ROZWÓJ REPREZENTACJI POJĘCIOWEJ ŚWIATA

REPREZENTACJA

􀁹 To rzecz coś oznaczająca, zajmująca miejsce czegoś,symbolizująca, lub coś przedstawiająca (Reber, 2000)

􀁹 To stan lub proces umysłowy, odnoszący się do tego co jest reprezentowane (Neisser, 1967)

􀁹 Ogólna reprezentacja = schemat; ze względu na treść wyróżniamy: schematy miejsca, zdarzenia lub działania (skrypt), schemat opowiadania;

Rodzaje reprezentacji

􀁹 Przetacznik – Gierowska (1993):

􀂾 spostrzeżeniowa,

􀂾 wyobrażeniowa (obrazowa, symboliczna),

􀂾 pojęciowa (znaki – arbitralne, społecznie przyjęte);

􀁹 Bruner:

􀂾 enaktywna (działaniowa),

􀂾 ikoniczna (obrazowa),

􀂾 symboliczna (słowna, wyrażona w języku, poprzez znaki);

RODZAJE OBRAZÓW UMYSŁOWYCH wg Piageta

Kryteria podziału:

􀁹 Uprzednie doświadczenie

• Obrazy reprodukcyjne

• Obrazy antycypacyjne

􀁹Operacyjność myślenia

• Obrazy statyczne (stanów)

• Obrazy kinetyczne (ruchów)

• Obrazy transformacyjne (przekształceń)

􀁹 Piaget – klasyfikacja: od zbiorów figuratywnych do klasyfikacji hierarchicznej;

􀁹 Rosch – od prototypów kategorii percepcyjnych do kategorii niepercepcyjnych; kategoryzacja na trzech poziomach: nadrzędnym, podstawowym (opanowywane najwcześniej, podobieństwo percepcyjne), podrzędnym; <Badania Kielar –Turskiej: w opanowaniu kategorii niepercepcyjnych dzieci kierują się informacjami percepcyjnymi (kształt) oraz językowymi (nazwa)>

􀁹 Mandler – od kategoryzacji percepcyjnej (podobieństwo percepcyjne; wiedza proceduralna); do konceptualnej (wiedza deklaratywna);

􀁹 Tworzenie sztucznych pojęć np. badania Wygotskiego i Sacharowej;

Etapy rozwoju pojęć wg Wygotskiego

􀁹 Myślenie synkretyczne - Subiektywna cecha; synkretyzm spostrzegania; bliskość obiektów

􀁹 Myślenie kompleksowe:

􀁹 Kompleks skojarzeniowy - Przypadkowa cecha łącząca obiekt z wzorem

􀁹 Kompleks kolekcja - Dopełnienie zbioru

􀁹 Kompleks łańcuchowy - Dobiera do ostatniego obiektu w zbiorze

􀁹 Kompleks dyfuzyjny – Cecha ulega modyfikacji

􀁹 Kompleks pseudopojęcie – Stała cecha

Definiowanie pojęć:

􀁹 Tautologicznie – powtórzenie słowa (początek średniego dzieciństwa)

􀁹 Funkcjonalnie – odwoływanie do funkcji (średnie dzieciństwo)

􀁹 Egzemplifikacyjnie – przez podanie przykładu (średnie dzieciństwo)

􀁹 Opisowo – podanie kilku cech – (początek późnego dzieciństwa)

􀁹 Właściwie – podanie rodzaju nadrzędnego i cech różnicujących (koniec późnego dzieciństwa)

Kolejność nabywania pojęć

􀁹 W zależności od treści

􀁹 pojęcia konkretnych przedmiotów 􀃆 form przestrzennych 􀃆 liczbowe

􀁹 W zależności od rodzaju

􀁹 Pojęcia koniunkcyjne (przedmioty zaliczane do jednej klasy mają zawsze co najmniej jedną cechę wspólną) 􀃆 pojęcia dysjunkcyjne (przedmioty zaliczane do jednej klasy mają zawsze co najmniej jedną z dwu lub więcej określonych cech odmiennych) 􀃆 pojęcia relacyjne (o przynależności do jednej klasy decyduje jednakowość stosunków).

Wewnętrzne warunki do kształtowania się pojęć:

􀁹 Operacje myślowe, umożliwiające rozwój myślenia pojęciowego:

􀁹 Analiza (wykrywanie części składowych poznawanych przedmiotów)

􀁹 Synteza (scalanie rozdzielonych w czasie analizy elementów)

􀁹 Pierwotna synteza (synkretyzm) 􀃆 stadium analityczne 􀃆 synteza wtórna

􀁹 Porównywanie (ujmowanie podobieństw i różnic między przedmiotami)

􀁹 Porównywanie globalne 􀃆 analityczne;

􀁹 Porównywanie na podstawie cech spostrzeganych bezpośrednio (kształt, kolor) 􀃆 porównywanie na podstawie cech pośrednich (funkcje) 􀃆 na podstawie kategorii pojęciowych (przynależność do jednego rodzaju)

􀁹 Od wykrywania różnic do wykrywania podobieństw;

􀁹 Abstrahowanie (wyróżnianie jednej cechy z pominięciem innej): pozytywne – wyróżnianie jakiejś cechy; negatywne – wyodrębnianie jakiejś cechy, przy świadomym pominięciu innych cech przedmiotu;

􀁹 Uogólnianie (zajmowanie się cechami wspólnymi dla grupy przedmiotów przy pominięciu cech jednostkowych);

DZIECIĘCA TEORIA UMYSŁU

Terminy pokrewne Nurty badań

􀁹 Naiwna psychologia 􀁹 Rozwój poznawczy

􀁹 Metareprezentacja 􀂙J. Piaget

􀁹 Społeczne odniesienie 􀂙 Tworzenie wiedzy potocznej

􀁹 Mentalizowanie

􀁹 Umysłowa atrybucja 􀁹 Poznanie społeczne

􀁹 Reprezentacyjna teoria umysłu

Definicja

􀁹 Za twórców terminu „teorie umysłu” (theory of mind, DTU) uważa się Davida Premack’a i George’a Woodruff’a (1978) osoba ma teorię umysłu tzn., że potrafi przypisywać stany umysłowe sobie lub innym; stany te nie są wprost obserwowalne a system odniesień tego rodzaju może być używany, do przewidywania zachowań innych osób.

