3. Analiza i ocena obciążenia fizycznego

Klasyfikacja postaci pracy według rodzaju obciążenia występującego podczas wykonywania pracy (kryterium fizjologiczne):

• obciążenie fizyczne - spowodowane pracą mięśni

• obciążenia psychiczne - będące wynikiem zaangażowania uwagi i procesów myślowych oraz nerwowe, wynikające z samej pracy lub psychicznych i materialnych warunków pracy. (opisane w pkt.3)

Każda praca kwalifikowana jako fizyczna, tzn. wykonywana przy pomocy mięśni, zawsze zawiera elementy pracy umysłowej, ponieważ każda czynność świadoma wymaga zaangażowania ośrodkowego układu nerwowego. Podobnie przy pracy umysłowej występują pewne czynności mięśniowe. Generalnie przyjmuje się, że im wyższy jest stopień zaangażowania w pracy kory mózgowej i ośrodków podkorowych, tym bardziej można mówić o pracy umysłowej. Przewaga elementów pracy mięśniowej natomiast, oznacza
że mamy do czynienia z pracą fizyczną.

Obciążenie fizyczne wynikają z pokonywania przez układ mięśniowy działających oporów bądź sił przyciągania ziemskiego, podczas wykonywania różnych czynności. Mogą być one dynamiczne, związane z ruchem i kolejnym przemiennym angażowaniem określonych partii mięśni i układu kostnego, oraz statyczne związane z wysiłkiem jednorodnym, angażującym w sposób stały, jednostronny te same partie układu mięśniowego - kostnego i wynikające bądź z pozycji ciała, bądź z jednostajności (monotypowości) ruchów.

Praca na stanowisku maszynisty jest w dużej mierze pracą umysłową nie wymagającą dużej siły fizycznej, lecz wysokiej sprawności umysłowej. Jest to praca wykonywana przez
8 godzin dziennie, czyli 480min.

Pozycja siedząca charakteryzuje się:

• stosunkowo niskim wydatkiem energetycznym,

• dużą stabilizacją tułowia

• najlepszą koordynacją ruchową kończyn,

• odciążeniem kończyn dolnych, a nieraz i górnych (oparcia przy siedziskach),

• odciążenie układu krwionośnego.

Z uwagi na dostępne zasoby i ograniczone możliwości wydatek energetyczny pracownika określamy przy pomocy uproszczonej metody chronometrażowo-tabelarycznej, tzw. metody Lehmanna, poprzez przyrównanie głównych czynności wykonywanych w trakcie zmiany do odpowiednich wzorców zawartych w tabelach. Wiąże się to z dosyć dużą umownością uzyskanych wyników, które obarczone zostają największym możliwym zakresem błędów z wszystkich metod oceny wydatku energetycznego pracownika.

Analizując prace na danym stanowisku przy wykorzystaniu odpowiednich tabel można ocenić wielkość całkowitego wydatku energetycznego. Jak podano w tabeli 1 pracownik wykonuje swoją prace w pozycji siedzącej, czyli traci 0,3kcal/min, bądź 1,2kJ/min energii. Korzystając z tabeli 2 oceniamy prace jako wykorzystującą oba ramiona w stopniu średnim, czyli 2,5 kcal/min lub jako 10,5 kJ/min wydatku energetycznego. Wielkość całkowitego wydatku energetycznego Wc [kJ/8h] obliczamy jako sumę wydatków energetycznych W3 dla wszystkich czynności w ciągu 8-godzinnej zmiany roboczej.

W3 = ( W1 + W2 ) * t

W3 = ( 1,2 + 10,5 ) * 480

Całkowity wydatek energetyczny jaki przypada na pracownika wynosi 5616 kJ w przeliczeniu na 8godzinną zmianę pracy.

