Wiadomości wstępne – pierwiastki i związki chemiczne stosowane w kosmetyce

Pierwiastki

W kosmetyce niektóre pierwiastki są stosowane w stanie wolnym: ten, ozon, siarka, węgiel, chlor, jod, srebro, rtęć.

Tlen (Oxygenium)- symbol O; gęstość 1,43 g/dm3; cięższy od powietrza; 2 okres i VI A grupa układu okresowego; należy do grupy tlenowców. Jest gazem pozbawionym smaku, barwy oraz zapachu. Temperatura  topnienia wynosi -218,4°C, zaś temperatura wrzenia ma wartość -182,96°C. Ulega skropleniu w zwiększonym ciśnieniu na ciecz o zabarwieniu jasnoniebieskim i gęstości niższej niż w przypadku zwykłego tlenu (1,14g/dm3). W normalnych warunkach występuje pod postacią O₂ (dwuatomowe cząsteczki). W pokojowej temperaturze jest mało reaktywny chemicznie. Wraz ze wzrostem temperatury reaktywność jest większa. Energiczne i gwałtowne reakcja z tlenem to spalanie. Jeżeli zaś reakcja zachodzi spokojnie to mamy do czynienia z utlenianiem. Może reagować w podwyższonej temperaturze z większością pierwiastków, związkami organicznymi oraz nieorganicznymi. Tlen jest składnikiem białek, tłuszczów oraz węglowodanów. Najbardziej znanym związkiem, jaki tworzy jest woda.

Ozon – odmiana tlenu występująca w postaci trzyatomowych cząsteczek O₃. Gaz bezbarwny o charakterystycznym zapachu, 10 razy lepiej rozpuszcza się w wodzie od tlenu. Powstaje podczas wyładowań atmosferycznych (burze), silnego promieniowania ultrafioletowego (kwarcówki, łóżka w solariach), występuje w wyższych partiach atmosfery.

Siarka (S) – substancja stała, barwy jasnożółtej, nie rozpuszcza się w wodzie, nie ma smaku i zapachu, jest krystaliczna. Sprzedawana jest w kawałkach lub w postaci kwiatu siarczanego. Jest pierwiastkiem aktywnym: ogrzewana topi się i zapala niebieskim płomieniem, reaguje z wodorem i wieloma metalami. Ma właściwości dezynfekcyjne i przeciwgrzybiczne dlatego ma zastosowanie w kosmetyce i medycynie. Służy do wyrobu maści, zasypek, preparatów przeciw egzemie, grzybicy, łupieżowi. Jej niedobór powoduje rogowacenie naskórka, łamliwości i wypadanie włosów oraz choroby paznokci. Stosowana jest przy łojotoku, trądziku. Ponadto likwiduje z organizmu odpady rtęci.

Węgiel (C) – węgiel drzewny – produkt ogrzewania drewna bez dostępu powietrza. W przyrodzie występuje w postaci odmian: diament i grafit. Grafit stosowany jest do szminek teatralnych i przyciemnienia niektórych pigmentów. Węgle otrzymywane sztucznie: sadze, węgiel drzewny, węgiel kostny – mają ciemną aksamitną barwę a ich czerń jest głęboka, mają właściwości kryjące, dlatego znalazł zastosowanie do wyrobu tuszy, kredek, szminek, cieniowania kolorów i przyciemniania pigmentów.

Chlor (Cl₂) – gaz barwy żółtozielonej o przykrym zapachu. Przy większym stężeniu drażni błony śluzowe oczu, nosa i gardła. Dobrze rozpuszcza się w wodzie – woda chlorowana ma właściwości dezynfekcyjne. Ma ona specyficzny zapach i smak.

Jod (I) – substancja stała, krystaliczna barwy metalicznej o ostrym zapachu. Dobrze się rozpuszcza. W połączeniu z gliceryną działa dezynfekcyjnie. Wzmacnia skórę i paznokcie, wspomaga lipazę. Pełni istotną rolę w terapii z cellulitisem. W zabiegach jonoforezy stosowany jest do redukowania blizn. Stosowany jest w środkach do dezynfekcji narzędzi. Jednym ze źródeł jodu są algi morskie.

Srebro (Ag) – jest pierwiastkiem o silnych właściwości bakteriobójczych. Stosowany do usuwania brodawek w postaci azotanu srebra.

Cynk (Zn) – Bardzo reaktywny pierwiastek. Ma właściwości bakteriobójcze. Jony cynku wpływają na odpowiednią budowę włosów i skóry. Jego niedobór powoduje zmiany skórne (łojotok, trądzik). Działa złuszczająco i wspomaga leczenie łojotoku.

Rtęć (Hg) – ma silne właściwości dezynfekcyjne i trujące. Zawiesina rozdrobnionej rtęci w tłuszczu jest stosowana w postaci maści w chorobach skórnych i wenerycznych.

Kwasy nieorganiczne

Cząsteczki kwasów nieorganicznych (H_nR) zawierają atomy wodoru połączone z resztą kwasową R. W zależności od stopnia dysocjacji rozróżnia się kwasy mocne, średniej mocy i słabe. Wszystkie kwasy reagują z zasadami tworząc sole. Roztwory wodne soli mają odczyn obojętny, kwaśny lub zasadowy.

Kwas solny (HCl) – roztwór chlorowodoru w wodzie. Kwas solny stężony ma 37% chlorowodoru. Wodny roztwór ma odczyn kwaśny. Ma właściwości żrące.

Kwas siarkowy (IV) (H₂SO₄) – bezbarwna, oleista ciecz. Kwas mocny, mieszając z wodą wydziela dużą ilość ciepła. Ma właściwości żrące, parzące i zwęglające.

Kwas azotowy (V) (HNO₃) – bezbarwna ciecz. Kwas mocny. Żrący. Stosowany w wyrobie estrów zapachowych (ambry i piżma).

Siarkowodór (H₂S) – gaz o zapachu zgniłych jaj, dobrze rozpuszcza się w wodzie tworząc roztwór o odczynie lekko kwaśnym. Jest trujący. Ma zastosowanie w kąpielach leczniczych.

Kwas borowy (H₃BO₃) – substancja stała, krystaliczna, dobrze rozpuszcza się w wodzie. Roztwór ma odczyn lekko kwaśny. Wykazuje działanie bakteriobójcze. W kosmetyce stosowana jako substancja zakwaszająca, dezynfekująca i konserwująca.

Sole

Sole są produktami m.in. reakcji zobojętniania kwasu zasadą. Cząsteczki soli zbudowane są z atomów metalu lub grupy amonowej i reszty kwasowej. Rozpuszczalne w wodzie sole dysocjują a roztwory mają odczyn obojętny, kwaśny bądź zasadowy. Rozróżniamy sole:

• węglan sodu,

• węglan sodu krystaliczny (składnik proszków do prania, używany do produkcji mydeł, środków pieniących, kremów i mleczka kosmetycznego),

• wodorowęglan sodu (używany do produkcji soli kąpielowych pieniących się),

• czteroboran sodu (odkaża, zmiękcza skórę, przy większym stężeniu służy do usuwania piegów i złuszczania skóry, ma właściwości konserwujące),

• węglan potasu (stosowany do wyrobu mleczka oraz kremów stearynowych),

• węglan wapnia (ma właściwości neutralizacji kwasów, wykorzystywany do wyrobu zasypek, pudrów, jest głównym składnikiem past i proszków do zębów),

• węglan magnezu (zobojętnia kwasy, ma właściwości polerujące, składnik dodatkowy zasypek, pudrów, past, mleczka i kremów),

• dwusiarczan (IV) wapnia (minerał o nazwie GIPS, stosowany w chirurgii, do zabiegów ujędrniających do utwardzania niektórych wyrobów kosmetycznych np. szminek i pudrów w kamieniu),

• azotan srebra (działanie dezynfekcyjne).

Sole złożone

Powstają przez połączenie dwóch cząsteczek różnych soli i wykrystalizowanych w postaci jednolitych kryształów o stałym składzie. Wyróżniamy:

• siarczan (VI) glinowo-potasowy (ścina białko skóry i krew, dezynfekuje, zmiękcza skórę),

• siarczan glinowo-amonowy (do pielęgnowania stóp),

• krzemiany (stosowane w składnikach zasypek, neutralizują i wchłaniają pot),

• mleczan sodu (nawilża skórę, wiąże wodę silniej od gliceryny, dostarcza cennych kationów).