J. Piaget

􀁹 Co to jest myśl? Kto myśli? Kiedy i w jaki sposób myślimy? O czym myślimy?

􀁹 I stadium: 6-7 r.ż. – myśli są uszami, ustami; utożsamianie myśli z przedmiotem myśli; myśli można dotknąć;

􀁹 II stadium: 8-10 r.ż. – myśli to głos w głowie; myśli są mózgiem, myśl jest materialną substancją;

􀁹 III stadium: 11-12 r.ż. – myśl jest czymś niematerialnym, subiektywnym, psychicznym;

Narzędzia mierzące DTU

􀁹 Testy fałszywych przekonań

􀀹 TNZ

􀀹 TZP

􀀹 TPR

• Test Metafor

• Analiza wypowiedzi dzieci

Wyniki badań wskazują, że DTU pojawia się między 3 a 4 r. ż.

MECHANIZMY ROZWOJU DTU

P. Harris(1991)

􀁹 Teoria symulacji – mamy dostęp do własnych wewnętrznych stanów i dzięki temu możemy symulować czyjeś stany – wyobrażając sobie, projektując własne przeżycia w sytuację, w której znajduje się ktoś inny;

K. Bartsch, H. Wellman (1995)

􀁹 Psychologia pragnień: 3 r.ż. - dzieci mówią o tym, czego chcą i co lubią. Odnoszą się do pragnień innych osób, jak do realnego przedmiotu. Nie są w stanie zrozumieć pragnień, jako wewnętrznych, umysłowych stanów, które są przedstawieniem danego przedmiotu.

􀁹 Psychologią pragnień – przekonań: 3 do 4 lat – Oprócz wypowiedzi dotyczących pragnień pojawiają się również wypowiedzi dotyczące przekonań. Dzieci zaczynają mówić o swoich myślach. Jednakże do wyjaśniania przyczyn zachowań innych osób odwołują się do pragnień.

􀁹 Psychologia przekonań – pragnień: dzieci w wieku 4 lat. Wówczas dzieci rozumieją już ważność przekonań przy wyjaśnianiu przyczyn zachowań. Odnoszą się do myśli i wyobrażeń zarówno prawdziwych, jak i fałszywych.

P. Mitchell (1996)

􀁹 Skłonność do realizmu 􀃆 skłonność do symbolizmu

􀁹 Hipoteza przeszkadzającej rzeczywistości

􀁹 Dziecko do 3-4 roku życia nie potrzebuje odnosić się do przekonań, pragnień innych osób;

􀁹 Około 4 roku życia – rozwój języka, interakcje zrówieśnikami - musi uwzględniać pragnienia i przekonania innych osób;

A. Leslie (1991)

􀁹 ToMM – wrodzony moduł teorii umysłu, który pozwala opanować procesy potrzebne do zrozumienia zachowań innych ludzi, prowadzące do powstania meta reprezentacji

􀁹 Formy zabawy w udawanie: forma odniesienie (udawanie substytucyjne), forma prawdy (udawanie właściwości), forma istnienia (udawanie egzystencjalne);

􀁹 Rodzaje reprezentacji:

• reprezentacja podstawowa jest dosłownym przedstawieniem świata,

• reprezentacja rozłączna – to czasowa wersja podstawowej reprezentacji, która dostarcza informacji na temat stanu umysłu innej osoby.

• metareprezentacja tworzy strukturę złożoną p j y ę ą z relacji między reprezentacją podstawową a rozłączną. Reprezentacja ta umożliwia rozróżnienie ustosunkowania wobec twierdzenia od jego treści.

J. Flavell (1995)

􀁹 „Umysł istnieje”

􀁹 „Umysł ma powiązania z fizycznym światem”

􀁹 „Umysł jest oddzielony i różni się od fizycznego świata”

􀁹 „Umysł może przedstawiać przedmioty i zdarzenia ściśle i wiernie lub nieściśle i nieprawdziwie”

􀁹 „Umysł aktywnie przetwarza i pośredniczy między interpretacjami rzeczywistości i doświadczanymi emocjami”

J. Astington (1993)

􀁹 Rozróżnienie ludzi i przedmiotów: społeczny uśmiech, rozpoznawanie ekspresji podstawowych emocji, lęk społeczny, zabawy typu „daję – biorę” 􀃆 intencjonalna komunikacja

􀁹 Rozróżnienie myśli od przedmiotów – zabawa w udawanie

􀁹 Zrozumienie, że umysł jest aktywny, czyli że konstruuje i interpretuje sytuacje – rozwój mowy, czasowniki mentalne;

􀁹 Zrozumienie, że umysł jest zbiorem różnych stanów psychicznych oraz, że aktywnie te stany wytwarza – rozumienie fałszywych przekonań 4 r. ż.