Otrzymany wynik mieści się w przedziale 3350 – 6300 kJ/8h, co można określić jako średni wydatek energetyczny, zawierający się w przedziale punktowym 25 – 50. (tab. 3)

Tab. 1. Normatywy cząstkowe wydatku energetycznego w zależności od pozycji ciała

Pozycja ciała	Wydatek energetyczny
	[kcal/min]
Siedząca Na kolanach Kuczna Stojąca Stojąca pochylona Chodzenie Chodzenie po pochyłości bez obciążenia	0,3 0,5 0,5 0,6 0,8 1,7-3,5 0,75 na 1m wzniesienia

Tab. 2. Normatywy cząstkowe wydatku energetycznego w zależności od wykonywanej pracy

Rodzaj pracy	Wydatek energetyczny
	[kcal/min]
Praca palców, dłoni i przedramienia	lekka średnia ciężka
Praca jednego ramienia	lekka średnia ciężka
Praca obu ramion	lekka średnia ciężka
Praca mięśni, kończyn, tułowia	lekka średnia ciężka bardzo ciężka

Tab. 3. Przedział całkowitego wydatku energetycznego – ocena słowna i punktowa

Wydatek energetyczny [kJ/8h]	Ocena wydatku energetycznego
	słowna
od 1260	bardzo mały
1260 - 3350	mały
3350 - 6300	średni
6300 - 8400	duży
ponad 8400	bardzo duży

Na ocenianym stanowisku pracy, kierujący pojazdem jest narażony na obciążenia statyczne czyli na obciążenia wynikające z wykonywania ograniczonej ilości ruchów przez poszczególne mięśnie. Na obciążenia statyczne składa się suma zewnętrznych obciążeń występujących w systemie pracy, działających na nieruchomą pozycję ciała.

Przy ocenie obciążenie statycznego korzystano tabeli 4. z której wynika, że większość prac maszynisty utrzymuje się w przedziale 1 - 10 punktów.

Wykorzystując tabelę 5. możemy ocenić powtarzalność ruchów pracownika na stanowisku na poziomie do N = 300, co odpowiada małemu stopniu uciążliwości.

Jak pokazano w tabeli 6. i 7. analiza wysiłku fizycznego wykazała, że praca na stanowisku maszynisty jest to praca o lekkim wysiłku, równym 66 punktów.

Tab. 4. Ocena stopnia obciążenia statycznego

Ocena stopnia obciążenia statycznego	Pozycja ciała przy pracy	Przykłady
słownie	punkty
	1 - 10	siedząca niewymuszona
mały 1 - 30	11 - 20	stojąca niewymuszona z możliwością okresowej zmiany na siedzącą
	21 - 30	siedząca lub stojąca na przemian z chodzeniem
średni 31 - 60	31 - 40	siedząca wymuszona, niepochylona bądź nieznacznie pochylona
	41 - 50	stojąca niewymuszona, bez możliwości okresowej zmiany pozycji na siedzącą
	51 - 60	stojąca wymuszona, niepochylona z możliwością okresowej zmiany pozycji na siedzącą
duży 61 - 90	61 - 70	siedząca wymuszona, bardzo pochylona
	71 - 80	stojąca wymuszona, niepochylona bez możliwości okresowej zmiany pozycji na siedzącą
	81 - 90	stojąca wymuszona, pochylona, niezależnie od możliwości zmieniania pozycji
bardzo duży 91 - 100	91 - 100	klęcząca, w przysiadzie i inne nienaturalne pozycje

Tab. 5. Ocena stopnia uciążliwości czynności powtarzalnych

Liczba powtórzeń ruchów stereotypowych na zmianę roboczą	Stopień uciążliwości
Wywierana siła	słownie
ponad 100 N	do 100 N
do 300	do 800
300 - 800	800 – 1600
ponad 800	ponad 1600

Tab. 6. Ocena sumaryczna obciążenia pracą fizyczną

Składnik wysiłku	Ocena
	punktowa
Wydatek energetyczny 5616 kJ/8h	43
Obciążenia statyczne	7
Powtarzalność ruchów	16
	Suma pkt. 66

Tab. 7. Ocena uciążliwości

Ogólna	W punktach
bardzo lekki	1 - 30
lekki	31 - 70
średni	71 - 120
ciężki	121 - 190
bardzo ciężki	191 - 300

4. Analiza i ocena obciążenia psychicznego

Obciążenie psychiczne (OP) polega na napięciu i koncentracji uwagi, angażowaniu umysłu i systemu nerwowego człowieka. Może ono wynikać z samej pracy, jej charakteru
i warunków, w których się ona odbywa (odpowiedzialność, terminowość, zewnętrzne warunki zakłócające itp.), a także z cech osobowości wykonawcy pracy, jego stanu emocjonalnego i stosunku do wykonywanych czynności (uprzedzenie, brak wiary we własne siły, zdenerwowanie, brak motywacji itp.) oraz charakteru pracy (zmianowość, zmienne warunki atmosferyczne).

