażliwość na wibracje → silne pojedyncze dźwięki → bardziej subtelne

- głośność w łonie 60-75 dB, wzrasta kiedy matka porusza się, mówi, jej głos najbardziej słyszalny

- zdolność do odbioru dźwięków o niskich częstotliwościach (flet, wiolonczela)

- preferencja do słuchania muzyki spokojnej, o stałym rytmie i tempie podobnym do częstotliwości uderzeń serca człowieka dorosłego w stanie spoczynku

Wzrok

- kolor poświaty zależy od grubości tkanki tłuszczowej matki

- rozróżnia cienie

- doświadczenie wzrokowe zależy od tego, na ile położenie ciała umożliwia dostrzeganie różnic świetlnych

- w macicy – półmrok, siatkówka tworzy własne sygnały wzrokowe i wysyła je do mózgu (przygotowanie)

→ wzrokowe obwody mózgu, proces uczenia się zasad operacyjnych spostrzegania wzrokowego

Ból

- nocyceptory (R na S chemiczne, termiczne, mechaniczne) – ból tępy – już w 7 tyg.

- ale S bólowe są wolno przekazywane, R opóźniona, efekt bólowy trwa dłużej (bo słaba mielinizacja)

- wrażliwość bólowa jest większa w okresie pren., bo „gołe” włókna przewodzą S bólowy w czystej postaci

- ból – nie tylko S powierzchniowe, ale dyskomfort lub choroby w macicy (nikotynizm – niedotleniony ból głowy)

Nabywanie indywidualnych cech

- zapis wsz. cech org-mu – w komórce jajowej i w plemniku (zawartość główki = niemal wyłącznie jądro przenoszące DNA)

- 266 dni (38 tygodni) – organizm z 200 mln komórek

- zapłodniona kom. jajowa - samoorganizacja kodowana (wbudowana instrukcja budowy, funkcjonowania przyszłego układu)

- każda komórka – cechy 1) charakterystyczne dla wszystkich ludzi 2) tylko dla tej osoby

- istota psycho-fizyczno-społeczna (od początku interakcja ze środowiskiem)

- indywidualność ! – bliźnięta jednojajowe już w chwili urodzenia nie są takie same

Czynniki zaburzające rozwój prenatalny

Częściej w środowisku ubogim ekonomicznie i kulturowo

1. Genetyczne: przekazywane dziedzicznie, spowodowane działaniem na komórki rozrodcze, zygotę i embrion szkodliwych czynników powodujących zmiany materiału dziedzicznego (aberracje chromosomowe strukturale i liczbowe, mutacje monogenowe – dominujący, recesywny, sprzężony z płcią, poligenowe)

2. Paragenetyczne: genetyczno-konstytucjonalne właściwości matki, stanowiące regulator matczyny, wpływający na modyfikację predyspozycji genetycznych dziecka

3. Pozagenetyczne: są przyczyną chorób i wad wrodzonych, powstałych w okresie jajowym, zarodkowym i płodowym; spowodowane wirusem, bakterią, pasożytem, promieniowaniem, toksynami, niedotlenieniem, niedoborem ilościowym i jakościowym, chorobami matki, komplikacjami ciążowymi, stresem matki; uszkodzenie w okresie okołoporodowym (kiedy przedwczesny poród, zabiegi położnicze)

To wszystko zależy od: - właściwości organizmu matki i łożyska

- właściwości konstytucyjnych dziecka (mniej lub bardzie podatne)

- okres rozwojowy w którym dany czynnik zadziałał

- inne czynniki urzednio lub w tym samym czasie → ↑ działanie czynnika negatywnego

- liczba, rodzaj, siła, długość czasu działania S uszkadzającego

Im wcześniejszy etap – szybsze tempo rozwoju, intensywne dojrzewanie – słabsza obrona i odporność – bardziej rozłegłe i poważne efekty patogenne działających czynników

Zależność rozwoju od płci

Dymorfizm płciowy – dwupostaciowość organizmów odmiennych pod względem morfologicznym, fizologicznym i psychicznym (dotyczy – układ rozrodczy i mózg)

Wpływ czynników genetycznych + hormony łożyska i org-mu dziecka → maskulinizacja i feminizacja mózgu: kształtują się potencjalne, płciowo zróżnicowane odmienności w rozwoju fizycznym i psychicznym

Dziewczynki: szybszy rozwój kostny, zdolności słuchowe

Chłopcy: szybszy proces wzrostu

Cechy UN

III trymestr – IR w cechach temperamentu (siła i szybkość R na S; impulsywność i ogólna energia, potrzeba ruchu), w spotanicznej aktywności, wzorcach ruchów, potrzebach, preferencjach, szybkości uczenia się

- uchwytne dziedziczne cechy UN: labilność i zrównoważenie, ekstrawersja i introwersja