Pamięć

Rozwój pamięci

􀁹 Stałość przedmiotu

􀁹 Pamięć rozpoznawcza

􀂙 Habituacja

􀁹 Pamięć odtwórcza – 2 r.ż. (rozwój mowy)

􀁹Strategie pamięciowe: prestrategie, powtarzanie inf., organizowanie inf., elaboracja,

􀁹 Metapamięć

􀁹 Pamięć prospektywna i retrospektywna

Kierunki rozwoju pamięci

􀁹 Wzrost pojemności pamięci

􀁹 Wzrost czasu przechowywania w pamięci

􀁹Wzrost liczby i złożoności stosowanych strategii pamięciowych

􀁹Metapamięć

ROZWÓJ MORALNY

􀁼 Rozwój moralny obejmuje proces nabywania przez dziecko reguł i standardów postępowania

oczekiwanych w społeczeństwie, w którym wzrasta, uwewnętrzniania ich i kierowania się

nimi w zachowaniu.

􀁼 Uwewnętrznianie (internalizacja) to proces dzięki, któremu standardy i wartości stają się

częścią systemu motywacyjnego jednostki i kierują jej zachowaniem.

PODEJŚCIE W BADANIACH NAD ROZWOJEM

MORALNYM

􀁼Psychodynamiczne (Freud)

􀁼 Etologiczne (Trivers)

􀁼 Społecznego uczenia się (Bandura)

􀁼 Poznawcze (Piaget, Kohlberg)

POJĘCIE REGUŁ U DZIECI WG PIAGET’A

􀁼 FAZA RUCHOWA

􀁹 Nieświadome stosowanie reguł; dziecko gra samo ze sobą

􀁼 FAZA EGOCENTRYCZNA

􀁹 2-5 rż – uświadamianie sobie reguł; naśladuje starszych ale bawi się samo ze sobą;

􀁹 Brak interakcji i prawdziwej współpracy

􀁼 WSPÓŁPRACA

􀁹 7-8rż; rozumieją zasady

􀁹 Cel: zwycięstwo

􀁼 KODYFIKACJA REGUŁ

􀁹 11-12rż – reguły mogą być zmieniane przez grupę i są niezbędne, żeby gra była uczciwa;

􀁹 Zainteresowanie samymi regułami

ROZWÓJ MORALNY W KONCEPCJI PIAGETA

􀁼 2-4 rok życia: DZIECI AMORALNE (nie mają rzeczywistego poj ec yw s ego pojęcia o moralności)

􀁼 5-7 rok życia: REALIZM MORALNY (odwoływanie się tylko do obiektywnych i fizycznych aspektów

sytuacji, reguły rozumiane jak prawa fizyczne, realnie istniejące i niemożliwe do zmiany lub

pominięcia);

􀁹 HETERONOMIA MORALNA: moralność narzucona jest przez ludzi posiadających autorytet; oparta na szacunku jednostronnym;

􀁹 ODPOWIEDZIALNOŚĆ OBIEKTYWNA: czyn oceniany ze względu na wielkość szkód materialnych

􀁹 IMMANENTNA SPRAWIEDLIWOŚĆ: przekonanie, że złamanie reguł prowadzi do wystąpienia kary

ROZWÓJ MORALNY W KONCEPCJI PIAGETA

􀁼 8-11 rok życia: RELATYWIZM MORALNY

􀁹 Reguły społeczne są traktowane jako umowy stworzone przez ludzi dla określonych celów

􀁹 Możliwe jest zmienienie reguł w zależności od sytuacji

􀁹 Pojawia się uwzględnienie intencji i motywów

􀁼 >11 rok życia: AUTONOMIA MORALNA

􀁹 Postępowanie zgodnie z wyznawanymi przez siebie normami

􀁹 MORALNY PRYNCYPIALIZM: satysfakcjonujące jest samo przestrzeganie reguł;

􀁹 Uwzględnienie czynników psychologicznych

􀁹 Internalizacja norm i reguł

ZMIANY W ZAKRESIE ROZUMIENIA KŁAMSTWA

• Kłamstwo – do ok. 6 r.ż. – brzydkie słowo

• Kłamstwo – 6 - 8 r.ż. – każde powiedzenie nieprawdy

• Kłamstwo – ok. 10 - 11 r.ż. – intencjonalne wprowadzenie w błąd

OCENA MORALNA KŁAMSTWA

• Do ok. 7-8 rż: kłamstwo tym gorsze, im bardziej nieprawdopodobne zjawisko, którego dotyczy; kłamać dorosłym jest gorzej niż rówieśnikom;

• 7-8 – 10 rż: kłamstwo tym gorsze, im ma większe skutki materialne;

• Od ok. 10 rż: kłamstwo tym gorsze im trudniej je odkryc; kłamac rówieśnikowi równie źle lub gorzej niż dorosłym

ZMIANY W ZAKRESIE ROZUMIENIA SPRAWIEDLIWOŚCI

􀁼 Etapy w rozwoju pojęcia sprawiedliwości:

• 7-8rż: sprawiedliwość podporządkowana autorytetowi dorosłych; kara jest istotą sprawiedliwości; dominuje sprawiedliwość RETRYBUTYWNA

• 8-11rż: sprawiedliwa jest kara przez odwzajemnianie; wszyscy są równi wobec prawa i za takie samo przewinienie powinni otrzymać taką samą karę; przy podziale dóbr dziecko odwołuje się do sprawiedliwości DYSTRYBUTYWNEJ opartej na pojęciu równości (EGALITARYZM); w przypadku konfliktu, sprawiedliwość dystrybutywna przeciwstawia się posłuszeństwu i sankcji

