374 twierdzenia i definicje:

(AF)-linia budżetowa

(DD)- Gałęziowa krzywa popytu.

(DD)-krzywa popytu

(LAC)- krzywa długookresowych kosztów przeciętnych.

(LMC)- krzywa długookresowych kosztów krańcowych.

(LTC)- krzywa długookresowych kosztów całkowitych.

(MC)-koszt krańcowy

(MR)-utarg krańcowy

(MU)-użyteczność krańcowa

(P)-cena

(Q)-ilość

(SAFC)- krótkookresowe przeciętne koszty stałe.

(SATC)- krótkookresowe przeciętne koszty całkowite.

(SAVC)- krótkookresowe przeciętne koszty zmienne.

(SFC)- krótkookresowe koszty stałe.

(SMC)- krótkookresowe koszty krańcowe.

(SS)-krzywa podaży

(STC)- krótkookresowe koszty całkowite.

(SVC)-krótkookresowe koszty zmienne.

(U)-krzywa obojętności

(WCD)-wskażnik cen detalicznych.

Aktywami nazywamy posiadany przez przedsiębiorstwo majątek- gotówka w banku, zapasy magazynowe, wartość fabryki,

Amortyzacja jest to utrata wartości dobra kapitałowego w ciągu roku,będąca rezultatem wykorzystania tego dobra w procesie produkcji.

Analiza kosztów i korzyści jest procedurą ułatwiającą podejmowania długofalowych decyzji ( budowa fabryki, podjęcie studiów)

Analiza mikroekonomiczna zajmuje się szczegółowym badaniem indywidualnych decyzji dotyczących pojedynczych towarów.

Celem działania przedsiębiorstwa jest maksymalizacja zysku.

Cena bieżąca- z bieżącego roku

Cena minimalna to cena urzędowa to cena urzędowa wyższa od ceny czyszczącej rynek P>Po

Cena przeciętna- (dobra w koszyku) ważona

Cena równowagi jest to cena równoważąca rynek . Oznacza to, że przy tej cenie rozmiary zapotrzebowania są równe ilości oferowanej.

Cena rynkowa - wartość towaru w wyrażeniach pieniężnych (musi być popyt i podaż)

Cena składnika aktywów to suma za którą dany zasób może być bezpośrednio nabyty.

Cena stała- wartość realna

Ceny bieżące- wartość nominalna

Ceny maksymalne to ceny urzędowe mniejsze jak czyszczące P<Po (cena energii, czynsze)

Ceny realne (relatywne) są miernikiem rzadkości (ograniczoności). Informują one, czy cena danego dobra rośnie szybciej niż przeciętny poziom cen wszystkich dóbr.

Cykl koniunkturalny polega na wahaniach rozmiarów produkcji społecznej, czyli PKB, którym towarzyszą zmiany poziomu bezrobocia oraz stopy inflacji.

Czynnik powodujący spadek popytu ( przesunięcie krzywej popytu w lewo) zmniejsza zarówno cenę równowagi ,jak i ilość dobra.

Czynnik powodujący wzrost popytu przesuwa krzywą popytu w prawo podnosząc cenę równowagi oraz ilość dobra w punkcie równowagi.

Czynnik zwiększający podaż przesuwa krzywą podaży w prawo,zwiekszając ilość dobra w punkcie równowagi i obniżając jego cenę.

Dane empiryczne (fakty) ujawniają zależności, które powinniśmy wytłumaczyć.

Dane przekrojowe pokazują, jakie wartości przyjmuje analizowana zmienna u poszczególnych osób lub też ich grup w określonym momencie.

Determinanty poza cenowe( główne czynniki)- ceny innych dóbr, dochód konsumenta, oczekiwania przyszłych cen i dochodów, liczba konsumentów danego produktu, gusta, moda, upodobania, czynniki specjalne(klęski)=== powodują wzrost popytu gdy zwiększa się ilość nabywania produktu przy tej samej cenie.

Dla danej krzywej podaży do grupy czynników przyjmowanych za stałe należą: technika, ceny czynników produkcji oraz zakres regulacji rynku przez państwo.

Dla danej krzywej popytu do grupy czynników przyjętych za stałe należą: ceny dóbr pokrewnych, dochody konsumentów, oraz ich gusty i przyzwyczajenia.

Dla przedsiębiorstwa wolnokonkurencyjnego utarg krańcowy pokrywa się z ceną. Wielkość produkcji jest ustalona na poziomie pozwalającym zrównać cenę z kosztem krańcowym. Krzywa podaży przedsiębiorstwa przedsiębiorstwa jest jego krzywa SMC powyżej SAVC. W przypadku niższej ceny przedsiębiorstwo przejściowo zaprzestaje produkcji. W długim okresie krzywą podaży przedsiębiorstwa jest jego krzywa LMC powyżej LAC. W przypadku niższej ceny przedsiębiorstwo opuszcza daną gałąź.

Długi okres to czas niezbędny do dostosowania do nowych warunków wszystkich rodzajów czynników produkcji w przedsiębiorstwie.

Dobra komplementarne (fajka i tytoń)

Dobra luksusowe Edp>1

Dobra nie zaliczane do dóbr niższego rzędu nazywamy dobrami normalnymi. Mają one dodatnią elastyczność dochodową. Dobra nie zaliczane do luksusowych nazywamy dobrami pierwszej potrzeby. Mają one elastyczność dochodową mniejszą od 1. Dobrami pierwszej potrzeby są wszystkie dobra niższego rzędu oraz część dóbr normalnych, z wyjątkiem luksusowych.

Dobra niższego rzędu mają ujemną elastyczność dochodową popytu. Wzrost dochodu zmniejsza rozmiar zapotrzebowania na te dobra, a zarazem ich udział w budżetach nabywców. Dobra wyższego rzędu (luksusowe) mają elastyczność dochodową większą od 1. Wzrost dochodu zwiększa rozmiar popytu na te dobra i ich udział w budżetach nabywców.

Dobra niższego rzędu mają ujemną elastyczność dochodową.

Dobra niższego rzędu to takie dobro, na które popyt maleje przy wzroście dochodu.

Dobra normalne (zwykłe) charakteryzują się dodatnią elastycznością dochodową popytu.

Dobra pierwszej potrzeby (niezbędne) mają elastyczność dochodową niższą od jedności.

Dobra pierwszej potrzeby 1>Edp>0

Dobra rzadkie - te dobra na które zapotrzebowanie jest większe, niż potrzebna ilość przy zerowej cenie.

Dobra rzadkie Edp<0

Dobra społeczne pożądane to dobra, o których społeczeństwo sądzi, że powinny być konsumowane przez ludzi bez względu na poziom ich dochodów.

Dobra wolne - te dobra na, które zapotrzebowanie jest mniejsze, niż ilość przy zerowej cenie.

Dobra wyższego rzędu mają elastyczność dochodową wyższą od jedności.

Dobrami normalnymi nazywamy dobra nie zaliczane do dóbr niższego rzędu.

Dobro normalne(zwykłe to takie dobro, na które popyt wzrasta wraz ze wzrostem ceny.

Dobro prywatne to takie dobro, które konsumowane przez jedną osobę(bez uszczerbku dla niej) nie może być konsumowane przez kogoś innego.

Dobro publiczne to takie dobro, które będąc konsumowane przez jedną osobę, może być jednocześnie konsumowane przez innych ludzi.

Dochód - to cena czynnika pomnożona przez użytą ilość tego czynnika ( funkcjonalny, podmiotowe)

Dochód realny - co możemy za to kupić.

Dylematem więźnia nazywamy grę ponieważ wykorzystano ją po raz pierwszy , aby zbadać możliwości wyboru dwóch więźni.

Dyskryminacja jest to sytuacja, w której pracownik nie otrzymuje rynkowej stawki płac w danym zawodzie przy określonych kwalifikacjach tylko dlatego, że jest płci żeńskiej lub nie jest białym.

Efekt substytucyjny- mówi, że gdy cena danego dobra obniża się, a ceny pozostałych dóbr się nie zmieniają to zastąpimy je dobrem taniejącym np.. Cena masła obniża się to przestaniemy kupować margarynę, a będziemy kupować masło.

Efekt substytucyjny wzrostu ceny posiłków zmniejsza jednoznacznie wielkość zapotrzebowania na nie.(wniosek obowiązuje zawsze)

Efekt zewnętrzny występuje wtedy, kiedy produkcja lub konsumpcja dobra bezpośrednio oddziałuje na przedsiębiorstwa lub konsumentów, którzy nie kupują i nie sprzedają tego dobra oraz kiedy ten wpływ nie znajduje pełnego odzwierciedlenia w cenach rynkowych.

Efekt zmiany cen dzieli się na dwa efekty: efekt substytucyjny, efekt dochodowy.

Efektem dochodowym zmiany cen nazywamy dostosowanie popytu do zmiany realnego dochodu.

Efektem substytucyjnym zmiany cen nazywamy dostosowanie popytu do samej zmiany relacji cen.

Ekonomia jest nauką, która stara się odpowiedzieć co i ile wyprodukować, jakimi metodami, jak dzielić.

Ekonomia normatywna dostarcza zaleceń i rekomendacji opartych na subiektywnych sądach wartościujących.

Ekonomia pozytywna zajmuje się obiektywnym, naukowym objaśnieniem zasad funkcjonowania gospodarki.

Elastyczność cenowa jest dodatnia i jest zawarta od 0 do + nieskończoności.

Elastyczność cenowa popytu jest to stosunek względnej zmiany wielkości zapotrzebowania na dane dobro do względnej zmiany wielkości zapotrzebowania na dane dobro do względnej zmiany jego ceny.

Elastyczność cenowa popytu jest to stosunek względnej zmiennej wielkości zapotrzebowania na dane dobro do względnej zmiany jego ceny.

Elastyczność dochodowa popytu jest to stosunek względnej procentowej zmiany popytu do względnej procentowej zmiany dochodu. Edp

Elastyczność dochodowa popytu mierzy reakcję wielkości popytu na zmianę poziomu dochodu, przy niezmienności ceny danego dobra i ceny wszystkich innych dóbr.

Elastyczność dochodowa popytu to stosunek względnej zmiany rozmiarów popytu na określone dobro do względnej zmiany dochodu.

Elastyczność mieszana albo krzyżowa - jest to stosunek względnej zmiany dobra (i) do względnej zmiany drugiego dobra ( j) -ceny.

Elastyczność podaży = procentowa zmiana wielkości podaży /podzielona przez procentową zmianę ceny.

Elastyczność popytu zależy od tego , ile czasu potrzebują nabywcy na dostosowanie się do zmienionej ceny.

Elastyczność popytu zależy od tego, ile czasu potrzebują nabywcy na dostosowanie się do zmienionej ceny. W krótkim okresie możliwości substytucji są ograniczone. Im dłuższy okres bierzemy pod uwagę, tym pełniejsze jest dostosowanie i tym większa (bardziej ujemna) elastyczność.

Firma jednoosobowa- stanowi przedsiębiorstwo należące do jednego właściciela.

Funkcja produkcji odzwierciedla stan wiedzy technicznej dostępnej w danym okresie.

Funkcja produkcji określa maksymalne rozmiary produkcji, jakie są możliwe do osiągnięcia przy różnym poziomie nakładów.

Funkcjonalny podział dochodu- mówi nam jak się dzieli całkowity dochód w gospodarce między różne czynniki produkcji.

Gałąź w której panuje konkurencja monopolistyczna , składa się z wielu dostawców , wytwarzających produkty, będące bliskimi substytutami. Każde z przedsiębiorstw ma ograniczoną możliwość wpływania na ceny własnych wyrobów.

Gałęzie, w których panuje konkurencja monopolistyczna, charakteryzują się różnicowaniem produktów.

Gdy mamy do czynienia tylko z dwoma dobrami, są one z konieczności względem siebie substytutami. Efekt substytucyjny jest wówczas jednoznaczny. Gdy dóbr jest więcej, wówczas czysty efekt substytucyjny wzrostu ceny spowoduje także zmniejszenie popytu na dobra komplementarne względem dobra , które podrożało.

Gospodarka mieszana- państwo i sektor prywatny współuczestniczą w rozwiązywaniu problemów gospodarczych. Państwo kontroluje znaczną część produkcji za pomocą podatków, płatności transferowych oraz dostarczania dóbr i usług publicznych (obrona, bezpieczeństwo)

Gospodarka nakazowa to taka gospodarka, w której wszystkie decyzje dotyczące produkcji i konsumpcji są podejmowane przez państwo.

Gospodarka nakazowa to taka gospodarka, w której wszystkie decyzje dotyczące produkcji i konsumpcji są podejmowane przez państwo.

Gra jest sytuacją, w której rozsądne decyzje nieuchronnie zależą od siebie.

Groźba wiarygodna to taka grożba,której spełnienie uznalibyśmy ex post za optymalne rozwiązanie.

Gusta konsumenta ujawniają malejącą krańcową stopę substytucji, gdy przy stałej sumie użyteczności dodatkowej jednostki jednego dobra można pozyskiwać kosztem coraz mniejszej ilości drugiego dobra.

Gusta konsumenta ujawniają malejącą krańcową stopę substytucji, gdy przy stałej sumie użyteczności dodatkowej jednostki jednego dobra można pozyskiwać kosztem coraz mniejszych ilości drugiego dobra.

Gusty konsumenta można przedstawić za pomocą mapy nie przecinających się krzywych obojętności. Na danej krzywej obojętności poziom użyteczności jest jednakowy. Krzywe obojętności położone wyżej uważane są za lepsze. Krzywe obojętności mają nachylenie ujemne. Aby utrzymać dany poziom użyteczności, zwiększenie ilości jednego dobra musi być kompensowane zmniejszeniem ilości drugiego dobra.

Indywidualna podaż pracy jest tym większa im większa jest płaca realna.

Inwestycje brutto to produkcja nowego i ulepszenie istniejącego kapitału rzeczowego.

Inwestycje netto to inwestycje brutto pomniejszone o zużycie istniejącego zasobu kapitału rzeczowego (majątku produkcyjnego)

Inwestycje oznaczają powiększenie zasobu kapitału w gospodarce.

Jeżeli cena jest niższa od długookresowych kosztów przeciętnych, przedsiębiorstwo powinno ulec likwidacji

Jeżeli dobra są komplementarne to skutkiem wzrostu cen dobra J jest spadek popytu na dobro I.

Jeżeli dobra są substytucyjne to wzrost ceny dobra J zwiększa popyt na dobro I.

Jeżeli inwestycje netto są dodatnie to inwestycje brutto z nadwyżką kompensują zużycie kapitałui istniejący majątek produkcyjny się powiększa.

Jeżeli nie ma przeszkód w handlu, a koszty transportu są bardzo niskie, prawo jednej ceny sprawia, że cena danego dobra wyrównuje się na całym świecie.

Kapitał ludzki to nagromadzony przez pracownika zasób wiedzy fachowej, doświadczenia i umiejętności.

Kapitał rzeczowy (fizyczny) to zasób wytworzonych dóbr przyczyniających się do produkcji innych dóbr i usług.

Kapitał rzeczowy są to maszyny, wyposażenie i budynki wykorzystywane w produkcji.

Kartelami nazywamy porozumienie (zmowę) prawnie dozwoloną.

Każdego nabywcę lub sprzedawcę, który jest w stanie istotnie wpływać na cenę rynkową, określa się mianem posiadacza siły rynkowej lub siły monopolowej.

Każdy konsument wybierze taki punkt C, w którym jego krańcowa stopa substytucji zrówna się z nachyleniem linii budżetowej.

Kiedy koszty krańcowe są niższe od kosztów przeciętnych, koszty przeciętne spadają.

Kiedy koszty krańcowe są wyższe od kosztów przeciętnych, koszty przeciętne rosną.

Kiedy relatywna cena wykorzystania jakiegoś czynnika produkcji wzrasta, przedsiębiorstwo zastępuje ten czynnik innym, zmieniając stosowaną technologię.

Kiedy wzrasta stawka płac, przedsiębiorstwo dąży do zmniejszenia zatrudnienia i zwiększenia liczby stosowanych maszyn.

Kiedy zysk ekonomiczny wynosi zero, wtedy mówimy, że przedsiębiorstwo osiąga zysk normalny. Jego zysk księgowy pokrywa wówczas koszt alternatywny kapitału i czas właściciela.

Kolejne przyrosty dochodu sprawiają, że linia budżetowa przesuwa się równolegle w górę.

Konkurencja doskonała - przedsiębiorstwo napotyka poziomą krzywą popytu przy danej cenie rynkowej. Jest biorcą cen.

Konkurencja monopolistyczna -

Konkurencja niedoskonała - producent nie może sprzedać po istniejącej cenie tyle ile chce. Musi pogodzić się z tym, że popyt maleje wraz ze wzrostem ceny, a cena zależy od ilości wytwarzanych i sprzedawanych produktów. Rozróżniamy dwa przypadki pośrednie konkurencji niedoskonałej -oligopol, konkurencja monopolistyczna.

Konkurencja niedoskonała - przedsiębiorstwo ma do czynienia z opadającą krzywą popytu na swój produkt.

Konkurencja niedoskonała istnieje wtedy, kiedy pojedyncze przedsiębiorstwa są przekonane, że mają do czynienia z opadającymi krzywymi popytu. Jej najważniejsze formy to konkurencja monopolistyczna, oligopol i czysty monopol.

Konkurencja po stronie podaży jest najbardziej prawdopodobna,kiedy duża liczba przedsiębiorstw wytwarza ten sam standaryzowany produkt , istnieje swoboda wejścia i wyjścia z danej gałęzi, a klienci łatwo mogą stwierdzić, że produkty różnych firm są naprawdę takie same.

