ŁAD WERSALSKI – całokształt sytuacji politycznej na obszarach położonych w Europie Środkowej i Południowej. Następstwo klęski państw centralnych po I wojnie światowej.

Na terenie Europy Środkowej i Poł-wsch powstały bądź rozszerzyły się państwa narodowe na gruzach wielonarodowych monarchii : rosyjskiej, niemieckiej, austro-węgierskiej, i tureckiej.

CZYNNIKI które spowodowały zaprowadzenie ładu wersalskiego

2 grupy:

1) plany i rachuby wielkich mocarstw, związane m.in. ze zmianami układu sił i sytuacji wojskowej w toku 1 w.ś.

2) ruchy rewolucyjne oraz walka narodowowyzwoleńcza narodów całkowicie bądź częściowo ujawnionych

- w latach 1914, 1918-21 powstało siedem państw:

Litwa, Łotwa, Estonia, Polska, Jugosławia, Czechosłowacja, Albania

- odzyskanie niepodległości przez tak wielkie liczebnie narody po I w. św.

Wyzwolenie po w.św. pozaeuropejskich ludów kolonialnych

-RUMUNIA – powiększona po wojnie o ziemie uprzednio należące do monarchii austro-węgierskiej SIEDMIOGRÓD

-JUGOSŁAWIA – uprzednio niepodległa Serbia (także Czarnogóra) , plany utworzenia wielkiej Serbii – dążenia te szybko zrealizowano – grudzień 1918 – królestwo SHS

Państwa zwyciężone w I wojnie światowej :

-Bułgaria – ciągłość państwowo – ustrojowa, ta sama konstytucja

-Węgry – pozbawienie

- Austria – państwo jednorodne i oparte na nowoczesnej zasadzie narodowej , nie zaś na feudalnej zasadzie dynatycznej.

-niemiecka ludność związana była z dynastią, ale istniały pangermańskie racjonalistyczne ruchy zjednoczeniowe z Rzeszą

11 PAŃST NARODOWYCH

Zwyciężone państwa centralnie : AUSTRIA, WĘGRY , BUŁGARIA

Zwycięska koalicja : SERBIA, RUMUNIA

Osiem pozostałych to państwa nowe zrodzone z wojny i ruchów narodowych

-MARCELI HANDELSMAN

1) Państwa, które utraciły niepodległość w czasach nowożytnych : POLSKA, WĘGRY, CZECHY

2) Narody, które utraciły niepodległość w średniowieczu , aż do końca XVI w. : LITWINI, UKRAIŃCY, NARODY BAŁKAŃSKIE, SERBOWIE, BUŁGARZY

3) Nigdy nie utworzyły samodzielnego państwa : Łotysze, Estończycy, Białorusini, Albańczycy

CELE WOJENNE WIELKICH MOCARSTW 1914-1017

ROSJA cele wojenne: południe kontrola nad Konstantynopolem i cieśninami. Względy strategiczne i gospodarcze (sprawa Bosforu i Dardanel) łączyły się względami historyczno-moralnymi, które kazały Rosji sięgać po dziedzictwo po Bizancjum.

- chciała też zdobyć przewagę na Płw. Bałkańskim, poprzez prolektorat nad Serbią czy Bułgarią. Stać się głową i wodzem wielkiego obozu sieczańskiego

-ograniczenie potęgi Austro-Węgier -> odebranie niektórych obszarów

- włączenie do imperium części ziem polskich podbitych przez Prusy

-Austria = ziemie niemieckie + węgierskie + czeskie + słowackie

Serbia – Bośnia, Hercegowina, płn Albania

NIEMCY koncepcja ..?europy poddanie Europy Śr. I Poł-Wsch dominacji Niemiec, w formie utworzenia systemu państw zależnych od Niemiec ekonomicznie + politycznie

AUSTRO-WĘGRY – umarła wojna , która miałaby okiełznać czy zniszczyć źródło ruchów Południowych Słowian w obrębie narodów. Serbia po aneksji Bośni i Hercegowiny przez Austro-Węgry