• 11-12rż: dominuje sprawiedliwość WYRÓWNAWCZA; w przypadku kary należy uwzględnić intencje i okoliczności łagodzące; w przypadku podziału dóbr – potrzeby i zasługi;

ROZUMIENIE SPRAWIEDLIWEJ KARY

􀁼 KARA EKSPIACYJNA: sprawiedliwa kara jest najbardziej surowa, brak związku z popełnionym czynem (do 7-8 rż)

􀁼 KARA PRZEZ ODWZAJEMNIANIE: związana z przewinieniem, nie arbitralna; ma na celu ukazanie społecznych konsekwencji danego postępowania (od ok. 8-10 rż)

Rozwój mowy i umiejętności komunikowania się

Psycholingwistyka rozwojowa

􀁹 Dział Psycholingwistyki ogólnej

􀁹 Przedmiot zainteresowań – opis i wyjaśnianie istoty i mechanizmów przyswajania i używania języka werbalnego przez człowieka w toku jego indywidualnego rozwoju;

􀁹 zadaniem jest wykrycie jak dziecko stopniowo nabywa umiejętność posługiwania się systemem

językowym jako środkiem komunikowania się z innymi, jakie są związki między sprawnością

językową dziecka a poznawaniem przez nie środowiska i jego wiedzą o świecie

Psycholingwistyka rozwojowa

􀁹 Metody badań:

􀁻 Dzienniki mowy (S. Szuman)

􀁻Dane obserwacyjne

􀁻 Wywiady

􀁻 Techniki eksperymentalne

Teorie przyswajania języka

􀁹Teoria lingwistyczno-natywistyczna (Chomsky LAD)

􀁹 Teoria uczenia się (Skinner)

􀁹 Teoria poznawcza (Piaget)

􀁹 Teoria interakcji społecznych (Bruner LASS; Snow,

Ferguson – mowa skierowana do dziecka)

Etapy rozwoju mowy

􀁹 I OKRES PREWERBALNY

􀁹 II OKRES WŁAŚCIWEGO ROZWOJU MOWY

Percepcja mowy

􀁹 Metody badania niemowląt:

􀁻 paradygmat habituacji – dyshabituacji (pomiar częstości i siły ssania, pomiar rytmu pracy serca);

􀁻 Procedura warunkowania odwracania głowy

􀁹 Rozwój percepcji mowy:

􀁻 Odbiór dźwięków przed urodzeniem (identyfikacja)

􀁻 Odbiór dźwięków po urodzeniu: odróżnianie głosów męskich i żeńskich, do ok. 10 m.ż. rozróżnianie wszystkich fonemów ; zawężenie percepcji do dźwięków języka ojczystego; odróżnienie dźwięków o różnym wzorze intonacji, odkrywanie granic słów, sylab, wypowiedzi, odkrywanie prawidłowości

fonotaktycznych (które dźwięki mogą być koło siebie)

MOWA SKIEROWANA DO DZIECKA

􀁹 Child-directed speech

􀁹 Charakterystyki:

􀁻 Fonologiczne: uproszczenie fonetyczne, większy rozstęp dźwięków, wysoka intonacja;

􀁻 Składniowe: krótkie zdania odnoszące się do aktualnej sytuacji, wiele powtórzeń;

􀁻 Ekspresywne: duża ekspresywność przez zdrobnienia, zmiękczenia (palatalizacje)

􀁹 Segmentacja strumienia dźwięków (powtarzające się zestawienia; wzorce akcentowania)

Komunikacja niewerbalna

􀁹 Płacz (barwa, siła, ciągłość)

􀃙 Płacz podstawowy

􀃙 Płacz z bólu

􀃙 Płacz gniewny

􀁹 Spojrzenie

􀁹 Mimika

􀁹Ruchy ciała

􀁹 Wokalizacja

􀁹 Gesty

Komunikacja niewerbalna

􀁹Rozwój wokalizacji Stark

• 0-8 tydz. – odruchowy krzyk i życiowe odgłosy

• 8-20 tydz. – gruchanie i śmiech

• 16-30 tydz. – zabawy wokalne, gurzenie

• 25-50 tydz. – gaworzenie

• 9-18 mies. – gaworzenie i ekspresywna mowa niezrozumiała

Komunikacja niewerbalna

Rozwój wokalizacji P. Kaye (1982)

• 1 mies. – podzielanie rytmów i regulacji

• 2-3 mies. – gruchanie

• 4-6 mies. – zróżnicowanie wokalizacji

• od 7 mies. – gaworzenie; płynne połączenia spółgłoskowo-samogłoskowe

• ok. 12 mies. – gaworzenie i wypowiadanie pierwszych słów

Gesty

􀁹 Komunikacja ostensywna – zwracanie uwagi na obiekty przez ich wskazanie

Butterworth (1994)

􀂙PROTOIMPERATYWY (przedmiot)

􀂙PROTODEKLARATYWY (odbiorca)

Volter, Eryting (1990)

􀁹 Wskazujące (9-13 m)

􀁹 Reprezentujące – coś znaczące (>14m)

Kontakty konwersacjopodobne

􀁹Znaczenie dla rozwoju językowego i komunikacyjnego dziecka

􀁹 Odkrywanie przez dziecko rytmu komunikacyjnego

􀁹 Otrzymanie materiału językowego do nauki języka

􀁹 Nelson (1975):

􀃙 Sposób referencjalny używania języka przez matkę 􀃆 dziecko

skupione jest na przypisywaniu nazw obiektom

􀃙 Sposób ekspresyjny 􀃆 określanie relacji społecznych przez dziecko

Linia rozwoju kształtowania się komunikacji w niemowlęctwie (Trevarthen, 1979)

