Afazja – (gr. Aphasía - niemota); zaburzenia mowy wynikające z uszkodzenia mózgu a nie mięśni artykulacyjnych ani słuchu. Jest kilka jej typów: niezdolność wyrażania myśli słowami, niezdolność rozumienia słów, wybiórcze zaburzenia pamięci, niezdolność łączenia sylab w słowa i inne.

Afonia – całkowita utrata mowy lub mówienie szeptem, spowodowane czynnikami psychogennymi. Organiczne ośrodki mowy nie są uszkodzone.

Agnozja – (gr. Agnōsia – nieświadomość); utrata zdolności do rozpoznawania bodźców w zakresie poszczególnych zmysłów (np. wzrokowy, słuchowy), jak również zróżnicowanie bodźców (np. dotykowych) docierających z różnych części ciała. Czyli utrata zdolności do rozpoznawania przedmiotów.

Agrafia – zaburzone zdolności pisania na tle uszkodzeń w korze mózgowej.

Akalkulia – całkowity brak zdolności matematycznych, niemożność wykonywania nawet prostych działań rachunkowych. Występuje na tle rozlanego uszkodzenia mózgu lub uszkodzenia okolic płatu ciemieniowego i potylicznego.

Alfabet Braille’a – alfabet pisma wypukłego dla osób niewidomych, które odczytują je opuszkami palców. Podstawowym znakiem jest sześciopunkt.

Alfabet palcowy (daktylny) – system znaków literowych używany do porozumiewania się z osobami głuchymi oraz głuchych między sobą. Każdej literze pisma odpowiada określony układ palców, często przypominający graficzny kształt litery.

Analizator – narząd zmysłowy, inaczej aparat nerwowy służący do odbierania, analizy i syntezy bodźców zmysłowych. Jest złożony z receptora, nerwu przewodzącego i ośrodka w korze mózgowej, mającego swe jądro, w którym jest największe skupienie komórek nerwowych danego analizatora i część rozproszoną, czyli pojedyncze komórki rozlane w innych okolicach kory mózgowej. Zależnie od rodzaju odbieranych bodźców wyróżnia się analizator: wzrokowy, dotykowy, kinestetyczny, smakowy, węchowy itp.

Anamneza –(gr. Anámnēsis - przypomnienie); badanie przebiegu rozwoju jednostki (anamneza osobnicza), na tle rodziny (anamneza rodzinna). Zebranie danych dotyczących etiologii zaburzeń, upośledzenia i innych czynników wpływających na ich przebieg.

Anomalia chromosomalna – aberracja (nieprawidłowość, odchylenia) struktury np. translokacja chromosomu lub w zakresie liczby chromosomów np. trisomia chromosomalna.

Apraksja ruchowa –(gr. Apraksía - bezczynność); zaburzenia czynności ruchowych utrudniających wykonywanie ruchów skomplikowanych, precyzyjnych np. w pisaniu, spowodowane uszkodzeniem sfery ruchowej w korze mózgowej.

Astenia – (gr. Asthéneia – słabość, od asthenēs – słaby); zmniejszona aktywność biologiczna, większa męczliwość. Występuje w stanach chorobowych, ale także jako objaw niedożywienia, stanów depresyjnych w związku z niepowodzeniami życiowymi.

Astygmatyzm – (niezborność) wada refrakcji, czyli nieprawidłowe załamywanie światła w układzie łamiącym oka.

Asymetria – jedna strona ciała różni się od drugiej, układają się lub poruszają niejednakowo.

Ataksja – typ m. p. dz., w którym dziecko ma duże trudności z utrzymaniem równowagi, jest chwiejna, niestabilna, jego ruchy są słabo kontrolowane w czasie, zakresie i kierunku.

Atetoza – typ m. p. dz. charakteryzujący się niestabilnym napięciem mięśniowym i obecnością ruchów mimowolnych.

Autyzm – osłabienie lub utrata kontaktu z otoczeniem, skłonności do zamknięcia się w sobie, do urojeń.

Chromosomopatia – (gamestopatia), zaburzenie rozwojowe wywołane nieprawidłowością komórki rozrodczej w postaci aberracji chromosomów. 

 

Daktylologia – system porozumiewania się za pomocą alfabetu palcowego stosowany przez głuchych.

 

Debilizm – lekki niedorozwój umysłowy w granicach I.I.75 – 50, od 1968 r. stosuje się określenie „lekki niedorozwój umysłowy” odpowiadający I.I.67 – 52.