Węglowodory

Są to organiczne związki węgla z wodorem. Ze względu na budowę szkieletu węglowego rozróżnia się węglowodory: o łańcuchu prostym, rozgałęzionym, cyklicznym i aromatycznym. W kosmetyce największe znaczenia mają węglowodory nasycone łańcuchowe, tzw. parafiny i węglowodory nasycone cykliczne – cykloparafiny. Związki te są otrzymywane z ropy naftowej.

Węglowodory nasycone są odporne na działanie związków chemicznych, nie reagują z kwasami i zasadami, czynnikami utleniającymi i powietrzem. Dobrze rozpuszczają się w tłuszczach, woskach i w olejach. Można je przeprowadzić w stan emulsji z wodą przy udziale odpowiednich emulgatorów, np. mydeł. Przykładowe węglowodory wykorzystywane w kosmetyce:

• eter naftowy,

• benzyna apteczna – stosowana jako zmywacz,

• nafta – do wyrobu płynów do włosów – przyśpiesza ich wzrost,

• olej wazelinowy - stosowany w kremach i olejach do opalania, brylantyn do włosów,

• olej parafinowy – stosowany do wyrobu kremów, mleczka, olejków do opalania,

• wazelina – używana do wyrobu kremów, emulsji, szminek, kredek do wag, masci, brylantyny, do natłuszczania i masażu skóry,

• parafina – stosowana do wyrbu kredek, szminek, kremów, emulsji, okładów i masek parafinowych,

• cerezyna (wosk ziemny) – do Wytoku krekek i kremów,

Alkohole

Alkohole- to związki organiczne, które traktujemy jako pochodne węglowodorów nasyconych. W cząsteczce węglowodoru nasyconego jeden atom wodoru zastąpiony został przez grupę OH.

Są dobrymi emulgatorami. Związki te są chemicznie obojętne. Wiele alkoholi ma duże znacznie w perfumerii, a niektóre są podstawowymi substancjami w produkcji kosmetyków.

Metanol (CH₃OH) – najprostszy alkohol. Śmiertelna trucizna, mała dawka powoduje utratę wzroku, większa – śmierć. Nie dopuszczony do stosowania w kosmetyce.

Etanol (C₂H₅OH) - dobry rozpuszczalnik różnych substancji, ma właściwości dezynfekcyjne, roztwór stężony około 95% sprzedawany jest pod nazwą spirytus. Rozpuszcza aceton, octan etylu, wiele estrów, olejków zapachowych, tłuszczów, barwników. Stosowany do sporządzania nalewek w wyciągów z surowców roślinnych i zwierzęcych. Jest podstawowym rozpuszczalnikiem wód kwiatowych, perfum, estrów, toników i płynów do pielęgnacji włosów. Czysty etanol działa na skórę wysuszająco.

Gliceryna (1,2,3 – propanotriol – CH₂OH-CHOH-CH₂OH) – bezbarwna, bezwonna, oleista ciecz, silnie hydroskopijna o słodkim smaku, miesza się z wodą w każdej proporcji. Nietoksyczna, ma szerokie zastosowanie w kosmetyce do produkcji kosmetyków: kremów, maści nawilżających i zabezpieczających kosmetyk przed wysychaniem i twardnieniem w niższej temperaturze. Produkuje się z niej także wody toaletowe i mydła np. glicerynowe o działaniu nawilżającym.

Mentol (C₁₀H₁₉OH) – substancja stała, krystaliczna, ma zapach mięty, wywołuje na skórze wrażenie chłodu. Stosowany jako substancja zapachowa do past do zębów, płynów do ust i kremów po goleniu.

Cholesterol (C₂₇H₄₅OH) – substancja krystaliczna. Otrzymywany z rdzenia kręgów zwierzęcych. Jest to dobry emulgator. Surowiec do produkcji kremów, mleczka i emulsji. Zmiękcza skórę, wzmacnia wchłanianie wody i innych składników zawartych w kosmetykach. Jest biozgodny.

Fenole

Są to pochodne węglowodorów aromatycznych. Najprostsze fenole to pochodne benzenu i naftalenu. Wszystkie fenole są bardziej lub mniej rozpuszczalne w wodzie, mają właściwości słabo kwasowe. Wyróżniamy fenole:

• fenol (hydroksybenzen) – właściwości dezynfekcyjne,

• krezole (hydroksytolueny) – do celów dezynfekcyjnych i do utrzymania substancji zapachowych,

• tymol – ma zapach podobny do mięty dlatego stosuje się go w preparatach do płukania gardła, ma właściwości dezynfekcyjne,

• rezorcyna – silne właściwości bakteriobójcze i dezynfekcyjne, stosowany w środkach do leczenia chorób skóry i włosów, ma właściwości złuszczające, dlatego stosuje się w preparatach do peelingu (np. roztwór Jassera).

• β-naftol – właściwości dezynfekcyjne i bakteriobójcze.

Aldehydy

Są to pochodne węglowodorów. Są składnikami kompozycji kwiatowych, niektóre o przyjemnym zapachu są podstawowymi składnikami substancji zapachowych. Wyróżniamy:

• aldehyd mrówkowy – toksyczny i jednocześnie niszczy bakterie, garbuje skórę, stosowana jako dodatek w zasypkach do nóg,

• aldehyd benzoesowy – ma zapach gorzkich migdałów,

• aldehyd anyżowy – stosowany do aromatyzacji pudrów,

• wanilina – stosowana do aromatyzacji pudrów, szminek, kredek,

• heliotropina – podstawowa substancja zapachowa wód kwiatowych, oraz do aromatyzacji pudrów, szminek, kredek,

• retinaldehyd – najaktywniejsza pochodna witaminy A, pobudza fibroblasty do syntezy włókien kolagenowych i elastylowych.

Ketony

Pochodne węglowodorów. Są związkami trwałymi. Niższe używane są jako rozpuszczalniki a niektóre o złożonej budowie – jako substancje zapachowe. Wyróżniamy:

• aceton – substancja bezbarwna, lotna o charakterystycznym zapachu, stosowana jako składnik zmywaczy do paznokci, lakierów i emalii,

• kamfora – otrzymywana z drzewa kamforowego lub syntetycznie, stosowana w maściach i płynach przeciwpotowych, dezynfekcyjnych i złuszczających skórę, daje uczucie chłodu.

Kwasy karboksylowe

To pochodne węglowodorów zawierające grupę funkcyjną karboksylową (-COOH). Kwasy karboksylowe reagują z zasadami, tworząc sole. Sole sodowe i potasowa wyższych kwasów tłuszczowych nazywane są mydłami (dobrze się pienią i usuwają brud).

Kwas mrówkowy (HCOOH) – bezbarwna cieć o właściwościach żrących i parzących. Mocny kwas. Występuje w pokrzywach, jadzie pszczół i mrówek. Ma działanie dezynfekcyjne, stosowany jako składnik wód toaletowych i płynów do włosów.

Kwas octowy (CH₃COOH) – bezbarwna ciecz, słaby kwas. W postaci roztworu 5-10% występuje jako ocet. Ma właściwości konserwujące, gdyż ścina substancje białkowe.

Wyższe kwasy tłuszczowe, np. nasycowe: palmitynowy, stearynowy, oraz kwasy nienasycone: np. olejowy, linolowy. Kwas stearynowy i palminylowy służą do produkcji mydeł a stearyna do produkcji np. świec.

Kwas benzenowy – stosowany jako środek konserwujący.

Hydroksykwasy

Są to dwufunkcyjne pochodne węglowodorów. Reagują z czynnikiem zasadowym, tworząc sole a z alkoholami – estry. Większość otrzymuje się syntetycznie. Mają właściwości dezynfekcyjne, nawilżające, konserwujące i garbujące.

Kwas mlekowy – gęsta, bezbarwna ciecz o ostrym kwaśnym smaku, łatwo rozpuszczalna w wodzie i alkoholu. Powstaje np. podczas intensywnego wysiłku fizycznego w mięśniach, podczas kwaszenia mleka, kiszonek, kapusty i ogórków. Ma właściwości konserwujące. O odpowiednim stężeniu wykorzystywany jest w preparatach do przywracania odpowiedniego pH, bardziej stężone usuwają brodawki, odciski i piegi. Powoduje wzrost włosów, ściąga i dezynfekuje skórę. Należy do grupy alfa-hydroksykwasów (AHA), wykazuje najsilniejsze działanie na skórę, normalizuje proce złuszczania naskórka, powoduje uelastycznienie, rozjaśnia przebarwienia, zwęża pory, spłyca zmarszczki i poprawia koloryt skóry. Jest naturalnym czynnikiem nawilżającym, głęboko wnika w naskórek, wzmacnia struktury kolagenowej skóry właściwej.

