HISTORIA PSYCHOLOGII POZNAWCZEJ

Powstanie Psychologii Poznawczej -> konferencja w MIT w 1956r

Najważniejsi uczestnicy: Chomsky, Simon, Miller

Chomsky- przyjmował, że istnieją uniwersalne reguły gramatyczne, które są wbudowane w nasz umysł i ograniczają możliwe zdania które możemy wypowiadać, język jest czymś wrodzonym.
( w przeciwieństwie do behawiorystów, którzy uważali, że język powstał w wyniku złożonych procesów warunkowania)

Miller-7+/-2 – człowiek ma ograniczenie w zdolności do przetwarzanie informacji (wąskie gardło w pamięci krótkotrwałej), jeżeli liczba elementów w pamięci krótkotrwałej przekracza 7+/-2 to elementy muszą zostać z niej usunięte

Simon- sztuczna inteligencja- pierwszy program komputerowy stymulujący myślenie

1. Logic Theorist- dowody twierdzeń logicznych

2. General Problem Sofaer- analiza w kategoriach środków i celów, czy kolejne kroki zbliżają do osiągnięcia celu

Bruner- badania nad strategiami tworzenia pojęć

1. Badanemu pokazywano kartę jako przykład pojęcia

2. Badany miał pokazać jej egzemplarz w większym zbiorze

Np. 9 kier -> może wskazać na: 9, kartę kier, czerwoną kartę, nieparzyste kiery, itd.

1. Po otrzymaniu odpowiedzi twierdzącej (np. tak 8 kier wchodzi w skład pojęcia) wskazuje kolejną kartę, wie już że w grę nie wchodzi parzystość ale kolor.

Wnioski: ludzie posługują się różnymi strategiami, zachodzą znaczne różnice indywidualne w zakresie strategii rozwiązywania problemów

Neisser- psychologia poznawcza stała się przedmiotem studiów, jako dziedzina zajmująca się strukturalizowaniem, przechowywaniem oraz wykorzystywaniem wiedzy. Książka Cognition of reality.

Skonstruował model Pandemonium- stymulujący proces spostrzegania

Odchodzi od traktowania umysłu jako narzędzia do przetwarzania informacji, bo umysł sam tworzy sceny, w których rozgrywają się zdarzenia:

• Reaguje na zaszłe zmiany

• Aktywnie tworzy i planuje sytuacje, w których jednostka może zaspokajać swoje potrzeby i realizować siebie

Np. gdyby było tak że tylko reagujemy, nigdy nie złapalibyśmy much bo nasz wzrok zawsze pozostawałby za nią w tyle. (antycypujemy zdarzenia, mechanizm ten jest nieświadomy)

Neisser i Gibson- elementem spostrzegania jest aktywność motoryczna (ruchy gałek)

Lata 80-te- badania nad pamięcią codziennych zdarzeń, kwestionują przydatność stosowania materiału bezsensownego- mało trafny ekologicznie

Połowa lat 80-tych- przetwarzanie informacji ma charakter równoległy i rozproszony ( obalenie tezy, że operacje są wykonywane w sposób sekwencyjny)

Mózg- zbiór jednostek neuronalnych, które mogą łączyć się ze sobą tworząc sieci, która funkcjonuje nawet gdy pewne jej elementy ulegną uszkodzeniu.

Druga połowa lat 80-tych- powstanie neuropsychologii poznawczej. Stara się ona określić, które okolice mózgu SA odpowiedzialne za pamięć, uczenie się, mechanizmy uwagi. Badania funkcjonowania uszkodzonych i nie uszkodzonych mózgów.

Neisser (1993) referat „Multiple system” (bunt że pp nie jest jednolita):

Umysł ludzki ma budowę modułową:

1. Systemy bezpośredniej percepcji/działania- tworzą sensoryczne obrazy środowiska

2. Percepcja intersubiektywna i wrażliwość społeczna- spostrzeganie interakcji społecznych i zareagowanie na bodźce społeczne

3. System rozpoznawania i reprezentacji- klasyfikuje to co jest rozpoznawane

Dotychczas PP pomijała, ze w naszym systemie występują proste procesy (bez pamięci i uczenia się) jak np. wykrywanie ruchu w otoczeniu, który może oznaczać konieczność odpowiedniej reakcji adaptacyjnej.