Diagnoza w pedagogice specjalnej – ma na celu ustalenie u jednostek z odchyleniami od normy możliwości rozwoju, doboru środków i metod wspierających rozwój, ustalenie skuteczności stosowanych metod rewalidacyjnych w zależności od upośledzenia.

Diplegia –di podwójny typ obejmujący głównie nogi, często również ręce, lecz w mniejszym zakresie.

Dyfazja rozwojowa – opóźniony rozwój prawidłowego wymawiania słów i kształtowania mowy z powodu uszkodzenia neurologicznego.

Dysgrafia (agrafia), zaburzenie czynności wymagających dobrej analizy i syntezy wzrokowej.

Dyskalkulia – strukturalne zaburzenie zdolności matematycznych mające swe źródło w genetycznych lub wrodzonych nieprawidłowościach tych części mózgu, które stanowią fizjologiczne podłoże dojrzewania zdolności matematycznych zgodnie z wiekiem. Występuje bez jednoczesnego zaburzenia ogólnych zdolności umysłowych. Może przejawiać się zaburzeniami różnych zdolności matematycznych, które mogą być sprzężone z innymi zaburzeniami parcjalnymi, szczególnie percepcji wzrokowej i słuchowej.

Dysleksja – utrudnienie, zaburzenie w czasie czytania. Przejawia się w niedokładnym czytaniu, w wadliwej wymowie, przemieszczaniu części słów.

Dziedziczenie dominujące – przekazywanie określonej cechy konstytucyjnej (choroby, upośledzenia) potomstwu poprzez gen jednego z rodziców.

Dziedziczenie sprzężone z płcią – przekazywanie określonej cechy konstytucyjnej (choroby, upośledzenia) poprzez gen matki synom, a gen ojca córkom.

Embriopatia – wada rozwojowa wywołana organicznym uszkodzeniem płodu (embrionu).

Encefalopatia – zaburzenie psychonerwowe wywołane organicznym uszkodzeniem mózgu na skutek urazu, infekcji, zatrucia, niedotlenienia.

Fenyloketonuria – (choroba Follinga), zaburzenie przemiany aminokwasów dziedziczone recesywnie.

Fizjoterapia – leczenie ruchem.

Fonacja – zdolność do wydawania dźwięków głosowych.

Gametopatia – wada rozwojowa wywołana nieprawidłowością komórki rozrodczej o charakterze dziedzicznym bądź nabytym na drodze mutacji, czyli na drodze zmian komórki rozrodczej w ciągu życia jednostki, np. mutacja komórek rozrodczych u kobiet starszych ( po 40 r.ż.) stanowiąca przyczynę zespołu Downa – mongolizm.

Głucho – niewidomy – osoba pozbawiona wzroku i słuchu, czyli dotknięta upośledzeniem sprzężonym analizatora słuchu i wzroku.

Głuchoniemy – osoba głucha, u której nie wykształcono mowy głosowej na drodze specjalnych ćwiczeń artykulacyjnych, z wykorzystaniem wrażeń wzrokowo – dotykowych.

Głuchota – wada słuchu uniemożliwiająca całkowicie lub w stopniu wysokim odbiór bodźców dźwiękowych i nie pozwalająca na normalny rozwój mowy.

Hamowanie – określenie techniczne używane w usprawnianiu. Specjalne techniki wspomagania ruchów mające na celu wyeliminowanie spastycznych lub atetotycznych wzorców, które uniemożliwiają lub zaburzają prawidłowe poruszanie się.

Hemiplegia - (gr. Plēgē – cios, rana, bijatyka, katastrofa, nieszczęście) - porażenie połowicze, typ m.p.dz. asymetrycznego, w którym tylko jedna połowa ciała jest objęta porażeniem.

Hipotonia – obniżone napięcie mięśniowe przeszkadzające w utrzymaniu pozycji antygrawitacyjnych, a także trudności w rozpoczynaniu ruchów z powodu utraty fiksacji stawów.

Idiotyzm – głębokie upośledzenie umysłowe. Termin wycofany z diagnostyki i klasyfikacji upośledzenia umysłowego w roku 1968 przez WHO. Od roku 1968 dla określenia populacji osób z najgłębszym stopniem upośledzenia umysłowego używa się terminów „głęboki niedorozwój umysłowy” lub „głębokie upośledzenie umysłowe”.