Aktywność ruchowa – przewidywanie ruchliwości po urodzeniu, wrażliwości i odporności na S, szybkości uczenia

- ruchowo aktywne w łonie → lepszy rozwój psychoruchowy

- mała aktywność → wolniejszy rozwój w zakresie psychomotoryki i mowy

- stały ruch w łonie (ponad przeciętnie aktywne) → od urodzenia nadruchliwość, drażliwość , szybki niepokój, płacz

(dziedziczne lub hormonalne podłoże, stres, ciągłe niedotlenienie)

R na stres – przewidywanie sposobu reagowania po urodzeniu na S poznawcze lub uczuciowe

- „kardiologicznie stałe” / „kardiologicznie labilne” (niestały rytm serca, wrażliwy na S, nawet w 20 lat)

- wolna i słaba R na silny dźwięk w okresie płodowym, a szybkość uderzeń serca stała → po urodzeniu stabilne emocjonalnie, bez paniki, kontrola emocji i zachowania, konkretne w myśleniu

- żywa i szybka R, zmienna częstotliwość i siła uderzeń serca → nadpobudliwość, nadwrażliwość, bardzeij twórcze, bujna wyobraźnia, żywa uczuciowość, ↑ skłonność do uwzględniania uczuć i opinii innych

Uczenie się i pamięć w zakresie modalności zmysłowych

III trymestr: zdolność uczenia się i zapamiętywania, przechowywania info

wiązania synaptyczne

rodzaj S → sieć połączeń

każde doświadczenie = pozostanie jednych komórek, a obumieranie innych

rozwój mózgu = rozrastanie się połączeń

zapamiętywanie doświadczeń prenatalnych – wpływ na przyszłe życie

zmysł równowagi: pamięć poziomu mięśniowego – przyjmowanie pozycji płodowej po urodzeniu; rozluźnienie podczas snu i stresu

- pamięć ograniczonej przestrzeni wokół ciała – fotel, okrycia ciała, komfort

- pamięć środowiska wodnego – wypoczynek w wannie

- pamięć rytmicznego kołysania ciała – kołyska, huśtawki, pociąg

- kołysanie → lepsza adaptacja poza organizmem, lepszy rozwój fizyczny i psychiczny

rytm naprzemiennej aktywności

- pod wpływem dobowego rytmu aktywności matki

- powoduje różnice w rytmie snu i czuwania (skowronki/sowy)

- jeśli po urodzeniu odmienny rytm biologiczny → stopniowo przechodzi na swój własny biorytm

zmysł smaku i węchu

- prenatalne doznania węchowe i zapachowe pamiętane po urodzeniu, poczucie bezpieczeństwa, orientacja w świecie

- te chemosensoryczne zmysły modulują zachowanie przed i po urodzeniu

zmysł wzroku

- w łonie mrok – tendencja do przyciemniania światła przy odpoczynku

- mniej niż słuch – udział w strukturalizacji mózgu przed urodzeniem (niewidomy – mniejsze opóźnienie rozwojowe niż głuchy)

zmysł słuchu

III trymestr: warunkowanie klasyczne i habituacja

- ↑ częstość braku R po serii wibroakustycznych S (dojrzałość procesów neurofizjol.) – przystosowanie się do S, uczenie się, że dany S nie jest groźny

- osobniczo zróżnicowana zdolność uczenia się (różna liczba powtórzeń S dźwiękowego do wystąpienia habituacji); które mniej – lepsze wyniki w skali Brazelthona i Bayleya; „dzieci ryzyka” – zdwojona liczba powtórzeń

- przyzwyczaja się do dźwięków otoczenia, nie R na nie jako na stresor (matki żyjące przy lotnisku)

- cechy stałe środ. mac. – bicie serca matki, praca narządów (podobny spokój – tykanie zegara, szum fal morskich, rytm oddechu)

- uczą się sposobu ssania, który umożliwia słuchanie głosu matki (oraz osób które często przybywały przed urodzeniem)

- preferowany: głos kobiecy; głos ludzki zamiast innych dźwięków i ciszy

- w środowisku dwujęzycznym najszybciej uczy się tego języka, którym matka mówi w ciąży

- R na mowę ludzką, dostosowywanie ruchów do rytmu mowy osób z otoczenia

Pamięć doświadczeń emocjonalno-społecznych

- proste emocje (S z zewnątrz, stan środowiska macicznego)

- R na doznania zmysłowe jako fizologiczny odpowiednik przeżycia

- stany emocjonalne w okresie prenatalnym → wrodzone predyspozycje do lękliwości lub radosnego ożywienia