Kwas salicynowy – substancja stała, krystaliczna, niezbyt dobrze rozpuszczalna w wodzie. Stosowany w kosmetyce jako środek do pielęgnacji skóry łojotokowej. Działa dezynfekcyjnie i przeciwłupieżowo. Konserwuje i złuszcza naskórek. 10% roztwór jest stosowany do usuwania brodawek i odcisków.

Kwas cytrynowy – występuje w wielu owocach, głównie w cytrynie. Ma właściwości odkażające i ściągające. Jest składnikiem płynów do ust, do wlosów, przeciwpotowych, kremów do wybielania cery i usuwania piegów.

Estry

Są to związki, które otrzymuje się w reakcji estryfikacji, polegającej na działaniu kwasem na alkohol. Są bardzo dobrymi rozpuszczalnikami. Są składnikami wód kwiatowych i olejków zapachowych wykorzystywanych np. do ciast. Wyróżniamy:

• octan etylu – składnik rozpuszczalników w lakierach i zmywaczach do paznokci,

• octan butylu – zapach ananasowy, składnik rozpuszczalników do lakierów do paznokci,

• octan amylu – zapach gruszkowy,

• emulgatory estrowe – są otrzymywane z kwasów tłuszczowych i alkoholi polihydroksylowych, stosowany np. do produkcji kremów, mleczka, zawiesin, kredek, szminek,

• lecytyna – działa rozmiękczająco i odżywczo.

Tłuszcze

Tłuszcze i preparaty tłuszczowe są zaliczane do podstawowych substancji stosowanych w kosmetyce i przemyśle kosmetycznym. Ze względu na pochodzenie rozróżnia się tłuszcze roślinne i zwierzęce.

Podczas hydrolizy tłuszczów otrzymuje się nieznaczne ilości substancji z grupy alkoholi o skomplikowanej budowie: w zwierzęcych – cholesterol, w roślinnych – fitosterol.

Czyste tłuszcze nie tworzą z wodą emisji, natomiast w obecności emulgatorów można otrzymać emulsje typu woda w tłuszczu lub tłuszcz w wodzie.

W kosmetyce tłuszcze stosuje się do wyrobu preparatów i do zabiegów kosmetycznych oraz do produkcji mydeł.

Tłuszcze zwierzęce – to substancje stałe (twarde i miękkie) lub płynne. Podstawowy tłuszcz roślinny to - tran – bezbarwna, żółta lub brunatna ciecz o charakterystycznym zapachu, otrzymywana z tkanki tłuszczowej lub wątroby ryb i morskich ssaków. Jest cennym surowcem do wyrobu mydła. Trany lecznicze uzyskiwane są z wątroby dorsza lub tkanki tłuszczowej wieloryba. Zawierają one substancje czynne: witaminę A (retynol), D, nienasycone kwasy tłuszczowe i ich glicerydy, brom i jod. Likwiduje stany zapalne skóry, łagodzą skutki promieniowania UV, wzmacnia system immunologiczny, zapobiegają starzeniu się naskórka. Reguluje, działa przeciwzapalnie, przeciwalergicznie. Pomaga w utrzymaniu odpowiedniego nawilżenia skóry. Regenerują uszkodzoną barierę lipidową naskórka. Stosuje się w leczeniu i zapobieganiu krzywicy, w dermatologii do leczenia oparzeń, odmrożeń, odleżyn, wrzodów i trudno gojących się ran. W kosmetyce stosuje się go do kredek do warg i preparatów do makijażu teatralnego.

Tłuszcze roślinne – substancje ciekłe, mieszanka estrów gliceryny i kwasów tłuszczowych, głównie nienasyconych. Najważniejsze tłuszcze roślinne:

• masło kakaowe – z nasion kakaowych. Stosowane do wyrobu maści, kremów, emulsji, kredek, szminek,

• oliwa z oliwek – do zabiegów natłuszczania skóry, masowania i do wyrobów kosmetycznych – kremów, emulsji, mleczka i olejów,

• olej sojowy

• olej lniany – do wyrobu mydeł mazistych i płynnych,

• olej rycynowy – stosowany do zabiegów natłuszczania włosów i skóry, sporządzania mydeł przejrzystych, do wyrobu kremów, emulsji, środków odżywczych do włosów i substancji zapachowych i emulgatorów.

Węglowodany

Węglowodany (sacharydy lub cukry) zbudowane są z węgla, wodoru i tlenu. Do najważniejszych stosowanych w kosmetyce zalicza się: skrobię ryżową i ziemniaczaną, dekstrynę, pektyny, alginany i agar-agar.

Mączka ziemniaczana – zawiera skrobię. Składnik pudrów i zasypek dla dzieci.

Mączka ryżowa – stosowana do produkcji pudrów kosmetycznych, dobrze przylega do skóry i nadaje jej matowy wygląd.

Dekstryna – stosowany jako substancje wiążące do wyrobów pudrów twardych i łatwo zmywalnych szminek do charakteryzacji teatralnych.

Agar-agar – zagęszcza kosmetyki.

Chityna – nie przepuszcza wody.

Chitozan – właściwości nawilżające, łagodzi podrażnienia, goi, wygładza, regeneruje i uelastycznia skórę.

Białka

To zwykłe związki wielocząsteczkowe.

Żelatyna – wysuszone białko zwierzęce. Używana jest do sporządzania żeli na bazie wyciągów ziołowych.

Kazeina – białko wyodrębnione z mleka. Stosuje się ją do wyrobu kremów kazeinowych oraz jako koloid ochronny w niektórych emulsjach.

Albumina – suszone białko jaj kurzych. Jako składnik maseczek odżywczych i ściągających.

Kolagen – nierozpuszczalne białko, nadaje organom mechaniczną wytrzymałość lub zabezpiecza przed czynnikami zewnętrznymi. Ma strukturę fibrylarną (włóknistą). Kolagen w kosmetyce stosowany jest w kremach kolagenowych zazwyczaj wraz z elastyną. Kolagen też jest stosowany w zabiegach kosmetycznych polegający na iniekcji (wstrzykiwanie) preparatów kolagenowych w głąb skóry – zabieg likwiduje zmarszczki, ale efekt nie jest trwały. Kolagen stosowany jest także w płatkach pod oczy (w których są również witaminy). Kolagen stosowany jest również w maseczkach.

Elastyna – to białko nierozpuszczalne. Jej elastyczność jest podobna do kauczuku naturalnego. W kosmetyce stosowana jest w lakierach do włosów oraz kremach.

Substancje pochodzenia mineralnego

Do substancji pochodzenia mineralnego zalicza się kopaliny, glinki kosmetyczne, które wykazują dzialanie absorpcyjne, bakteriobójcze, remineralizujące, odtruwające, stymulujące funkcje organizmu. Rodzaje glinek:

1. glinki kaolinowe:

• kaolin, glinka biała,

• glinka czerwona (bogata w Fe, Al., Si, Ca, Mn),

• glinka żółta (bardzo duża zawartość Fe, Al., Si, Ca, Mn),

• glinka zielona (duża zawartość soli mineralnych w tym związki Ca, Co, K, Mg, Na, Se, Si, K, Zn),

1. ziemia fullerska,

2. glinka Attapulgite,

3. bentonit,

4. ziemia odbarwiająca,

5. ziemie barwiące – pigmenty mineralne.

Kaolin to osadowa skała ilasta składająca się głównie z kaolinitu, w stanie suchym jest pylasta, zaś zmoczona staje się plastyczna. Składnik o szerokim działaniu:

• jest środkiem absorbcyjnym (pochłaniającym), który umożliwia "wprowadzenie" do kosmetyków substancji rozpuszczalnych w wodzie lub w olejach,

• używany jako dodatek do przezroczystych składników kosmetycznych w celu zmętnienia, aby utrudnić przenikanie światła,

• jest substancją ścierającą o skutecznych własnościach myjąco-czyszczących.

