Ubezpieczenia gospodarcze

Dr M. Janowicz-Lomott

Zaliczenie: test wyboru – jednokrotnego - 11.06 (poniedziałek)

Konsultacje: w poniedziałek 18.30-19.30, w weekendy

Wykład 1 13.01.12

Istota ubezpieczeń, ich funkcje i rodzaje

Zdarzenie:

• Pozytywne skutki

• Negatywne skutki (obszar zainteresowania ubezpieczeń)

Zdarzenie:

• Zdrowie i życie ludzkie

• Majątek

• Odpowiedzialność wobec osób trzecich

Ekonomiczne skutki zdarzenia:

• Osobowe – śmierci, chorób, wypadków, zak aktywności zawodowej

• Czysto majątkowe

  • Strata/zysk w mieniu lub dochodach

  • Zobowiązania (w tym odpowiedzialność cywilna)

Ryzyko jest nieodłącznie związane z życiem człowieka

Niektóre rodzaje ryzyka są zmniejszane, ale na ich miejsce pojawiają się nowe.

Ryzyko zachorowania na gruźlicę -> ryzyko zachorowania na alergię

Ryzyko śmierci głodowej -> ryzyko śmierci spowodowanej otyłością

Postępowanie z ryzykiem przeciwdziałanie, unikanie, zmniejszanie lub przeniesienie

Ryzyko – definicje (przegląd literaturowy)

• Ryzyko najczęściej rozumie się jako:

  • Możliwość zdarzenia powodującego stratę

  • Niepewność dotycząca strat/niepewność lub wątpliwość co do możliwości przewidzenia przyszłości

  • Prawdopodobieństwo nastąpienia zdarzenia (powodującego stratę)

  • Przedmiot (podmiot) lub ich grupy, które narażone są na stratę

  • Zdarzenia wyrządzające stratę

  • Możliwa wielkość straty, na którą narażone są osoby lub mienie

  • Zróżnicowanie (fluktuacja) możliwych strat

  • Dyspersja rezultatów rzeczywistych i oczekiwanych

  • Prawdopodobieństwo rozbieżności pomiędzy wynikiem zakładanym a uzyskanym

Ryzyko definicje

• Ryzyko subiektywne - jest „indywidualną oceną szansy wystąpienia określonego rezultatu, opartą na osobnych uwarunkowaniach psychologicznych lub nastroju duchowym”

Ryzyko – postrzeganie

• Ryzyko wydaje się nam, to co nieznane

• Ryzykowne wydaje się nam to, nad czym nie mamy kontroli

• To, co przynosi nam korzyści, wydaje się mniej ryzykowne

• Ryzykowne wydaje się nam to, czego nie lubimy

Ryzyka ubezpieczalne

• Własności ryzyka ubezpieczanego

  • Duża ilość jednostek narażonych na to samo ryzyka (powtarzalności)

  • Konsekwencje ryzyka mają charakter przypadkowy, nadzwyczajny (losowość)

  • Strata ma charakter definitywny i jest mierzalna

  • Małe prawdopodobieństwo szkód katastroficznych

  • Realna składka

Definicja ubezpieczeń wg J. Łazowskiego:

„Ubezpieczenie to urządzanie gospodarcze, zapewniające pokrycie przyszłych potrzeb majątkowych, wywołanych u poszczególnych jednostek przez odznaczające się pewną prawidłowością zdarzania losowe, w drodze rozłożenia ciężaru tego pokrycia na wiele jednostek, którym te same zdarzenia zagrażają.”

Schemat funkcjonowania ubezpieczeniowej wspólnoty ryzyka

Wspólnota ryzyka (poszkodowani) -> składki -> fundusz ubezpieczeniowy -> świadczenia -> poszkodowani

Wykład 2 27.02.12

Geneza ubezpieczeń

Okres i praubezpieczenia

• Cechy:

  • Fundusz ubezpieczeniowy w formie zobowiązania

  • Oparcie na zasadach wzajemności

• Starożytności

  • 2 tys. Lat p.n.e. – umowy uczestników karawan na Bliskim Wschodzie

  • Fenicjanie – KOINONIA tzw. „awarii wspólnej”

  • Starożytny Rzym (funkcjonująca do XIII w n.e.) – pożyczka morska, pierwotne źródło na Rodos

  • Pomoc materialna w zrzeszeniach opartych na wspólnocie zawodu

• Średniowiecze

  • Pożyczka morska i fikcyjne umowy kupna – sprzedaży (od bulli Grzegorza IX w 1230 r do XIV w)

  • Pomoc wzajemna w gildiach i cechach rzemiosł

  • Annuity – renty dożywotnie

Okres II – XIV – XVII w.