Konkurencję monopolistyczną odróżnia fakt, że każde z przedsiębiorstw ma doczynienia z opadającą krzywą popytu.

Konsumenci wolą otrzymywać transfery w gotówce niż świadczenia w naturze o tej samej wartości pieniężnej. Rzeczowa postać transferu może ograniczyć swobodę wyboru konsumenta.

Konsument osiągnie maksymalną użyteczność, wybierając z pośród dostępnych koszyków dóbr taką kombinację dla której stosunek krańcowych użyteczności poszczególnych dóbr do ich cen jest jednakowy.

Koszt alternatywny ( inaczej koszt utraconych możliwości) jest to suma dochodów utraconych w wyniku niewykorzystania posiadanych zasobów (pracy i kapitału) w najlepszym z istniejących, alternatywnych zastosowań.

Koszt alternatywny jest to koszt odrzuconej alternatywy, produkując coś - rezygnujemy z czegoś

Koszt kapitału (wymagana opłata za wykorzystanie kapitału) zależy od: cen środków trwałych, realnej stopy procentowej, stopy amortyzacji.

Koszt krańcowy (marginal cost) jest to wzrost kosztów całkowitych wywołany wzrostem produkcji o jednostkę.

Koszt powinien obejmować koszt alternatywny (-koszt utraconych możliwości) jest równy wartości dochodów które dany czynnik produkcji mógłby przynieść, gdyby go zatrudniono w innym, możliwie najlepszym zastosowaniu.

Koszt przedsiębiorstwa to wydatki poniesione na wytworzenie dóbr i usług w jakimś okresie.

Koszt utraconych możliwości jest to suma dochodów utraconych w wyniku niewykorzystania posiadanych zasobów (pracy i kapitału) w najlepszym z istniejących, alternatywnych zastosowań.

Koszt użycia usług kapitału określa stawka najmu.

Koszt wykorzystania zmiennych czynników produkcji jest określany mianem krótkookresowych kosztów zmiennych.

Kosztem alternatywnym danego dobra jest ilość innego dobra, z której trzeba zrezygnować, aby możliwe stało się wytworzenie dodatkowej jednostki tego pierwszego dobra.

Koszty ekonomiczne obejmują zwłaszcza koszt czasu i wysiłku właściciela, związany z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Do kosztów ekonomicznych zalicza się również koszt alternatywny wykorzystania kapitału finansowego przedsiębiorstwa.

Koszty przeciętne są równe kosztom krańcowym tylko w najniższym punkcie krzywej kosztów przeciętnych.

Koszty stałe to koszty które się nie zmieniają wraz ze zmianami produkcji.

Koszty stałe w krótkim okresie się nie zmieniają wraz ze zmianą rozmiarów produkcji.

Koszty stałe występują również gdy produkcja jest równa zeru.

Koszty to wydatki ponoszone w związku z prowadzeniem produkcji i sprzedaży.

Koszty zmienne to koszty, które się zmieniają wraz ze zmianami wolumenu produkcji.(praca w nadgodzinach, wynajmowanie pracowników sezonowych)

Koszty zmienne to koszty, które zmieniają się wraz ze wzrostem rozmiaru produkcji np.. czynsze, płace.

Krańcowa stopa substytucji filmów a posiłkami jest to liczba filmów, z których musi zrezygnować konsument, jeżeli chce zwiększyć o jednostkę liczbę posiłków, nie zmieniając łącznej użyteczności.

Krańcowa stopa substytucji filmów a posiłkami jest to liczba filmów, z których musi zrezygnować konsument, jeżeli chce zwiększyć o jednostkę liczbę posiłków, nie zmieniając łącznej użyteczności.

Krańcowa stopa substytucji MRS - coraz mniej rezygnujemy z jednego dobra na rzecz drugiego. W wzdłuż tej linii szacowana jest użyteczność całkowita obu dóbr.

Krańcowe dobro- stosunek przyrostu użyteczności całkowitej w stosunku do minimalnego przyrostu konsumpcji lub zapasu danego dobra.

Krańcowy produkt zmiennego czynnika produkcji (np.. Pracy) jest równy przyrostowi produkcji uzyskanemu dzięki zwiększeniu o jednostkę ilości czynnika zmiennego, przy założeniu, że ilość pozostałych czynników ( tym przypadku kapitału) się nie zmienia.

Krańcowy produkt zmiennego czynnika produkcji jest równy wzrostowi produkcji uzyskanemu dzięki zwiększeniu o jednostkę ilości czynnika zmiennego,przy założeniu, że ilość pozostałych czynników nie zmienia się. Krzywa LMC jest taka sama jak SMC

Krótki okres to czas, w którym przedsiębiorstwo jest w stanie tylko częściowo dostosować czynniki wytwórcze do nowych warunków.

Krótkookresowe koszty całkowite (STC) są równe sumie krótkookresowych kosztów zmiennych(SVC) i krótkookresowych kosztów stałych (SFC)

Krótkookresowe koszty całkowite rosną w sposób ciągły wraz ze wzrostem produkcji.

Krótkookresowe przeciętne koszty całkowite (SATC)są równe krótkookresowym kosztom całkowitym (STC) podzielonych przez wielkość produkcji.

Krótkookresowe przeciętne koszty stałe (SAFC) są równe krótkookresowym kosztom stałym (SFC) podzielonym przez wielkość produkcji.

Krótkookresowe przeciętne koszty zmienne (SAVC) są równe krótkookresowym kosztom zmiennym (SVC) podzielonym przez wielkość produkcji.

Krzywa długookresowych kosztów całkowitych opisuje minimalne koszty wytwarzania różnych rozmiarów produkcji wówczas, gdy przedsiębiorstwo jest w stanie dostosować wszystkie czynniki wytwórcze.

Krzywa długookresowych kosztów przeciętnych (LAC) ma najczęściej kształt litery U .Opadający odcinek tej krzywej to rezultat niepodzielności okresu produkcji, korzyści ze specjalizacji oraz pewnych technicznych korzyści związanych z produkcją na dużą skalę. Są to przyczyny rosnących przychodów ze skali produkcji.Wznoszenie się krzywej kosztów przeciętnych wynika z menedżerskich niekorzyści skali.

Krzywa kosztów całkowitych jest wyprowadzana z funkcji produkcji czynników produkcji przy założeniu ,że dane są płace i stawki opłat za wynajęcie innych czynników produkcji.

Krzywa krótkookresowych kosztów krańcowych (SMC) przecina krzywe SATC i SAVC w ich najniższych punktach.

Krzywa LAC jest zawsze położona poniżej krzywej SATC, z wyjątkiem punktu styczności obu krzywych. Oznacza to, że w długim okresie istnieje pewność osiągnięcia większego zysku niż w okresie krótkim, jeśli tylko obecnie przedsiębiorstwo produkuje przy rozmiarach zakładu, które nie są optymalne w długim okresie.

Krzywa możliwości (granica) to maksymalna ilość dwóch dóbr wytworzonych przez gospodarkę przyjętych przy założeniach.

Krzywa możliwości produkcyjnych i koszt alternatywny odpowiadają rzeczywistemu przebiegowi zjawisk gospodarczych.

Krzywa możliwości produkcyjnych przedstawia- przy każdej wielkości produkcyjnej jednego dobra- maksymalną, możliwą produkcję drugiego dobra.

Krzywa możliwości produkcyjnych przedstawia- przy każdej wielkości produkcyjnej jednego dobra- maksymalną, możliwą produkcję drugiego dobra.

Krzywa obojętności nawiązuje do teorii użyteczności krańcowej i do prawa malejącej krańcowej stopy substytucji.

Krzywa obojętności nawiązuje do teorii użyteczności krańcowej.

Krzywa obojętności obrazuje wszystkie kombinacje dwu dóbr dające konsumętowi taką samą całkowitą użyteczność.

Krzywa obojętności wszystkie kombinacje dwóch dóbr dające konsumentowi taką samą całkowitą użyteczność.

Krzywa popytu na produkt przedsiębiorstwa wolnokonkrencyjnego to pozioma krzywa popytu.

Krzywa popytu wskazuje ilość dobra, którą nabywcy chcą kupić przy różnych poziomach cena innych czynnikach nie zmienionych)

Krzywa SATC zaczyna się wznosić, gdy wzrost przeciętnych kosztów zmiennych przewyższa efekt spadku przeciętnych kosztów stałych.

Krzywą długookresowych kosztów całkowitych otrzymujemy przez wyznaczenie dla każdej wielkości produkcji takiej metody wytwarzania, która przy pełnej zmienności wszystkich nakładów prowadzi do minimalizacji kosztów.

Krzywą podaży całej gałęzi otrzymujemy sumując wielkości dostaw wszystkich przedsiębiorstw przy różnych cenach. W długim okresie jest ona bardziej spłaszczona, bo każde przedsiębiorstwo może w pełni dostosować zasoby wszystkich czynników produkcja liczba przedsiębiorstw w gałęzi może się zmienić. W skrajnym przypadku, kiedy wszyscy działający i potencjalni producenci mają takie same koszty , krzywa długookresowej podaży gałęzi jest pozioma i przebiega przy cenie odpowiadającej najniżej położonemu punktowi na krzywej LAC każdego przedsiębiorstwa.

Krzywą podaży przedsiębiorstwa jest krzywa ilustrująca wielkość produkcji, którą przedsiębiorstwo chce wytworzyć przy różnych cenach.

Krzywe obojętności nie mogą się przecinać.

Krzywe obojętności stają się bardziej płaskie w miarę przesuwania się po nich w prawo.

Krzywe obojętności wyrażają zasadę malejącej krańcowej stopy substytucji. Ulegają one spłaszczeniu w miarę, jak przesuwamy się po nich w prawo. Aby utrzymać dany poziom użyteczności, konsument jest skłonny poświęcić coraz mniejsze ilości jednego dobra w zamian za dodatkowe jednostki drugiego dobra.

Kwalifikacje specjalistyczne- zwiększają wydajność pracowników.

Linia budżetowa jest to wykres ograniczenia budżetowego która nawiązuje do dwóch zmiennych: do dochodu ,do relacji cenowej.

Linia budżetowa pokazuje maksymalną dostępną ilość jednego dobra przy danej ilości drugiego dobra. Położenie linii budżetowej określają wyłącznie dochód i ceny. Natomiast jej nachylenie wyraża tylko relację cen.

Linia budżetowa przedstawia maksymalne kombinacje dwóch dóbr ,które można nabyć rozporządzając danym dochodem.

Linie budżetowe - wykres ograniczenia budżetowego, który nawiązuje do dwóch zmiennych czyli dochodu i ceny. Jest to zbiór kombinacji dwu dóbr, które konsument może nabyć w maksymalnych ilościach.

Makroekonomia kładzie nacisk na wzajemne związki zachodzące w gospodarce jako całości.

Maksymalizacja zysku wymaga minimalizacji kosztów przy każdych rozmiarach produkcji.

Maksymalizujący użyteczność konsument wybiera taką kombinację dóbr, dla której najwyższa osiągalna krzywa obojętności jest zaledwie styczna do linii budżetowej. W punkcie styczności rynkowa relacja wymienna obu dóbr, mierzona nachyleniem linii budżetowej, równa się relacji opartej na ocenie użyteczności, mierzonej nachyleniem krzywej obojętności.

Maksymalna użyteczność oznacza że wybierany jest punkt, w którym krzywa obojętności ledwie dotyka linii budżetowej.

Maksymalna użyteczność z wszystkich dóbr konsumowanych związana jest z optimum konsumenta, czyli maksymalną satysfakcją. Ma to miejsce wówczas, gdy suma użyteczności krańcowych z wszystkich dóbr jest taka sama. Nie można poprawić swojej użyteczności przechodząc z jednego dobra do drugiego.

Maksymalną użyteczność konsument osiągnie, wybierając z pośród dostępnych koszyków dóbr taką kombinację, dla której stosunek krańcowych użyteczności poszczególnych dóbr do ich cen jest jednakowy.

Malejąca krańcowa produkcyjność pracy sprawia że krzywa MVPL ma nachylenie ujemne.

Malejące przychody ze skali występują wtedy, kiedy długookresowe koszty przeciętne rosną wraz ze wzrostem produkcji.

Metoda statyki porównawczej polega na zmianie jednej z wielkości przyjmowanych za stałe i badaniu wpływu tej zmiennej na cenę równowagi i odpowiadającej jej wielkości popytu i podaży.

Metoda statyki porównawczej pozwala zbadać, jak zmienia się równowaga, kiedy następuje np.. Zmiana popytu lub poziomu kosztów.

Miarą inflacji jest roczna procentowa zmiana wskaźnika cen detalicznych.

Mieszana elastyczność cenowa popytu mierzy reakcję wielkości popytu na jedno dobro za zmianę ceny dobra pokrewnego. Dodatnia elastyczność mieszana oznacza na ogół, że rozpatrywane dobra są substytutami. Ujemna elastyczność mieszana oznacza zwykle, dane dobra są wzajemnie komplementarne.

Mieszana elastyczność cenowa popytu na dobro i względem zmian ceny dobra (j) to relacja między względną zmienną zapotrzebowania na dobro i a względną zmienną ceny dobra j.

Mieszana elastyczność cenowa popytu na dobro i względem zmian ceny dobra j to relacja między względną zmienną zapotrzebowania na dobro i a względną zmienną ceny dobra j.

Minimalna skala efektywna to wielkość produkcji, przy której krzywa długookresowych kosztów przeciętnych przedsiębiorstwa przestaje opadać.

Modele ekonomiczne- pokazać co istotne , uproszczony obraz rzeczywistości, który opisuje gospodarkę ukazując to co jest istotne.

Monopole mają większe zasoby własne, które mogą przeznaczyć na badania obniżające koszty, a ich motywacja do prowadzenia takich badań może być silniejsza, bo zyski z innowacji nie zanikają pod wpływem konkurencji. Małe przedsiębiorstwa nie prowadzą kosztownych badań, ale prawo patentowe stwarza wystarczające bodźce dla średnich i większych przedsiębiorstw.

Monopolista to wyłączny sprzedawca dobra lub usługi.

Monopolistą jest jedyny nabywca lub jedyny potencjalny nabywca dobra pochodzącego z danej gałęzi.

Monopolistą jest jedyny sprzedawca lub jedyny potencjalny sprzedawca dobra w danej gałęzi.

Na państwową kontrolę cen składają się reguły i przepisy uniemożliwiające dostosowanie się cen do poziomu równowagi rynkowej

Na państwową kontrolę cen składają się reguły i przepisy uniemożliwiające dostosowanie się cen do poziomu równowagi rynkowej

Na wzrost aktywności zawodowej wpływają : wzrost godzinowych stawek płacy realnej, obniżka stałych kosztów podjęcia pracy, niższy dochód ze źródeł innych niż praca, zmiana gustów, czyli preferowanie pracy kosztem czasu wolnego.

Nachylenie linii budżetowej zależy od relacji cenowej obu dóbr, oraz krańcowej stopy substytucji a położenie od wielkości nominalnego dochodu.

Nadwyżka podaży nad popytem- cena wyższa od ceny równowagi rynkowej

Nadwyżka popytu nad podażą - cena niższa od ceny równowagi rynkowej.

Nakład (czynnik produkcji) to dobro lub usługa wykorzystywane w procesie produkcji.- płace, maszyny , surowce, energia, bandaże w zakładowym ambulatorium.

Nakład pracy w procesie produkcji równa się liczbie pracowników pomnożonych przez liczbę przepracowanych godzin.

Narzędzia analizy postępowania konsumenta - ograniczenia budżetowe, linie budżetowe, krańcowa stopa substytucji, gusty, krzywe obojętności, kryterium wyboru, optimum konsumenta.

Narzędzia analizy postępowania konsumenta - ograniczenia budżetowe, linie budżetowe, krańcowa stopa substytucji, gusty, krzywe obojętności, kryterium wyboru, optimum konsumenta.

Naturalna bariera wejścia to taka bariera, która nie została rozmyślnie stworzona przez działające już w gałęzi firmy.

Negatywny aspekt gospodarowania- nie robimy pewnych rzeczy

Niższa płaca przesuwa krzywą podaży gałęzi na prawo i obniża cenę równowagi.

Nominalna stopa procentowa wyznacza faktyczną sumę jaką otrzymamy w postaci odsetek pożyczając na rok.

Nowa ekonomia przemysłu to; teoria gier, wiążące zobowiązanie, wiarygodność i odstraszanie.

Odstraszanie strategiczne- gdy nie ma odstraszania a klient wchodzi do gałęzi, stare przedsiębiorstwo uczyni najlepiej jeżeli się z tym pogodzi i nie podejmie walki

Ograniczenie budżetowe- opisuje dostępne koszyki dóbr i zależy od: wysokości dochodu, cen poszczególnych dóbr.

Ograniczenie budżetowe opisuje różne koszyki dóbr dostępne dla konsumenta.

Ograniczenie budżetowe wskazuje maksymalną ilość jednego dobra , którą możemy kupić przy określonej nabywanej ilości drugiego dobra.

Oligopol - jest gałęzią w której działa wielu producentów . Każdy z nich stwierdza, że osiągana przez niego cena zależy nie tylko od wielkości własnej produkcji, lecz także od działań jego konkurentów.

Oligopolista wychodzi z założenia, że konkurenci dostosują do obniżki cen, lecz nie do ich podwyżki. Jego krzywa popytu jest załamana w punkcie A. Podwyżka cen powoduje dużą stratę udziału w rynku, obniżka cen zaś zwiększa sprzedawaną ilość, ale wyłącznie dzięki wzrostowi sprzedaży całej gałęzi.

Oligopoliści stoją przed dylematem : konkurować o większy udział w ograniczonych wspólnych zyskach czy też porozumieć się aby je maksymalizować.