Kaolin to składnik często stosowany w kosmetyce. Dodawany do środków kosmetycznych (peelingów) w celu usunięcia martwego naskórka, brudu, aby wspomóc mechaniczne czyszczenie zębów (usunąć osad, nadać zębom połysk), do maści i kremów, aby chronić przed promieniowaniem UV. Krzemian glinu działa napinająco, usuwa nadmiar tłuszczu, oczyszcza, sprawia, że skóra jest dotleniana.

Bentomit - jest to mieszanina minerałów, z dużą ilością kaolinu (aluminiumsilikat). Środek absorbcyjny (pochłaniający), którego zadaniem jest umożliwić "wprowadzenie" do kosmetyków substancji rozpuszczalnych w wodzie lub w olejach. Stanowi stabilizator dla emulsji. Ma również za zadanie regulować lepkość w końcowym produkcie (zmniejszać lub podwyższać). Działa oczyszczająco i odtłuszczająco.

Ziemie barwne – są to naturalne pigmenty np. ugier, ochra, siena – nadają odpowienią barwę pudrom.

Ziemia okrzemkowa – w przeróbce tworzy lekki proszek o wysokiej chłonności i zdolnościach polerujących.

Talk – minerał barwy białej, żółtawej lub zielonkawej, tłusty w dotyku. Używany jako dodatek pudrów, szminek, maseczek kosmetycznych, zasypek i płynów do pielęgnacji stóp.

Gips palony – używany w kosmetyce do wyrobu szminek i pudrów w kamieniu.

Pumeks – minerał pochodzenia wulkanicznego o porowatej strukturze. W handlu występuje w postaci proszku lub kamienia. Stosowany jako kamień ścierny do usuwania zgrubiałej skóry, owłosienia, lub w postaci proszku do polerowania paznokci.

Etery

Są to tlenowe pochodne węglowodorów. Odporne na działanie czynników chemicznych. Są używane jako rozpuszczalniki. Mają przyjemną woń dlatego są stosowane jako substancje zapachowe. Są bardzo lotne. W kosmetyce używa się dwóch podstawowych eterów: eter di etylowy i eter ditenylowy.

Woski

Woski są to estry kwasów tłuszczowych i wyższych alkoholi monohydroksylowych. Substancje stałe, drobnokrystaliczne. Stosowane są do wyrobu past do butów, środków nabłyszczających, środków impregnujących, szminek, błyszczyków, kredek, kremów i mleczka.

Wosk pszczeli – wydzielina gruczołów woskowych pszczół, z gkórej budowane są plastry miodowe.

Lanolina – wydzielina gruczołów potowo-tłuszczowych owiec. Wyodrębniana podczas prania owczej wełny. Ma właściwości odżywcze, dlatego używa się jesj do produkcji odzywek do włosów, kremów, mleczka, maseczek, oraz płynnych pudrów, kredek, szminek.

Olbrot – substancja stała, otrzymywana z tłuszczu wieloryba. Stosowany do produkcji kremów, kredek, szminek. Kremy olbrotowe są silnie higroskopijne.

Substancje zapachowe

Substancje zapachowe pochodzenia naturalnego to np.: olejek miętowy, anyżowy, cytynowy, goździkowy, różany.

Syntetyczne substancje zapachowe to: ambra (wydzielina kaszalotów), piżmo (wydzielina gruczołów niektórych zwierząt np. piżmowców. Mają przenikliwy zapach, rozcieńczone – przyjemny. Ceniony w drogich perfumach Są doskonałymi utrwalaczami stosowanymi w kompozycjach kwiatowych i fantazyjnych.

Barwniki

Barwniki naturalne pozyskuje się z surowców pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, np.:

• chlorofil zielony barwnik pozyskiwany np. z liści pokrzywy, bardzo trwały barwnik,

• karoteny – pomarańczowe barwniki np. z marchewki, nadają skórze „opalony” wygląd,

• karotenoidy - żółtawy kolor,

• szafran – żółtozielony barwnik z kwiatów szafranu,

• henna – tworzy barwniki w różnych odcieniach od jasny brąż po czerń,

• karmin – czerwony barwnik pochodzenia zwierzęcego,

• purpura tyryjska – żółtawy barwnik,

• karmazyn – produkowany przez owady.

Barwniki syntetyczne stosowane w kosmetyce można podzielić na rozpuszczalne w wodzie lub innych rozpuszczalnikach:

• fluoresceina – fosforyzujący barwnik,

• eozyna – czerwony barwnik,

• rodamina – czerwony barwnik.

Nierozpuszczalne barwniki w wodzie i innych rozpuszczalnikach (alkohol, tłuszcz lub węglowodorze) to laki, inaczej pigmenty.

Substancje biologicznie czynne

( witaminy i substancje czynne pochodzenia roślinnego i zwierzęcego)

Substancje biologicznie czynne są istotnymi składnikami wyrobów kosmetycznych. Wprowadzają bardzo pozytywny efekt kosmetyczny, natychmiast lub po dłuższym stosowaniu.

Składnikiem czynnym kosmetyku jest substancja, która powoduje wystąpienie biochemicznych, chemicznych, fizycznych lub fizykochemicznych efektów wpływających na fizjologię i funkcjonowanie skóry, błon śluzowych i ich przydatków, włącznie z włosami i zębami.

Wyroby kosmetyczne zawierają substancje czynne w określonych i dopuszczalnych ilościach.

Substancje biologicznie czynne możemy podzielić na trzy podstawowe grupy: witaminy, substancje czynne pochodzenia roślinnego i substancje czynne pochodzenia zwierzęcego.

Witaminy to biokatalizatory. Są związkami organicznymi o zróżnicowanej budowie. Rozróżnia się witaminy rozpuszczalne w wodzie: B₁, B₂, B₅, B₆, B₁₂, C, H, PP, rozpuszczalne w tłuszczach: A, D, E, F, K.

Witamina A (akseroftol) – witamina młodości, regeneruje naskórek, włosy i paznokcie. Witamina ta stosowana jest w kosmetyce w postaci kremów odżywczych i regenerujących, toników, mleczek, maseczek oraz żeli.

Witamina B₁ (tiamina) – potrzebna do spalania cukrów, do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego, poprawia sprawność umysłową.

Witamina B₂ (ryboflawina) – odnawia tkanki organizmu.

Witamina B₅ (kwas pantotenowy) – pomaga utrzymać jędrność i elastyczność skóry, potrzebna do właściwego wzrostu włosów.

Witamina B₆ (pirydoksyna) – zatrzymuje wodę w organizmie, pomaga zachować zdrowy wygląd skóry.

Witamina PP (niacyna) – odgrywa ważną rolę w przemianie materii, eliminuje stany zapalne skóry, reguluje wilgotność i złuszczanie się naskórka.

Witamina H (biotyna) – działa antyłojotokowo, przyczynia się do wytwarzania keratyny, likwiduje zmarszczki, nawilża, usuwa worki pod oczami, rozjaśnia.

Witamina C (kwas askorbinowy) – chroni przed nowotworami, działa wybielająco.

Witamina D (kalcyferol) 0 utrzymuje odpowiedni poziom wapnia i fosforu we krwi, przyśpiesza metabolizm, zwiększa napięcie naskórka.

Witamina E (tokoferole) – antyutleniacz dla witaminy A i C. Dobrze wnika w skórę i odżywia ją. Hamuje procesy starzenia się skóry. Zmniejsza wrażliwość na promieniowanie UV.

Witamina K (filochinon) – odpowiedzialna za krzepliwość krwi.

Substancje czynne pochodzenia roślinnego. Obecnie coraz częściej rezygnuje się z naturalnych składników biologicznie czynnych z tkanek zwierzęcych i zastępuje się je składnikami pochodzenia roślinnego np. fitohormonami.

Alantoina – przyśpiesza ziarninowanie uszkodzonej tkanki. Koi i łagodzi podrażnienia, co znajduje zastosowanie w preparatach przeciwtrądzikowych, płynach do kąpieli, dezodorantach i preparatach do opalania.

Aminokwasy – działa nawilżająco.

Antocyjany – działa przeciwrodnikowo, oczyszcza.

Antybiotyki – substancje wytwarzane przez mikroorganizmy: pleśnie i grzyby. Działają bakteriobójczo i bakteriostatycznie.

Azuleny – działa przeciwzapalnie, bakteriobójczo, bakteriostatycznie, przeciwalergicznie, zmniejsza obrzęki.