- aneksje obszarów słowiańskich i polskich

-Rosja dała Polakom mgliste nadzieje na wolność

- 13 punkt Wilsona przewidywał powstanie niepodległej Polski z wolnym dostępem do morza

-Niemcy i Austria rozstrzygnięcie sprawy polskiej po linii nowego podziału Polski ( niemiecka Mitteleuropa)

PROGRAM ANGLO-FRANCUSKI 1916 (konferencja 26-29 XII)

-w sprawie Polski odwołano się do carskiej proklamacji do armii z 25 XII 1916 – ‘’wolna polska’’

-włączenie do Serbii – ziem serbskich należących Habsburgów, ziem zaludnionych przez Rumunów - do Ruminii

- uczynienie czegoś dla zadośćuczynienia aspiracjom polskim i wyzwolenie chrześcijan spod panowania tureckiego

-wyzwolenie Włochów, Słowian, Rumunów i Czechosłowacji spod obecnego panowania

TRAKTAT LONDYŃSKI 26.04.1915 r Triest, Gorycja, Istria, Trydent, Volona dla Włochów

-traktat bukareszteński sierpień 1916r Rumunia miała otrzymać Transylwanię, tereny węgierskie + Bonat jako zapłatę za neutralność

ROK 1917/1918

-Niemcy zajmują kraje bałtyckie, które zamierzają związać z Rzeszą.

-Królestwo Polskie państewko zależne od Niemiec albo wejście do systemu habsburskiego (wraz z Galicją jako nowa część monarchii)

-traktat bukareszteński z 1918 Rumunia koncesje na rzecz Węgier, Bułgarii

MANIFEST CESAR. KAROLA

-połączenie Galicji z częścią Królestwa pod rządami Habsburga -> przebudowa Austrii

- ogłoszenie niepodległości Czechosłowacji

- porozumienie między rządem (jego przyspieszenie) serbskim a komitetem jugosłowiańskim w obliczu groźby ze strony Włoch i okupacji przez to państwo terenów słowiańskich

-Rumunia dobiła się uznania przez koalicję prawa ludności … do zjednoczenia z Regatem (?)

-stanowisko Polski uznano przez państwa zachodnie+ upadek Rosji carskiej = tylko kwestia uznania rządu

NIEMCY starali się utrzymać status quo + zachować część zdobyczy na Ukrainie i w krajach nadbałtyckich

Wojska rewolucyjne ze wschodu -> stopniowe uznanie pozostałych tam państw narodowych – Litwy, Łotwy, Estonii

1919 r- uznanie rządów fińskiego, litewskiego i łotewskiego

-sytuacja wojenna – rozpad cesarstw środkowoeuropejskich , rozpad imperium alt omańskiego , rozpad Rosji

Francja – sojucznicy do walki z Niemcami

Alianci – organizmy polityczne, które zabezpieczyły ten rejon Europy, nad redukcją komunistyczną

-idee samostanowienia wyraz przekonania o wyższości woli ludu nad wolą monarchii i arystokracji - > propagował ją Lenin jako naczelną zasadę rozstrzygania konfliktów narodowościowych

Siły lewicowe – hasło pokoju bez aneksji i kautrybucji (?) status quo był niemożliwy więc -> zasada narodowa

5 Etapów kształtowania narodu:

1. Etos – plemię , wspólnota języka, obyczajów (później stanowi państwo feudalne)

Państwo feudalne –

Naród polityczny – wykształcenie elity majątkowej oraz władzy

Naród polityczny – więź polityczna, nie etniczna

-germanizacja arystokracji, szlachty czeskiej

Odrębność – Litwini, Łotysze, Ukraińcy, Słowacy, Białorusini, Czesi

Narody historyczne świadomość narodowa w sposób ciągły, warstwy pozujące : arystokrację, szlachtę

Narody niehistoryczne te, które nie zdążyły wykształcić arystokracji, szlachty

1. NARODY NIEHISTORYCZNE - kształtowanie się świadomości narodowej zaczynało się od niskiego poziomu (Białorusini- Litwini) (Rusini – Ukraińcy)