Monotonia (M) jest czynnikiem bardzo uciążliwym albowiem zawiera element niedociążenia emocjonalnego, spowodowanego brakiem odpowiednich bodźców i działań oraz niezmienną sytuacją. Najbardziej można to zaobserwować podczas bezczynności
(np. obserwacji toru jazdy) oraz długotrwałego prowadzenia pojazdu. Powoduje to spadek funkcji psychomotorycznych, zmniejszenie aktywności ruchowej, dlatego zostaje spowolniona czynność układu krążenia, występuje senność przez co praca jest mniej wydajna i częściej dochodzi do popełnienia błędów tragicznych w skutkach.

Obciążenie psychiczne OP składa się z wysiłku psychicznego WP związanego z pracą oraz towarzysząca jej monotonia M.

W celu określenia wysiłku psychicznego, każdy proces pracy dzieli się na trzy etapy:

• Uzyskiwanie informacji, czyli procesy na wejściu, polegające na odbiorze
  i odczytywaniu sygnałów zawierających określone informacje.

• Podejmowanie decyzji, czyli procesy centralne, polegające na przetwarzaniu otrzymywanych informacji na odpowiednie decyzje.

• Wykonywanie czynności (realizacja podjętej decyzji), czyli procesy na wyjściu.

Do dokonania oceny obciążenie psychicznego opieramy się na tabelach z załącznika 4.

Po dokonaniu analizy tabeli 5, wypełnionej na podstawie wywiadu z pracownikiem można zauważyć ze maszynista uważa wszystkie trzy cech na porównywalnym poziomie. Odbiór informacji po zsumowaniu został oceniony na 25 punkty, podejmowanie decyzji oraz wykonywanie czynności zostały ocenione kolejno na 24 i 22 punkty.

Łączna ocena obciążenie informacjami została oceniona na 7z punkty, co oznacza
ze obciążenie informacjami jest duże.

Tab. 8. Obciążenie informacjami

Etap	odbiór informacji	podejmowanie decyzji	wykonywanie czynności
Cecha informacji:
częstość napływu informacji	5	4	3
zmienność informacji	4	3	2
niepewność informacji	2	2	2
złożoność informacji	2	3	2
niedokładność informacji	3	2	3
ważność informacji	5	5	5
stres czasowy	4	5	5
RAZEM:	25 +	24 +	22
1 -30 pkt obciążenie małe 31 -70 obciążenie średnie 71 -90 obciążenie duże 91 -105 obciążenie bardzo duże		= __71__ oc. łączna

Monotonia pracy (tab. 6) została oceniona na podstawie jednostajności procesu pracy, któremu zostały przyporządkowane 4 punkty, jednostajności warunków otoczenie, które zostało ocenione na 4 punkty, gdyż maszynista w trakcie pracy przebywa większość czasu w kabinie, jedynie zmienne jest otoczenie za szybą. Kolejną cechą jest konieczność stałego napięcia uwagi, cecha ta otrzymała 5 punktów. Ostatnim ocenianym elementem jest duża łatwość pracy, nie angażująca intelektu, element ten został oceniony na 3 punkty.

Łącznie ocena obciążenie monotonia wykazała ze praca na stanowisku maszynisty pojazdu trakcyjnego jest praca o dużej monotonii, o łącznej ilości 16 punktów w skali 20-punktowej.

1-5	obciążenie małe
5-12	obciążenie średnie
13-17	obciążenie duże
18-20	obciążenie bardzo duże

Tab. 6. Obciążenie monotonią

Składnik monotonii	pkt
jednostajność procesu pracy	4
jednostajność warunków otoczenia	4
konieczność stałego napięcia uwagi	5
duża łatwość pracy, nie angażująca intelektu	3
RAZEM:	16

Na podstawie tabeli do oceny całkowitego obciążenie psychicznego widzimy ze praca księgowej jest to zajęcie podlegające dużemu obciążeniu psychicznemu. Możemy wyciągnąć takie wnioski gdyż, wynik 87 punktów mieści się w przedziale 83-107 punktów (tab. 7).