Poszczególne systemy mają własną bazę neuronalną o różnym poziomie plastyczności: najmniej plastyczne systemy bezpośredniej percepcji, najbardziej- rozpoznawania u reprezentacji.

Wady PP:

1. Tworzenie mikroteorii procesów szczegółowych, badanie to co łatwo zbadać, a nie to co jest ważne

2. Tworzenie koncepcji w której dba się bardziej o całość obrazu niż rozwiązania szczegółowe, np. przyjmuje że istnieją płynne przejścia między procesami poznawczymi i emocjonalnymi

CZY ISTNIEJĄ SPECYFICZNE WŁAŚCIWOŚCI PROCESÓW POZNAWCZYCH WYSTĘPUJĄCYCH W INTERAKCJACH SPOŁECZNYCH?

W procesie ewolucji nasz mózg dostosował się do odbioru informacji ważnych dla organizmu i „nauczył” się ten materiał organizować w sensowne dla siebie struktury. Błędem jest uogólniać wyniki badań laboratoryjnych na realne życie.

Social cognition- twórcy poszukują uniwersalnych właściwości procesów poznawczych. W przypadku materiał złożonego, który pojawia się w interakcjach społecznych procesy poznawcze dostosowują się do właściwości tego materiału:

1. Ludzie zmieniają swoje otoczenie i starają się je kontrolować. Procesy poznawcze odnoszą się do otoczenia, które (przynajmniej częściowo) zostało stworzone przez jednostkę i innych ludzi.

2. W przypadku poznania społecznego obowiązuje zasada wzajemności- sposób postrzegania innych wpływa na to jak inni spostrzegają jednostkę.

3. Poznanie społeczne zawsze obejmuje JA. Poznajemy innych przez pryzmat naszych potrzeb i wartości, uczymy się od drugiego człowieka jako obiektu najbardziej podobnego do nas.

4. Musimy uwzględniać, że druga osoba stosuje strategie autoprezentacji, jej zachowanie zmienia się (przedstawia się w lepszym świetle)

5. Wnioskowanie o ukrytych zamiarach i właściwościach innych. W tym przypadku odbiór danych nie jest czysty (narażony na błędy i zniekształcenia) , dlatego jest procesem zawodnym.

6. Ludzie zmieniają się szybciej niż obiekty fizyczne ( pod wpływem środowiska i procesów wewnętrznych)

7. Trudniej sprawdzić dokładność wniosków dotyczących zachowań ludzi, bo jest złożone i wieloaspektowe.

8. Poznawanie zawsze obejmuje proces schematyzacji i upraszczania (bo umysł ma ograniczone możliwości). Im bardziej złożony obiekt tym większe uproszczenie. Uproszczenie zależy też od wagi danej informacji (gdy ważne-przetwarzanie analityczne)

-procesy poznawcze są adaptacyjne, zmieniają się w zależności od tego co jest ich przedmiotem, treść i złożoność zmienia sposób analizy i interpretacji danych, wnioskujemy o zachowaniach innych, przewidujemy je, a dzięki temu mamy kontrolę nad otaczającym nas światem.

NOSAL, SZYMURA, ORZECHOWSKI ĆWICZENIA 1

Poznanie- zdolność do odbioru informacji oraz przetwarzania ich w celu skutecznej kontroli własnego działania i przystosowania się do środowiska. Ogół procesów i struktur psychicznych biorących udział w przetwarzaniu informacji.

Psychologia poznawcza- zajmuje się badaniem procesów, struktur poznawczych oraz ogólnych zasad funkcjonowania umysłu. Jak ludzie poznają świat i jak to poznanie wpływa na ich codzienne życie.

Umysł- złożony system wyspecjalizowany w odbiorze i przetwarzaniu informacji.