Iloraz inteligencji (I.I.) – globalny wskaźnik poziomu inteligencji danej jednostki wynikający ze stosunku jej wieku, rozwoju umysłowego (ustalonego przez psychologa do wieku życia).

Imbecylizm – umiarkowane upośledzenie umysłowe. Termin wycofany z diagnostyki i klasyfikacji upośledzenia umysłowego w roku 1968 przez WHO. W nowej klasyfikacji tegoż upośledzenia wprowadzono określenia: umiarkowany niedorozwój umysłowy dla populacji osób z I.I. 36 – 51 oraz znaczny niedorozwój umysłowy dla populacji osób z I.I. 20 – 35. Stosowane są też określenia „umiarkowane upośledzenie umysłowe” i „znaczne upośledzenie umysłowe”.

Inteligencja – ogólna zdolność umysłowa, tj. wpływająca na poziom wszystkich procesów intelektualnych, poznawczych, a w szczególności myślenia i uczenia się. Wiąże się ściśle ze zdolnością szybkiej adaptacji do nowej sytuacji zewnętrznej.

Język migowy (mowa migowa) – system znaków manualno – mimicznych używanych przez osoby głuche do porozumiewania się między sobą.

Kinezyterapia – rodzaj terapii ogólnej polegającej na ogólnym wzmacnianiu organizmu poprzez stosowanie różnych rodzajów ruchu.

Klonus – drżenie mięśni spastycznych po ich nagłym rozciągnięciu.

Kluczowe punkty kontroli – części ciała położone w jego centrum, z których można redukować spastyczność a jednocześnie ułatwiać bardziej prawidłowe reakcje ruchowe.

Kompensacja – zastąpienie obiektywnie istniejących lub subiektywnie odczuwalnych braków w jednej dziedzinie działalności człowieka przez wzmożoną aktywność w innej. Kompensacja może dotyczyć zmysłów, np. braku słuchu czy wzroku. Może też być kompensacja społeczna – zastąpienie niepełnosprawności fizycznej osiągnięciami na polu nauki czy kultury.

Kontrola głowy – zdolność do wyczuwania czy pozycja głowy jest prawidłowa.

Koordynacja – powstawanie schematycznych postaw i ruchów, w których współpraca mięśni jest kontrolowana przez mózg. Jest to potrzebne dla utrzymania równowagi.

Kwadriplegia –typ mózgowego porażenia dziecięcego, w którym całe ciało jest objęte porażaniem.

Monoplegia – mono – jeden najrzadziej obserwowany typ mózgowego porażenia dziecięcego, w którym tylko jedna kończyna jest objęta porażeniem.

Lateralizacja – asymetria funkcjonalna ciała. Uwarunkowana jest dominacją jednej półkuli mózgowej.

Logopedia – nauka o przekazywaniu i odbiorze informacji słownej (pato – logopedia = nauka o zaburzeniach w przekazywaniu i odbiorze mowy).

Maszkaronizm (gargolizm) – genetycznie uwarunkowane zaburzenie przemiany mukopolisacharydów. Powoduje upośledzenie umysłowe różnego stopnia – najczęściej znacznego i głębokiego.

Mikrocefalia (małogłowie) – nieprawidłowo mała głowa u dziecka jako rezultat pierwotnego małogłowia.

Mongolizm (zespół Downa) – zespół zaburzeń rozwojowych, opisany przez I.Downa w 1966 r. Rozwój umysłowy najczęściej na poziomie umiarkowanym i znacznym.

Mózgowe porażenie dziecięce – zespół niepostępujących objawów chorobowych spowodowanych zaburzeniem czynności mózgu, a zwłaszcza neutronów ruchowych, powstały w czasie ciąży, porodu lub okresie okołoporodowym w wyniku niedotlenienia mózgu, procesów zapalnych, wylewów śródczaszkowych, wcześniactwa.

Mutyzm, niemota – zanik mowy z przyczyn innych niż fizjologiczne tj. nie związany z uszkodzeniami narządów mowy. Mutyzm może być wybiórczy, gdy dziecko nie mówi w obecności konkretnej osoby, a w obecności innych komunikacja werbalna odbywa się normalnie.

Niedosłuch – wada słuchu utrudniająca odbiór bodźców dźwiękowych, w tym także odbiór i rozumienie mowy. Może przejawiać się w upośledzeniu percepcji słuchowej od 20 do 60 decybeli. Ubytek słuchu w zakresie 40 – 80 decybeli. Proces rehabilitacji osób niedosłyszących przebiega odmiennie od rehabilitacji osób głuchych. Osoby niedosłyszące powinny być zaopatrywane w aparaty słuchowe jako podstawowy typ oprzyrządowania.