INTERSUBIEKTYWNOŚĆ PIERWOTNA – dziecko interesuje się osobami i aktywnie uczestnicząc w interakcji kieruje pod ich adresem gesty, miny, spojrzenia

ZAINTERESOWANIE SIĘ PRZEDMIOTAMI – przedmioty stają się środkami interakcji

WTÓRNA INTERSUBIEKTYWNOŚĆ – dzielenie zainteresowania między przedmiotami a osobami, zaczyna wokalizować w odpowiedzi na zachowania matki (reakcje zwrotne)

Funkcja wczesnych prób komunikowania się

􀁹Regulacja zachowania

􀁹 Interakcje społeczne

􀁹 Połączenie uwagi (joint attention; shared attention)

Wspólna uwaga, podzielana uwaga;

Rozwój mowy

􀁹Rozwój słownika

􀁹 Rozwój gramatyki

􀁹 Rozwój kompetencji narracyjnej

􀁹 Rozwój kompetencji konwersacyjnej

Rozwój słownika

􀁹 Zwiększenie zasobu słów

􀁻 Pierwsze słowo ok. 1 rż

􀁻 18-20 miesiąc – ok. 50 słów

􀁻 2 r.ż. – 200-300 słów – wybuch słownictwa, nazywania

􀁻 3 r.ż. – 1500 słów

􀁹 Rzeczowniki (nazwy onomatopeiczne, poziom podstawowy), Czasowniki, Przymiotniki, Słowa

Relacyjne

􀁹 Asymetria reprezentacji: słownik bierny > słownik czynny

􀁹 Ustalanie znaczeń:

􀁻 Nadmierne rozszerzanie/zawężanie

􀁻 Mylenie znaczeń

􀁹 Wiek poniemowlęcy – zjawisko nadrozciągłości

znaczeń; reprezentacja rozumienia > reprezentacja

produkcji;

􀁹 2 r.ż. – nadprodukcja znaczeń, mowa dziecka

związana z jego działaniem, przewaga funkcji

ekspresywnej i impresywnej (wywieranie wpływu na

słuchacza) nad symboliczną

􀁹 3 r.ż. – znaczenia słów są wyraźnie określone, wzrost

długości wypowiedzeń,

Neologizmy

􀁹 3-5 rok życia „genialny lingwista” (Czukowski, 1962)

􀁹 Korzystanie z reguł gramatycznych

􀁹 Zasady

􀃙 Produktywności,(wybierane są formy preferowane w danej

wspólnocie językowej)

􀃙 Przejrzystości semantycznej (szukanie form jasno wyrażających znaczenie)

􀃙 Regularyzacji (używanie form regularnych, typowych dla danego języka)

Rozwójsyntaktyki

􀁹 Etapy rozwoju syntaktycznego:

• holofrazy

• zlepki dwuwyrazowe; mowa telegraficzna

• równoważniki zdań

• zdania proste

• zdania złożone współrzędnie

• zdania złożone nadrzędnie i podrzędnie

• zdania wielokrotnie złożone

Rozwój gramatyki

􀁹 Aktywne przyswajanie reguł

Hiperregularyzacja

􀁹 Odmiana rzeczownika 􀃆 czasownika

􀁹 Czas teraźniejszy, przeszły 􀃆 przyszły

􀁹 Nauka gramatyki w szkole

Funkcje języka

􀁹Reprezentatywna

􀁹 Komunikacyjna

􀁹 Ekspresywna

􀁹 Impresywna

Rozwój kompetencji narracyjnej

􀁹 Schemat opowiadania

􀁹 Reprezentacja opowiadania – kształtuje się w wieku przedszkolnym

􀁹 Charakterystyka psychologiczna bohaterów ok. 6 r.ż.

􀁹 Łączenie wiedzy o zachowaniach ludzi i dyskursie między 7-10 r.ż.

􀁹 Dot. zwykle wydarzeń codziennych, starsze dzieci podejmują tematy fikcyjne;

􀁹 Dialogi i monologi

Stadia rozwoju struktury narracyjnej wg Applebee

• 2 rż – formy prenarracyjne

• 2 rż – sekwencje skojarzeniowe

• 3 rż – prymitywna narracja

• 4 rż – łańcuchy niespoiste

• 5 rż – łańcuchy spoiste

• 5 rż – prawdziwa narracja

Rozwój kompetencji konwersacyjnej

􀁹Protodialogi: model struktury konwersacji

􀁹 Uwzględnienie punktu widzenia odbiorcy

􀁹 Społeczne formy wypowiedzi

􀁹 Analizowanie wypowiedzi partnera i modyfikacja własnych

􀁹 Reguły retoryki interpersonalnej

􀁹 Reguły retoryki tekstowej

Średnie dzieciństwo

􀁹Wzrost świadomości językowej

􀁹 Karmiloff-Smith – świadomość metajęzykowa (4-5 r.ż)

Późne dzieciństwo

􀁹Nauka o języku

􀁹 Polepszenie komunikatywnej funkcji języka

􀁹 Perswazja

􀁹 Uchwycenie subtelnego związku między znaczeniem wypowiedzi a kontekstem

Język pisany

􀁹 Wyłaniająca się piśmienność

􀁹 Czytanie i pisanie

􀁹 Rola środowiska

Adolescencja

􀁹Zmiany w strukturze języka i jego funkcjach:

􀁼 Wzrost zasobu słownictwa

􀁼 Zrozumienie struktury gramatycznej języka

􀁼 Kultury języka w zakresie mowy ustnej i pisanej

􀁼 Słownik ok. 10 000 słów

􀁼 Poszerzenie się odcieni znaczeniowych słów

􀁼 Potrafią używać słów w znaczeniu potocznym i naukowym, dosłownym i przenośnym, rozumienie metafor i symbolicznego sensu wypowiedzi;

􀁼 Twórczość językowa

􀁼 Używanie różnych stylów, slangów

Pytania

􀁹Synpraktyczne – od 3; 6 r.ż. – organizowanie

doświadczenia na podstawie własnego działania;

􀁹 Heurystyczne – od 5 r.ż. – dążenie do wyjaśnienia i uporządkowania wiedzy o świecie

􀁹 Wiek pytań 4-5 rok życia

Rozwój społeczny

Rozwój społeczny w 2 pierwszych latach życia

Stadia wczesnego rozwoju społecznego wg R. Schaffera(2006)

PRZYWIĄZANIE

􀁠 Przywiązanie – długotrwała, emocjonalna więź z

konkretną osobą

􀁠 Obiekt przywiązania – osoba, która odwzajemnia uczucia dziecka

Teoria Bowlby’ego

Kluczowe tezy:

􀂾Podłożem przywiązania są genetycznie uwarunkowane, biologiczne więzi (reakcje

płacz, przywieranie do rodzica; podążanie za rodzicem)

􀂾Pierwotne przywiązanie przejawiane wobec osób dorosłych, później koncentruje się na

konkretnej osobie (MONOTROPIZM)

Cechy przywiązania

􀁠 Selektywność

􀁠 Poszukiwanie fizycznej bliskości

􀁠 Bliskość daje poczucie ukojenia i bezpieczeństwa

􀁠 Oddalenie prowadzi do lęku separacyjnego

Fazy rozwoju przywiązania

• Przedprzywiązanie (0-2mż) niezróżnicowana

gotowość do reagowania na sygnały społ.

• Tworzenie przywiązania (2-7mż) rozpoznawanie znajomych osób

• Ukształtowane przywiązanie (8-24mż) protest w sytuacji rozłąki, nieufność wobec obcych, komunikacja intencjonalna

• Wewnętrzne modele operacyjne, relacja dwustronna (od 24 mż)podlega zmianom ze względu na cel

Badania empiryczne nad przywiązaniem

􀁠 Emocjonalne i poznawcze podstawy przywiązania ukształtowanego: właściwe przywiązanie kształtuje się ok. 7-8 miesiąca (badania nad lękiem separacyjnym); poznawcze podstawy relacji przywiązania: pamięć rozpoznawcza, stałość przedmiotu, pamięć odtwórcza;

􀁠Monotropizm – nie potwierdzony w badaniach; dziecko jest w stanie przywiązać się do więcej niż jednej osoby;

Co determinuje wybór obiektu przywiązania?

Czynniki nieistotne

• Biologiczne pokrewieństwo

• Płeć

• Zaspokojenie fizycznych potrzeb

• Ciągłość opieki

CZYNNIK ISTOTNY

• JAKOŚĆ RELACJI (pozytywne emocje związane z interakcją; wrażliwa gotowość do reagowania na sygnały ze strony dziecka)

Dalszy rozwój przywiązania

􀁠 Kształtowanie modeli operacyjnych (WMO)

􀁠 mają naturę poznawczą, wewnętrzną;

􀁠 raz ukształtowane istnieją poza świadomością;

􀁠 kształtują się pod wpływem doświadczeń dziecka z opiekunem,

􀁠 WMO stają się stabilne po 1 roku życia, ale podlegają zmianom w zależności od dalszych doświadczeń społecznych;

Przywiązanie – różnice indywidualne

􀁠 Mary Ainsworth

􀁠 Metoda badania:

PROCEDURA OBCEJ SYTUACJI

Hipoteza wrażliwości matki

􀁠 Znaczenie synchronizacji interakcji: wspólnych oddziaływań matki i dziecka, cech temperamentalnych

dziecka, wsparcia społecznego udzielanego matce w pierwszych miesiącach życia dziecka;

Typy przywiązania

• A – lękowo-unikający

• B – ufny/bezpieczny

• C – lękowy/oporny

• D – lękowy/zdezorganizowany

Hipoteza kompetencji

􀁠 Charakterystyki osobowościowe:

􀁠 poczucie własnej wartości, samowiedza, entuzjazm, odporność na zranienia;

􀁠 Relacja z rówieśnikami:

􀁠 uspołecznienie, przyjacielskość, zdolność współpracy, empatia, popularność;

􀁠 Relacje z dorosłymi:

􀁠 niezależność, pewność siebie w relacji z nieznaną osobą, uległość;

􀁠 Aspekty emocjonalne:

􀁠 pozytywne/negatywne nastawienie emocjonalne, tolerancja na frustracje,

kontrola impulsów;

􀁠 Aspekt poznawczy:

􀁠 dojrzałość zabawy, wytrwałość w rozwiązywaniu problemów, ciekawość,

zakresu uwagi;

􀁠 Przystosowanie: zachowania społeczne/antyspołeczne, psychopatia;

􀁠 Istotność stylu relacji w rodzinie!!!! Aktualnego wzorca interakcji

rodzic-dziecko

Ciągłość międzypokoleniowa

Metoda AAI (Adult Attachment Interview; Main, Kaplan, Cassidy, 1985)

• Autonomiczni – typ bezpieczny

• Odrzucający – typ unikający

• Zaabsorbowani – typ oporny

To jak matka spostrzega swoje wczesne doświadczenia i

relacje z rodzicami wpływa na relację, którą tworzy jej

dziecko!!!!!