Przetwarzanie informacji-> redukcja niepewności

I=log₂O

Wartość uzyskanej informacji = logarytmowi o podstawie 2 z dostępnych opcji.

Bit- jednostka informacji

Np. było 8 kandydatów do pracy i wybrali Kazia. I=log₂8=3 bity

Zazwyczaj nie potrafimy zmierzyć ilości informacji przetwarzanych przez nasz umysł, ale wiemy że jego aktywność na tym polega.

MÓZG vs UMYSŁ

MÓZG	UMYSŁ
Jest materialnym podłożem działania umysłu jako systemu	Funkcje zachodzą na materialnym podłożu tkanki nerwowej
Odnoszą się do tego samego zjawiska- zdolność człowieka i innych gatunków do poznawania świata
Neurobiolog bada budowę i aktywność obszarów mózgowia: spojrzenie „ oddolne” od strony elementarnych procesów metabolizmu i przewodzenia komórkowego	Psycholog bada funkcje poznawcze: spojrzenie „odgórne”- od strony złożonych funkcji poznawczych
Oba spojrzenia logicznie się uzupełniają

Procesy przetwarzania informacji (Neisser)- bodźce są transformowane, przekształcane, redukowane, wzmacniane, zachowywane, przywoływane lub wykorzystywane w jakikolwiek inny sposób. Zadaniem PP jest ich opis i pokazanie w jaki sposób wpływają one na zachowanie.

Podstawowe założenie -> EKONOMIA ich przebiegu:

• Człowiek jest skąpcem poznawczym- angażuje tylko część dostępnych zasobów, zachowując resztę na wszelki wypadek, chroni system przed przeciążeniem.

Selekcja danych zachodzi dzięki UWADZE, ponadto umysł dysponuje zdolnością do hamowania zbędnych reakcji i procesów mentalnych ( heurystyki, schematy, stereotypy)

• Po wielokrotnym wykonaniu tworzą się coraz bardziej stabilne działania i elastyczniejsze struktury poznawcze (wiedza, sądy, przekonania). Raz wykształcone struktury wiedzy nadają kierunek i przebieg przyszłych procesów.

PAMIĘĆ-zdolność umysłu do przechowywania informacji

Kontrola poznawcza- zdolność systemu do samoorganizacji i samoregulacji. (powstrzymanie od reakcji/wyzwolenie we właściwym momencie)

Przetwarzanie informacji

• dokonuje się na wielu poziomach- ta sama informacja może być poddana obróbce z różną intensywnością i starannością. (zależy od wymagań sytuacji, zadania poznawczego, nawyku).

• Uzależnione jest od kontekstu- zewnętrznego i wewnętrznego

Poznawcza reprezentacja świata	Poznawcze reprezentacje świata
Ogólny obraz świata w umyśle	Poszczególne składniki tego obrazu: werbalne/obrazowe, proste/złożone, odnoszące się do rzeczy/relacji

UMYSŁ
Z perspektywy struktur
Składa się z licznych i wzajemnie powiązanych reprezentacji poznawczych

POZNANIE

Aktywne tworzenie reprezentacji poznawczych

Interpretowanie informacji poprzez owe reprezentacje

Zmiana treści reprezentacji

Interpretacja nowych danych

Reprezentacja- uproszczony model tego co reprezentuje, może zawierać proste wyobrażenie obiektu lub treść pojęcia.

Reprezentacjonizm- stanowisko filozoficzne zgodnie z którym umysł poznaje świat za pośrednictwem własnych kategorii poznawczych.

Konstruktywizm- pogląd na naturę umysłu, według którego każdy ma indywidualną, niepowtarzalna reprezentacje świata, bo każdy samodzielnie ją utworzył pod wpływem doświadczeń.

Związek między poznaniem i działaniem jest bardzo scisły i wielowarstwowy:

- każdy akt poznania albo sam jest aktem działania, albo jest podporządkowany działaniu

-każde działanie jest poznaniem, albo wymaga poznania, albo do niego prowadzi.