- od narodu politycznego do narodu etnicznego

..enitczno-kulturalne oparte na zasadzie etnicznej, a poszerzone o elementy zasymilowanie , które przejęły język i kulturę oraz określają się same jako przynależne do narodu państwowego (cechował je nacjonalizm)

POLSKA – państwo etniczno-kulturowe

Po zaborach szlachta utraciła prawa (!) zaczęli się odwoływać do tradycji etniczno-kulturalnych

Austro-węgry Węgry

Grupy społeczności plebejskie – Stary lud, tutejsi

Emancypacja narodów autonomia i obszary

Zalitawia Węgry

Rewolucja przemysłowa – pojechali do miast, wrócili i uświadamiani musieli rywalizować z narodami dominującymi

Coraz większe potrzeby autonomii

1)nie dochodzenie tradycji liberalnych ! konserwatyzm

2) polityka narodowościowa imperiów

Rosja – nie uznawała pewnych narodów : Białorusinów

Austro-węgry – Czesi – handel, 1) Habsburgowie ich nie germanizowali

Chorwaci – Przedltawia – większa autonomia, św Stefan – polityka .. jeśli istnieją autstro-węgry to są pod panowaniem Habsburgów

I wojna świaowa Habsburgowie z Węgrami

1. Wielka Serbia

2. Wielka Chorwacja

3. Jugosławianizm

Polacy – starali się utrzymać autonomią KURWA

NARODOWOŚCI O NIEPRZERWANEJ TRADYCJI NARODOWO-KULTURALNEJ : POLACY, WĘGRZY, NIEMCY, AUSTRIACY

-Polska – wysoko rozwinięta i nieprzerwanie rozwijająca się kultura polska

-Albania – alfabet 1908r

-Litwa –walka z uciskiem carskim + wpływy kultury polsiej

-Łotwa , Estonia – walka przeciw Rosji, ale także niemieckimi baronami

Bułgaria - szkoły bułgarskie + ruch narodowy musi walczyć z uciskiem tureckim, ale też z grecką organizacją kościelną

PROBLEMY NARODOWOŚCIOWE PRZED 1914r:

-CZECHY – nie wierzono w rozpad Austrii i utrzymanie odrębności państwowa carskiego ; Kramarz 1914 -> państwo czeskie połączone z Rosją

-LITWA – w 1905 r. – rewolucja rozbudziła ruchy narodowe, zwłaszcza na terenie imperium carskiego -> dopiero projekt autonomii krajowej i swobód językowych

-CHORWACJA - idea utworzenia państwa słowiańskiego, ale serbski, rumuński i bułgarski ruch narodowy przed I w . ś. Doprowadził do utworzenia niepodległych państw

Łotysze + Estończycy – brak żądań niepodległościowych

-WĘGRY – posiadali państwo narodowe, ale w ładzie dualistycznej monarchii rozwój nacjonalizmu węgierskiego i mocniejsze akcenty odrębności państwowej Węgier napotykały opór

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA ROZWÓJ RUCHÓW NARODOWYCH:

-nie rozwijały się równolegle ze stopniem rozwoju ekonomiczno-społecznego danego narodu (Czesi!)

- różne warstwy społeczne były przywódcą i główną podporą ruchów narodowych

Kraje bałtyckie, Ukraińcy, Słowacy – inteligencja pochodzenia chłopskiego

Czechy – mieszczaństwo

Polska – inteligencja pochodząca z dawnych klas posiadających

OBLICZE GEOGRAFICZNO-POLITYCZNE EUROPY ŚR I PD-WSCH

1)wybuch wojny, posunięcie mocarstw na arenie międzynarodowej

2) rewolucja marcowa w Rosji

3) rewolucja październikowa

4) program 14 puntków Willsona ?