Komunikacja neurohormonalna

- hormony – fizyczny odpowiednik matczynych emocji; mediator pomiędzy psychiką

- napięcie, niepokój, negatywne uczucia, stres, depresja, agresja → dopływ do krwi dziecka charak.dla tych stanów sybstancji chemicznych (np. adrenalina) → uszkodzenia narządów, zmiany w zakresie pracy układów,

- „pamiętane” emocje – względnie trwałe, decydują o wrodz. predyspozycjach poza łonem; stres → ↑ emocjonalność potomstwa

- też info o świecie, dialog emojonalny z matką; matka może przekazywać genetyczne predyspozycje do odczuwania strachu

- nie jest świadome przeżyć, ale reaguje na dyskomfort

- napięcie i rozchwianie układu neurohorm. → dodatkowe problemy po urodzeniu, zaburzenia różnego rodzaju

Komunikacja behawioralna

- negatywne przeżycia emocjonalne matki → przemoc wobec dziecka (fetal abuse – znęcanie się nad płodem), fizyczna i toksyczna, zachowania ryzykowne (alkohol, palenie, leki, dieta) → uszkodzenie OUN dziecka, niedotlenienie, niedokrwienie, niska waga urodzeniowa, wcześniactwo → trudności w adaptacji po urodzeniu → powstanie lub ↑ zaburzeń rozwoju psychoruchowego

Komunikacja psychiczna - myśli, wyobrażenia, doświadczenia życiowe

- niewłaściwa atmosfera emocjonalna

Współwystępowanie

- niepłodność - poprzedzające poczęcie (o ponad rok) negat.wydarzenie życiowe

- komplikacje ciążowo-porodowe - mała gotowość do macierzyństwa (↓ samoocena, brak kompetencji)

- urodzenie martwego dziecka lub z - doświadczenie w dzieciństwie separacji z rodzicami

problemami zdrowotnymi - słabe/konfliktowe więzi z matką; przerwanie ciąży przez matkę

- trudności z własnym dojrzewaniem; negatywne postawy wobec seksualnośći, trudne przeżycia w tej sferze

→ droga łączności psychicznej

- oddziaływanie nie wyjaśniono

- jak kształtuje się pamięć komórkowa prenatalnych doświadczeń ?

Warunki optymalizowania rozwoju dziecka w okresie prenatalnym. Kształtowanie przywiązania

• Troska o zdrowie dziecka i matki – prawidłowa dieta:

- środki psychoaktywne, zbyteczne leki

- higiena, odpowiednia ilość snu, odpoczynku i ruchu

- kontakt z lekarzem

- zmiana w trybie życia i organizacji dnia - ↓ tempo poruszania się (wewnętrzny zegar), ↓ intensywna praca, ciężary na brzuch, rzeczy i mieszkanie – z potrzebami dziecka, wiedza i kompetencje, czytanie, ćwiczenia

• Nastawienie na komunikację z dzieckiem:

- rozumienie sygnałów ruchu

- rozmowa (głośno i w myślach)

- wyobrażeniowe myślenie i fantazjowanie na jego temat (wizualizacja); pozytywne myśłenie o nim

- śpiewanie, granie, słuchanie muzyki

- dotykanie, masowanie brzucha

- pamiętnik, album rozwoju

- formy twórczości na jego rzecz; włączanie w przeżycia duchowe (religijne, estetyczne)

• Zapewnienie matce dobrego samopoczucia:

- odsuwanie niepokojących myśli

- relaks i humor

- otoczenie – ludzie z optymizmem życiowym

- cierpliwość i wyrozumiałość

- dbałość o wyglądzie zewnętrznym

- korzystanie z przywilejów i wsparcie innych

• Wzmocnienie więzi małżeńskiej:

- wspólne rozmowy, spędzanie czasu, dzielenie obowiązków, troska o miłą atmosferę, bliskość uczuciowa i fizyczna

Otoczenie wsparciem - informacyjnym

- emocjonalnym

- instrumentalnym

Poród i rodzenie się

Read: „błędne koło”: (wywołane lękiem i napięciem emoc. matki) napięcie psychiczne → napięcie wegetatywne → napięcie neuromięśniowe → niedotlenienie tkanek i wytwarzanie kwasu mlekowego w mięśniach → nieefektywne i bolesne skurcze → przedłużanie się porodu, psychofizyczne wyczerpanie kobiety, wzmożenie lęku, niedotlenienie dziecka (też gdy matka leży na wznak, lub środki uspokajające, przeciwbólowe, znieczulające → otępienie narkotyczne (bo struktura chemiczna podobna do narkotyków) = stan przymglonej świadomości z odrętwieniem emocjonalnym; intoksykacja

Pomocne – psychoprofilaktyczne przygotowanie do porodu;

Porody naturalne, domowe, rodzinne, w wodzie → ↓ lęk i napięcie, zaspokojenie psychofizycznych potrzeb