*działanie- celowe zachowanie

-PP wiąże procesy i czynności poznawcze z celowym zachowaniem się organizmów

- PP uwzględnia aktywność własną podmiotu poznającego jako czynnik wpływający na przebieg i ostateczny wynik czynności poznawczych

• Odruch orientacyjny- reakcja na wydarzenie nagłe i nieoczekiwane (znieruchomienie i ukierunkowanie receptorów na odbiór bodźców) (jest działaniem samym w sobie)

• Zachowanie eksploracyjne- aktywne poszukiwanie informacji w otoczeniu, niekoniecznie w odpowiedzi an zapotrzebowanie, przejaw bezinteresownej ciekawości (służy działaniu)

• Interioryzacja- wiele czynności poznawczych najpierw ujawnia się w zachowaniu, aby dopiero potem się uwewnętrznić.

Czynność (Tomaszewski)- każdy poszczególny przypadek działania czyli zachowania celowego, każdy akt poznania jest czynnością

NARODZINY I ROZWÓJ PSYCHOLOGII POZNAWCZEJ

Ankieta w latach 80-tych: ¾ ankietowanych deklaruje, ze reprezentuje PP. Dlaczego?

• Niezależna od nurtu/paradygmatu psychologicznego, jest obszarem badań psychologicznych (nie nurtem), niezależna od teoretycznego i metodologicznego podejścia

Współczesna PP jest dziedziną badań (nie spójnym paradygmatem teoretyczno-metodologicznym), więc ciężko określić dokładny obszar jej zainteresowań.

Powstanie PP – 1956 w Massachusetts Institute of Technology

Miller- ograniczenia pamięci krótkotrwałej

Chomsky 1959- recenzja na temat książki Skinnera Verbal Behavior wykazał nieadekwatność teorii bodźca i reakcji do wyjaśnienia zachowań werbalnych człowieka (zaatakował behawioryzm)- lekceważą oni rolę wewnętrznych stanów w sterowaniu zachowaniem

Broadbent 1958- o ograniczeniach w przetwarzaniu informacji wynikających z małej pojemności systemu uwagi.

Neisser 1967- pierwszy systematyczny podręcznik tej dyscypliny

Lata 50-te-> krytyka behawioryzmu- PP przywróciła człowiekowi kontrolę nad własnym zachowaniem

Piaget- rozwój jest równoważeniem struktur poznawczych:

1. Asymilacja nowych informacji (za pomocą wrodzony lub opanowanych schematów)

2. Asymilacja trwa póki schemat nie utraci swoje przydatności

3. Zmiana schematu- AKOMODACJA – co wymaga własnej aktywności podmiotu (w wyniku obserwacji i doświadczeń)

-człowiek samodzielnie konstruuje świat (reprezentacja)

Do rozwoju PP przyczynił się też rozwój technologii i teorii informatycznych- wykorzystanie komputerów w eksperymentach.

PSYCHOLOGIA A INNE DZIEDZINY BADAŃ NAD POZNANIEM

Epistemologia- filozoficzna teoria poznania, źródła i charakter wiedzy oraz teoria prawdy

Filozofia umysłu- bada problem relacji między mózgiem a świadomością. W jaki sposób mózg generuje świadome stany psychiki?

Sztuczna inteligencja- konstruowanie systemów komputerowych zdolnych do wykonywania czynności poznawczych (pierwsze programy powstały w latach 50-tych)

1. Dziedzina nauk inżynieryjnych- konstruowanie inteligentnych programów, które mogą być wykorzystane w praktyce,

2. Stworzenie systemów naśladujących procesy poznawcze ludzi, wykorzystanie w celu prowadzenia badań

Kognitywistyka- próba syntezy problematyki uprawianej przez 6 tradycyjnych dyscyplin: filozofia, psychologia, językoznawstwo, informatyka, antropologia, neuronauka-> cel to rozwijanie i powoływanie do życia różnych dziedzin z nimi związanych

METODY BADAŃ NAD POZNANIEM

Obserwacja- rejestracja wykonania codziennych czynności poznawczych, analiza błędów-> raport: poznawcza charakterystyka wykonywanej czynności