• Cechy

  • Dynamiczny rozwój ubezpieczeń morskich – umów ubezpieczenia oderwanych od transakcji kredytowych

  • Wykształcenie pojęć techniczno – ubezpieczeniowych

  • Pierwsze umowy reasekuracji i koasekuracji

• Zdarzenia

  • Kasy ogniowe i powodziowe

  • Pierwszy zakład ubezpieczeń od ognia – 1667 r „The Insurance Office” Londyn

  • XVII w postawy matematyczne ubezpieczeń życiowych ubezpieczenia na życie:

    • XIV w Londyn – pierwsza polisa (William Gibbon), 1699 r Towarzystwo Opieki dla Wdów i Sierot

    • Tontyny

Okres III – XVII – I poł. XIX w.

• Cechy:

  • Wykształcanie instytucji ubezpieczeniowych, także spółek akcyjnych

  • Powstanie rynku ubezpieczeń

  • Ubezpieczenia obowiązkowe

  • Rozwój pozostałych typów ubezpieczeń majątkowych

Okres IV – ubezpieczenia współczesne

• Cechy:

  • Rozwój interdyscyplinarnej nauki o ubezpieczeniach (prawo, ekonomia, matematyka, statystyka)

  • Ubezpieczenia stają się istotną dziedziną gospodarki

  • Koncentracja ubezpieczycieli

  • Interwencja państwa – ochrona klientów i rynku

  • Rozwój reasekuracji

  • Rozwój działalności inwestycyjnej zakładów ubezpieczeń

Historia ubezpieczeń w Polsce:

• Okres międzywojenny:

  • 1918 – 1923 odbudowa ubezpieczeń

  • 1920 Towarzystwo Reasekuracyjne WARTA

  • 1921 zakład publiczny (samorządowy) Polska Dyrekcja Ubezpieczeń Wzajemnych przekształcona później w Powszechny Zakład Ubezpieczeń Wzajemnych

  • Przymusowe ubezpieczenia od ognia, ustawy o nadzorze ubezpieczeniowym, umowie ubezpieczenia i działalności ubezpieczeniowej

Klasyfikacja funkcji ubezpieczeń:

• Funkcja:

  • Społeczna

  • Ekonomiczna

Klasyfikacja funkcji ekonomicznych:

• Funkcje ekonomiczne

  • Ochrony ubezpieczeniowej

  • Prewencyjna

  • Finansowe

    • Alokacyjna (akumulacja kapitału)

    • Redystrybucyjna

    • Stabilizacyjna

Aby ubezpieczenie należycie wypełniało w/w funkcje powinno charakteryzować się wysoką efektywnością ekonomiczną, o której stopniu decyduje poziom realizacji podstawowych zasad:

• Zasady powszechności ochrony ubezpieczeniowej

• Zasady pełności ochrony ubezpieczeniowej

• Zasady realności ochrony ubezpieczeniowej

Wykład 3 12.03.12

Klasyfikacja ubezpieczeń gospodarczych:

• Osobowe

  • Życiowe

  • NNW

  • Zdrowotne

• Majątkowe

  • Rzeczowe

  • Majątkowe sensu stricte

Klasyfikacja:

• Ze względu na rodzaj zdarzenia objęty ochroną ubezpieczeniową:

  • Ogniowe, powodziowe, kradzieżowe, wypadkowe

• Autonomia stron

  • Obowiązkowe i dobrowolne

• Regulacje prawne

  • Lądowe i morskie

• Wg załącznika nr 1 do Ustawy z dnia 22.05.2003 o działalności ubezpieczeniowej

Działy, grupy i rodzaje ubezpieczeń

W ustawie o działalności ubezpieczeniowej ustalony został podział ubezpieczeń według działów, grup i rodzajów ryzyka.

Ogólna charakterystyka prawnych aspektów stosunku ubezpieczenia.