Balsamy – znajdują zastosowanie w lecznictwie, przemyśle perfumeryjnym. Działają przeciwzapalnie, wybielająco, wygładzająco.

Ceramidy – chronią przed czynnikami zewnętrznymi.

Chlorofil – zielony barwnik roślinny przyśpieszający regenerację naskórka i gojenie drobnych podrażnień naskórka. Poprawia ukrwienie skóry.

Cytokiny – odpowiedzialne są za syntezę kolagenu i elastyny, odnowę naskórka, procesy starzenia się i obumierania komórek.

Cukry (sacharydy) – są składnikami preparatów do odżywiania i przeciw chorobą skóry

Ekstrakty roślinne – wyciągi roślin na bazie rozpuszczalnika mają działanie tonizujące, łagodzące, zmiękczające, ściągające, przeciwzapalne, przeciwbakteryjne i nawilżające.

Elastyna – decyduje o elastyczności, rozciągliwości i młodym wyglądzie.

Enzymy – właściwości bakteriostatyczne.

Koenzymy – np. Q₁₀ spełnia ważną funkcję fizjologiczną w przenoszeniu elektronów, chroni komórki przed niedotlenieniem, pobudza regenerację skóry.

Dysmutazy – neutralizuje wodne rodniki. Stosowane w kosmetykach wraz z witaminą E.

Estry kwasów tłuszczowych – dobre właściwości natłuszczające i ochronne. Bardzo dobrze tolerowane przez skórę. Nie zaczopowuja gruczołów łojowych. Dla każdej cery.

Fitohormony – hormony roślinne. Mają wpływ na rozmnażanie, wzrost i wiele innych czynności życiowych roślin. Działają podobnie jak ludzkie hormony dlatego są wykorzystywane w leczeniu różnych chorób. SA stosowane w kremach odżywczych, maseczkach kosmetycznych. Mają działanie miejscowe.

Fitesterole – wzmacniają lipidową barierę naskórka i hamują utratę wody.

Fosfolipidy – doskonałe emulgatory. Rozmiękcza i ułatwia wchłanianie innych składników aktywnych w kosmetykach.

Flawonoidy – poprawiają kondycję naczyń krwionośnych, mają działanie przeciwobrzękowe.

Garbniki – działają ściągająco, przeciwbakreyjnie, przeciwzapalnie, przeciwwysiękowo. Są stosowane do pielęgnacji cery, włosów.

Glikozydy – działa dezynfekcyjnie i ściągająco oraz wybielają cerę. Działa przeciwzapalnie, przeciwgrzybicznie, przeciwobrzękowo, przeciwbakteryjnie.

Kwasy owocowe – AHA – alfa hydroksykwasy – mają działanie złuszzajace, wyglądają cerę, rozjaśniają, stymulują proces odnowy skóry, nawilża, odświeża.

Lecyna – doskonale wchłania się w skórę i ułatwia wchłanianie się innych składników.

Mikroelementy – inaczej składniki śladowe, np. miedź, mangan, cynk, jod, flor, kobalt.

Nienasycone kwasy tłuszczowe (NKT) – regeneruje i rewitalizuję skórę, odmładza, wzmacnia bariery lipidowej, działa przeciwzapalnie i hamuje starzenie się skóry.

Olejki eteryczne – to lotne substancje organiczne, przeważnie pochodzenia roślinnego o charakterystycznym zamachu. Działanie olejków jest wielostronne.

Pektyny – neutralizują substancje toksyczne.

Śluzy – naturalne substancje pochodzenia roślinnego. Nie są wchłaniane w skórę, tworzą cienką barierę ochronną. Ściągają i napinają skórę.

Woski – naturalne: wosk pszczeli, lanolina, jojoba, woski owocowe; woski mikrokrystaliczne (kopalniane): np. wosk ziemny (ozokeryt); syntetyczne np.: cetiol, woski z kwasu mlekowego. Woski zmiękczają, nawilżają i odżywiają.

Żywice – wykazują silne działanie antyseptyczne, przeciwzapalne i ściągające. Wyróżniamy żywice: sosnową, benzoesowa, bursztyn.

Substancje czynne pochodzenia zwierzęcego.

Hormony – są produkowane przez gruczoły dokrewne np. przysadkę mózgową, tarczycę i niektóre tkanki. Stosowanie preparatów hormonalnych wymaga ścisłej kontroli lekarza.

Kolagen – nadaje skórze odpowiednią elastyczność i napięcie. Spełnia rolę łącznika naskórka ze skórą właściwą. W kosmetyce ma zastosowanie kolagen III.

Lanolina – produkt uboczny podczas prania wełny owczej.

Melatonina – hormon młodości. Opóźnia procesy starzenia się skóry. W medycynie wykorzystuje się w leczeniu nowotworów, zaćmy, AIDS i chorób układu krążenia.

Placenta - wyciąg z łożyska zwierząt. Zawiera szereg witamin, aminokwasy, enzymy i ologoelementy. Wzmacnia metabolizm tkankowy, uodparnia organizm.

Rolę ziół w pielęgnacji poszczególnych rodzajów cery.

Lecznicze właściwości roślin były wykorzystywane przez ludzi od niepamiętnych czasów. Obecnie preparaty roślinne uzupełniają wiele preparatów kosmetycznych, np. kremów, balsamów, toników, maseczek. Niekiedy stanowią podstawową formę leczenia wielu dolegliwości. Zioła pełnią istotną rolę w pielęgnacji cery tłustej i trądzikowej. Zioła nie tylko leczą, ale także pielęgnują skórę, odmładzają ją oraz zmniejszają łojotok. Zaletą ich stosowania jest powolne i łagodne działanie. Przygotowując zioła należy pamiętać, aby były one świeże, ponieważ właśnie w takich roślinach znajduje się najwyższa zawartość olejków eterycznych, witamin i wszystkich pozostałych substancji.
Zioła w kosmetyce wykorzystuje się w postaci:

• maceratu – czyli wyciągu zimnego z ziół śluzowatych;

• naparu – postać roztworu otrzymanego przez zalanie ciepłą wodą i pozostawienie pod przykryciem;

• odwaru – zalanie ziół wodą, doprowadzenie do wrzenia pod przykryciem;

• maski ziołowej – zioła zalewa się letnią wodą, a następnie podgrzewa;

• kataplazmy – zioła zalewa się odpowiednią ilością wody, aby powstała gęsta papka, gotuje, zaszywa w gazę;

• okładów – sporządzanych z ziół śluzowatych, zalanych wodą w takich ilościach, aby powstała gęsta papka;

• octu ziołowego – zioła zalewa się octem winnym lub owocowym, następnie wkłada się do słoika, zakrywa i odstawia na 2 do 3 tygodni. Po upływie określonego czasu przecedza i przelewa do butelki.

W pielęgnacji cery tłustej najczęściej stosuje się następujące zioła: łubin (zmiażdżone nasiona), krwawnik pospolity, kwiat nagietka, skrzyp polny, babkę lancetowatą, fenkuł właściwy, szałwię, pokrzywę, koper, macierzankę, piaskową oraz len.
Z kolei cera trądzikowa wymaga stosowania m.in.: nagietka, szałwii, rumianku, łopianu, rozmarynu, kory dębu, brzozy, krwawnika pospolitego, skrzypu, orzecha włoskiego, babki lancetowatej, fiołka trójbarwnego, kasztanowca.

Rumianek - wodne wyciągi z rumianku mają działanie antyseptyczne, przeciwalergiczne, przeciwobrzękowe, przeciwzapalne. Rumianek zwęża naczynia włosowate, uśmierza nerwobóle. Działa łagodząco i przeciwutleniająco. Wpływa na poprawę wyglądu skóry po stanach ropnych, zapalnych i łojotoku. Stosowany w kremach, mydłach, płynach do twarzy, maseczkach kosmetycznych, płynach do kąpieli.

Nagietek - w medycynie ludowej i tradycyjnej stosuje się przetwory nagietkowe wykorzystując jego różnorodne działanie: oczyszczające, przeciwzapalne i ściągające. Cennymi składnikami kwiatów nagietka są saponiny, karotenoidy (karoten, ksantofile, likopen), seskwiterpeny (kalendyna), flawony, a także śluzy, sole mineralne (z przewagą magnezu), witaminy, kwasy, żywice, olejek eteryczny, gorycz – kalendulina i fitoncydy. Używany jest w produkcji kremów na dzień i na noc, toników do twarzy, masek ziołowych.