Eksperyment laboratoryjny- wykonywanie zadań poznawczych nienaturalnie uproszczonych w warunkach sztucznych, analiza: czasu reakcji i poprawności odpowiedzi

Badania kliniczne- badanie pacjentów z upośledzeniami poszczególnych zdolności poznawczych, rola konkretnych obszarów mózgu w sterowaniu zachowaniem; oraz badanie nad poznawczym starzeniem się

Symulacja komputerowa- modelowanie procesów poznawczych w postaci klasycznego programu komputerowego, porównanie wyników działania systemu z wynikami człowieka

Te cztery metody wymienione są przez Allporta, autor książki dodaje jeszcze:

Obrazowanie pracy mózgu- PET (rejestracja poziomu ukrwienia) i Firm ( rejestracja poziomu zużycia tlenu) -> wzrost obu sygnalizuje wzmożoną aktywność określonych obszarów mózgowia, dzięki temu można np. weryfikować konkurencyjne modele poznawcze

Niezależnie od stosowanej metody: poziom wykonania zadnia odzwierciedla jakość procesów, analiza powinna być prowadzona tak aby była możliwa ilościowa i jakościowa charakterystyka procesu przetwarzania.

Chronometria umysłu- manipulowanie warunkami zadania poznawczego ( przed wszystkim złożonością) i mierzenie czasu potrzebnego na rozwiązanie każdej wersji zadania. Pobrane czasy reakcji są przetwarzane ( porównywane, odejmowane, sumowane, itd.)

Donders- wykonanie każdego zadania wymaga serii operacji umysłowych , które dokonują się w czasie rzeczywistym, operacje mentalne nie są realnymi, materialnie zakotwiczonymi procesami

• Umysł działa podobnie do urządzeń technicznych

• Każda z operacji jest wykonywana w osobnym etapie

• Etapy są wzajemnie niezależne

• Czas potrzebny na wykonanie zadania jest sumą odcinków czasu potrzebnych do zrealizowania każdego etapu zadania

• Konstrukcja wielu wersji tego samego zadania, różniących się liczbą niezbędnych operacji umysłowych- można ocenić jak długo trwa wykonanie konkretnego procesu mentalnego,

• Mierzymy czas między bodźcem a reakcją- wniosek o długości nieobserwowalnego procesu umysłowego

• Metoda odejmowania- czas trwania etapu decyzji o właściwej reakcji, jeżeli większy od 0 to znaczy, że dany etap istnieje

• Wymaga bardzo starannej obróbki danych

*W ramce dodatkowej:

Metoda addytywna- Saul Sternberg- manipulowanie warunkami zadania by sprawdzić, czy mają one wspólny/odrębny wpływ na czas rozwiązania całego zadania.

Analiza komponentowa- Robert Sternberg- dekompozycja procesu poznawczego na elementarne składniki, dostarczamy osobie badanej wskazówek wstępnych przed włączeniem urządzenia mierzącego czas ( np. skrócenie czasu o etap kodowania) -ocena czasu poszczególnych etapów reakcji

OGÓLNA ARCHITEKTURA UMYSŁU

1. Blokowe modele umysłu

• Informacja przetwarzana przez system sekwencyjnie i oddolnie (wejście sensoryczne-> wyjście behawioralne)

• Składa się z kilku etapów

• Blok- zespół procesów przetwarzania informacji o podobnym charakterze i zadaniach

1. Atkinson i Shiffrin

System przetwarzania składa się z 3 magazynów pamięci: rejestr sensoryczny, pamięć krótkotrwała i długotrwała. Informacje na każdym etapie podlegają selekcji. Procesy uwagi decydują o które informacje przejdą z rejestru sensorycznego do pamięci krótkotrwałej.

Informacja niepowtarzana bezpowrotnie zanika.

Magazyn pamięci jest nieograniczony, a zapominanie jest brakiem dostępu do informacji.