Niedowidzenie, ambliopia– poważny ubytek wzroku, następstwo wielu chorób lub nieskorygowania wady wzroku.

Niewidomy – osoba pozbawiona zdolności odbierania bodźców wzrokowych spowodowanej uszkodzeniem analizatora wzrokowego.

Odruch asymetryczny toniczny szyjny – obrót głowy powoduje, że ręka po stronie twarzy usztywnia się w wyproście, a druga w zgięciu.

Ociemniałość – utrata wzroku w dowolnym okresie życia z zachowaniem pamięci doznań optycznych. Nie bez znaczenia dla procesu rehabilitacji osób ociemniałych jest w jakim okresie życia nastąpiła utrata wzroku. Im w późniejszym wieku fakt ten miał miejsce, tym proces rehabilitacji będzie miał przebieg efektywniejszy.

Ociężałość umysłowa – może być rzeczywista albo pozorna – spowodowana zaniedbaniami wychowawczymi. Umożliwia naukę w szkole normalnej pod warunkiem indywidualnego traktowania ucznia.

Ogłuchły – głuchy, który stracił słuch wtedy, gdy mowę już częściowo opanował. Im wcześniej następuje utrata słuchu, tym bardziej zagraża utrata mowy.

Oligofrenia – (gr. Olígos - mały); w klasyfikacji wg stopnia upośledzenia mowy (normy po VIII rewizji Międzynarodowej Klasyfikacji Przyczyn Chorób i Zgonów WHO); upośledzenie w stopniu lekkim (I.I.52 – 67), w stopniu umiarkowanym (I.I. 36 – 51), znacznym (20 – 35), głębokim (poniżej 20).

Oligofrenopedagogika - (gr. Olígos – mały, nieznaczny, słaby; gr. Phrēn – przepona, dusza, świadomość, rozum, uczucie); dział pedagogiki specjalnej zajmujący się nauczaniem i wychowaniem dzieci upośledzonych umysłowo.

Ortodydaktyka – (gr. Orthós – prosty, słuszny, prawdziwy); dydaktyka uwzględniająca swoiste warunki nauczania jednostek upośledzonych. Tzw. dydaktyka prostująca.

Ortopedagogika – dział pedagogiki zajmujący się nauczaniem i wychowaniem jednostek niepełnosprawnych.

Otępienie umysłowe (demencja) – postępująca (przejściowa lub trwała) degradacja umysłowa spowodowana chorobą lub uszkodzeniem organicznym mózgu.

Paraplegia – porażenie obustronne, występujące symetrycznie zwłaszcza w dolnej części ciała.

Pedagogika specjalna – dział pedagogiki ogólnej zajmujący się psychopedagogicznymi podstawami i drogami nauczania i wychowania osób z zaburzeniami i odchyleniami od normy.

Perseweracje – niepotrzebne powtarzanie ruchów lub/i zdań lub słów.

Pronacja (nawrócenie) – zwrócenie stopy wewnętrzną krawędzią w dół, ręki – dłonią w dół.

Pozycja pronacyjna ciała – leżenia na brzuchu.

Pozycja supinacyjna ciała – leżenie na plecach.

Przykurcz – ograniczenie ruchomości stawu z powodu stale wzmożonego napięcia mięśni.

Psychomotoryka – całość zjawisk i procesów zachodzących przy wykonywaniu przez człowieka czynności ruchowych, w których istotną rolę odgrywają takie proste cechy ruchów, jak: celowość, precyzja, siła.

Readaptacja – ponowne przystosowanie człowieka chorego lub inwalidy do czynnego, samodzielnego życia w społeczeństwie i do pracy zawodowej z uwzględnieniem jej wykonania – rehabilitacja kompleksowa.

Reakcje stowarzyszone – wzrost usztywnienia mięśniowego i/lub ruchów mimowolnych przy podejmowaniu wysiłków lub pokonywania większych trudności (również psychicznych).

Receptor – narząd zmysłowy.