Łubin - oczyszcza pory i odświeża skórę, zalecany do cery tłustej.

Pokrzywa - awiera między innymi: flawonoidy, kartenoidy, chlorofil, witaminę C i A, sole mineralne, garbniki, tłuszcze i węglowodany oraz białka. Dobrze oczyszcza, wpływa na zmniejszenie łojotoku. Stosowana zwłaszcza do cery tłustej.

Kora dębu - jest ona bogata w garbniki, ma dobre działanie ściągające. Szczególnie polecana do kąpieli wodnych w chorobach skóry, wypryskach.

Szałwia - ma działanie ściągające, bakteriostatyczne i oczyszczające. Stymuluje ściąganie i zamyka pory.

Kasztanowiec zwyczajny - zawiera znaczne ilości glikozydów saponinowych, kumaryn (eskulinę) i garbników, które to związki działają uszczelniająco i uelastyczniająco na ściany włosowatych naczyń krwionośnych. Stosowany w leczeniu trądziku różowatego.

Krwawnik pospolity - jest dobrym środkiem do pielęgnacji cery tłustej, trądzikowej, ze stanami ropnymi. Ma działanie oczyszczające, ściągające, przeciwzapalne, gojące, przeciwbólowe. Hamuje wydzielanie sebum (łój wytwarzany przez sebucyty). Stosowany w emulsjach, kremach, płynach, maskach do cery tłustej, mieszanej, o rozszerzonych ujściach mieszków włosowych.

Macierzanka piaskowa - jest silnym środkiem antyseptycznym i tonikiem o właściwościach leczniczych. Polecana do pielęgnacji cery tłustej oraz przetłuszczającej się skóry głowy. Parówki z macierzanki piaskowej bardzo dobrze oczyszczają skórę twarzy.

Orzech włoski - jego wysuszone liście zawierają garbniki, kwas galusowy, olejek eteryczny, juglon (zielono-brązowy barwnik). Jest stosowany zewnętrznie w chorobach skóry – trądziku oraz ropnym zapaleniu skóry.

Babka lancetowata - ma działanie przeciwzapalne i bakteriobójcze. Ułatwia gojenie ran, pomaga w stanach zapalnych skóry. Jest stosowana przy produkcji kremów i maseczek przeznaczonych do skóry tłustej i trądzikowej.

Fenkuł właściwy - zioło fenkułu działa na skórę normalizująco, oczyszczająco oraz przeciwzapalnie. Jest stosowany w kosmetykach przeznaczonych do skóry tłustej.

Skrzyp polny - ma właściwości rewitalizujące, dotleniające skórę i ujędrniające. Normalizuje wydzielanie łoju, zamyka ujścia mieszków włosowych i oczyszcza je. Wyciąg ze skrzypu jest stosowany w preparatach do oczyszczania tłustej cery, skłonnej do wyprysków, trądziku.

Fiołek trójbarwny - ma działanie oczyszczające, przeciwrodnikowe, regenerujące oraz odtoksyczniające. Uszczelnia i wzmacnia naczynka krwionośne. Wyciągi z fiołka pomagają w leczeniu trądziku młodzieńczego i wyprysków skórnych.

Len - zewnętrznie używa się go przy stanach zapalnych skóry oraz wypryskach.

Łopian - korzeń łopianu bogaty w sole mineralne, substancje białkowe oraz związki poliacetylenowe ma działanie przeciwzapalne i przeciwbakteryjne. Odwar korzenia stosuje się do przecierania skóry twarzy przy występowaniu łojotoku (2 łyżki korzenia łopianu zalewa się 1 litrem wody, a gdy napęcznieje – gotuje się i odcedza).

Koper - pomaga w usuwaniu brudu i wszelkich nieczystości z tłustej cery.

Oczar wirgilijski - wyciąg wodny z liści oczaru zawiera flawonoidy, saponiny oraz olejki eteryczne. Dodawany jest do toników do twarzy, kremów, ampułek. Stosuje się go w leczeniu przetłuszczającej się skóry o dużych porach, a także przy zapaleniach i trądziku.

Rozmaryn - ma działanie wzmacniające, tonizujące i antyseptyczne. Głęboko oczyszcza skórę.

Do cery suchej, wrażliwej: chaber bławatek, fiołek pachnący, ogórecznik, pietruszka, prawoślaz lekarski, szczaw.

Chaber bławatek - działanie: moczopędne, żółciopędne i przeciwzapalne, przeciwobrzękowe.

Fiołek pachnący (wonny) - działanie: działa wykrztuśnie, napotnie, moczopędnie, odkażająco, żółciopędnie i rozkurczowo.

Ogórecznik - stosowany jest do pielęgnacji skóry bardzo suchej, łuszczącej się, wrażliwej, dobrze oczyszcza skórę usuwając zanieczyszczenia z porów i zamykając je. Działanie: łagodne działanie moczopędne, przeciwzapalne, uspokajające i bakteriobójcze. Zewnętrznie używa się jako odwar przy oparzeniach skóry, czyrakach, odmrożeniach, wybroczynach, trądziku młodzieńczym, świądzie skóry i trudno gojących się ranach.

Pietruszka - zawiera bardzo dużo prowitaminy A. Korzystne jest także równoczesne występowanie żelaza i witaminy C. Zawiera dużo chlorofilu. Łagodzi stany zapalne. Flawonoidy zawarte w pietruszce poprawiają elastyczność skóry, wygładzają ją i nawilżają. Wpływają również na rozjaśnienie cery. Witaminy zawarte w zielu i korzeniu wykazują działanie przeciwutleniające poprzez hamowanie procesów wolnorodnikowych, co w następstwie wzmacnia ochronną warstwę naskórka, zapobiega utracie wody oraz uelastycznia skórę.

Prawoślaz lekarski - działanie zewnętrznie w postaci kataplazmów na trudnogojące się rany, wrzody, czyraki, w ropnym zapaleniu powiek.

Szczaw - do przemywania czyraków i trudno gojących zranień.

Do starzejące się lub ziemistej cery: czarny bez (kwiaty), koniczyna łąkowa (kwiaty i liście), mniszek lekarski, wrotycz (kwiaty i liście).

Czarny bez - wzmacniają naczynia krwionośne, a także działają przeciwzapalnie, ściągająco i przeciwbakteryjnie. Dzięki zawartości kwasów organicznych bez działa również złuszczająco.

Koniczyna łąkowa - wyciągi z koniczyny działają korzystnie na skórę. Podnoszą elastyczność i wilgotność skóry. pojędrniają skórę i rozjaśniają optycznie cerę. Hamują nadmierny łojotok i nadmierne rogowacenie skóry. Zmniejszają wrażliwość skóry na androgeny u kobiet, przez co poprawiają jej stan, czyniąc ja delikatniejszą, cieńszą, gładszą i mniej zrogowaciałą.

Mniszek lekarski - wzmacnia organizm, zawiera magnez, występuje w kosmetykach do higieny intymnej.

Wrotycz - stosowany przy przewlekłych chorobach skóry o podłożu troficznym, wirusowym, bakteryjnym, roztoczowym i grzybiczym (trądzik pospolity, trądzik różowaty, trądziki zawodowe, zaskórniki, wyprysk, ropnie, czyraki, liszaje, liszajce, opryszczka, owrzodzenia, demodecosis, świerzb).

Rodzaje kąpieli ziołowych i ich wpływ na organizm.

Kąpiel może stać się przyjemnym rytuałem o działaniu zdrowotnym i relaksującym. Wystarczy dobrać odpowiednie do naszego stanu skóry i samopoczucia zioła. Do przygotowania ziołowej kąpieli potrzebny jest wyciąg z wybranego ziela, który przygotowujemy z 3 garści ziół zalanych 1 litrem wrzątku. Powstały napar wlewamy do wody w wannie. Kąpiel powinna trwać nie dłużej niż 15-20 minut.

Kąpiel rozmarynowa. Sporządzamy napar z rozmarynu, który następnie wlewamy do wody w wannie. Dodatkowo możemy wzmocnić działanie terapeutyczne ziół kilkoma kroplami olejku eterycznego rozmarynowego. Kąpiel działa niezwykle orzeźwiająco i wzmacnia ukrwienie. Rozmaryn zawiera olejki eteryczne,  kwas rozmarynowy i  flawonoidy. Tonizuje, pobudza krążenie, działa przeciwzapalnie, ściągająco, ujędrniająco i bakteriobójczo. Kąpiel rozmarynowa nie jest polecana osobom cierpiącym na nadciśnienie i mającym problemy z zasypianiem.