Procesy kontrolno-regulacyjne sterują procesem przetwarzania informacji i transfer z jednego magazynu pamięci do innego.

Istotny element: generator reakcji.

Zawartość rejestru sensorycznego może dać impuls do wytworzenia reakcji z pominięciem dwóch pozostałych systemów pamięci.

W późniejszej wersji modelu reakcja może być wyprodukowana tylko przez system krótkotrwałego przechowywania informacji.

Wsparciem dla teorii blokowej-> Komputerowa metafora umysłu (porównywanie elementów systemu poznawczego do analogicznych elementów systemu komputerowego)

UMYSŁ	KOMPUTER
Procesy sensoryczne	Klawiatura, skaner
Pamięć robocza	Pamięć operacyjna
Procesy myślowe	Procesor
Pamięć trwała	Twardy dysk
Procesy decyzyjne	Procesor
Wyjście behawioralne	Monitor, drukarka

Przez to porównanie model ostro skrytykowany. Również za: sekwencyjność- człowiek nie analizuje pojedynczych cech ale całość.

1. Koncepcja poziomów przetwarzania- Craik i Lockhart

• Informacja jest przetwarzana przez te same struktur, ale na różnym poziomie głębokości (zakres i intensywność danych). Wraz z pogłębianiem wzrasta liczba i złożoność operacji

• 3 poziomy przetwarzania:

1. Płytki- sensoryczna analiza danych, rezultatu nietrwałe i podatne na zakłócenia

2. Głębszy- semantyczna interpretacja odbieranego sygnału (np. porównywanie)

3. Głęboki- trwa dłużej, odporny na zapominanie i czynniki zakłócające, skojarzenia, prowadzi do wzbogacenia wiedzy o nowe elementy/ włączenie wiedzy w nowe struktury poznawcze.

• Obieg wtórny- dotyczy zjawisk pamięciowych, które nie wymagają dopływu informacji z zewnątrz.

• Umysł jako system jednolity

• 2 typy przetwarzania:

1. Związany z wtórnym obiegiem informacji, z eguły dochodzi do zapomina info

2. Transfer informacji na poziom głębszy na skutek wtórnego obiegu na poziomie płytszym

1. Umysł jako system modułowy- Fodor

Umysł składa się z 3 rodzajów budulca:

1. Przetworniki- pozyskiwanie energii i przetwarzanie by była dostępna dla innych mechanizmów

2. Systemy centralne- wnioskowanie i tworzenie przekonań (myślenie, poznanie)

3. Moduły- pośredniczenie między tymi strukturami

• Są zależne od dziedziny- może działać tylko na swojej klasie bodźców (np. rozpoznawanie twarzy), wyspecjalizowany w 1 funkcji

• Automatyczne- uruchomiony moduł nie przestanie działać aż nie skończy

Domeną modułów jest percepcja i sterowanie motoryką, wyższe funkcje są realizowane inaczej.

Umysł jako zespół wysoce wyspecjalizowanych funkcji.

1. Sieciowe modele umysłu

Mózg składa się z wielkiej liczby komórek nerwowych, które tworzą sieć powiązań- sieć neuropodobną. Składa się ona z warstw:

• Wejściowej

• Wyjściowej

• Pośredniczących (zwanych ukrytymi)

• Może być też wyposażona w warstwę kontekstową

Liczba warstw ukrytych i obecność warstw kontekstowych decydują o poziomie złożoności sieci.

Przetwarzanie informacji polega na odbiorze danych przez w-wę wejściową, przekazywanie dalej przez w-wy ukryte aż do efektorów sterowanych neuronami w-wy wyjściowej.

ĆWICZENIA 3: PROCESY PERCEPCJI.

Maruszewski, T. (2011) Psychologia pozniania. Umysł i świat, rozdz. 2: Spostrzeganie.

Proces spostrzegania jest procesem tworzenia reprezentacji przedmiotu na podstawie informacji otrzymanych z narządów zmysłowych i - w pewnych przypadkach - informacji zawartych w pamięci.