Optymalna wielkość produkcji zapewnia maksymalizację sumy zysków ekonomicznych.

Państwo jest dostawcą dóbr publicznych. Im więcej miejsca dla państwa tym mniej dla rynku.

Państwo pełni rolę koordynatora drugiego po rynku procesów gospodarczych wpływających na podział dochodu narodowego przez: podatki, transfery, przekazy dla gospodarstw domowych (substytucje), wpływa na decyzje gospodarcze podmiotów.

Pasywami nazywamy to co firma jest winna innym.

Płatności transferowe to wypłaty, za które nie są świadczone żadne bezpośrednie usługi.

Podaż to ilość dobra, jaką sprzedawcy są gotowi zaoferować przy różnym poziomie cen.

Podaż- złożona relacja między ilością dobra, którą producenci są skłonni zaoferować w danym czasie, a ceną w danym czasie. Qs = a+ bP a-ilość przy zerowej cenie,b-kąt nachylenia krzywej podaży, Qs-ilość podaży, P-cena

Podjęcie pracy ma wpływ na położenie krzywej użyteczności i linii budżetowej.

Podmiotowy podział dochodu informuje o proporcjach podziału dochodu między poszczególne jednostki.

Podział dochodu (w skali kraju czy świata ) informuje o tym, w jaki sposób jest dzielony miedzy różne grupy lub jednostki.

Pojęcie elastyczności popytu dotyczy prostej elastyczności cenowej popytu. Mierzy ona reakcję wielkości zapotrzebowania na zmiany cen danego dobra przy nie zmienności cen innych dóbr i danej wysokości dochodu. Prosta elastyczność cenowa popytu jest wielkością ujemną, ponieważ krzywa popytu względem ceny jest malejąca. Na ogół elastyczność zmienia się, w miarę jak przesuwamy się po danej krzywej popytu. Jeżeli funkcja popytu jest linią prostą, to elastyczność maleje wraz ze spadkiem ceny.

Ponieważ konsument woli więcej niż mniej, to wybierze pewien punkt na linii budżetowej. Napotyka on tu problem wyboru, gdyż poruszając się po linii budżetowej, można zwiększyć ilość jednego dobra tylko kosztem zmniejszenia drugiego dobra.

Popyt - jest to założona relacja między ceną a ilością towarów, którą chcą nabyć konsumenci przy założeniu że inne elementy nie ulegają zmianie.

Popyt doskonale elastyczny 0-nieskonczoności, (substytucyjny)

Popyt doskonale nie elastyczny =0

Popyt jednostkowo elastyczny =1 (naturalny względem ceny)- popyt proporcjonalny(dobra normalne)

Popyt jest nieelastyczny, gdy jego elastyczność przyjmuje wartości między -1 i 0.Obniżka ceny zmniejsza sumę wydatków na zakup danego dobra.

Popyt jest nieelastyczny. gdy jego elastyczność przyjmuje wartość między -1i0

Popyt nazywamy elastycznym, gdy jego elastyczność cenowa jest mniejsza od -1.

Popyt nazywamy elastycznym, gdy jego elastyczność cenowa jest mniejsza od -1. (np..-2). Obniżka ceny zwiększa wówczas sumę wydatków na zakup danego dobra.

Popyt opiera się na założeniu, że konsument, przy danym ograniczeniu budżetowym, stara się osiągnąć maksymalny możliwy poziom użyteczności.

Popyt to ilość dobra, jaką nabywcy są gotowi zakupić przy różnym poziomie cen.

Popyt względnie elastyczny <1

Popyt względnie nie elastyczny 0 >1 (żywność)

Posunięcie strategiczne to takie działanie, które wybiera korzystny dla podejmującej jej osoby wpływ na wybory innej osoby, oddziałując na jej przewidywania dotyczące działań tej pierwszej osoby.

Poza punktem A wyższa płaca realna powoduje zmniejszenie podaży pracy.

Pozytywny aspekt gospodarowania- wytwarza się dobra

Prawo Gossena - w miarę zwiększenia ilości konsumowanych jednostek jakiegoś dobra - krańcowa użyteczność dobra ulega zmniejszeniu.

Prawo malejącej użyteczności krańcowej, że (MU) maleje w miarę wzrostu konsumowanego dobra.

Prawo malejących przychodów - mówi że gdy do malejącego zasobu stałego dodajemy kolejne jednostki drugiego zasobu to produkcja rośnie ale coraz wolniej.

Prawo malejących przychodów działa wtedy kiedy wszystkie z wyjątkiem jednego, czynniki produkcji są stałe. Mówi ono o tym, że od pewnego poziomu nakładów czynnika zmiennego (np.pracownika) jego produkcyjność stale się zmniejsza.

Prawo podaży - gdy cena towaru rośnie to producenci są skłonni dostarczyć większą ilość dobra.

Prawo popytu- popyt wzrasta przy malejącej cenie.

Producent działający w warunkach konkurencji niedoskonałej nie może sprzedać po istniejącej cenie tyle, ile chce. Popyt na jego wyroby maleje wraz ze wzrostem ceny, a cena zależy od ilości wytwarzanych i sprzedawanych produktów.

Produkt narodowy brutto (PNB) jest to wartość wszystkich dóbr i usług wytworzonych w gospodarce w danym okresie(np. w ciągu roku)

Przeciętne koszty produkcji są równe kosztom całkowitym podzielonym przez wielkość produkcji.

Przesunięcie krzywej popytu na produkty gałęzi spowoduje przesunięcie w tym samym kierunku krzywej popytu pochodnego na użyty do tej produkcji czynnik wytwórczy.

Przesunięcie w górę krzywej kosztów krańcowych powoduje zmniejszenie produkcji.

Przesunięcie w górę linii utargu krańcowego prowadzi do wzrostu wielkości produkcji.

Przy dobrach zwykłych (normalnych) zmniejszenie realnego dochodu spowoduje zmniejszenie zapotrzebowania na obydwa dobra.

Przy elastyczności równej -1 zmiany cen nie mają żadnego wpływu na wielkość wydatków.

Przy stałych cenach wzrost dochodu powoduje równoległe przesunięcie linii budżetowej w górę. Jeżeli rozpatrywane dobra są dobrami normalnymi, to wielkość zapotrzebowania (popytu) wzrośnie.

Przy stałych cenach wzrost dochodu powoduje równoległe przesunięcie linii budżetowej w górę. Jeżeli rozpatrywane dobra są dobrami normalnymi, to wielkość zapotrzebowania wzrośnie.

Przychód (utarg) przedsiębiorstwa pochodzą ze sprzedaży dóbr i usług.

Przymusowo bezrobotni to ci , którzy gotowi są pracować za występujące na rynku stawki płac, nie mogą jednak znaleźć zatrudnienia.

Przypływy pieniężne w danym przedsiębiorstwie jest to ilość pieniędzy netto faktycznie uzyskana w danym okresie.

Punkty leżące powyżej linii budżetowej są nieosiągalne.

Racjonalne zasady postępowania typowego konsumenta - chce maksymalizować satysfakcje, wie czego chce potrafi określić swoje potrzeby w stosunku do nabywcy, woli mieć więcej niż mniej, jego gusty spełniają wymogi prawa malejącej krańcowej stopy substytucji.

Realna stopa procentowa - skorygowana o wpływ inflacji-- mierzy dochód z odsetek ilością dóbr, które można za nie kupić.

Relacja ujemna - jeżeli popyt wzrasta przy malejącej cenie(prawo popytu)

Rosnące przychody ze skali produkcji występują wtedy, gdy długookresowe koszty przeciętne spadają wraz ze wzrostem produkcji.

Rozróżniamy trzy rodzaje przedsiębiorstw: firmę jednoosobową opartą na pracy właściciela,spółkę jawną spółkę kapitałową.

Rynek doskonale konkurencyjny to taki rynek, na którym zarówno sprzedający, jak i kupujący uznają, że ich decyzje o kupnie i sprzedaży nie wpływają na poziom ceny rynkowej.

Rynek jest w równowadze , gdy cena zrównuje popyt z podażą. W tym punkcie krzywe popytu i podaży się przecinają . Przy cenie niższej od ceny równowagi pojawia się nadwyżka popytu (brak towarów) , która prowadzi do wzrostu cen. Przy cenie wyższej od ceny równowagi pojawia się nadwyżka podaży, która prowadzi do spadku cen.

Rynek sporny to rynek, na którym istnieje swoboda wejścia i wyjścia.

Rynek to zespół warunków, które doprowadzają do kontaktu pomiędzy kupującymi a sprzedającymi w procesie wymiany dóbr i usług.

Rynkowa krzywa popytu jest sumą indywidualnych krzywych popytu. Przy poziomie ceny sumujemy zapotrzebowanie zgłaszane przez indywidualnych nabywców.

Siła nabywcza pieniądza to wskaźnik ilości dóbr, które można nabyć za jednostkę pieniężną(np..1$)

Spadek podaży (przesunięcie krzywej podaży w lewo) zmniejsza ilość dobra w punkcie równowagi , zwiększając jednocześnie jego cenę.

Spadek popytu- spadek nabywania przy tej samej cenie, może być wywołany czynnikiem poza cenowym.

Spółka jawna- organizacja dwie lub więcej osób ,dzielą zyski między siebie odpowiadają własnym majątkiem.(jest spółką z nieograniczoną odpowiedzialnością)

Spółka kapitałowa jest to organizacja stworzona w celu prowadzenia działalności gospodarczej. Spółki są własnością akcjonariuszy (udziałowców), ale są zarządzane przez menadżerów odpowiadających przed radą dyrektorów.

Spółka kapitałowa- własność jest podzielona pomiędzy akcjonariuszy, kto ma więcej akcji ten ma więcej głosów-zarządzają rady dyrektorów.

Stałe przychody ze skali pojawiają się wówczas, gdy długookresowe koszty przeciętne są stałe przy wzroście produkcji.

Stały czynnik produkcji to taki czynnik, którego nakład nie może ulec zmianie.

Statut czystego monopolu może zostać nadany z mocy prawa. Bywa to w tedy ,kiedy określona gałąź zostaje znacjonalizowana lub jest chroniona tymczasowym patentem.

Stopa bezrobocia jest to procentowy udział bezrobotnych w całości siły roboczej.

Stopa wzrostu danej zmiennej jest to zmienna procentowa jej poziomu w danym okresie (najczęściej w ciągu roku)

Stopień aktywności zawodowej to odsetek danej grupy ludności w wieku produkcyjnym wchodzący w skład zasobów siły roboczej.

Stopy procentowe- wskaźniki, dynamiki, struktury -procentowe

Strategia jest planem gry, opisującym, jak gracz będzie działał, czyli, jakie posunięcie wykona w każdej wyobrażalnej sytuacji.

Struktura rynku pozwala opisać zachowania nabywców i sprzedawców na tym rynku.

Strumień - to potok usług dostarczanych przez dany składnik aktywów w ciągu pewnego okresu.

Substytucyjność - zastępowalność

Szereg czasowy zawiera kolejne wartości przyjmowane przez daną zmienną w różnych momentach.

Ścieżka wzrostu dochodu łączy punkty krzywych obojętności i linii budżetowych.

Tablice służą do prezentowania danych w łatwo zrozumiałej formie.

Tam gdzie linia budżetowa przecina krzywą obojętności, przesunięcie po linii budżetowej w jednym kierunku zwiększa łączną użyteczność.

Teoria podaży to teoria opisująca warunki dokonywania przez przedsiębiorstwo wyboru wielkości produkcji.

Teoria podaży-decyzje przedsiębiorstwa o wielkości produkcji i podaży zależą od wysokości kosztów i utargu ze sprzedaży

Teoria popytu opiera się na założeniu, że konsument, przy danym ograniczeniu budżetowym, stara się osiągnąć maksymalny poziom użyteczności.

Teoria sygnalizacji- inwestowanie w wykształcenie

Udoskonalenie techniki lub obniżenie cen czynników produkcji zwiększa ilość oferowaną przy danej zmiennej.

Udział określonego dobra w budżecie konsumenta są to wydatki na zakup tego dobra (cena x ilość), wyrażone jako część całości wydatków gospodarstwa domowego lub część jego dochodów.

Utarg (przychód) przedsiębiorstwa jest to ilość pieniędzy uzyskana ze sprzedaży dóbr i usług w jakimś okresie, na ogół w ciągu roku.

Utarg krańcowy (przychód) (marginal revenue) jest to wzrost utargu całkowitego wywołany zwiększeniem produkcji o jednostkę.

Użyteczność całkowita jest rosnąca coraz wolniej ( dotyczy sumy użyteczności) w miarę wzrostu spożycia lub zapasu tego dobra.

Użyteczność krańcowa dobra jest to przyrost użyteczności uzyskiwany dzięki zwiększeniu konsumpcji tego dobra o jednostkę, przy danych rozmiarach konsumpcji pozostałych dóbr.

Użyteczność krańcowa dobra maleje, gdy dodatkowa jednostka dobra dostarcza konsumentowi coraz mniejszych przyrostów użyteczności.

Użyteczność krańcowa- przyrost użyteczności następuje przy zwiększeniu konsumpcji o jednostkę.

Użyteczność- suma zadowolenia jaką daje konsumentowi posiadanie danego dobra w miarę zaspakajania potrzeb, maleje użyteczność dobra, gdyż maleje intensywność odczuwania potrzeby, które ono zaspokaja.

W długim okresie rozmiary produkcji przedsiębiorstwa odpowiadają punktowi, w którym długookresowe koszty krańcowe są równe utargowi krańcowemu, pod warunkiem, że cena jest niższa od długookresowych kosztów przeciętnych przy tych rozmiarach produkcji.

W gałęzi wolnokonkurencyjnej wszyscy nabywcy i sprzedawcy są biorcami cen i uważają, że indywidualne działania nie wpływają na wysokość ceny rynkowej.

W konkurencji monopolistycznej równowaga długookresowa przedsiębiorstwa ustala się w punkcie styczności, tj. w miejscu, w którym krzywa popytu styka się ( tylko w jednym punkcie) z krzywą AC przy wielkości produkcji, dla której MC =MR. Wówczas każde z przedsiębiorstw ma maksymalny swój zysk księgowy (normalny), lecz nie osiąga zysków nadzwyczajnych i nie ponosi strat. Nie ma dalszych wejść ani wyjść z gałęzi.

W krótkim okresie przedsiębiorstwo produkuje niekiedy ze stratami pod warunkiem, że przychody ze sprzedaży pokrywają co najmniej część kosztów stałych.

W krótkim okresie przedsiębiorstwo wybiera rozmiar produkcji Q - tzn. wielkość, przy której MR=SMC, pod warunkiem, że przy tych rozmiarach produkcji cena nie jest niższa od krótkookresowych przeciętnych kosztów zmiennych SAVC. Jeżeli cena jest niższa od SAVC, to przedsiębiorstwo zaprzestaje produkcji.

W przypadku pracującej już osoby zwiększenie realnej godzinowej stawki płac wywołuje efekt substytucyjny i zwiększa podaż przepracowanych godzin.

W stanie równowagi długookresowej cena rynkowa równoważy wielkość zapotrzebowania z całkowitą wielkością podaży oferowaną przez przedsiębiorstwa funkcjonujące w gałęzi, gdy każde z nich wytwarza zgodnie ze swą krzywą długookresowej podaży.

W stanie równowagi krótkookresowej cena rynkowa równoważy wielkość zapotrzebowania z całkowitą wielkością podaży oferowaną przez dana liczbę przedsiębiorstw działających w gałęzi, gdy każde przedsiębiorstwo produkuje zgodnie ze swa krzywą krótkookresowej podaży.

W wyniku zmowy, polegającej na ograniczeniu produkcji do poziomu Qm maksymalizowane są łączne zyski oligopolu. Zrównują się one z zyskami które osiągnął by monopolista wielozakładowy.

W wypadku dóbr zwykłych (normalnych) podwyżka ceny określonego dobra zmniejsza wielkość popytu na to dobro. W przypadku dóbr niższego rzędu efekt dochodowy działa w odwrotnym kierunku , ale w świetle działań empirycznych wydaje się, że nie przeważa on nigdy nad efektem substytucyjnym. Tak więc, regułą jest ujemnie nachylona (opadająca) krzywa popytu.

Wartość krańcowego produktu kapitału (MVPK) to przyrost wartości produkcji przedsiębiorstwa spowodowany zastosowaniem dodatkowej jednostki usług kapitału.

Wartość krańcowego produktu pracy MVPL nazywamy dodatkowy utarg uzyskany w wyniku sprzedaży produktu wytworzonego przez dodatkowego pracownika.

Wartość zaktualizowana (obecna) 1 ł z jakiegoś momentu która dziś pożyczona komuś na procent, osiągnie wartość 1ł w tym właśnie momencie.

Wielkość produkcji przedsiębiorstwa w krótkim okresie odpowiada punktowi zrównania SMC i MR, pod warunkiem, że cena nie jest niższa od krótkookresowych kosztów zmiennych.

Wolny rynek to taki w których działanie nie ingeruje państwo.

Wolny rynek umożliwia ustalenie się cen wyłącznie w wyniku gry sił podaży i popytu.

Wskaźnik cen detalicznych (WCD) ilustruje zmiany cen wszystkich towarów kupowanych przez gospodarstwa domowe.

Wskaźnik cen jest miernikiem przeciętnego poziomu cen dóbr i usług w gospodarce. Porównuje ich poziom w danym okresie z poziomem w wybranym okresie w przeszłości.

Wskaźnik konkurencji N firm to udział N największych przedsiębiorstw w sprzedaży tej gałęzi.

Wskaźnik wyraża względną wartość danej zmiennej odniesioną do jej wartości w okresie podstawowym (bazowym).