Krytyka POS

􀁠 Otrzymujemy dwie krótkie próbki zachowania;

􀁠 Badania międzykulturowe (mała wrażliwość)

Rozwój społeczny to zmiany:

􀁹 Percepcji społecznej

􀁹 Kontaktów społecznych

􀁹Przystosowania do wymagań społecznych ‐ socjalizacja

Rozwój percepcji społecznej

􀁹 Kiedy dziecko zaczyna odróżniać bodźce społeczne od

niespołecznych?

􀁹 Uśmiech społeczny – reakcja na kontakt z drugą osobą –

3mż (reakcja ożywienia, reakcja witania)

􀁹 Zmiany rozwojowe w zakresie dostrzegania ważnych

kategorii społecznych

ZNANE – NIEZNANE OSOBY

WIEK

PŁEĆ

Osoby znane‐nieznane

• Nieznane twarze w drugiej połowie 1 rż, zaczynają

wywoływać u dziecka rezerwę, lęk lub wzmożone

zainteresowanie

• Do wieku przedszkolnego dziecko zwraca się do wszystkich w ten sam sposób (jest ze wszystkimi na

Ty); ma wobec wszystkich dorosłych te same oczekiwania

• W wieku przedszkolnym dziecko zaczyna odnosić się z dystansem do obcych

WIEK

• Początkowo dzieci nie różnicują wieku dorosłych

• Inne dzieci budzą zainteresowanie poznawcze (nie społeczne); wywołują nastawienie orientacyjno-badawcze

• Od okresu przedszkolnego dziecko zaczyna dostrzegać i klasyfikować wiek ludzi; wyraża się to w

odmiennym zachowaniu:

• opiekuńcze wobec młodszych,

• podporządkowanie, podziw wobec starszych dzieci,

• respekt wobec dorosłych

Płeć

• Od początku wieku przedszkolnego dziecko zwraca uwagę na różnice:

􀀹Wyglądu

􀀹Wykonywanych czynności

􀀹Oczekiwań społecznych wobec osób odmiennej płci oraz ich możliwości i osiągnięć w różnych zakresach działań

Percepcja społeczna

􀁹 Generalna tendencja w rozwoju percepcji społecznej – dostrzeganie w innych osobach ich indywidualnych właściwości

􀁹 Carl Barenboim (1981) – postrzeganie innych osób:

􀁹 Poziom 0 – do ok. 6 rż – opis zachowania innych osób (właściwości fizyczne; konkretne i absolutne kategorie)

􀁹 Poziom 1 – 6‐8/9 rż – porównania dotyczące zachowania

􀁹 Poziom 2 – 7/8 – 9/10 rż –właściwości psychiczne (cechy psychologiczne i abstrakcyjne)

􀁹 Poziom 3 – powyżej 11/12 rż – porównania dotyczące cech psychicznych

Percepcja społeczna

􀁹 Zwiększanie:

􀁹 GŁĘBOKOŚCI

􀁹 INTEGRACJI

􀁹 OBIEKTYWIZACJI

opisu innych ludzi

GŁĘBOKOŚĆ

(wyjaśnianie przyczyn zachowań innych ludzi)

􀁹 Zewnętrzne czynniki zachowań – czynniki sytuacyjne

􀁹 Średnie/późne dzieciństwo: przyczyny działań tkwiące we właściwościach ludzi:

􀁹 Sytuacyjnych (aktualne emocje)

􀁹 Dyspozycyjnych (względnie stałe cechy psychiczne)

􀂙8‐10 rż DECENTRACJA INTERPERSONALNA – umiejętność dostrzegania wewnętrznych przyczyn

zachowania innych ludzi, dzięki przyjęciu odmiennego niż własny punktu widzenia

• Dorastanie – dostrzeganie bardziej odległych przyczyn np. warunki losu, koleje losu, wzory środowiskowe

INTEGRACJA

􀁹 W miarę bogacenia się doświadczeń, dzięki powtarzalności pewnych zachowań, zaczyna

uświadamiać sobie źródło odbieralnych bodźców społecznych, co stanowi podstawę kształtowania się pojęcia osoby;

􀁹 Wiedza o poszczególnych osobach podlega integracji, dzięki której kształtuje się ogólna wiedza społeczna – na którą składają się informacje na temat człowieka, wspołzależności cech psychicznych związanych z płcią, wiekiem, rolą społeczną, środowiskiem

OBIEKTYWIZACJA

􀁹 Początkowo dziecko dostrzega tylko właściwości zachowania osób czy ich cechy bezpośrednio dla niego

ważne.

􀁹 Zmiana rozwojowa polega na przechodzeniu od subiektywizmu (jaka ta osoba jest dla mnie) do

obiektywizmu (jaka ta osoba jest w ogóle)

Umiejętność przyjmowania perspektywy innej osoby;

R. Seligman (1980)

Stadium 0 (3-6 r.ż.)

• Egocentryzm

• Dzieci nie biorą pod uwagę innej perspektywy niż własna

Stadium 1 (5‐9 r.ż.)

• Zróżnicowanie perspektywy

• Brak zdolności łączenia

Stadium 2 (7‐12 r.ż.)

• Rozumienie własnego punktu widzenia i innej osoby

• Brak umiejętności równoczesnego ich rozpatrywania

Stadium 3 (10‐15 r.ż.)