5) kruszenie się mocarstw centralnych i bezpośrednie przygotowanie do utworzenia państw narodowych

6) pierwsze kroki nowo powstałych państw, pierwsze konflikty i debaty

POLSA – wzrost świadomości narodowej (dążenie do niepodległości kręgów, które nie były wtajemniczone – opór wobec rządom niemiecko-austiackim

ŁOTWA - 1905 – zajęcie przez Niemcy – księstwo Kurlazdzkie ?

1917 – żądanie niepodległości

ESTONIA 1919 – 1920 – konstytucja

PAŃSTWA BAŁTYCKIE – od nieśmiałych żądań autonomicznych do aktywnej i zbrojnej obrony niepodległości. Rewolucja marcowa i październikowa

CZECHY – ruchy narodowe – powstanie państwa, antyaustriecki ruch oporu MAFFIA. 28.10 1918 – powstanie republiki Czechosłowackiej

1916r – powstanie Czechoslowackiej Rady Narodowej

6.01.1918 – nieuznanie Reichstratu jako reprezentanta narodu

CHORWACJA – starcia z rządem węgierskim bezprawne naruszanie i zawieszanie konstytucji chorwackiej:

Niezręczna polityka węgierska, aneksja Bośni i Hercegowiny,

20.07.1917 – deklaracje serbsko-jugosławiańska na Korfu

1918 – jugosłowiańska Rada narodowa w Zagrzebiu

-ruch narodowy ukraiński – galijci – utworzenie państwa zachodnoiwoukraińskiego

PAKT RZYMSKI – kongres narodowości Austro-Węgier w Rzymie w kwietniu 1918r z udziałem Czechów, Słowaków, Polaków, Jugosławian, Rumunów i delegacji Serbskiej – uchwalono deklarację o porozumienie

RUCHY SEPARATYSTYCZNE – jedynie PPS, fra ?? ? ? ? ? ?

- procesy narodowotwórcze w Europie później niż w Europie Zachodniej -> spóźniona modernizacja + wpływ na te procesy miała idustralizacja mobilność społeczna, urbanizacja, rozwój oświaty, liberalizacja, demokratyzacja systemów politycznych

-chłopi przechowując i rozwijając folklor tworzyli możliwość pojawienia lub odnowienia się procesu narodowotwórczego

DYFRERENCJACJA NARODOWA

RODZAJE KONFLIKTÓW :

1. Konflikty między narodami zależnymi , a władzą państwową

2. Między narodami zależnymi a narodami państwowymi

3. Autaganizmy pomiędzy narodami zależnymi

Lajos Kossuth – początek lat 60 – utworzenie konfederacji i krajów .. wojskich łączącej Węgry z krajami ościennymi , zwłaszcza z Rumunią i Serbią

TRZY TYPY REFORM :

1. Tendencja centralistyczna

2. Zadośćuczynienie niektórym aspiracjom narodowym na gruncie wchodzącym w skład monarchii , tzw. Jednostek historyczno-politycznych

3. Dążenie do radykalnej przebudowy struktury imperium w federację opartą na zasadzie etycznej

PROJEKTY OPARTE NA ZASADZIE ETNICZNEJ :

-koncepcja terytorialna

- koncepsja personalna, pozaterytoriala ? ? ?

WYBUCH I WOJNY ŚWIATOWEJ – dlaczego?

- Polska, Estonia, Jugosławia, Albania, Bułgaria

Rosja- kontrola nad Morzem Czarnym

Niemcy – monopol na handel linia Bagdad-B..

Austro-węgry – spacyfikowanie

Państwa zachodnie (mięso armatnie) – żadna koncepcja, za istnieniem KURWA NIE WIEM

Przyłączenie USA

USA – liberałowie – polityka globalna, chodziło o handel! , chcieli świętego spokoju

Francuzi, Anglicy – dopiero po Re…. Bolszewickiej

-zależało , żeby Niemcy i Rosja graniczyły ze sobą – równowaga

Nowo powstałe państwa – nie były stabilne politycznie i terytorialnie

Uśpione konflikty – tykająca bomba

Niemcy , Rosja były niezadowolone