Wskażniki- dynamiki, struktur-procentowe tz. stopy procentowe

Wymagana stawka wynagrodzenia kapitału (stawka opłat za usługi) to taka stawka, która pozwala właścicielom kapitału pokryć koszt alternatywny (koszt utraconych możliwości) związany z posiadaniem kapitału.

Wzrost ceny dobra substytucyjnego ( lub spadek ceny dobra komplementarnego ) zwiększa rozmiary zapotrzebowania na dane dobro przy każdej cenie.

Wzrost ceny jednego dobra zmniejsza popyt drugiego dobra przez efekt substytucji i również przez efekt dochodowy (o ile są to dobra normalne.

Wzrost ceny zwiększa popyt na dobro Giffena.

Wzrost dochodu konsumenta zwiększa popyt na dane dobro, jeżeli jest to dobro normalne, ale zmniejsza popyt na dobra niższego rzędu.

Wzrost dochodu zmniejsza popyt na dobro niższego rzędu.

Wzrost kosztów wszystkich przedsiębiorstw prowadzi do ograniczenia wielkości podaży gałęzi i wzrostu ceny. W długim okresie przedsiębiorstwo krańcowe nie może mieć ani zysków ani strat. Do zrównoważenia wzrostu jego kosztów przeciętnych niezbędna jest wyższa cena.

Wzrost płacy realnej zwiększa względną opłacalność pracy.

Wzrost płacy w przedsiębiorstwie wolnokonkurencyjnym spowoduje wzrost krańcowego kosztu pracy co wpłynie na mniejsze zatrudnienie pracowników.

Wzrost popytu - gdy zwiększa się ilość nabywania produktu przy tej samej cenie.

Wzrost popytu prowadzi do dużej podwyżki cen, ale do małego wzrostu produkcji. Już obecnie w gałęzi przedsiębiorstwa przesuwają się bowiem w górę po swych stromych krzywych SMC. Cena przewyższa koszty przeciętne, a wynikające z stąd zyski przyciągają do gałęzi nowe przedsiębiorstwa. W długim okresie produkcja nadal wzrasta lecz cena spada. W stanie równowagi długookresowej przedsiębiorstwo krańcowe osiąga jedynie zysk normalny i nie zachodzą dalsze zmiany liczby przedsiębiorstw należących do danej gałęzi.

Wzrost siły nabywczej dochodu- jeżeli mamy dobro normalne, to wraz ze wzrostem dochodu krzywa użyteczności krańcowej przesuwa się w górę.Dla utrzymania danej użyteczności krańcowej, nabywana ilość dobra musi wzrosnąć.

Zakres odpowiedzialności akcjonariuszy za zobowiązania spółki jest ograniczony. Odpowiedzialność właścicieli spółek jednoosobowych i jawnych jest nieograniczony.

Zapasy są to dobra przechowywane przez przedsiębiorstwo na potrzeby przyszłej sprzedaży.

Zasady, które dotyczą pojedynczego podmiotu gospodarczego, mogą nie mieć zastosowania do ogółu podmiotów.

Zasoby - ziemia, praca, kapitał, technologie,

Zasób - to ilość pewnego składnika aktywów w jakimś momęcie.

Zasób rzadki(ograniczony) cechuje się tym, że przy cenie równej zeru popyt nań przewyższa dostępną podaż.

Zasób siły roboczej to ogół jednostek pracujących lub poszukujących zatrudnienia.

Zmiana ceny jednego dobra powoduje obrót linii budżetowej wokół punktu, w którym nie kupuje się w ogóle tego dobra. Taka zmiana wywołuje efekty: dochodowy i substytucyjny. Efekt dochodowy wzrostu ceny dla wszystkich dóbr normalnych wyraża się zmniejszeniem wielkości popytu. Efekt substytucyjny, związany tylko ze zmianą relacji cen, sprawia, że konsumenci odchodzą od dobra, którego cena względna wzrosła, zastępując je innymi dobrami.

Zmiana dochodu przy niezmienionych cenach i preferencjach oznacza przesunięci linii budżetowej w prawo gdy dochody rosną lub w lewo gdy dochody maleją.

Zmiana wpływa na wielkość zapotrzebowania odbiorców, a tym samym na wielkość utargu. Jest to istotne spostrzeżenie dla producentów stosujących obniżki lub podwyżki z punktu widzenia spodziewanych utargów.

Zmowa jest jawnym lub tajnym porozumieniem między przedsiębiorstwami, które ma na celu uniknięcie wzajemnej konkurencji.

Zobowiązanie samo ograniczające jest dobrowolną deklaracją, która ogranicza możliwości przyszłego wyboru jednej ze stron.

Zróżnicowanie płac- osoby o wyższym wykształceniu zarabiają więcej, doświadczenie zawodowe, kolorowi zarabiają mniej, znaczenie zorganizowania pracowników w związkach zawodowych.

Zysk nadzwyczajny jest to zysk przekraczający dochód, który właściciel przedsiębiorstwa mógłby otrzymać w postaci odsetek, wypożyczając swój kapitał według rynkowej stopy procentowej.

Zysk nadzwyczajny to czysty zysk pozostający właścicielowi po potrąceniu kosztów alternatywnych i ekonomicznych.

Zyski nie podzielone stanowią tę część zysków po opodatkowaniu, która zostaje zainwestowana w przedsiębiorstwie, a nie przeznaczona na wypłatę dywidend dla akcjonariuszy.

Zyski osiągają maksimum przy produkcji, dla której koszt krańcowy jest równy utargowi krańcowemu.

Zyski stanowią nadwyżkę przychodów nad kosztami.

Budżet państwa:

Budżet - zestawienie wszystkich dochodów i wydatków niezależnie od szczebla struktury polityczno-administracyjnej państwa.

rzeczywisty - rejestruje rzeczywiste, wyrażone w jednostkach pieniężnych wydatki, przychody i deficyt w danym okresie.

strukturalny - ukształtowany poprzez aktywną, uznaniową politykę (taką jak określenie stawek podatkowych, świadczeń opieki społecznej lub wielkości armii). Budżet strukturalny oblicza, jakie byłyby rządowe dochody, wydatki i deficyt, gdyby gospodarka osiągnęła produkt potencjalny.

koniunkturalny - oblicza wpływ cyklu koniunkturalnego na budżet, mierząc zmiany w dochodach, wydatkach i deficycie powstające, gdy produkcja różni się od potencjalnej, a gospodarka jest w okresie boomu lub recesji. Jest to różnica miedzy budżetem rzeczywistym a strukturalnym.

Przychody rządowe:

podatki bezpośrednie od zysków przedsiębiorstw

podatki bezpośrednie od zysków indywidualnych obywateli

podatki pośrednie płacone w cenie nabywanych towarów (VAT), oznaczone łącznie symbolem T

cła (importowe, eksportowe) - mają na celu obronę interesów producentów krajowych

opłaty skarbowe - pobierane za świadczenie usług przez urzędy państwowe (znaczki skarbowe)

Wydatki rządowe:

obrona narodowa, wojsko, sądownictwo

szkolnictwo, służba zdrowia

wyrównanie nierówności społecznych: wydatki transferowe (emerytury, renty), subsydia

odsetki płacone od długu wewnętrznego i zadłużenia zewnętrznego

Deficyt budżetowy:

Deficyt budżetowy - niedobór środków pieniężnych spowodowany przerostem sumy wydatków budżetowych nad sumą dochodów. Wyróżnia się deficyt:

rzeczywisty - różnica między deficytem strukturalnych a koniunkturalnym

strukturalny - zakładany już w momencie planowania budżetu

koniunkturalny - ukształtowany pasywnie (tzn. bez możliwości wpływu rządu) przez stan cyklu koniunkturalnego.

Źródła finansowania deficytu budżetowego:

drastyczne cięcia w budżecie - co w praktyce powoduje pogorszenie zarobków strefy budżetowej, prowadzi do obniżenia efektywnego popytu i tym samym do zahamowania wzrostu lub wręcz spowodowania spadku dochodu narodowego.

zaciąganie kredytu w bankach komercyjnych - powoduje jednak zmniejszenie możliwości kredytowych dla sektora prywatnego i może spowodować podniesienie stopy oprocentowania kredytu, co wpływa niekorzystnie na rozmiary inwestycji w sektorze prywatnym.

Zwiększanie długu publicznego - polega na emisji przez skarb państwa obligacji (głównie krótkoterminowych o 3-miesięcznym okresie wykupu) i sprzedaży ich na wolnym rynku bankom komercyjnym, instytucjom ubezpieczeniowym, przedsiębiorstwom i indywidualnym osobom.

Dług publiczny - całkowita kwota zadłużenia rządu w formie należnej zapłaty z tytułu sprzedanych papierów wartościowych skarbu państwa w celu pokrycia deficytu w budżecie (suma deficytów budżetowych z poprzednich lat). Do długu publicznego zalicza się dług zagraniczny, powstały w wyniku zaciągania kredytów (np.: w Klubie Paryskim, Banku Światowym)

Bezrobocie:

Bezrobocie - zjawisko polegające na tym, że część osób zdolnych do pracy i chcących pracować pozostaje bez pracy.

Bezrobotni - ludzie, zdolni do pracy i gotowi jej podjęcia w ramach stosunku pracy w pełnym wymiarze czasu pracy, pozostający bez pracy, lub czasowo zwolnieni.

Stopa bezrobocia - jest to odsetek nie zatrudnionej siły roboczej w stosunku do ogólnej liczby ludzi zdolnych do pracy (zawodowo czynnych). Stopę bezrobocia można mierzyć na podstawie próby losowo wybieranej z populacji; na podstawie zapisów urzędów pracy.

Naturalna stopa bezrobocia - stopa, przy której siły oddziałujące na wzrost bądź spadek cen i płac równoważą się. Przy stopie naturalnej inflacja cen i płac jest stabilna. We współczesnej gospodarce, nastawionej na zapobieganie wysokiej stopie inflacji, naturalna stopa bezrobocia oznacza ten najniższy poziom, który można utrzymać, nie ryzykując przy tym znacznego wzrostu inflacji; tym samym wyraża najwyższy dający się utrzymać poziom zatrudnienia i odpowiada potencjalnemu poziomowi produktu w danym kraju.

Sposoby obniżenia naturalnej stopy bezrobocia:

* synchronizacja rynku pracy

* szkolenia i przeszkolenia

* usunięcie przeszkód natury rządowej

* roboty publiczne

Bezrobocie naturalne - bezrobocie frykcyjne + bezrobocie strukturalne. Bezrobocie naturalne oznacza, że chęć podjęcia pracy i chęć zatrudnienia nie pokrywają się z ich realizacją. Występują bowiem różnice niedostosowania o charakterze frykcyjnym lub strukturalnym.

Bezrobocie dobrowolne - pozostawanie bez pracy osób, które nie podejmują pracy, bo obowiązujące na rynku pracy stawki płacy są ich zdaniem zbyt niskie.

Bezrobocie przymusowe - pozostawanie bez pracy osób, które podjęłyby prace za obowiązującą na rynku stawkę, ale nie ma dla nich wolnych miejsc pracy.

Stopa kompensacji - relacja między dochodem otrzymywanym w czasie bezrobocia a dochodem otrzymywanym przy zatrudnieniu.

Pełne zatrudnienie - poziom zatrudnienia, przy którym wielkość podaży pracy i popytu na pracę są sobie równe, przy określonej przez konkurencyjny rynek realnej stawce płacy.

Typy bezrobocia i ich przyczyny:

* bezrobocie strukturalne - występuje wtedy, kiedy istnieje niedopasowanie podaży pracowników i popytu na nich np.: gdy popyt na pracę jednego typu rośnie, spada na pracę innego typu, a podaż nie dostosowuje się dość szybko. Taki efekt jest obserwowany podczas zmian struktury gospodarki (np. z gospodarki o charakterze rolniczym na gospodarkę napędzaną przemysłem).

* bezrobocie frykcyjne (przejściowe) - wynika z niedostosowania posiadanych kwalifikacji pracy i miejsca zamieszkania do wymaganych miejsc pracy w danym regionie. Wiąże się z nieustannym ruchem ludności, przechodzącej z jednego regionu do drugiego (przeprowadzki), z jednej pracy do innej (zmiana pracy na lepszą), z jednej fazy cyklu życia do innej (studenci poszukujący pracy po ukończeniu studiów). Istnieje wystarczająca ilość miejsc pracy dla bezrobotnych frykcyjnych, tyle że te dwie sfery się jeszcze nie spotkały. Bezrobocie frykcyjne zawsze będzie występować w gospodarce i nie jest zjawiskiem negatywnym.

* bezrobocie koniunkturalne (cykliczne) - występuje wtedy, kiedy łączny popyt na pracę jest niski. Wynika to ze spadku koniunktury w gospodarce. Gdy obniżają się globalne wydatki i spada produkt to bezrobocie rośnie praktycznie wszędzie.

Skutki bezrobocia:

Mikroekonomiczne:

* trudności ze znalezieniem pracy - im dłużej ktoś jest bezrobotny tym szybciej jego doświadczenie zawodowe się dezaktualizuje

* postępujący proces destrukcji - izolacja społeczna, niskie dochody, spadek kondycji intelektualnej

Makroekonomiczne:

* straty produkcji w wyniku niepełnego wykorzystania siły roboczej

* obciążenie budżetowe z tytułu finansowania zasiłków dla bezrobotnych

* straty we wpływach podatkowych (które byłyby większe gdyby bezrobotni pracowali i płacili podatki)

Sposoby zwalczania bezrobocia:

Polityka pasywna:

* zasiłki dla bezrobotnych

* wcześniejsze emerytury

Polityka aktywna:

* polityka makroekonomiczna - oddziaływanie na globalny popyt

* polityka zatrudnienia:

* publiczne programy zatrudnienia

* subsydiowanie płac

* szkolenia zawodowe

AKTYWNA WALKA Z BEZROBOCIEM

DEFINICJA BEZROBOCIA

Stanowi jeden z najtrudniejszych problemów społeczno-gospodarczych współczesnej gospodarki. W ostatnim dwudziestoleciu nastąpił znaczny wzrost bezrobocia w krajach gospodarczo rozwiniętych. Pojawiło się masowe bezrobocie w krajach postsocjalistycznych centralnej i wschodniej Europy. Bezrobocie w Polsce zbliżyło się do poziomu 3 mln osób, tj. 16 % ludności aktywnej zawodowo

Bezrobocie jest to zjawisko ekonomiczne, stanowiące widoczny dowód niepełnego wykorzystania potencjału produkcyjnego społeczeństwa. Inaczej można zdefiniować bezrobocie, jako zjawisko gospodarcze polegające na tym, że pewna część ludzi zdolnych do pracy i poszukujących jej nie znajduje zatrudnienia. Jego miarą jest stopa bezrobocia, będąca relacją liczby zarejestrowanych bezrobotnych do zasobu siły roboczej lub do liczby ludności w wieku produkcyjnym. Pewien poziom bezrobocia (3-4%) jest w gospodarce nieunikniony, a nawet konieczny (umożliwia dostosowanie struktury produkcji do zmieniających się potrzeb). Nadmierne bezrobocie jest jednak zjawiskiem niekorzystnym.

Bezrobocie wiąże się z pewnymi komplikacjami socjalnymi, ale z punktu widzenia teorii ekonomii jest to zjawisko normalne, podlegające prawom popytu i podaży. Stroną popytową są pracodawcy szukający pracowników, a podażową ludzie szukający pracy.

Popyt na pracę ze strony pracodawców uzależniony jest w krótkim okresie (przy braku możliwości zmiany techniki i technologii) od relacji pomiędzy płacą równowagi a krańcową produktywnością pracy. Przedsiębiorcy opłaca się zwiększać zatrudnienie dotąd, dopóki dodatkowy przychód, jaki osiągnie z zatrudnienia kolejnego pracownika, będzie większy niż koszt jego zatrudnienia.

W długim okresie czynnikiem określającym popyt na pracę jest relacja pomiędzy płacą a ceną kapitału. Praca i kapitał w pewnym zakresie zastępują się w procesie produkcji - relatywne podrożenie pracy (np. wzrost płac przy niezmiennych cenach kapitału) może skłonić przedsiębiorcę do zastosowania nowej technologii oszczędzającej pracę, co spowoduje zmniejszenie jego popytu na pracę.

Podaż pracy uzależniona jest od zasobów siły roboczej oraz od relacji pomiędzy ukształtowaną na rynku płacą a "ceną" wolnego czasu. Zmiany popytu na pracę i podaży pracy prowadzą do zmian poziomu płacy równowagi.

ZNACZENIE BEZROBOCIA

We współczesnych społecznościach bezrobocie jest problemem kluczowym. Ilekroć jest ono wysokie, występuje marnotrawstwo zasobów, a dochody ludzi kurczą się; w takich okresach marazm gospodarczy wywiera wpływ także na doznania oraz podstawy ludzi i na życie rodzin. Bezrobocie obecnie przekracza 16%, a na przyszły rok specjaliści UE przewidują powiększenie się tej stopy bezrobocia do 19,4% - bezrobocie znacznych rozmiarów.

SKUTKI EKONOMICZNE

Zgodnie z prawem Okuna, okresy, w których poziom bezrobocia jest wysoki, to okresy, w których faktyczny poziom PNB spada poniżej jego poziomu potencjalnego. A zatem wysokiemu poziomowi bezrobocia towarzyszy wysoki poziom produktu, którego wytworzenia zaniechano - zupełnie tak samo jak gdyby tę właśnie ilość zmarnotrawionych, nie wytworzonych samochodów, środków żywności i budynków po prostu utopiono w odmętach oceanu.