Kąpiel oczyszczająca. Sporządzamy napar z dwóch garści szałwii i jednej garści rumianku, które zalewamy 1 litrem wrzątku.  Ziołowy wyciąg wlewamy do wanny z wodą. Ze względu na swe oczyszczające działanie kąpiel polecana jest szczególnie przy cerze trądzikowej. Szałwia zawierające garbniki, które działają ściągająco na pory skórne i niweluje tym samym efekt rozszerzonych porów ,który często towarzyszy cerze tłustej i trądzikowej. Kąpiel łagodząca stany zapalne skóry. Jeśli skóra jest podrażniona i przesuszona, pomocne mogą okazać się napary z oczaru wirginijskiego, kozieradki pospolitej, prawoślazu lekarskiego i podbiału. Oczar wirginijski ma działanie ściągające i przeciwzapalne. Kozieradka pospolita dzięki właściwościom nawilżającym i osłaniającym znajduje zastosowanie w pielęgnacji skóry suchej i przy stanach zapalnych. Podbiał pospolity i prawoślaz lekarski działają przeciwzapalnie i osłaniająco.

Kąpiel z korą dębu. Przygotowujemy wywar z 4 garści rozdrobnionej kory dębu, który następnie dodajemy do wody w wannie. Kąpiel z korą dębu działa oczyszczająco, ściągająco i łagodząco na podrażnienia. Polecana jest do skóry wrażliwej, skłonnej do podrażnień a także tłustej i trądzikowej.

Kąpiel nasenna. Przy kłopotach z zasypianiem pomocna może okazać się relaksująca kąpiel z dodatkiem rumianku i lipy, która pomoże odprężyć się po ciężkim dniu pełnym stresów. Garść suszonych koszyczków rumianku i dwie garści ziela lipy zalewamy wrzątkiem i gotujemy przez 20 minut na bardzo małym ogniu. Wywar odcedzamy i dodajemy do kąpieli w wannie. Kąpiel polecana jest szczególnie osobom przepracowanym, osłabionym i zestresowanym.

Chłodząca kąpiel oczyszczająca. Przyjemna, chłodząca kąpiel z dodatkiem mięty i rozmarynu pozwoli zrelaksować się w upalne dni. Przygotowujemy napar z 3 garści suszonych liści mięty i dwóch garści suszonego rozmarynu, który wlewamy do wanny z wodą. Całość uzupełniamy sokiem z 4 cytryn. Kąpiel odświeża, przywraca kwaśny odczyn skóry, działa oczyszczająco i chłodząco. Mięta działa przeciwtrądzikowo, odkażająco i łagodząco na tłustą skórę skłonną do wyprysków i podrażnień. Natomiast sok z cytryny ma właściwości dezynfekujące i wybielające.

Kąpiel o działaniu antycellulitowym z dodatkiem skrzypu polnego. Napar sporządzony z 3 garści ziół i 1 litra wody dolewamy do wody w wannie. Kąpiel powinna trwać ok. 10 minut. Cellulit (tzw. pomarańczowa skórka) dotyka ponad 90 % kobiet. Najczęściej pojawia się na udach, pośladkach i brzuchu. Kąpiele z dodatkiem wyciągu ze skrzypu polnego zapobiegają zaburzeniom układu krwionośnego poprzez wzmocnienie naczyń krwionośnych. Zaburzenia cyrkulacji krwi sprzyjają obrzękom i nasileniu objawów cellulitu. Wyciąg ze skrzypu polnego usprawnia krążenie i tym samym niweluje objawy pomarańczowej skórki. Przy problemach skórnych takich jak cellulit i rozszerzone naczynka nie są zalecane gorące kąpiele. Temperatura wody nie powinna przekraczać 39 stopni.

Kąpiel odchudzająca. Mieszanka tych ziół jest bardzo dobrym naturalnym zestawem wspomagającym kurację odchudzającą. Kąpiel jest relaksująco – odprężająca oraz stymuluje procesy spalania tłuszczu.
W skład mieszanki ziołowej wchodzą: liść melisy, kłącze tataraku, liść brzozy, ziele skrzypu, ziele bratka, liść szałwii, ziele tymianku, igliwie sosny i świerku, owoc jałowca.

Kąpiel rumiankowa. Do wanny z wodą dodajemy napar sporządzony z dwóch garści suszonych koszyczków rumianku. Kąpiel rumiankowa działa przeciwzapalnie i łagodząco na skórę. Przyspiesza gojenie ran i zadrapań. Znajduje zastosowanie np. w łagodzeniu dolegliwości związanych z pieluszkowym zapaleniem skóry u małych dzieci. Rumianek stosowany zewnętrznie łagodzi również dolegliwości związane z żylakami odbytu (hemoroidami). Kąpiele rumiankowe znajdują także zastosowanie w pielęgnacji skóry, szczególnie przy cerze trądzikowej i stanach zapalnych.

Wybrane związki wprowadzone do przemysłu kosmetycznego

Typy emulsji

Wyróżnia się następujące typy emulsji:

1. emulsja typu olej w wodzie (O/W), tzn. olej jest substancją rozproszoną w wodzie, np. mleko lub mleczko kosmetyczne,

2. emulsja typu woda w oleju (W/O), tzn. woda jest rozpuszczona w oleju np. margaryna, cold krem,

3. emulsje podwójne, w których krople wody rozproszonej zawierają w sobie jeszcze mniejsze kropelki fazy rozpraszającej:

• O/W/O – czyli układ oleju w wodzie zdyspergowanego dodatkowo w oleju,

• W/O/W – czyli układ wody w oleju zdyspergowanego dodatkowo w wodzie.

Konserwanty preparatów kosmetycznych

Pochodne kwasów organicznych, zarówno alifatycznych, jak i aromatycznych, stosowane są w środkach kosmetycznych jako konserwanty kwasowe najczęściej w roli czynników przeciwgrzybicznych. Do najpopularniejszych konserwantów należą:

• Kwas propionowy i 10-undecylenowy (właściwości przeciwgrzybiczne i bakteriostatyczne),

• Kwas sorbinowy (mało toksyczny),

• Kwas benzoesowy (właściwości przeciwgrzybiczne i bakteriostatyczne),

• Kwas salicylowy ( nie powinien być stosowany w kosmetykach dla dzieci do lat 3, antyseptyczny),

• Salol (właściwości antyseptyczne),

Produkty pszczele

Miód pszczeli – produkt spożywczy wytworzony przez pszczoły z nektaru roślin lub spadzi.

Kit pszczeli, zwany też propolisem, pszczoły wykorzystują do uszczelnienia gniazda. To kleista żywiczna substancja, do 15 stopni C jest krucha i twarda, w temperaturze 36 stopni C staje się elastyczna i plastyczna a w tem. 80 stopni zaczyna się topić. Od dawna stosowany w medycynie ludowej jako środek uśmierzający ból. Oczyszczony działa przeciwbakteryjnie i przeciwgrzybicznie. Maści są skutecznym lekiem na odmrożenia, oparzenia, odleżyny, grzybice, łuszczyce i wypryski.

Skład maści propolisowej:

• 10-12g propolisu (w postaci czystego roztworu spirytusowego w proporcji 0,25l spirytusu na 50g kitu),

• 20g lanoliny,

• 68-70g białej wazeiny.

Pyłek kwiatowy – składa się z męskich komórek rozrodczych roślin nasiennych. Pyłki kwiatowe wczesne (wiosenne) z sadów, rzepaku a także późne z gryki, koniczyny czerwonej mają bardzo dużą wartość odżywczą, dietetyczną i regenerującą.

Maseczka pyłkowa regenerująca i upiększająca:

• 2 łyżki stołowe miodu,

• 1 żółtko,

• 1 łyżka stołowa twarogu,

• 1-2 łyżek świeżego pyłu kwiatowego.

Składniki dokładnie wymieszać na jednolitą masę. Maseczkę trzymać przez 25minut.

Formy kosmetyczne stosowane w pielęgnacji dekoltu, szyi i piersi

Pielęgnacja szyi i dekoltu. Z wiekiem skóra traci sprężystość i wiotczeje. O jej pielęgnacji stosuje się kremy nawilżające i odżywcze, które często zawierają olej z awokado, kiełków pszenicy, sok z cytryny a także zioła: skrzyp, rozmaryn, przywrotnika lekarskiego.