Tab. 7. Całkowite obciążenie psychiczne

	pkt
Obciążenie informacjami	71
Obciążenie monotonią	16
RAZEM:	87

1-35	obciążenie małe
36-82	obciążenie średnie
83-107	obciążenie duże
108-125	obciążenie bardzo duże

Mikroklimat
Czas pracy [min]
Temperatura [^0C]
Wilgotność względna [%]
Wydatek energii [kJ/min] Pozycja ciała Rodzaj pracy Stopień ciężkości wysiłku dynamicznego
Oświetlenie
Występujące rodzaje oświetlenia: Ogólne Naturalne Punktowe Sztuczne
Czynniki szkodliwe w środowisku pracy
Wymienić czynniki szkodliwe w danym środowisku pracy (drgania, hałas, złe oświetlenie, promieniowanie elektromagnetyczne itp.) Drgania, hałas, nierównomierne oświetlenie, przeciążenie informacjami, oddziaływanie pola elektromagnetycznego.

7. Analiza i kształtowanie środowiska pracy

Mikroklimat w znaczeniu encyklopedycznym jest to klimat charakterystyczny dla małej części środowiska, której odrębność jest wynikiem specyfiki układu czynników
ją tworzących, np. wysokością i wahaniami temperatury, wilgotności, szybkością ruchu powietrza itp.

Czynnikami wpływającymi na kształtowanie się mikroklimatu są:

• temperatura powietrza,

• wilgotność,

• ruch powietrza,

• promieniowanie cieplne,

• ciśnienie atmosferyczne,

• miejsce wykonywanie pracy, otoczenie,

• wiek,

• płeć pracownika.

Między środowiskiem a człowiekiem zachodzi nieustanna wymiana ciepła. Odbywa się ona czteroma drogami, przez:

• przewodzenie

• konwekcję

• promieniowanie

• odparowywanie potu.

7.1. Temperatura

W kabinie maszynisty, zgodnie z ustawą temperatura powietrza nie powinna spadać poniżej 14˚C. Zaś zgodnie z normami temperatura w czasie lata nie powinna przekraczać 26˚C, a w okresie zimowym temperatura może się wahać w przedziale od 18˚C do 22˚C (rys.7).

Przeprowadzone badania jakie odnotowaliśmy, wykazują że temperatura powietrza utrzymuje się na poziomie 26˚C, co mieści się w granicy dopuszczalności. Należy jednak zwraca uwagę na wartość temperatury w kabinie, gdyż w warunkach przekraczających 24˚C pogarsza się komfort pracy, a także obniża samopoczucie pracownika. Należy unikać podwyższonych temperatur, gdyż mogą one doprowadzić do trudności w zachowaniu uwagi, spadku zręczności oraz wzrostu liczby błędów popełnianych
w pracy.

Rys. 7. Zakres dopuszczalnych
temperatur w pomieszczeniu

7.2. Oświetlenie

W kabinie maszynisty zastosowano oświetlenie ogólne oraz punktowe – podświetlenie wskaźników i tablic. W kabinie wstępuje też oświetlenie naturalne podczas pracy za dnia.

Norma PN-EN 12464-1:2003 [5] określa wymagania jakościowe i ilościowe dotyczące oświetlenia pomieszczeń i stanowisk pracy znajdujących się wewnątrz budynków, zawiera również zalecenia dotyczące dobrej praktyki oświetleniowej i podaje kryteria niezbędne przy projektowaniu oświetlenia.

Kryteria jakimi należy kierować się podczas projektowanie oświetlenie to:

• otoczenie świetlne

• rozkład luminancji

• natężenie oświetlenia

• olśnienie

• oświetlenie kierunkowe

• migotanie strumienia świetlnego

• efekt stroboskopowy

• współczynnik utrzymania

• względy energetyczne

7.3. Hałas

Hałas jest najważniejszym, obok oświetlenia i powietrza, czynnikiem wpływającym na funkcjonowanie osoby na stanowisku maszynisty. Od jego poziomu zależy zdrowie pracowników, ich samopoczucie, koncentracja i wydajność pracy. Zapewnienie wyciszenia kabiny jest więc istotne.

Według polskich norm dopuszczalne natężenie hałasu powinno wynosić maksymalnie 85 dB (rys.8). Hałas przeszkadzający natomiast zaczyna się od poziomu 55dB.

W kabinie maszynisty można zaobserwować hałas dochodzący z pracujących urządzeń, a także dźwięki dochodzące z elementów ruchomych, trących o siebie nawzajem a także luzów montażowych.