Skutki bezrobocia

-nie wykorzystany, nieproduktywny potencjał ludzki

-znaczne koszty materialne związane z utrzymaniem bezrobotnych oraz służb zajmujących się ich problemami i obsługą

-spadek dochodów rodzin, rozszerzenie się społecznych kręgów ubóstwa i zjawiska z tym związanego: np. nie opłacenie czynszów, nie korzystne zmiany ilości spożywczych artykułów żywnościowych itd.

- degradacja psychiczna i moralna osób pozostających bez pracy (poczucie beznadziejności, pesymizm, uczucie społecznej bezużyteczności)

- zjawiska patologii społecznej - alkoholizm, narkomania, przestępczość, samobójstwa

- utrata kwalifikacji

Jak wielkie jest marnotrawstwo wynikające z wysokiego bezrobocia? Straty ponoszone w okresach wysokiego bezrobocia to największe udokumentowane marnotrawstwo we współczesnej gospodarce. Są one wielokrotnie większe od szacowanych strat wynikających z nieefektywności w następstwie monopolu czy też marnotrawstwa wywołanego stosowaniem ceł i kontyngentów w wymianie zagranicznej.

SKUTKI SPOŁECZNE

Bez względu na to, jak wysokie są ekonomiczne skutki bezrobocia, rachunek strat w dolarach nie odzwierciedla właściwie i w pełni szkód ludzkich, społecznych i psychicznych, jakie niosą za sobą okresy trwale utrzymującego się bezrobocia przymusowego.

Z nowoczesnych badań wynika, że bezrobocie prowadzi do deterioracji zdrowia zarówno psychicznego, jak i fizycznego: do wyższego poziomu zachorowań na choroby serca, przypadków alkoholizmu, samobójstw. Jeden z najważniejszych badaczy tego przedmiotu, dr Hawey Breuner, szacuje, że utrzymujący się w ciągu sześciu lat wzrost stopy bezrobocia o jeden procent prowadziłby do liczby przedwczesnych zgonów wynoszącej 37000. Badania dowodzą, że niedobrowolne pozostawanie bez pracy to dla wielu ludzi sytuacja o wysokim oddziaływaniu traumatycznym.

Jako problem społeczny wiąże się z obniżeniem statusu społecznego osób, które nie mogą znaleźć zatrudnienia. Najczęściej również oznacza zubożenie tych osób i ich rodzin.

Rosnące bezrobocie wywołuje również niezadowolenie społeczne tej pracującej części społeczeństwa, ponieważ oznacza to ich wzrost obciążeń kosztami zasiłków dla bezrobotnych i kosztami zwalczania bezrobocia.

Bezrobocie może przyjmować tak duże rozmiary, że grozi to całkowitą destabilizacją w sytuacji politycznej i społecznej kraju.

Podstawowe terminy, które znajdują zastosowanie w tej problematyce to:

ZASÓB SIŁY ROBOCZEJ – w danym momencie np. tygodniu, miesiącu tworzą osoby aktywne zawodowo, a więc pracujące i bezrobotne.

OSOBY PRACUJĄCE – to te, które w danym momencie wykonują pracę wynoszącą zarobek lub dochód, a również te osoby, które wspomagały bez wynagrodzenia

w prowadzeniu rodzinnego gospodarstwa rolnego lub rodzinnej działalności gospodarczej,

a także te osoby, które nie wykonują w danym momencie pracy, ale formalnie znajdują się

w stosunku pracy, a więc nie wykonują tej pracy ze względu na czasową niezdolność do pracy np. ze względu na choroby, na przestój zasobu pracy.

OSOBY BEZROBOTNE – to takie, które jednocześnie nie pracują w danym momencie,

w ciągu 4-ech tygodni nie pracowały i aktywnie poszukiwały pracy i byli gotowi podjąć pracę lub też znalazły pracę, ale oczekiwały na jej podjęcie.

BIERNI ZAWODOWO – to ci, których nie można zaliczyć ani do pracujących, ani do bezrobotnych, czyli po prostu to są te osoby, które nie tworzą zasobów siły roboczej.

WSPÓŁCZYNNIK AKTYWNOŚCI ZAWODOWEJ – obliczamy jako udział aktywnych zarówno w liczbie ludności ogółem w wieku powyżej 15 lat i więcej.

WSKAŹNIK ZATRUDNIENIA – to udział pracujących w liczbie ludności ogółem,

w wieku lat 15 i więcej.

STOPA BEZROBOCIA REJESTROWANEGO – to stosunek ludzi bezrobotnych zarejestrowanych do liczby ludności cywilnej aktywnej zawodowo.

STOPA BEZROBOCIA – stosunek liczby bezrobotnych w danym miesiącu do ludności aktywnej zawodowo ogółem. Wszelkie stopy odnoszą się do zasobów siły roboczej.

MIERZENIE BEZROBOCIA

Co miesiąc gazety w nagłówkach sygnalizują zmiany w stopie bezrobocia. Co się ukrywa za liczbami? Dane o pracy i bezrobociu należą do najskrupulatniej obliczanych i najpełniejszych danych gospodarczych, jakie w ogóle są gromadzone (na co oczywiście zasługują ze względu na ogromną wagę problemu). Są one gromadzone w skali miesięcznej dla próby losowej populacji (metoda ta polega na przypadkowym wybraniu z danej populacji pewnej grupy, a następnie na przeanalizowaniu wybranej grupy). Co miesiąc badaniem jest objętych około 60.000 gospodarstw domowych); pytania zamieszczone w kwestionariuszu dotyczą stanu zatrudnienia ich członków w ostatnim czasie.

Badanie ankietowe dzieli całość populacji od szesnastu lat wzwyż na trzy grupy:

* Pracujący - ludzie wykonujący różnego rodzaju prace płatne.

* Bezrobotni - grupa ludzi która nie jest zatrudniona, ale poszukująca pracy.

* Nie czynni zawodowo - obejmuje 37% ludności - uczęszczających do szkoły, prowadzących gospodarstwa domowe, będące na emeryturze, będących w tak złym stanie zdrowia, iż uniemożliwia im to podjęcie pracy lub wreszcie tych, którzy zrezygnowali z poszukiwania pracy.

A więc reguła jaką stosuje rząd, jest następująca. Ludzie mający swoje miejsce pracy są to zatrudnieni; ci którzy aktualnie nie mają pracy, ale jej poszukują, są to bezrobotni; ludzie bez miejsc pracy, którzy nie szukają zatrudnienia nie zaliczają się do czynnych zawodowo. Stopę bezrobocia oblicza się jako stosunek liczby bezrobotnych do łącznej liczby osób zawodowo czynnych.

EKONOMICZNA INTERPRETACJA BEZROBOCIA.

Występowanie dobrowolnego bezrobocia w gospodarce konkurencyjnej sygnalizuje pewne istotne pomieszanie pojęć dotyczących bezrobocia. W niektórych przypadkach dana gospodarka może funkcjonować efektywnie przy istnieniu pewnego bezrobocia. Na przykład w przypadku dobrowolnego bezrobocia pracownicy mogą pozostawać nie zatrudnieni dlatego, że rynkowa stawka płac jest niższa od ich indywidualnej oceny wartości czasu.

W niektórych przypadkach osoby o małej wydajności mogą woleć czas wolny, od pracy za niska płacę i dlatego właśnie pozostają bezrobotni.

Z punktu widzenia efektywności w wąskim znaczeniu sytuacja taka może się zdawać "efektywna", chociaż to, że niektóre grupy ludności nie mogą znaleźć dobrze płatnego zatrudnienia, może się wydawać niesprawiedliwe. Fakt, że efektowna gospodarka może prowadzić do bezrobocia ludzi o niskiej wydajności, wspiera niejednokrotnie wysuwany przeciwko gospodarkom konkurencyjnym zarzut, a mianowicie, że są one efektywne, ale mogą być ślepe jeśli chodzi o problem sprawiedliwości.

Na rynku pracy charakteryzującym się doskonałą giętkością płac nie mogą występować ani nadprodukcja, ani bezrobocie niedobrowolne. Zarówno ceny, jak płace po prostu wahają się w górę i w dół aż do chwili, w której nastąpi zrównoważenie rynku.

Bezrobocie przymusowe (niedobrowolne) - nie można sformułować eleganckiego paradygmatu o sztywności płac i cen, tłumaczącego dokładnie, w jaki mianowicie sposób możliwe jest równoczesne występowanie niedobrowolnego bezrobocia i wolnych miejsc pracy.

Współcześnie sekret niepełnego zatrudnienia kryje się w analizie sztywności płac albo też rynków nie w pełni równoważących się gospodarce.

Kierownicy działów personalnych po prostu nie mogą renegocjować płac i ewentualnych deputatów oraz przywilejów (świadczeń) z każdym nowym pracownikiem, podważając za każdym razem stare porozumienia i utarte obyczaje.

Koszty takich negocjacji są na tyle wysokie, że przedsiębiorstwa skłonne są zmieniać płace tylko raz do roku, albo, w przypadku związkowych umów zbiorowych, raz na trzy lata.

KIM SĄ BEZROBOTNI ?

Bezrobotni - osoby pozostające bez pracy i zarejestrowane we właściwym dla miejsca zamieszkania UP, jeżeli: -ukończyły 18 lat, - kobiety nie ukończyły 60 a mężczyźni 65 lat, -nie są posiadaczami gospodarstwa rolnego, -nie prowadzą poza rolniczej działalności gospodarczej, - nie są osobami niepełnosprawnymi.

Ścisłe określenie, kogo nazywamy bezrobotnym, ma ważne praktyczne znaczenie dla mierzenia poziomu bezrobocia oraz przyznawania zasiłków dla bezrobotnych. W Polsce istnieją dwa źródła informacji o bezrobociu, które posługują się nieco innymi definicjami bezrobocia. Pierwsze źródło informacji oparte jest na statystyce urzędów pracy, które na bieżąco rejestrują osoby poszukujące.

Pod pojęciem bezrobotnego rozumie się zwykle osobę zdolną do pracy i gotową do jej podjęcia w ramach stosunku pracy w pełnym wymiarze czasu pracy, pozostają bez pracy, nie uczą się w szkole i nie mają innego stałego źródła utrzymania.

Drugie źródło informacji o poziomie bezrobocia opiera się na kwartalnym badaniu przez GUS aktywności ekonomicznej ludności, obejmującym 22,3 tys. gospodarstw domowych. W badaniu tym do kategorii bezrobotnych zostały zaliczone osoby w wieku 15 lat i więcej, które spełniały jednocześnie trzy warunki:

- w okresie badanego tygodnia nie były osobami pracującymi, tzn. nie wykonywały pracy przynoszącej zarobek przez co najmniej 1 godzinę;

- aktywnie poszukiwały pracy, tzn. podjęły konkretne działania w ciągu 4 tygodni (wliczając jako ostatni - tydzień badany), aby znaleźć pracę;

- były gotowe (zdolne) podjąć pracę w tygodniu badanym i następnym.

Głównym kryterium rozróżnienia zatrudnienia i bezrobocia jest 1 godz. pracy w tygodniu. Osoba, która przepracowała zarobkowo 1godz. (lub więcej) w tygodniu, zaliczana jest do pracujących, natomiast osoba, która nie przepracowała 1 godz., zaliczana jest do bezrobotnych. Kryterium to jest niezwykle rygorystyczne, raczej zawyża liczbę pracujących i zniża liczbę bezrobotnych. Jest to standard międzynarodowy, przyjęty przez Międzynarodową Organizację Pracy i stosowany przez większość krajów gospodarczo rozwiniętych.

W analizie struktury bezrobocia szczególną rolę mają trzy aspekty:

1) udział bezrobocia długookresowego;

2) stopa bezrobocia młodzieży;

3) zróżnicowanie przestrzenne poziomu bezrobocia.

1) Wzrost bezrobocia długookresowego (osoby pozostające bez pracy powyżej 12 miesięcy) stanowi główny problem naszej gospodarki. Udział tego bezrobocia w osiąga prawie 45% bezrobocia ogółem, co stanowi 7,1% zawodowo czynnych. W stosunkowo krótkim okresie stopa bezrobocia długookresowego sięgnęła u nas jeden z najwyższych wskaźników wśród 26 krajów. W porównaniu np. z USA stopa bezrobocia długookresowego jest u nas prawie dziewięciokrotnie wyższa. Dowodzi to, że nasz rynek pracy jest mało dynamiczny, aby zagospodarować rosnącą liczbę bezrobotnych.

2) Niezwykle istotnym problemem jest bezrobocie wśród młodzieży. Na blisko 3 mln bezrobotnych, milion osób nie przekroczyło 24 roku życia; stopa bezrobocia młodzieży była dwukrotnie wyższa od średniej krajowej.

3) Szczególną cechą polskiego bezrobocia jest jego duże zróżnicowanie przestrzenne. Ogólna stopa bezrobocia waha się od 7,2% w woj. Krakowskim do 28,3% w woj. Koszalińskim. Natomiast bezrobocia długookresowego wahała się od 1% w woj. Krakowskim do 15,7% w woj. Suwalskim. Zróżnicowanie to byłoby większe, gdyby porównać sytuację na lokalnych rynkach pracy.

PRZYCZYNY BEZROBOCIA.

Zawsze istnieje pewne bezrobocie, wynikające czy to ze zmiany miejsca zamieszkania, czy to z przebiegu cyklu życia: - przeprowadzki, włączenie się po raz pierwszy w pracę zawodową i tak dalej. Największe zmiany stopy bezrobocia wynikające ze wzrostu liczby tych bezrobotnych, którzy stracili swoje miejsce pracy. Bezrobocie będące wynikiem tego zjawiska ogromnie rośnie podczas recesji z dwóch przyczyn: po pierwsze rośnie liczba ludzi, którzy tracą dotychczasowe zatrudnienie, a następnie znalezienie nowej pracy wymaga dłuższego czasu.

W zależności od przyczyn bezrobocia rozróżniamy różne jego rodzaje:

1) Bezrobocie frykcyjne jest rezultatem ruchu zatrudnionych na rynku pracy; ludzie zmieniają pracę, zawód, przenoszą się do innej miejscowości i pozostają na krótko na rynku pracy. Bezrobocie frykcyjne występuje w każdej gospodarce, także w warunkach pełnego zatrudnienia. Jest korzystne dla gospodarki, gdyż umożliwia znalezienie pracowników w krótkim okresie czasu. Nie pociąga także dużych kosztów społecznych.

2) Bezrobocie koniunkturalne lub recesyjne jest to rodzaj bezrobocia, które ma najwięcej nazw (bezrobocie Keynsowskie, bezrobocie cykliczne). Ma to związek ze stanem koniunktury i cyklem gospodarczej - pojawia się wówczas, gdyż następuje spadek popytu, produkcji i aktywności gospodarczej. Znaczna część polskiego bezrobocia, które pojawiło się w okresie transformacji, ma charakter recesyjny.

3) Bezrobocie strukturalne - wynika z nieaktywności struktury podaży siły roboczej i popytu na nią na rynku pracy. Może ono wynikać z szybkich zmian strukturalnych zachodzących w gospodarce, za którymi nie nadąża szkolnictwo zawodowe i ogólne. Bezrobocie strukturalne występuje także wówczas, gdy zasoby kapitału są niewystarczające dla zatrudnienia zasobów pracy.

4) Bezrobocie technologiczne - wynika z postępu technicznego mechanizacji i automatyzacji procesów wytwórczych, które mają charakter praco-oszczędny. Pojawia się ono z dużą siłą wówczas, gdy tempo wzrostu gospodarczego jest niskie, a inwestycje mają charakter modernizacyjny, prowadzący do wzrostu i unowocześnienia produkcji przy spadku zatrudnienia.

5) Bezrobocie sezonowe - występuje niemal we wszystkich krajach, jest bowiem efektem wahań aktywności gospodarczej w różnych porach roku, spowodowanych zmianą warunków klimatycznych.

6) Bezrobocie naturalne - kiedy rynek pracy znajduje się w stanie trwałej równowagi długookresowej to gospodarka znajduje się w sytuacji pełnego zatrudnienia. Stan pełnego zatrudnienia nie może oznaczać zatrudnienia 100% siły roboczej, zasobów zatrudnienia wszystkich aktywnych zawodowo. Ludzie chorują, zmieniają pracę, poszukują korzystniejszych ofert pracy, przenoszą się do innych miejscowości – i dlatego w stanie pełnego zatrudnienia występuje bezrobocie. Ten rodzaj bezrobocia określa się jako bezrobocie naturalne. W krótkim okresie tylko część ogólnego bezrobocia będzie bezrobociem naturalnym. Część należy zaliczyć do bezrobocia strukturalnego, część do klasycznego a część do cyklicznego. Bezrobocie naturalne jest całkowicie bezrobociem dobrowolnym.

7) Bezrobocie chroniczne - obejmuje grupę ludzi nie mających szans na znalezienie pracy np. osoby słabo wykształcone nie posiadające wymaganych kwalifikacji,

8) Bezrobocie utajone - zbyt duża liczba zatrudnionych w stosunku do potrzeb gospodarki (duże bezrobocie utajone występowało w socjaliźmie).

9) Bezrobocie z wyboru – pojawia się w niektórych krajach, gdzie wysokość zasiłków przyznawanych bezrobotnym jest na tyle wysoka, aby zrekompensować utratę stałego zarobku i tym samym stworzyć zachętę do pozostawania zawodowo bezczynnym.

Przyczyny bezrobocia;

- likwidacja niektórych gałęzi przemysłu np. górnictwa

- zmniejszenie popytu na konkretne dobra czy usługi

- ograniczanie produkcji

- brak informacji o miejscach pracy

- trudności mieszkaniowe

- przeniesienie zakładu do innego rejonu

- nie dostosowane do potrzeb rynku wykształcenie pracowników

- zmiany technologii

- wysokie zasiłki dla bezrobotnych

NATURALNA STOPA BEZROBOCIA.