Rehabilitacja – zorganizowane współdziałanie lecznictwa usprawniającego i ogólnego, reedukacji psychicznej i zawodowej w celu przystosowania do normalnego życia w społeczeństwie osób, które wskutek wad wrodzonych lub nabytych są inwalidami okresowo lub na stałe. Rehabilitacja jest procesem społecznym, który z zastosowaniem najnowszych zdobyczy nauk medycznych i techniki przywraca w optymalnych granicach sprawność uszkodzonych lub upośledzonych narządów albo aktywizuje możliwości kompensacyjne ustroju. Rehabilitacja przywraca poszkodowanym poczucie własnej wartości społecznej i zawodowej oraz należne im miejsce w rodzinie i społeczeństwie.

Rewalidacja – krąg zabiegów pedagogiczno – leczniczych w pracy z jednostkami odchylonymi od normy, mających na celu przystosowanie do życia w społeczeństwie ludzi normalnych – rehabilitacja.

Ruch bierny – wykonywany z dzieckiem bez jego pomocy ani współpracy.

Ruchy automatyczne – ruchy, które wykonuje się nie myśląc o nich i nie wkładając w wykonanie znaczniejszego wysiłku.

Ruchy dowolne – ruchy celowe wykonywane z koncentracją.

Spastyczność – na skutek uszkodzenia mózgu mięśnie stają się sztywne, ich napięcie jest zbyt duże. Pacjent, mając duże trudności z przezwyciężeniem tego usztywnienia jest w większym lub mniejszym stopniu uwięziony w pewnych nieprawidłowych pozycjach, utrudnia mu to lub uniemożliwia poruszanie się.

Spazm – nagłe, mimowolne napięcie mięśni.

Stereognozja – zdolność do rozpoznawania kształtów, wielkości, wagi przedmiotów.

Supinacja – odwracanie np. ręki dłonią do góry, stopy wewnętrzną krawędzią do góry.

Surdopedagogika – dział pedagogiki specjalnej zajmujący się wychowaniem i nauczaniem jak żyć z wadami słuchu.

Szkoła specjalna –szkoła metodami programem i metodami nauczania dostosowanymi do dzieci z zaburzonym rozwojem. Klasy w szkołach specjalnych są znacznie mniej liczne, co umożliwia indywidualne podejście do poszczególnych uczniów. W szkołach specjalnych występuje daleko posunięta zasada poglądowości nauczania ucznia. W szkołach specjalnych w celu jak najszybszego przygotowania absolwentów do pracy zarobkowej w trzech klasach ostatnich wprowadza się ciągi uzawodowione.

Szkoła życia – jest to specjalny rodzaj placówek oświatowo – wychowawczych, podejmujących działalność rewalidacyjną w stosunku do młodzieży umiarkowanie i znacznie upośledzonej umysłowo, która za względu na zakres i stopień upośledzenia nie mogła znaleźć miejsca w szkołach podstawowych specjalnych. Głównym zadaniem szkoły życia jest rewalidacja młodzieży, przystosowanie jej do pracy, oraz wyposażenie tych dzieci w umiejętności i nawyki niezbędne w życiu codziennym.

Terapia mowy – ćwiczenia stosowane w celu rozwijania i poprawiania mowy oraz sprawności jedzenia.

Terapia zajęciowa – usprawnianie w celu ukierunkowania dziecka na możliwie największą niezależność w życiu codziennym.

Tonus mięśniowy – wyjściowy stan napięcia mięśni w czasie spoczynku i w ruchu, regulowany w normalnych warunkach podświadomie w ten sposób, że napięcie jest dostatecznie wysokie, żeby przeciwstawić się pociąganiu przez siłę grawitacji, w pozycji wyprostowanej, lecz nie jest nigdy za silne, aby zaburzyć nasze ruchy.

Tyflopedagogika – dział pedagogiki specjalnej zajmujący się nauczaniem i wychowaniem osobników niewidomych i słabo widzących.

Upośledzenie sprzężone – upośledzenie wielorakie i co najmniej skumulowane podwójne np. głuchota i ślepota, ślepota i upośledzenie umysłowe itp.

Wodogłowie (hydrocefalia) – wada centralnego układu nerwowego polegająca na nadmiernym gromadzeniu się płynu mózgowo – rdzeniowego w komórkach mózgowych (wodogłowie wewnętrzne) lub przestrzeniach podoponowych (wodogłowie zewnętrzne).

Wzorce ruchowe – przy każdym ruchu, lub zmianie pozycji przez ten ruch spowodowanej, mózg pobudza mięśnie do działania zawsze w dobrze skoordynowanych grupach – wzorcach.