Stosunek ubezpieczenia

Stosunek prawny wiążący zakład ubezpieczeń i ubezpieczającego na mocy, którego ubezpieczyciel jest zobowiązany do wypłaty świadczenia w razie wystąpienia określonego zdarzenia losowego, a ubezpieczający do przestrzegania określonych warunków ubezpieczenia oraz opłacenia składki.

Cechy stosunku ubezpieczenia:

• Charakter cywilnoprawny

• Równość stron

• Odpłatny

• Masowy

• Adhezyjny (nie podlega negocjacji)

• Trwały

• Dwustronne zobowiązujący

• Kazualny (oparty na przypadku lub zależny od niego)

• Regulowany KC i KM

Strony i podmioty stosunku ubezpieczenia:

Strony stosunku ubezpieczenia:

• Ubezpieczyciel

• Ubezpieczający

Podmioty ubezpieczony uposażony

Ubezpieczenie na cudzy rachunek:

• Ubezpieczający ubezpieczyciel

• Ubezpieczony nie musi być wskazany imiennie, chyba że jest to konieczne dla określenia przedmiotu ubezpieczenia.

• Uprawnienia z tytułu umowy przysługują zasadniczo ubezpieczonemu (bezpośrednio od ubezpieczyciela), dysponentem umowy jest jednak ubezpieczający.

• Roszczenie o zapłatę składki wyłącznie wobec ubezpieczającego

Źródłem powstania prawnego stosunku ubezpieczenia jest umowa, jednak treść tego stosunku kształtują również – oprócz postanowień umowy inne elementy.

Charakter prawny ogólnych warunków ubezpieczenia - OWU

OWU stanowią element treści umowy ubezpieczenia objęty konsensem stron

26.03 – nie ma wykładu

Wykład 4 23.04.12

Obowiązek doręczenia ogólnych warunków ubezpieczenia

Obowiązku ubezpieczającego:

• Ubezpieczający

  • Podstawowy

    • Zapłata składki

  • Dodatkowe

    • Przed zawarciem umowy

      • Deklaracja ryzyka (brak odpowiedzi na pytania na wniosku?)

    • Po zawarciu umowy

      • Notyfikacja ryzyka (wyłącznie gdy zastrzeżono w umowie)

      • Niepowodowania wypadku

      • Inne

    • Po wypadku:

      • Ratowanie

      • Zabezpieczenia praw regresywnych zu (jeśli zapisano w umowie)

Świadczenie ubezpieczeniowe

Świadczenie ubezpieczyciela polega w szczególności na zapłacie:

1. Przy ubezpieczeniu majątkowym – określonego odszkodowania za szkodę powstałą wskutek przewidzianego w umowie wypadku

2. Przy ubezpieczeniu osobowym – umówionej sumy pieniężnej, renty lub innego świadczenia w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku w życiu osobowy ubezpieczonej

Suma ubezpieczenia

Górna granica odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń:

• W ubezpieczeniu osobowym JEDYNA

• W ubezpieczeniu majątkowym WZGLĘDNA (związana z wartością ubezpieczenia)

  • Możliwość obniżenia sumy przy utracie wartości przedmiotu ubezpieczenia

  • SUMA GWARANCYJNA przy OC

  • PROBLEM UBEZPIECZENIA WIELOKROTNEGO

Wartość ubezpieczeniowa

Występuje w ubezpieczeniach majątkowych rzeczowych

Cechy wartości ubezpieczeniowej:

• Niezależna od woli ubezpieczającego i zakładu ubezpieczeń

• Związana bezpośrednio z przedmiotem ubezpieczenia

• KATEGORIA OBIEKTYWNA

Suma ubezpieczenia – ubezpieczenia majątkowe rzeczowe

• Oparta na wartości księgowej

• Oparta na wartości odtworzeniowej

• Oparta na wartości rzeczowej

Wartość odtworzeniowe	Wartość rzeczywista
Odpowiada kosztom przywrócenia majątku do stanu nowego (nieulepszonego)	Jest to wartość odtworzeniowa (nowa) pomniejszona o zużycie techniczne

Suma odpowiedzialności odszkodowawczej zakładu ubezpieczeń:

System odpowiedzialności na pierwsze ryzyko	System odpowiedzialności na sumy stałe
Zakład ubezpieczeń odpowiada do wysokości faktycznej szkody nie więcej niż ustalona w umowie sumy ubezpieczenia	Odkodowanie ubezpieczeniowe równe jest iloczynowi stosunku sumy ubezpieczenia do wartości ubezpieczeniowej i wielkości szkody

System odpowiedzialności odszkodowawczej zakładu ubezpieczeń

Pierwsze ryzyko	Odpowiedzialność proporcjonalna
Su=1000, wu=1000, sz=400 O=400	Su=1000,wu=1000,sz=400 O=400	Su=Wu
Su=1500, wu=1000, sz=400 O=400	Su=1500, wu=1000, sz=400 O=400	nadubezpieczenie Su>Wu
Su=300, wu=1000, sz=400 O=300	Su=300, wu=1000, sz=400 O=120	Su<Wu niedoubezpieczenie

Techniczne ograniczenia odpowiedzialności odszkodowawczej zakładu ubezpieczeń:

• Limity odpowiedzialności odszkodowawczej

• Udział własny

• Franszyza redukcyjna

• Franszyza integralna

ZASADY DZIAŁANIA

Udział własny	Franszyza redukcyjna	Franszyza integralna
Su 1000, wu 1000, szkoda 400
Udział własny 10% Odszkodowania 360	Franszyza redukcyjna 10% Odszkodowanie 300	Franszyza integralna 10% Odszkodowanie 400 Brak potrącenia

Wykład 5 07.05.12

Rynek ubezpieczeń w Polsce

Podstawowe akty prawne:

• Ustawa z dnia 22 maja 2003 o działalności ubezpieczeniowej

• Ustawa z dnia 22 maja 2003 o ubezpieczeniach obowiązkowych, UFG i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych

• Ustawa z dnia 22 maja 2003 o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych

• Ustawa z 22 maja 2003 o pośrednictwie ubezpieczeniowym

• Ustawa z dnia 21 lipca 2006 i nadzorze nad rynkiem finansowym

• Kodeks cywilny, kodeks morski

Podstawowe zasady funkcjonowania rynku ubezpieczeń w Polsce

Ograniczenie prowadzenia działalności gospodarczej przez zakłady ubezpieczeń wyłącznie do działalności ubezpieczeniowej

Zakłady ubezpieczeń nie może wykonywać innej działalności poza działalnością ubezpieczeniową i bezpośrednio z nią związaną

Art. 3.2. ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (dz. U. z 2003 r, Nr 124, poz. 1151)

Zasada branżowości w działalności ubezpieczeniowej:

• Art.8.1. Zakład ubezpieczeniowy nie może wykonywać jednocześnie działalności, o której mowa w dziale I załącznika do ustawy, oraz w dziale II załącznika;

• Art.8.2. Zakład ubezpieczeń wykonuje działania, o których mowa w dziale I załącznika do ustawy, używa w nazwie lub firmie wyrazy wyróżniające ten rodzaj działań.

Zasady ograniczania dopuszczalnych form organizacyjnych zakładu ubezpieczeń – zakład ubezpieczeń może wykonywać działalność ubezpieczeniową wyłącznie w formie spółki akcyjnej, albo towarzyszyć ubezpieczycielom wzajemnym.

Cechy wzajemne:

• Niezarobkowy cel działalności – członkowie tej organizacji mają na celu wzajemne zabezpieczenie się przed negatywnym skutkiem zdarzeń losowych;

• Wolność członkostwa i autonomia w zarządzaniu, samorządzie – ubezpieczony = członek;

• Późniejsze zaspokajanie potrzeb ubezpieczonych (członków) na ochronę ubezpieczeniową (zarówno zakres tej ochrony jak i jakość, a przede wszystkim cena);

• Wysoka społeczna wartość tej formy działalności – aktywizacja wspólnot;

• Narodowy charakter instytucji ubezpieczeniowych

Rynek w ujęcie segmentowym

I segment popytu

II segment pośrednictwa

III segment podaży pierwotnej

IV segment reasekuracji

• Techniczne zawarcie umowy * --- kierunek udzielonego pełnomocnictwa

Rynek ubezpieczeń – ujęcie podmiotowe