Aby łatwiej zrozumieć te zagadnienia, trzeba zwrócić się do koncesji naturalnej stopy bezrobocia. Jest to stopa bezrobocia, przy której rynki pracy i rynki produktów znajdują się w równowadze. Mówiąc dokładniej: Naturalną stopą bezrobocia jest ta jego stopa, przy której siły oddziaływujące na wzrost bądź spadek cen i płac równoważą się.

Przy stopie naturalnej inflacja płac i cen jest stabilna; nie występują tendencje wskazujące bądź to na przyspieszenie, bądź to na spadek inflacji. We współczesnej gospodarce, nastawionej na zapobieganie wysokiej stopie inflacji, naturalna stopa bezrobocia oznacza ten jej najniższy poziom, który można utrzymać; tym samym wyraża najwyższy dający się utrzymać poziom zatrudnienia i odpowiada potencjalnemu poziomowi produktu w danym kraju.

Dwie są ważne sprawy dotyczące stopy naturalnej, które trzeba zrozumieć. Po pierwsze, stopa naturalna nie jest równa zeru: w gospodarce charakteryzującej się wysokim zatrudnieniem i tak istnieje dość pokaźna liczba bezrobotnych. Dlaczego tak się dzieje? Dlatego, że w dużym kraju, o wysokim poziomie mobilności wysokim zróżnicowaniu zarówno upodobań, jak i talentów, przy ustawicznych zmianach popytu na miriady dóbr i usług oraz ich podaży - w takim świecie występować będzie znaczny stopień bezrobocia frykcyjnego i strukturalnego.

Po drugie, stopa naturalna pozostaje w ścisłym związku z procesem inflacji. Społeczeństwa wolą bezrobocie niskie od wysokiego. Jedyną widoczną przyczyną, dla której nie pozwala się gospodarce na osiągnięcie tak niskich stóp bezrobocia, prowadziłby do narastającej spirali inflacji wynoszącej powyżej 10, 15 albo 20 % rocznie. Naturalna stopa bezrobocia stanowi ten najniższy jego poziom, który dany kraj może utrzymywać; nie ryzykując przyspieszenia inflacji w stopniu nie do przyjęcia.

Stopa naturalna jest owym złotym środkiem pomiędzy zbyt wysokim i zbyt niskim poziomem inflacji; jest to poziom, przy którym stopień inflacji ani nie wzrasta w następstwie nadwyżkowego popytu, ani się nie obniża ani nie wzrasta w następstwie nadwyżkowej podaży. Pojawia się ona na owym progowym poziomie, poniżej którego napięcia na rynkach pracy i rynkach produktów zaczynających prowadzić do coraz to szybszego z każdym rokiem wzrostu płac i cen.

Ponieważ inflacja działa jako warunek ograniczający politykę gospodarczą, stopą naturalną jest najniższa stopa bezrobocia, którą można utrzymać; z praktycznego punktu widzenia odpowiada ona wysokiemu zatrudnieniu i produktowi potencjalnemu danej gospodarki.

WZROST NATURALNEJ STOPY BEZROBOCIA.

W ostatnich latach jednym najbardziej niepokojących zjawisk była tendencja stopy naturalnej. Jakie są źródła tej tendencji ?

Teoretycy wykryli dwa czynniki. Najistotniejszą zmianą jest wzrost udziału młodzieży, przedstawicieli mniejszości oraz kobiet w ogólnej liczbie zawodowo czynnych.

Normalnie najniższa stopa bezrobocia występuje w grupie dorosłych mężczyzn. Ta zmiana struktury musiałaby doprowadzić do wzrostu ogólnokrajowej naturalnej stopy bezrobocia nawet w sytuacji, w której naturalna stopa bezrobocia dla każdej grupy z osobna byłaby stała.

Niektórzy badacze obawiają się, że do tej rosnącej tendencji stopy naturalnej doprowadziła filantropijna polityka rządu. W większości stanów wyrzucony lub przejściowo zwolniony z pracy spełnia warunki niezbędne do korzystania z ubezpieczenie od bezrobocia. W rezultacie korzystający z ubezpieczenia od bezrobocia z mniejszym zapałem szukają nowej pracy. Prawdopodobniejsze jest również - rzecz zrozumiała - że odrzucą oni propozycje zatrudnienia niskopłatnego. W wyniku takiego działania stopa bezrobocia jest wyższa.

Niezależnie od skutków zmian demograficznych oraz programów socjalnych, niektórzy ekonomiści są zdania, że stopa naturalna jest nawet wyższa od akceptowanych powszechnie szacunków, a to ze względu na wzrost bezrobocia strukturalnego.

Z analiz równych rynków zdaje się wynikać, że w ostatnich dwóch dziesięcioleciach bezrobocie strukturalne przejawiło tendencję rosnącą. Rozbieżności pomiędzy regionami zwiększyły się na bardzo licznych obszarach: wzrosła dyspersja stóp bezrobocia w przekroju regionalnym i demograficznym, wzrosły także różnice w zaopatrzeniu na wsparcie w walce z bezrobociem w poszczególnych regionach. Niemniej jednak można znaleźć i pewne podstawy do optymizmu. W miarę stopniowego starzenia się zawodowo czynnych być może w następnych latach owa rosnąca tendencja stopy naturalnej ulegnie odwróceniu.

OBNIŻENIE STOPY NATURALNEJ

Rozpocznę od spostrzeżenia, że chociaż termin "stopa naturalna" przyjął się w potocznym języku makroekonomistów, może on nas wprowadzić w błąd. Ta stopa naturalna nie jest w żadnym sensie "naturalna". Wpływ na nią wywierają: struktura zmian demograficznych, wstrząsy zewnętrzne, jakich doznaje gospodarka, polityka rządu w stosunku do rynku pracy, a zapewne także i historia samego bezrobocia. Co więcej, stopa naturalna nie jest równoznaczna z optymalną stopą bezrobocia.

Istnieje zatem możliwość, by stopa naturalna kształtowała się powyżej optymalnej stopy bezrobocia - powyżej tego poziomu bezrobocia, przy którym dobrobyt ekonomiczny netto zostaje z maksymalizowany.

W związku z powyższym nasuwa się pytanie: Jeżeli stopa naturalna nie jest ani naturalna, ani optymalna, to dlaczego dany kraj nie jest w stanie osiągnąć niższego poziomu bezrobocia? Przyczyna leży w tym, że krok taki prowadziłby do inflacji, inflacji rosnącej i nie do przyjęcia. Ogromna dywidenda społeczna czeka zatem na ekonomistę, który potrafi wynaleźć sposób obniżenia stopy naturalnej o 1 czy 2 punkty procentowe.

Środki obniżające stopę naturalną ?

· Synchronizacja rynku pracy. Część bezrobocia wynika z tego, że występowanie wolnych miejsc pracy nie jest zsynchronizowana z istnieniem nie zatrudnionych. Gdyby się udało zapewnić lepszą informację, skomputeryzowane rejestry wolnych miejsc pracy, zwiększyć możliwość szkolenia i przeszkalania, można by obniżyć wielkość bezrobocia frykcyjnego i strukturalnego.

· Szkolenie i przeszkolenie. Niekiedy robotnicy nie mają kwalifikacji potrzebnych do pracy na wolnych miejscach pracy.

· Usunięcie przeszkód natury rządowej. Niektórzy ekonomiści, jak np. Martin Feldstein uważają, że chroniąc pracowników przed dotkliwościami bezrobocia, czy nędzy, doprowadziliśmy do podwyższenia stopy naturalnej. Ci ekonomiści domagają się obniżenia płacy minimalnej, reformy systemu ubezpieczenia na wypadek bezrobocia oraz zredukowania antybodźcowego oddziaływania programów emerytalnych, rent inwalidzkich i pomocy społecznej.

· Roboty publiczne. Ostatnia propozycja dotyczy zapewnienia przez rząd znacznej liczby miejsc pracy w usługach publicznych przeznaczonych dla bezrobotnych.

Nieefektywne sposoby zwalczania bezrobocia

W dobrze wyspecjalizowanych działań i środków polityki zatrudnienia zmierzających do zwalczania bezrobocia oraz równoważenia relacji pomiędzy popytem a podażą siły roboczej wyróżnia się aktywną i pasywna politykę zatrudnienia:

Rządy wielu państw na różne sposoby próbują ograniczyć bezrobocie:

- subwencjonując gospodarkę - państwo może przysyłać dotacje (bezzwrotne środki

finansowe) przedsiębiorstwom i przez to poprawiać ich sytuację ekonomiczną, podnosząc

przy tym poziom zatrudnienia,

- zmniejszając podaż siły roboczej np. poprzez wcześniejsze emerytury i krótszy

tydzień pracy,

- organizując roboty publiczne,

- wspierając przedsiębiorczość.

- zasiłki dla bezrobotnych

- zatrudnienie w niepełnym wymiarze czasu pracy

Wydaję się, że pierwsze trzy sposoby są nieefektywne. Wykorzystanie publicznych pieniędzy (de facto naszych) jest znacznie mniej efektywne niż prywatna inicjatywa, także przy ograniczaniu bezrobocia. Subwencjonowanie zmniejsza efektywność gospodarowania, zwłaszcza na rynku globalnym, i powoduje nawarstwianie się problemów, które będzie trzeba rozwiązać w przyszłości. Z kolei ograniczenie czasu pracy przynosi złudne rezultaty, ponieważ podnosi koszty pracy ponoszone przez podmioty gospodarcze, co powoduje, że przestaje się opłacać zatrudniać nowych pracowników, a zaczyna opłacać się ich zwalniać, i w rezultacie daje to efekty odwrotne od zamierzonych, czyli powoduje wzrost bezrobocia.

Efektywne sposoby zwalczania bezrobocia

Doświadczenia wielu państw wykazały, że jedynym sposobem na ograniczenie bezrobocia, jest z punktu widzenia państwa "nie przeszkadzanie" ! Rząd powinien :

- ograniczyć swoją rolę w gospodarce np. poprzez szeroką prywatyzację (konkurencyjność przynosi wzrost gospodarczy i w konsekwencji wzrost zatrudnienia),

- znosić bariery administracyjne utrudniające rozwój (biurokracja, koncesje, zezwolenia) i przeciwdziałać korupcji,

- utrzymywać niskie obciążenia podatkowe i składkowe (ZUS).

Metody aktywne walki z bezrobociem.

Roboty publiczne.

Aktywizacja zawodowa absolwentów.

Pożyczki z Funduszu Pracy (pożyczki dla bezrobotnych na rozpoczęcie działalności gospodarczej).

Szkolenia bezrobotnych.

Prace interwencyjne.

Ulgi dla pracodawców tworzących nowe miejsca pracy.

Programy zdobywania i doskonalenia klasyfikacji.

Możliwości zwalczania bezrobocia poprzez instrumenty makroekonomiczne państwa.

Polityka fiskalna.

Polityka monetarna.

Polityka cenowo - dochodowa.

Polityka współpracy gospodarczej z zagranicą.

Polityka edukacyjna.

Polityka strukturalna.

Przykład USA

Niewątpliwie pozytywnym przykładem kraju, które pokazał jak walczyć z bezrobociem są Stany Zjednoczone. Niskie podatki, promowanie konkurencyjności i brak ingerencji państwa przyczyniły się do spadku bezrobocia do 3%-4%, przy niskiej inflacji i wysokim poziomie wzrostu Produktu Krajowego Brutto. Swego rodzaju negatywnym przykładem jest w tej dziedzinie Unia Europejska, w której przesocjoalizowana gospodarka wcale nie przyczynia się do spadku bezrobocia, ale poprzez wysokie obciążenia podatkowe, mniejszą konkurencyjność i biurokrację powoduje jego wzrost. Bezrobocie w Unii utrzymuje się na poziomie kilkunastu procent, podczas gdy w USA, w ostatnich latach powstało więcej nowych miejsc pracy niż jest bezrobotnych w UE.

Zwalczanie bezrobocia:

Zwalczanie bezrobocia musi być oparte na dwóch filarach: na wspieraniu tych, którzy mogą tworzyć miejsca pracy oraz tych, którzy je mogą zapełnić. Podstawą tworzenia efektywnych programów musi być rzetelna wiedza o gospodarce oraz rynku pracy, jak również potrzebach przedsiębiorców i bezrobotnych na określonym obszarze działania. Dlatego systemy zwalczania bezrobocia, powinny oferować, oprócz wiedzy teoretycznej i obiektywnej, aktualnej informacji, dostęp do doświadczenia i praktycznych rozwiązań rzeczywistych problemów. Ponadto powinny one mieć na celu wyrabianie w ludziach odpowiedzialności za siebie oraz współodpowiedzialności za wspólnotę.

Z uwagi na wielką różnorodność potrzeb przedsiębiorców i osób poszukujących pracy organizacja systemu zwalczania bezrobocia powinna mieć charakter sieci integrującej administrację publiczną, organizacje pozarządowe oraz wolontariuszy: osoby fizyczne i prawne, posiadającej i wykorzystującej wspólną infrastrukturę materialną i niematerialną, umiejącą dotrzeć do potrzebujących wsparcia.

Formy walki z bezrobociem

1. Wspieranie przedsiębiorców

Skuteczna, tzn. zapobiegająca likwidacji i wspomagająca tworzenie miejsc pracy pomoc dla przedsiębiorców musi uwzględniać ich rzeczywiste potrzeby - w konkretnym sektorze gospodarki oraz konkretnej lokalizacji. Ponadto sposoby pomocy muszą być dopasowane do natury jej odbiorcy, uwzględniać fakt, iż większość z nich to małe firmy o niewielkich aktywach, zmuszone minimalizować swoje koszty, borykające się z problemami finansowymi, walczące o zachowanie płynności, potrzebujące przede wszystkim doradztwa podatkowego, finansowego i prawnego, w zakresie marketingu i handlu.

Widoczny wpływ na niepowodzenia polskich przedsiębiorstw ma brak wiedzy i umiejętności menedżerskich, objawiający się przecenianiem własnych możliwości oraz niedocenianiem znaczenia uczenia się, poznawania otoczenia, zmian i długookresowej perspektywy.

Zgodnie z dokumentem Rządu RP, określającym formy jego pomocy dla małych i średnich przedsiębiorstw (MSP), głównym celem jego polityki wobec MSP do 2002 r. było kształtowanie warunków dla tworzenia i pełnego wykorzystania potencjału rozwojowego tych przedsiębiorstw.

Do podstawowych form pomocy MSP należą: usługi doradcze (bezpłatne i odpłatne), refundacje kosztów szkoleń oraz konferencje informacyjne. Wyniki niektórych badań pokazują jednakże, że tylko część przedsiębiorców (mniej niż 30%) jest zdania, iż potrzebuje łatwo dostępnego doradztwa w takich zagadnieniach jak: kredyty, przygotowywanie planów biznesu, zarządzanie, organizacja i marketing.

Główną troską przedsiębiorstw jest przetrwanie w zmieniających się warunkach. Wzrasta ciągle konkurencja. W sytuacji zwolnionego rozwoju gospodarczego kraju, wzrostu kosztu usług publicznych, wzrastającego bezrobocia i spadku siły nabywczej ludzi, firmy konkurują przede wszystkim obniżaniem cen, co prowadzi do pogarszania ich płynności finansowej i ograniczenia potencjału rozwojowego.

Problemem jest niedostateczna podaż kapitału inwestycyjnego oraz obrotowego dla podmiotów gospodarczych w ich początkowych fazach rozwoju. Kiedy nie mają żadnej historii i wiarygodności kredytowej, na dogodnych dla nich warunkach (koszt kapitału, okres kredytowania, zabezpieczenia pożyczek i wielkość kapitału). Jedną z najczęściej wymienianych barier w działalności przedsiębiorcy jest brak tanich kredytów i systemu poręczeń bankowych.

Dlatego podstawowym zadaniem jest stwarzanie warunków do obniżania kosztów działania przedsiębiorstw, zwłaszcza zaraz po ich powstaniu. Małe firmy potrzebują pomieszczeń wyposażonych w infrastrukturę niezbędną do ich funkcjonowania, dostępnych po umiarkowanych cenach, jak również taniego kapitału.

Zdolność firm do przetrwania na rynku można zwiększyć m.in. poprzez powiększenie umiejętności przedsiębiorców zarządzania finansami, wykorzystywania efektu skali oraz efektu zakresu w dziedzinie zaopatrzenia i sprzedaży dzięki współpracy firm i unikaniu niepotrzebnej, niszczącej je konkurencji. W działalności gospodarczej jest miejsce na współpracę i konkurencję.

Firmy potrzebują pracowników o odpowiednich kwalifikacjach i umiejętnościach, zdolnych do tworzenia wartości dodanej na zmiennym rynku, zarówno w okresach koniunktury, jak i recesji, oraz źródeł taniego kapitału obrotowego i finansowego.

Przedsiębiorstwom potrzebne są niekonwencjonalne, skuteczne rozwiązania ich problemów. Potrzebne są twórcze pomysły działań. Wartość takich pomysłów winna być mierzona liczbą miejsc pracy, uratowanych od zagłady i utworzonych.

2. Wspieranie bezrobotnych

Jak pokazuje doświadczenie, związane np. z realizacją programów pożyczek dla zwalnianych pracowników górnictwa i hutnictwa, tylko bardzo niewielki odsetek pracowników wykazuje zainteresowanie prowadzeniem działalności gospodarczej na własny rachunek. Większość tracących miejsce pracy poszukuje zatrudnienia w charakterze pracowników najemnych.

Nie da się siłą zrobić przedsiębiorców z zawodowych pracowników najemnych. Dlatego główny wysiłek winien być skierowany na wszechstronną pomoc bezrobotnym w aktywnym przetrwaniu okresu pozostawania bez pracy oraz w znalezieniu pracy.

