OZDOBY I SZTUKA

Wczesne style wikińskie	> 850
Borre	840 - 980
Jellinge	870 - 1000
Mammen	960 - 1020
Ringerike	980 - 1090
Urnes	1050 - 1170

wg: A. Meehan, "The Dragon and the Griffin"

Bogactwo i zróżnicowanie stylów zdobniczych przeczą charakteryzowaniu wikingów jako bezmyślnych najeźdźców i są świadectwem nie tylko rozwiniętej kultury duchowej jej twórców, ale i wysokiego kunsztu rzemieślników.

 

Wczesne style wikińskie (przed 850)

Dle tego okresu typowe są motywy zwierzęce, głównie ptaki (np. orzeł). Ich głowy i nogi są nieproporcjonalnie małe w stosunku do reszty ciała, które wije się i przeplata samo ze sobą. Popularne są tu także czworonogie stworzenia - u Celtów jest to pies, w pochodzącej z połowy VIII w. Księdze z Kells - lew, natomiast wikiński czworonóg przypomina z wyglądu gryfa (skrzyżowanie orła i lwa).

Pod koniec tego okresu pojawiają się też "chwytające bestie" (Gripping beasts), z grobowca w miejscowości Broa (Gotlandia). Są czymś pośrednim między zwierzętami a ptakami, z głową wyglądającą jak maska, o skręconym tułowiu i wielkich, jakby małpich kończynach. Ich dalekim kuzynem jest wąż pożerający własny ogon, który to motyw cieszy się niesłabnącą popularnością od antycznej Mezopotamii po czasy dzisiejsze (u Anglo-Sasów wystąpił on po raz pierwszy na początku VII wieku, u Celtów pojawia się dopiero w Księdze z Kells).

 

 

Borre (840 - 980)

To pierwszy styl, jaki można w całości przypisać wikingom. Jego nazwa pochodzi od norweskiej miejscowości Borre, w której odnaleziono charakterystycznie zdobione złote końskie wędzidło. Styl ten rozwija całą listę motywów zdobniczych, którą otwierają smoki i gryfy, poprzez rozmaite zwierzęta, aż po znane już "chwytające bestie".

Charakterystyczne dla Borre są filigranowe, zawijane wzory. Początkowo filigran - czyli drobne granulki metalu, przylutowane do powierzchni - był prawdziwy, robiony z cieniutkiego złotego drutu. W epoce wikingów na popularności zyskał "udawany" filigran: pasek metalu przylutowywano na krawędzi i nacinano z wierzchu ostrzem noża, po czym całość pokrywano cieńką warstwą złota.

 

 
Jellinge (870 - 1000)

Styl ten przejął nazwę od miejscowości Jelling w Danii (Jutlandia) i znalezionego tu w królewskim grobowcu srebrnego pucharu. Zwierzęta mają tu wydłużone i cienkie ciała, skręcone jak warkocz. Tułów jest symetryczny, z wyraźną linią biegnącą na całej długości. Całość wzoru ma postać otwartych zwojów.

 

Mammen (960 - 1020)

Jego nazwa pochodzi od miejscowości Mammen w Danii (Jutlandia), gdzie w grobowcu odnaleziono bogato ornamentowany, żelazny topór inkrustowany srebrem. Styl ten jest rozwinięciem Jellinge - tułowia zwierząt są większe, bardziej proporcjonalne i nie tak wstęgowate, z konturem wyrażanym kropkami (w przypadku kamieni runicznych) lub granulkami (w przypadku rzeźb w kości czy metalu). Pojawiają się też elementy plecionek.

Dobrymi przykładami stylu Mammen są kamień runiczny Thorliefa (Wyspa Man), czy grzywa i ogon lwa na kamieniu runicznym, postawionym w roku 984 przez Haralda Sinozębnego dla uczczenia pamięci rodziców (ten kamień był zresztą pierwszym "właściwym" kamieniem runicznym w Skandynawii).

 

 

Szkatułka z Bambergu (Bamberg Casket) jest osławionym przykładem motywu przejściowego między stylem Mammen a Ringerike. To kasetka na biżuterię, z bogato zdobionym wiekiem i bokami. Na wieku znajdują się cztery panele - twarz i para ptaków. Po obu stronach widnieją zwierzęta i drzewa, lew i wąż po lewej stronie oraz dwa smoki po prawej.

 

 
Ringerike (980 - 1090)

Nazwa stylu wzięła się od okręgu na północ od Oslo, w którym wydobywano czerwony piaskowiec. To styl kamieni runicznych i rzeźbionych przedmiotów z drewna i metalu. Dobrym przykładem będzie kamień runiczny Alskog (Gotlandia) czy lew ze smokiem z kościoła Św. Pawła w Londynie. W Ringerike nadal pobrzmiewają echa poprzedniego stylu, Mammen, ale w przeciwieństwie do Mammen, który był płaski, tutaj pojawia się przestrzeń i perspektywa. Linie są grube i skręcone, a plecionka jest gęsta i zbita - zupełnie jakby artysta za punkt honoru wziął sobie wypełnienie całej wolnej przestrzeni. Mamy tu liczne petle, oplatające zwierzęta z oczami w kształcie migdałów, węże, smoki i lwy (!) o bujnych, splecionych grzywach.

Na początku jednenastego wieku styl ten rozprzestrzenił się na całej Północy i złączył w sobie wszystkie wcześniejsze style germańskie.

 

Urnes (1050 - 1170)

Urnes to ostatni styl wikiński. Przejście na chrześcijaństwo i przyłączenie do europejskiego kręgu kulturowego miało swoje odbicie także w "europeizacji" sztuki. Urnes szerzej znany jest jako "styl mistrzów runicznych" (Runemaster's Style). Jego nazwa pochodzi od XI-wiecznego kościoła klepkowego w Urnes (Norwegia), a najpopularniejszym motywem jest tu czworonogie, wysmukłe zwierzę oplecione przez węża lub też sam wąż z charakterystycznym jednym okiem w kształcie migdału. Styl ten bardzo przypomina późniejszą o osiem wieków secesję pod względem nagromadzenia dlugich, wijących się, miękkich linii. W Urnes wszystkie pnącza, ogony i zawijasy żyją własnym życiem. Nic tu się nie powtarza, nie ma geometrycznej symetrii i "zwartości" Ringerike.

Jego echa znalazły odbicie w sztuce celtyckiej (XII-wieczna sztuka irlandzka określana jest nawet jako styl "Irlandzki-Urnes" (Irish-Urnes Style).

Źródło: http://www.zielarze.pl/wikingowie_codzienne.htm