• Perspektywa trzeciej osoby

Stadium 4 (dorosłość)

• Perspektywa społeczna

Rozwój j kontaktów społecznych

􀁹 Kierunek zmian dotyczących wzrastania aktywności społecznej

(stopnia czynnego uczestnictwa w sytuacjach społecznych)

􀁹 Obserwowanie działania innych ludzi, wyrażanie emocji

􀁹 Dostosowywanie własnych czynności do czynności wykonywanych

przez innych

􀁹 Zdolność współdziałania

􀁹 Organizowanie działań innych osób, kierowanie innymi

􀁹 Działania na rzecz ludzi – zachowania prospołeczne

Ogólny kierunek zmian:

􀂾 Uniezależnienie się zachowań społecznych dziecka od

zewnętrznych czynników motywujących i przechodzenie pod

kontrolę wewnętrzną.

􀂾 Uwewnętrznianiu się motywacji zachowań społecznych

towarzyszy wzrost ich stałości i trwałości.

Kontakty społeczne z:

􀁹 Rodzicami

􀁹 Rówieśnikami

􀁹 Miejsce w grupie (dzieci popularne, ignorowane/izolowane

odrzucane)

􀁹 Jakość relacji:

􀁹 Paczki

􀁹 Przyjaźń

Stosunki z rówieśnikami Stosu ó eś a ‐ podejście teoretyczne

􀁹Teoria Piageta: równorzędne stosunki z rówieśnikami;

wymagają współpracy, negocjacji, przyjmowania

cudzego punktu widzenia; konflikt poznawczy;

rozwój poznawczy 􀃆 rozwój społeczny

􀁹Teoria uczenia się: rówieśnicy dostarczają wzmocnień

pozytywnych i negatywnych;

􀁹Teoria ekologiczna: wartość ewolucyjna zachowań

wobec rówieśników;

Przyjaźń

􀁹 Stabilna, afektywna relacja w diadzie, której cechami są preferencje, wzajemność, wspólny pozytywny aspekt;

􀁹 Młodsze dzieci – koncentracja na konkretnych, zewnętrznych atrybutach;

􀁹 Starsze dzieci biorą pod uwagę abstrakcyjne atrybuty przyjaźni;

Determinanty przyjaźni

􀁹 Podobieństwo: wiek, płeć, rasa, zainteresowania, orientacja wobec szkoły, kultury;

􀁹Wspólne pole aktywności

Zachowanie wobec przyjaciół

􀁹 Zachowanie prospołeczne

􀁹 Konflikty

􀁹 Intymność

Stadialny model przyjaźni wg. Damona (1977)

Poziom 1 (5‐7 rż)

Przyjaciele to osoby, które są dla mnie miłe i z którymi dobrze jest się bawić; Przyjaźń to nietrwała relacja, łatwo nawiązywana i łatwo kończona;

Poziom 2 (8-10 rż)

Przyjaciele to osoby, które pomagają sobie nawzajem i mają do siebie zaufanie; Przyjaciel jest lubiany ze względu na swoje cechy, a nie tylko z powodu częstej zabawy z nim.

Poziom 3 (ok. 11 rż)

Przyjaciele to osoby, które rozumieją siebie nawzajem i dzielą się swoimi najintymniejszymi myślami oraz odczuciami. Przyjaźń jest trwałą relacją, opartą na wspólnocie zainteresowań i osobowości.

SOCJALIZACJA

􀁹 Socjalizacja – przystosowanie się do wymagań środowiska społecznego; umiejętność zachowania się zgodnie z oczekiwaniami społecznymi

􀁹 Socjalizacja obejmuje:

􀁹 Uczenie się zachowań społecznie aprobowanych

􀁹 Pełnienie ról społecznych

􀁹 Rozwój postawy społecznej

Zachowania społecznie aprobowane

􀁹 I – dziecko uczy się dostosowywania do otrzymanych nakazów i zakazów;

􀁹 Umiejętność dostosowywania się do wymagań rozwija się w kierunku:

􀁹 Odroczenia czasowego z jakim dziecko jest w stanie wykonać polecenie

􀁹 Respektowania zaleceń kierowanych do grupy, której jest członkiem

􀁹 Generalizowania otrzymanych poleceń, przenoszenia ich na inne sytuacje

􀁹 II – kształtuje się zdolność do przestrzegania norm społecznych (jest to możliwe dzięki rozumienia zasad moralnych)

􀁹 Typy motywacji do zachowań aprobowanych:

􀁹 Emocjonalna (chwalą mnie za to – dziecko posłuszne)

􀁹 Normatywna (robię to co trzeba wykonać – dziecko obowiązkowe)

􀁹 Racjonalna (zrozumienie i zaakceptowanie sensu wykonania zadania – dziecko odpowiedzialne)

Role społeczne

􀁹 ROLE PŁCIOWE

􀁹 Etapy rozwoju przynależności do płci wg L. Kohlberga

􀁹 TOŻSAMOŚĆ przynależności do płci (1;6‐2rż): dziecko zyskuje świadomość, że wszyscy łącznie z nim należą do jednej z dwóch grup – chłopcy/dziewczęta; mężczyźni/kobiety

􀁹 STABILNOŚĆ przynależności do płci (3‐4 rż): dziecko uświadamia sobie, że płeć człowieka jest cechą stałą przez całe życie

􀁹 TRWAŁOŚĆ przynależności do płci (5‐6rż): dzieci zaczynają zdawać sobie sprawę z tego, że męskość i kobiecość to cechy niezależne od czasu lub kontekstu

􀁹 Późniejsze zmiany dotyczą: świadomego przyjęcia roli rodzajowej (część tożsamości osobistej – okres

adolescencji); elastyczności w podejściu do roli rodzajowej;