Zakres działań urzędów pracy obejmuje obok biernych form pomocy bezrobotnym, takich jak wypłaty zasiłków, informacja o poszukiwanych pracownikach (oferowanych miejscach pracy), również aktywne formy wsparcia poszukujących pracy. Jednakże, z uwagi na brak pieniędzy, rola urzędów ogranicza się obecnie do biernego przekaźnika pieniędzy i ofert pracy.

Poszukującym pracy potrzebna jest, obok informacji o lokalnych miejscach pracy, łatwo dostępna, aktualna, rzetelna i pełna informacja o rynku pracy, tj. popycie oraz podaży miejsc pracy, bieżącym i prognozowanym zapotrzebowaniu na kwalifikacje i umiejętności w bliskim i dalszym otoczeniu, o możliwościach zdobycia pożądanych kwalifikacji i umiejętności, o formach i źródłach pomocy finansowej temu służącej, jak również wiedza o źródła potrzebnej informacji.

Porównując sytuację bezrobotnych z sytuacją przedsiębiorców należy zauważyć, iż bezrobotni nie są zorganizowani i nie mają własnej reprezentacji na forum publicznym. Ich interesy wobec władz państwowych są reprezentowane przez administrację publiczną i jej agendy.

Bezrobotnym potrzebne jest poczucie, że nie są sami, że ich bezrobocie ma nie tylko wymiar prywatny, ale i publiczny, jak też świadomość, że dzięki swojej aktywności w sferze publicznej, w tym na rzecz przeciwdziałania bezrobociu, mogą zwiększyć swoją szansę na sukces. Osiągnięciu tego celu sprzyjają organizacje, w których bezrobotni byliby stroną aktywną, inicjatorami i twórcami działań, a nie tylko ich adresatami, odbiorcami biernie czekającymi na ofertę innych.

Aktywne sposoby zwalczania bezrobocia:

Aktywne poszukiwanie pracy

Poszukiwanie pracy jest jednym z ważniejszych kroków podejmowanych przez każdego człowieka. Aby osiągnąć pożądany efekt (sukces) należy się odpowiednio do tego przygotować.

Zanim zajmiemy się poszukiwaniami ofert na rynku, warto zastanowić się nad swoja przyszłą karierą zawodową i rozważyć potencjalne możliwości znalezienia zatrudnienia. Zwiększa to prawdopodobieństwo znalezienia satysfakcjonującej nas pracy. Możemy też skorzystać z porady doradcy zawodowego.

Czyli przede wszystkim należy:

1. zastanowić się na swoją przyszłą karierą zawodową

2. scharakteryzować pożądanego pracodawcę i profil stanowiska pracy, który odpowiada

naszym oczekiwaniom, umiejętnościom oraz kwalifikacjom

3. dokonać oceny swojej osoby i swoich umiejętności

4. przygotować odpowiednie dokumenty (cv, list motywacyjny)

5. przejrzeć najbardziej interesujące nas oferty

Sposobów poszukiwania pracy jest wiele. Służą nam do tego:

1. ogłoszenia w mediach

2. urzędy pracy

3. doradztwa personalne

4. serwisy ogłoszeniowe w internecie

5. bezpośrednie zgłoszenia do firm

OGŁOSZENIA W MEDIACH

Można korzystać z ogłoszeń zamieszczanych przez firmy poszukujące pracowników z całego kraju ukazujące się w prasie codziennej (np. Gazeta Wyborcza, Rzeczpospolita ), tygodnikach i magazynach branżowych, gazetach telewizyjnych i na antenach wybranych stacji radiowych. Odpowiadając na wybrany anons trzeba dobrze zanalizować potencjale potrzeby pracodawcy i uwypuklić odpowiadające im nasze umiejętności i doświadczenia w składanych dokumentach. Najlepiej jest aby minimum 70% oczekiwań pracodawcy pokrywało się z naszymi kwalifikacjami. Należy potwierdzić doręczenie aplikacji odpowiedzialnej za rekrutację osobie, później zaś interesować jej dalszymi losami. Można również samemu zamieszczać ogłoszenia w rubrykach "szukam pracy" we wyżej wymienionych mediach.

URZĘDY PRACY

Tu do wyboru mamy rejonowe i wojewódzkie urzędy. Dostępne są one dla każdego bezrobotnego i zlokalizowane są w większych miastach i powiatach. Dla absolwentów rejestrujących się w takich urzędach organizowane są warsztaty prowadzone przez psychologów, które uczą jak pisać CV, list motywacyjny, jak się przygotować i zachować na rozmowie kwalifikacyjnej, prowadzone są testy psychologiczne. Również absolwenci mają szansę ubiegać się o kursy doszkalające organizowane i finansowane przez urzędy pracy.

W urzędach prowadzone są również kluby pracy dla wszystkich zarejestrowanych bezrobotnych. Zajęcia w klubach pracy mają na celu pomoc w znalezieniu się na rynku pracy i są prowadzone przez doradców zawodowych. Kluby pracy przygotowują do rozmów z pracodawcą poprzez naukę autoprezentacji, pisania dokumentów, składania ofert, sposobów szukania pracy.

Zdecydowanie więcej jest prywatnych biur pośrednictwa pracy które zlokalizowane są głównie w centrach dużych miast i osiedli. Z reguły biura takie prowadzą pośrednictwo w zakresie prac czasowych, ale posiadają również propozycje prac etatowych. Po zgłoszeniu swojej kandydatury do takiego biura, automatycznie jest ona umieszczana w jego bazie danych, a nam przedstawiane są propozycje pracy od firm odpowiadające naszym kwalifikacjom.

DORADZTWA PERSONALNE

Ich klientami są głównie firmy dla których poszukują pracowników, a nie osoby prywatne. Rozmowy kwalifikacyjne odbywają się początkowo z konsultantem w siedzibie firmy doradczej i mają na celu dokonanie selekcji i wstępnej rekrutacji. Biura takie zajmują się rekrutacją na wszystkie stanowiska lub ukierunkowane są na konkretną branżę np. biurową, finansowo - księgową lub informatyczną.

Zgłaszając się do takiej firmy mamy do wyboru kilka propozycji pracy zarówno od firm małych, średnich jak i od renomowanych różnego profilu i branży. Rozmowy kwalifikacyjne przeprowadzane są przez konsultantów którzy, udzielają praktycznych porad dotyczących sposobu napisania dobrego cv, sytuacji na rynku pracy, przygotowania do rozmowy kwalifikacyjnej z potencjalnym pracodawcą itp. Mogą zaprosić do napisania testu psychologicznego. Wspólnie z kandydatem analizują jego predyspozycje zawodowe i możliwości skorzystania z ofert pracy.

Usługi takie korzystne są zarówno dla pracodawcy jak i osoby poszukującej pracy. Ci pierwsi oszczędzając czas (który poświęciliby na telefony, analizę otrzymanych aplikacji, spotkania ze wszystkimi kandydatami itd.) zyskują fachową pomoc w znalezieniu odpowiedniego pracownika. Natomiast kandydaci składając swoje dokumenty do bazy danych firmy doradczej zyskują dostęp do większej ilości ofert pracy i poradę doświadczonych konsultantów (jeżeli jej potrzebują :)

SERWISY OGŁOSZENIOWE W INTERNECIE

Udostępniają ogłoszenia pracodawców poszukujący pracowników z całego kraju (niektóre z zagranicy np. jobpilot.pl). Istnieją także możliwości zamieszczenia ogłoszeń na własną rękę (w rubryce szukam pracy np. onet.pl). Jest to o tyle wygodne, że podczas poszukiwania pracy lub pracownika możemy dokładnie wybrać interesującą nas branżę, stanowisko i charakter pracy oraz preferowane miejsce pracy (miejscowość, województwo). Szczegółowe określenie wymagań zdecydowanie ułatwia i przyspiesza poszukiwania. Większość serwisów z ofertami pracy to strony komercyjne a zmieszczone tam płatne ogłoszenia są regularnie aktualizowane.

BEZPOŚREDNIE ZGŁOSZENIA DO FIRM

Jest również możliwość wysyłania swoich dokumentów (CV, listu motywacyjnego) pocztą bezpośrednio do firm i instytucji, które aktualnie nie prowadzą naboru. Przesyłkę należy zaadresować na dział personalny firmy lub kierownika takiego działu (gdy posiadamy jego dane personalne), a list motywacyjny lub pismo przewodnie powinno wyjaśniać motyw przesłania aplikacji (należy zamieścić kilka zdań o możliwościach rozwoju zawodowego w firmie do której przesyłamy dokumenty, o odpowiadającym nam profilu firmy i naszym kwalifikacjom itp.). W przypadku późniejszego pojawienia się w firmie potrzeb kadrowych, aplikacje takie brane są pod uwagę jako pierwsze.

Przesyłając swoją aplikację należy zawsze potwierdzić czy otrzymała ją osoba zainteresowana (czy jest czytelna itp.) Dobrze jest później skontaktować się z firmą aby dowiedzieć się o losach swoich dokumentów, przewidywanych terminach spotkań z kandydatami. Firma, posiadając dużo ofert, może którąś z nich pominąć lub czasami niechcący zawieruszyć. Lepiej jest wiec samemu zadbać o zainteresowanie ze strony potencjalnego pracodawcy.

Rynek pracy stanowi bardzo ważny element każdej gospodarki narodowej bowiem zatrudnienie jest czynnikiem przyczyniający się do wzrostu gospodarczego.

Wykorzystując teraz te wiadomości warto podkreślić, że niewykorzystane zasoby siły roboczej nie dość, że nie pomnażają produktu krajowego, to prowadzą do spadku zagregowanego popytu, obniżania stopy konsumpcji społeczeństwa, a nawet do pewnych zachowań patologicznych.

Analiza zagadnień związanych ze zjawiskiem bezrobocia może spełniać zatem nie tylko ważną funkcję dydaktyczną, ale i wychowawczą.

Podkreślenia wymaga płynny charakter zasobów siły roboczej, wynikający zarówno ze zmieniających się relacji między liczbą ludności w wieku produkcyjnym oraz liczbą osób biernych zawodowo, jak też z relacji między strumieniem zatrudniających i bezrobotnych oraz biernych zawodowo.

Należy przy tym podkreślić, że zasoby siły roboczej zmieniają się nie tylko w wyniku aktywizacji biernych zawodowo, ale sukcesywnie każdego roku na rynek pracy wchodzi po raz pierwszy grupa absolwentów szkół ponad podstawowych i wyższych. W ten sposób także pewna liczba osób może zwiększyć liczbę bezrobotnych.

Na wzrost bezrobocia mogą również wpłynąć decyzje pewnej grupy biernych zawodowo, którzy nagle zaczynają szukać pracy i nie mogą jej znaleźć Zawsze też w grupie dotychczas zatrudnionych znajduje się pewna liczba osób, która z różnych przyczyn traci aktualne miejsce pracy i zwiększa grono bezrobotnych.

Reasumując:

jeżeli strumienie zwiększające zasoby bezrobocia nie zostaną zrekompensowane przez strumienie zmniejszające to zjawisko, to globalne rozmiary bezrobocia wzrosną;

jeżeli w tym samym czasie zasoby siły roboczej nie zwiększą się lub zwiększą się w mniejszym stopniu niż wielkość bezrobocia, to stopa bezrobocia będzie wykazywać tendencję wzrastającą, co oznacza, że będzie również wzrastać stopień niewykorzystania potencjalnych zasobów siły roboczej.

W analizie stopy bezrobocia warto podkreślić, że jeżeli naturalna stopa bezrobocia nie przekracza 6%, to nie powoduje ona większych komplikacji w funkcjonowaniu gospodarki narodowej, a nawet traktuje się ją w pewnym stopniu jako stymulującą aktywność zawodową i mobilizującą do poszanowania pracy. Jednak gdy stopa bezrobocia przewyższa stopę naturalną, to w gospodarce narodowej zauważa się malejącą tendencję wzrostu gospodarczego. Wyjaśnia to prawo amerykańskiego ekonomisty Artura Okuna, według którego każdemu wzrostowi rzeczywistej stopy bezrobocia o 1% powyżej stopy naturalnej odpowiada spadek PKB o 2,5% i odwrotnie. Z tego też względu często stopę bezrobocia traktuje się jako miernik wzrostu gospodarczego.

Zmiany gospodarcze i polityczne jakie dokonały się w Polsce w latach ‘89 i ‘90 doprowadziły do tego, że Polska dołączyła do grupy krajów o gospodarce rynkowej, co z kolei spowodowało ujawnienie się problemu bezrobocia na szeroką skalę. Trwające przemiany ustroju gospodarczego wywołały wiele procesów społecznych mających różnorodny wpływ na polski rynek pracy. Jednym ze zjawisk o negatywnych skutkach stało się bezrobocie. Jest ono definiowane w różnorodny sposób, ale podstawą każdej definicji jest założenie, że zjawisko to charakteryzuje się pewną liczbą osób bez pracy. Jak podaje słownik terminów ekonomiczno prawnych bezrobocie, to zjawisko, które polega na tym, że pewna liczba pracowników zdolnych do pracy oraz gotowych do jej podjęcia nie znajduje zatrudnienia [1]. Jest to wynik braku równowagi pomiędzy podażą pracy a popytem na pracę. Ponadto, w literaturze naukowej wyróżnia się następujące rodzaje bezrobocia:

- bezrobocie strukturalne – mówimy o nim wtedy gdy występuje niedopasowanie struktury podaży pracy i popytu na pracę ze względu na posiadane kwalifikacje, wykształcenie, zawód czy miejsce zamieszkania. Wynika ono z niedopasowania kwalifikacji pracowników do nowej technologii i braku kompetencji, trudności w dostosowaniu się do zmian systemu produkcyjnego. Ten rodzaj bezrobocia może mięć charakter dosyć trwały, ponieważ jego likwidacja wymaga zazwyczaj zmiany zawodu, kwalifikacji czy tez miejsca zamieszkania.

- bezrobocie frykcyjne – związane z naturalną płynnością siły roboczej, możliwą dzięki pełnej swobodzie zmiany miejsca pracy i wyboru stanowiska pracy. W dynamicznie rozwijającej się gospodarce często pojawiają się niedopasowania między wolnymi miejscami pracy, napływem i odpływem siły roboczej z rynku pracy oraz zmianie miejsc pracy przez pracowników. Rezultatem tych procesów jest to, że występuje pewna liczba wolnych miejsc pracy i osób bezrobotnych. Jest to spowodowane niedostatecznie szybkim przepływem informacji między pracodawcami a pracownikami, zatem musi upłynąć czas zanim bezrobotni znajdą czekające na nich miejsca pracy. Decyzje o zwolnieniu z pracy w celu znalezienia innego zajęcia podejmują sami pracownicy, a czas poszukiwania nowej pracy jest stosunkowo krótki bowiem wynosi mniej niż 3 miesiące.

- bezrobocie długookresowe – dotyczy osób. które pozostają bez pracy od 6 do 12 miesięcy. Może przekształcić się w bezrobocie długotrwałe, bowiem czym dłuższa przerwa w pracy, tym maleją szanse na ponowne jej uzyskanie. Rosnące wymagania pracodawców, zmiany technik i organizacji pracy, konieczność uzupełniania kwalifikacji lub w ogóle zmiany zawodu nie sprzyjają skracaniu okresu pozostawania bez pracy. Dłuższe pozostawanie bez pracy powoduje, że ewentualni kandydaci stają się, ze względu na dezaktualizację swoich wiadomości i doświadczeń, mało interesujący dla pracodawców.

- bezrobocie długotrwałe (chroniczne) – trwa znacznie dłużej niż 12 miesięcy. Spowodowane jest podobnymi przyczynami co bezrobocie długookresowe.

- bezrobocie ukryte – rozumiane jako bezrobocie wśród zatrudnionych. Dotyczy ludzi nie ujętych w statystykach bezrobocia, ponieważ nie rejestrują się w urzędach pracy. Osoby te posiadają dochód, ale nie mają zawartego stosunku ubezpieczeniowego.

Trafną z punktu socjologicznego definicję bezrobocia podał Mieczysław Kabaj. [2] Autor określa bezrobocie jako przesunięcie zasobów pracy ze sfery pracy do sfery bierności zawodowej, w której nie uczestniczy się w procesach pracy. Bierze się udział natomiast w podziale produktu wytworzonego przez innych pracowników.

Osoby bezrobotne to osoby nie pobierające nauki w szkole dziennej, zdrowe i gotowe do podjęcia pracy w danym zawodzie, ale z powodu braku zatrudnienia zarejestrowane w powiatowym urzędzie pracy właściwym dla miejsca zameldowania. Należy pamiętać, ze osoby te powinny także oprócz powyższych, spełniać warunek ukończenia osiemnastu lat oraz warunek pozostawania w wieku aktywności zawodowej.

Podane wyjaśnienie „bezrobotni” zasięgnięto z ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobocia z późn. zm. [3] Obecnie w ustawie nastąpiły znaczne zmiany dotyczące również tego pojęcia jednak ze względu na okres, który brany jest pod uwagę (patrz tytuł) nie zostały one uwzględnione. [4]

Kwestia społeczna bezrobocia

Rynek pracy to miejsce zetknięcia się podaży i popytu na pracę, a jego podstawowa funkcja polega na dążeniu do równoważenia tych elementów.

Bezrobocie – większa lub mniejsza liczba osób zdolnych do pracy i jej poszukujących nie znajduje zatrudnienia. O tym, że bezrobocie stało się kwestią społeczną świadczyła dynamika, skala i struktura tego zjawiska, jak i jego negatywne konsekwencje odczuwane coraz silniej.