Żel do pielęgnacji szyi i dekoltu:

• Karboksymetyloceluloza 2,00

• Woda destylowana q.s.

• Kwas mlekowy 0,10

• Nipagina M 0,10

• Ekstrakty skrzypu, rozmarynu lub przywrotnika 5,00

• Olej awokado 2,00

• Olej z kiełków pszenicy 2,00

• Baza zapachowa 0,05

Suma= 100,00

Pielęgnacja piersi. Niezależnie od wielu zabiegów (ćwiczenia fizyczne, odpowiednie kąpiele) ważną rolę w pielęgnacji piersi odgrywają kosmetyki.

Na pojędrnienie biustu: szałwia, bluszcz, przywrotnik lekarski, rzepik. Na rozwój piersi: żeńszeń, olej z orzechów laskowych, wosk pszczeli. Na zmniejszenie i pojędrnienie biustu: bluszcz, kupalnik górski, skrzyp.

Krem na pojędrnienie biustu:

• Baza kremowa q.s.

• Kwas mlekowy 0,10

• Nipagina M 0,10

• Ekstrakt aktywny np. szałwia 5,00

• 2gi ekstrakt aktywny 5,00

• Baza zapachowa 0,05

Suma= 100,00

Krem na zmniejszenie lub rozwój takie same proporcje ale inne składniki aktywne.

Preparaty kosmetyczne do zwalczania cellulitu i cellulitisu

Cellulit pochodzi od francuskiego słowa cellulité. Jest to przede wszystkim problem kosmetyczny i objawia się jako „skórka pomarańczy", czyli pofałdowanie i grudkowatość skóry przypominające powierzchnię tego owocu. Występuje najczęściej na skórze ud, pośladków lub ramion. Sprzyja mu otyłość. Pomocne są tutaj (z różnych skutkiem) środki kosmetyczne.

Cellulitis oznacza natomiast zapalenie skóry właściwej i tkanki podskórnej. Nazwa pochodzi z łaciny, a końcówka -itis wskazuje na zapalenie. W około 80% przypadków jest ono spowodowane zakażeniem bakteryjnym: paciorkowcem lub gronkowcem. Cellulitis to problem dermatologiczny, który leczy się antybiotykami.

Olejek lawendowy, rozmarynowy, ekstrakt z czerwonych alg, miłorzębu japońskiego, koenzym Q₁₀ – pobudzają krążenie krwi (wywołują zaczerwienienie skóry i uczucie ciepła). Zawarta w nich histamina, kwasy garbnikowe pobudzają tkankę podskórną i naczynia krwionośne. Mobilizują spalanie tkanki tłuszczowej.

Wyciąg z bluszczu, arniki, nagietka, żywokostu – powodują odpływ produktów końcowych przez układ limfatyczny.

Metionina, lizyna, witamina B₆ i żelazo – to grupa preparatów autostymulujących, umożliwia lepsze spalanie tłuszczu i przetworzenie ich w energię.

Pudry o właściwościach przeciwzapalnych

Pudry mają na zadanie zabezpieczyć skórę przed szkodliwym wpływem warunków atmosferycznych, wchłonąć nadmiernie wydzielający się pot i łój oraz maskować defekty skóry.

Pudry powinny mieć dobre właściwości kryjące, ma dobrze przylegać do skóry, odpowiednim poślizgiem – nadać gładkość skórze.

Pudry są mieszanką wielu sproszkowanych składników i zawierają: tlenek cynku, stearynan cynku, magnezu i tytanu, talk, kwas borowy, skrobię pszenną i ryżową oraz barwniki i składniki zapachowe.

Puder rumiankowy. Olejek eteryczny zawarty w rumianku ma działanie przeciwalergiczne i przeciwzapalne. Regeneruje, łagodzi. Skład:

• Tlenek cynku 6g

• Kwas borny 1g

• Suchy ekstrakt rumianku 0,2g

• Talk do 30g

Puder magnezowy. Cennym składnikiem jest węglan magnezu, zapewnia prawidłową absorbcję, co jest szczególnie istotne w pielęgnacji skóry delikatnej. Skład:

• Węglan magnezu 1g

• Tlenek cynku 6g

• Kwas borny 1g

• Talk do 30g

Ogólny sposób przyrządzania pudrów. Składniki sproszkowane wprowadza się do mieszalnika grawitacyjnego i prowadzi się proces mieszania przez 2 godziny.

Właściwości podstawowych składników pudrów:

• Tlenek cynku – składnik myjący, zwiększa przyczepność. Ma właściwości ściągające.

• Kwas borny (ortoborowy) – substancja wypełniająca oraz poślizgowa, antyseptyk o właściwościach bakterio- i grzybobójczych.

• Talk – oczyszczony i sproszkowany naturalny krzemian magnezu, działanie przeciwstatyczne, substancja poślizgowa. Przeciwdziała wchłanianiu się wody oraz absorpcyjnie.

Podział surowców ze względu na ich działanie w kosmetykach

Środki promieniochronne

Promieniowanie UV podzielono na trzy zakresy:

• UV-A (320-400nm) promieniowanie nadfioletowe długofalowe, penetrujące głębsze warstwy skóry, pobudzające do wytwarzania melaniny (efekt opalania). Promienie przyśpieszają starzenie się skóry.

• UV-B (290-320nm) promieniowanie nadfioletowe środkowe inaczej zwane parzącym. Powoduje oparzenia oraz wytwarzanie melaniny (opalenizna).

• UV-C (200-290nm) promieniowanie nadfioletowe krótkofalowe, niszczące. Uszkadzają skórę, wywołując rumień, nie powoduje opalenia.

Działanie promieniochronne i antyoksydacyjne wykazują między innymi:

• Aloina – substancja czynna z aloesu,

• Witamina A, C i E,

• Melatonina,

• Umbeliferon,

• Flawonoidy,

• Pykogenole,

• Katechiny,

• Oleje: sezamowy, lniany, z wiesiołka, ogórecznika, orzechów laskowych, z awokado, arachidowy, oliwa i wosk z jojoby,

• Masło kakaowe,

• Balsam tolutański i styraksowy.

Surowce odżywcze

• Cholesterol

• Kolagen

• Nafta kosmetyczna

• Napary roślinne, wyciągi roślinne, witaminy, oleje,

• Lanolina

• Mleczko pszczele

• Kwasy owocowe

• Merystol

Surowce ściągające i złuszczające

• Chlor hydrol,

• Kwas mlekowy i chlorek glinu,

• Kwasy owocowe

• Kwas glikolowy

• Kwas borny i boraks

Surowce dezynfekcyjne

Do substancji o takim działaniu należą: hibitan, disterin, mentol (w płynach po goleniu), kwas mlekowy, kwas salicynowy, kwas borny, tymol, sapoiny, azuleny, garbniki, parabeny, nipaginy, sorbitol, kwas benzoesowy i jego sole, olejki eteryczne.

Surowce zakwaszające, nawilżające, łagodzące i kojące, oczyszczające

Zakwaszające – kwas mlekowy i inne kwasy owocowe (AHA) oraz kwas askorbinowy i borny.

Nawilżające – glikol, gliceryna, kwas glikolowy, kwas mlekowy, mleczan sodu, biotyna, mocznik, aminokwasy, ceramidy, hydrolizaty protein, śluzy roślinne.

Łagodzące i kojące – allantoina, bentonit, gliceryna, azuleny i śluzy roślinne otrzymane z prawoślazu, żywokostu, nasion lnu lub aloesu.

Oczyszczające – fosforan wapnia, fosforan magnezu, węglan wapnia, uwodniony tlenek glinu, sól kuchenna i morska, ziemia okrzemkowa, pumeks, spienione szkło.

Pracownia chemii kosmetycznej

Załącznik nr 1.

Płyny kosmetyczne, płyn do dezynfekcji skóry, tonik do cery tłustej, normalniej i suchej

Załącznik nr 2.

Wody do włosów

Załącznik nr 3.

Kremy tłuste

Załącznik nr 4.

Śmietanki do twarzy, krem do masażu, krem o małej zawartości tłuszczu

Tablica nr 20.

Wybrane konserwanty, barwniki, przeciwutleniacze, zagęszczacze i inne substancje