Brak pracy jest czynnikiem, który mam wpływ na zaspokajanie ważnych potrzeb społecznych w różnych sferach życia. Prowadzi też do narastania kwestii społecznych jak: kwestia ubóstwa, edukacyjna, zdrowotna itd.

Bezrobocie jako kwestia społeczna – dotyczy dużych grup społecznych, jest odbierana przez tę grupę jako nieprawidłowe, zakłóca jej prawidłowy rozwój, wywołuje społeczny niepokój, jest źródłem napięć społecznych. Nie może być w pełni rozwiązane w ramach grupy przy wykorzystaniu dostępnych jej metod i możliwości, może być rozwiązane tylko drogą podjęcia szerokich działań przez państwo.

Charakterystyka bezrobocia w Polsce:

- wysoki odsetek młodzieży wśród bezrobotnych (1/3)

- wysoki odsetek długotrwale bezrobotnych

- duża skala zróżnicowania regionalnego

- bardzo duży odsetek osób pozbawionych prawa do zasiłku

- znaczny odsetek osób pochodzących ze wsi

Problemem związanym z bezrobociem jest kwestia niedostosowania poziomu i struktury kwalifikacji zasobów pracy do potrzeb rynku pracy (bezrobocie strukturalne).

Walka z bezrobociem – jest możliwa przez kompleksowe działania w sferze ekonomicznej mające na celu wzrost gospodarczy i tworzenie nowych, trwałych miejsc pracy. Zadania polityki społecznej w sferze walki z bezrobociem koncentrują się wokół:

a) problem ochrony pracowników przed utratą zatrudnienia m. in. przez ochronę prawną, przed zwolnieniami indywidualnymi i grupowymi

b) ochronę egzystencji jednostki i rodziny dotkniętej brakiem pracy

c) kreowanie zatrudnienia i pomoc w znalezieniu pracy.

Aktywne instrumenty polityki rynku pracy – wspierają politykę gospodarczą w obszarze rynku pracy przy bezrobociu koniunkturalnym; skłaniają do pobudzenia aktywizacji zawodowej; prace interwencyjne i roboty publiczne nie są stałą pracą.

Aktywne instrumenty polityki rynku pracy: pośrednictwo pracy, poradnictwo zawodowe, szkolenie i przekwalifikowanie zawodowe, prace interwencyjne, roboty publiczne, pożyczki dla bezrobotnych lub dla pracodawców, dopłaty dla pracodawców zatrudniających bezrobotnych.

Pasywne instrumenty polityki rynku pracy – nie zachęcają bezrobotnych do poszukiwania pracy; łączą się z tym funkcje: rekompensaty za brak pracy i motywacyjna za poszukiwanie pracy. Niestety, obie te funkcje wykluczają się wzajemnie.

Pasywne instrumenty polityki rynku pracy: zasiłki dla bezrobotnych, świadczenia socjalne, wcześniejsze emerytury.

Przyczyny bezrobocia w Polsce

Lata 1990-1991 – ujawnianie się kryzysu gospodarczego, wzrost bezrobocia (pojawiło się). Wcześniej nie występowało pojęcie rynku pracy. Kryzys – skutek przekształceń ustroju społeczno-gospodarczego. Bezrobocie narastało, a wraz z nim degradacja. Przyczyną (bezrobocia) był też spadek popytu konsumpcyjnego w wyniku urynkowienia cen.

Plan Balcerowicza – obniżenie dochodów realnych ludności – przyśpieszył występowanie i rozwój bezrobocia.

Załamanie się inwestycji – kolejna przyczyna.

Załamanie eksportu – głównie powiązań eksportowych z Radą Wzajemnej Pomocy Gospodarczej RWPG.

Polityka fiskalna programu związanego z planem Blacerowicza – walka z inflacją prowadzona zbyt radykalnie. Polegało to na:

- zaostrzeniu rygorów kredytowych wobec przedsiębiorstw;

- urealnienie (urynkowienie) cen nośników energii;

- ograniczaniu wzrostu płac (tzw. popiwek), przez to ograniczenie siły nabywczej ludności;

- wzrost cen towarów, wyrobów i usług;

- spadek popytu konsumpcyjnego (spadek poziomu życia).

Likwidacja bezrobocia ukrytego do roku 1990. Rynek pracy poszukiwał pracowników. Następną przyczyną bezrobocia był niedorozwój gospodarczy niektórych z regionów kraju lub też likwidacja jedynego zakładu pracy w danej części kraju.

Restrukturyzacja gospodarki – zmiany w strukturze zatrudnienia zarówno w przemyśle, jak i w branży własnościowej.

Sektory zatrudnienia.

I sektor – rolnictwo i leśnictwo – 25% zatrudnienia

II sektor – przemysł i budownictwo – 35% zatrudnienia

III sektor – usługi, banki, ubezpieczenia – 40% zatrudnienia

Zmiany zatrudnienia w sektorze II i III następują wraz z popytem na pracę np. sezonową.

Rodzaje bezrobocia:

Bezrobocie frykcyjne – krótkotrwałe (do 3 m-cy), nie dolegliwe;

Bezrobocie strukturalne – niedostosowanie pod względem kwalifikacji;

Bezrobocie koniunkturalne – kryzys gospodarczy, zbyt mały popyt na dobra, usługi, spadek

zatrudnienia;

Bezrobocie technologiczne – powstaje przez uprzemysłowienie, rozwój technologii,

informatyki;

Bezrobocie jawne – zarejestrowane (da się określić);

Bezrobocie ukryte – głównie na wsi (nadmiar rąk do pracy, dawniej – przerost administracji);

Bezrobocie sezonowe – uzależnione od pór roku (np. budownictwo);

Bezrobocie krótkookresowe – do 3 m-cy bez zatrudnienia;

Bezrobocie średniookresowe – od 3 do 12 m-cy bez zatrudnienia;

Bezrobocie długookresowe – powyżej 12 m-cy bez zatrudnienia.

Skutki społeczne bezrobocia ujawniają się średnio po 18 miesiącach pozostawania bez pracy.

Cele makroekonomii:

Oceniając efekty działalności gospodarczej poszczególnych narodów często napotykamy takie oto pojęcia : produkt narodowy brutto (PNB ) , zatrudnienie , inflacja , bilans płatniczy . To one stanowią główne zadania czyli cele makroekonomicznej analizy i polityki .

Z punktu widzenia efektywnej działalności makroekonomicznej zostały wyodrębnione cztery główne cele ; obejmują one strefę :

· produkcji

· zatrudnienia

· cen

· stosunków gospodarczych z zagranicą .

Produkcja

Jej celem jest wysokie tempo rozwoju gospodarczego .

Współcześnie podstawowym miernikiem sukcesu gospodarczego kraju jest zdolność do generowania wysokiego poziomu i szybkiego wzrostu produkcji dóbr i usług ekonomicznych . Wiele jest miar poziomu wielkości produkcji , najpełniejszą jest jednak produkt narodowy brutto . PNB to miernik wartości rynkowej wszystkich wytworzonych w ciągu roku dóbr i usług , czyli miernik całkowitego dochodu gospodarki narodowej .

PNB można wyrażać albo w cenach bieżących , co daje nam PNB nominalny , albo z poprawką ze względu na inflację , a to daje PNB realny . Przyrosty realnego PNB określa się mianem wzrostu gospodarczego . Zmiany PNB realnego są najlepszą i najbardziej dostępną miarą poziomu i wzrostu produkcji .

Zatrudnienie i bezrobocie

Celem jest utrzymanie wysokiego poziomu zatrudnienia i niskiego bezrobocia .

Ludziom zależy na możliwości łatwego znalezienia dobrej pracy za wysokie wynagrodzenie . Okresy braku zatrudnienia wiążą się z poważnymi trudnościami finansowymi dla rodzin , ale w ślad za nimi idą wysokie koszty psychologiczne , społeczne i publiczne . Niestety zapewnienie dobrych miejsc pracy wszystkim bezrobotnym , staje się coraz trudniejsze do zrealizowania . Wynika z tego , że nadal utrzymuje się wysoki stopień bezrobocia .

Bezrobocie jest to liczba osób zarejestrowanych jako poszukujący pracy i jednocześnie nie zatrudnionych .

Stopa bezrobocia to odsetek siły roboczej pozostającej bez pracy . Siła robocza jest to liczba ludzi pracujących lub poszukujących pracy .

Ceny i inflacja

Główny cel to utrzymanie stabilności cen przy zachowaniu swobodnej gry sił rynkowych .

Stabilność cen oznacza , że ani wzrost , ani spadek cen nie są zbyt szybkie ; że stopa inflacji (mierzona stopą zmiany cen z okresu na okres ) jest bliska zeru . Pragnienie zachowania „wolności rynków” ma swoje podstawy w powszechnym w USA przekonaniu politycznym , że zarówno ceny , jak i płace mają się kształtować na zdecentralizowanych rynkach prywatnych i być raczej efektem przetargów niż decyzji rządu . Upodobanie do takiej formy organizacji opiera się na poglądzie ekonomicznym głoszącym , że wyznaczanie cen przez wolne rynki jest efektywniejszym sposobem organizowania produkcji , gwarantującym uwrażliwienie rynku na preferencje ludności .

Zagraniczna polityka gospodarcza .

Szczególnym zadaniem jest dążenie do równowagi importu i eksportu oraz stabilności kursu walutowego .

Wszystkie gospodarki narodowe są otwarte : importują i eksportują dobra i usługi ; zapożyczają się za granicą lub też udzielają zagranicznych pożyczek ; naśladują cudzoziemskie wynalazki lub sprzedają obcym kulturom własne pomysły .

W normalnych okresach nasz eksport i import pozostają mniej więcej w równowadze , zaś eksport netto (różnica między pieniężną wartością eksportu i importu ) jest tylko ułamkiem naszego produktu narodowego brutto . Od czasu do czasu bilans handlowy podlega wstrząsom . Cykle gospodarcze występujące w kraju lub za granicą , gwałtowne zniżki lub zwyżki ceny ropy naftowej , większe zmiany stóp procentowych , embargo – wszystkie te zjawiska mogą powodować szybsze i większe zmiany w eksporcie netto . W takich przypadkach kurs waluty danego kraju może gwałtownie spadać lub rosnąć .

Podsumowanie

W gospodarce rynkowej efekty makroekonomiczne ocenia się pod kątem widzenia realizacji czterech grup zadań

Wysoki i rosnący poziom produktu realnego .

Wysokie zatrudnienie i niskie bezrobocie , zapewnienie dobrej i wysoko płatnej pracy wszystkim , którzy chcą pracować .

Ustabilizowany albo rosnący w łagodnym tempie poziom cen , jednakowo przy cenach i płacach wyznaczanych działaniem wolnych rynków .

Stosunki gospodarcze z zagranicą charakteryzujące się stabilnością kursu waluty , zbilansowaniem eksportu i importu .

Niewielu tylko narodom udało się osiągnąć te cele , kraje najbardziej rozwinięte ciągle jednak szukają środków , które by umożliwiły ich pełniejsze osiągnięcie .

Powyżej omówiliśmy główne cele polityki makroekonomicznej we współczesnej gospodarce rynkowej . Są one wprowadzane w sposób formalny do ustawodawstwa państwowego . Często poruszane są przez przywódców politycznych oraz znajdujemy je w deklaracjach zgromadzeń obywatelskich . Realizacja tych celów prowadzi do wysokiej i rosnącej stopy życiowej .

Narzędzia makroekonomii

Za pomocą poniższych narzędzi makroekonomii wpływamy na realizację celów polityki makroekonomicznej .

Narzędzie polityki to pewna zmienna ekonomiczna , pozostająca pod bezpośrednią kontrolą rządu ; zmieniając narzędzia polityki , oddziałujemy na jeden lub więcej celów makroekonomicznych .

Do głównych narzędzi makroekonomii zaliczamy :

- polityka fiskalna

-polityka monetarna

- polityka dochodowa

- stosunki międzynarodowe.

Polityka fiskalna

Dąży ona do stabilizacji gospodarki . Dotyczy wydatków rządowych (wydatki na określone dobra i usługi ) oraz opodatkowania .

Wydatki rządowe są narzędziem , za którego pomocą rząd wyznacza relatywną wielkość sektora publicznego i prywatnego , określa , jaka część naszego PNB ma być przedmiotem konsumpcji publicznej (zbiorowej ) , nie zaś prywatnej .

Drugą częścią polityki fiskalnej jest opodatkowanie odgrywające w makroekonomii dwie kluczowe role . Po pierwsze , obniża dochody indywidualne , ponieważ wyższe podatki powodują , że gospodarstwo domowe ma mniej pieniędzy na wydatki konsumpcyjne , a to prowadzi do zmniejszenia globalnego popytu i faktycznej wielkości PNB .

Oprócz tego podatki mogą oddziaływać na poziom potencjalnego produktu np. obniżenie podatku od dochodów z nowych inwestycji przedsiębiorstw . Celem tego może być zwiększenie wydatków na inwestycje w maszyny i tworzenie nowych fabryk . Z chwilą , gdy do krajowych zasobów kapitału dochodzą nowe inwestycje , wzrasta wydajność siły roboczej i potencjalnego PNB .

Podsumowując , polityka fiskalna oddziałuje na wydatki , wywiera wpływ na PNB i inflację w krótkim okresie .

Dużą rolę w polityce fiskalnej odgrywa deficyt budżetowy państwa , który jest nadwyżką wydatków państwa nad jego dochodami . Państwo finansuje zwykle swój deficyt , zapożyczając się u społeczeństwa poprzez sprzedaż obligacji , które zawierają zobowiązanie do zapłacenia w przyszłości określonej kwoty odsetek .

Polityka monetarna {pieniężna }.

Najistotniejszą cechą pieniądza jest to , że jest on powszechnie akceptowany jako środek płatniczy albo jako środek wymiany .

Polityka pieniężna jest następnym ważnym narzędziem makroekonomii . Tego typu politykę prowadzi bank centralny sterując podażą pieniądza , która jest całkowitą wartością znajdujących się w obiegu zasobów pieniądza , występującego w roli środka wymiany . Jej zmiany wywołują ruch stóp procentowych w dół lub w górę , co ma wpływ na wydatki dokonywane na budowle , maszyny i urządzenia , a więc pośrednio na poziom bezrobocia . Polityka ta ma wpływ na faktyczny i potencjalny PNB .

Polityka dochodowa .

Ściślej jest określana mianem polityki płac i cen . Z chwilą , gdy istotnym celem politycznym stało się opanowanie inflacji , rządy zaczęły poszukiwać sposobu zapewnienia stabilności cen . Tradycyjna metoda spowolnienia inflacji polegała na okiełznaniu wzrostu podaży pieniądza i wydatków rządowych . Posunięcia takie obniżają realny PNB , zwiększają bezrobocie i przyhamowują inflację cen i płac. Jednakże z makroekonomicznych analiz wynika , że powyższa strategia jest bardzo kosztowna. Formą mniej kosztowną , jak również mniej skuteczną mogą być agitacje rządowych propagandystów , ,w celu przekonania związków zawodowych i wielkich firm , aby zachowywały umiar w umowach o płace .

Polityka dochodowa jest najbardziej kontrowersyjnym narzędziem makroekonomicznym . Wielu ekonomistów twierdzi , że jest bezużyteczna , a nawet gorzej , że zakłóca działanie wolnego rynku . Jeszcze inni twierdzą , że jej działanie jest niedoskonałe , ale i tak jest czymś lepszym niż rozwiązania alternatywne ; sama powoduje mniej marnotrawstwa niż jej alternatywa czyli wysokie bezrobocie . Jednak sporu tego nie udało się rozstrzygnąć .

Stosunki międzynarodowe .

Ostatni zestaw narzędzi wiąże się z zagraniczną polityką gospodarczą państwa . Jej działania polegają na interweniowaniu w kursy walutowe , nakładaniu ograniczeń na obroty w handlu zagranicznym oraz stosowanie ceł . Polityka ta dąży do utrzymania równowagi na rynkach walutowych i unikania rozpiętości między eksportem a importem .

Podsumowanie :

Każdy kraj posiada szeroki wachlarz instrumentów polityki gospodarczej , które można stosować w celu realizacji swoich zadań makroekonomicznych .

Najważniejszymi są :

Polityka fiskalna , dotycząca wydatków rządowych i opodatkowania . Wydatki rządowe oddziałują na relatywną wielkość konsumpcji zbiorowej i prywatnej . Podatki ściągają część dochodów i obniżają wydatki prywatne , mogą jednak również wpływać na inwestycje i produkt potencjalny . Polityka fiskalna oddziałuje na globalne wydatki i w ten sposób wywiera wpływ na faktyczny realny PNB , i na inflację , przynajmniej w krótkim okresie .

Polityka monetarna , którą prowadzi bank centralny , określa podaż pieniądza . Zmiana podaży wywołuje ruch stóp procentowych w dół lub w górę i wywiera wpływ na wydatki dokonywane na np. maszyny lub budynki . Polityka monetarna wywiera istotny wpływ zarówno na PNB faktyczny , jak i potencjalny .

Polityka dochodowa wyraża podejmowane przez rząd wysiłki , których celem jest hamowanie inflacji przez bezpośrednie oddziaływanie na ruch płac i cen .

Polityka stosunków gospodarczych z zagranicą to interweniowanie w kursy walutowe , polityka handlowa , a nawet i polityka pieniężna oraz fiskalna . Dąży ona do utrzymania równowagi na rynkach walutowych i do unikania nadmiernej rozpiętości między importem a eksportem .

Narzędzia polityki makroekonomicznej są dzwignią i sterami , za pomocą których politycy mogą próbować zmienić tempo i kierunek działalności gospodarczej . Tak więc od sprawności działań naszych polityków zależy poziom rozwoju gospodarczego w naszym kraju .