Ważne pojęcia:

• bodziec dystalny - dowolny bodziec poza organizmem oddziałujący na nasze narządy zmysłowe

• bodziec proksymalny - bodziec pojawiający się w bezpośrednim kontakcie bodźca dystalnego z narządem zmysłowym; odwzorowanie bodźca na narządzie zmysłowym

• wrażenie - odzwierciedlenie elementarnej cechy zmysłowej zarejestrowanej w wyniku odbioru danych sensorycznych. Hebb: wrażenie to aktywność dróg wstępujących biegnących od narządów zmysłowych; poszczególne wrażenia są od siebie izolowane; wrażenia, któr wyodrębniamy jako subiektywnie pierwotne nie muszą mieć swoich fizjologicznych odpowiedników; barwa, wielkość, jasność, kształt

• spostrzeżenie - obraz przedmiotu, obraz wszystkich dostępnych cech rejestrowanych za pośrednictwem różnych zmysłów. Hebb: efekt aktywności pół czuciowych kory mózgowej, które odebrały informacje pochodzące z różnych zmysłów i połączyły je w całość. Łączeni różnych wrażeń ze sobą jest wynikiem percepcyjnego uczenia się.

Informacje zakodowane przesyłane są do kory czuciowej, gdzie dopiero następuje ich dekodowanie. Dzięki dekodowaniu odtwarzany jest rzeczywisty obraz bodźca.

Od dróg czuciowych odgałęziają się bocznice zwane kolateralami. Drogi te kierują się w stronę struktur podkorowych - głównie wzgórza i ciała migdałowatego - skąd biegną bezpośrednie połączenia do kory. Właśnie w tych strukturach następuje wczesna ocena emocjonalna znaczenia bodźca. Jeśli okaże się, że bodziec ma duże znaczenie emocjonalne, to uruchamiane są proste programy behawioralne, które Cannon określał mianem flight or figt response. Bodźce są już oznakowane emocjonalnie, zanim dotrą do kory mózgowej. Mechanizm tego typu zapewnia bardzo szybkie reagowanie, aczkolwiek nie jest ono tak precyzyjne jak reagowanie sterowane przez korę.

Spostrzeżenie nie jest wyłącznie rezultatem analizy percepcyjnej, stanowi również wynik analizy znaczenia emocjonalnego. To znaczenie może się wiązać z odbiorem bodźców, których treść emocjonalna jest zdeterminowana przez ich właściwości sensoryczne. Do tych właściwości należą między innymi kształt i poruszanie się.

Reakcje emocjonalne mogą powstać również w wyniku procesu uczenia się. W takim wypadku reakcja emocjonalna może podczepiać się do bodźców obojętnych.

Stałość spostrzegania polega na tym, że spostrzeganie albo nie ulega zmianom, albo też ulega mniejszym zmianom w porównaniu ze zmianami bodźców proksymalnych (otwierane drzwi). Dotyczy kształtu, jasności, wielkości, barwy.

W spostrzeganiu uczestniczą dwa rodzaje procesów:

• dół-góra (bottom-up) - zapoczątkowane przez odbiór informacji zmysłowych przez narządy zmysłowe, informacje te następnie są analizowane na wyższych piętrach układu nerwowego, łącznie z analizą na poziomie kory mózgowej; na tym najwyższym poziomie powstaje spostrzeżenie - warunkiem spostrzeżenia i rozpoznania jakiegoś obiektu jest możliwość zinterpretowania go za pomocą informacji zarejestrowanych wcześniej w pamięci

• góra- dół (top-down) - pojawiają się kiedy większą rolę w spostrzeganiu zaczynają odgrywać procesy pamięciowe, które kierują poszukiwaniem i interpretacją danych zmysłowych; uruchamianie takich procesów staje się konieczne wtedy kiedy informacja sensoryczna jest niepełna

Fazy spostrzegania:

• rejestracja sensoryczna - zmiana bodźca zewnętrznego na impuls nerwowy (transdukcja - bodziec proksymalny zmieniane na impuls nerwowy); w bardzo wielu przypadkach impulsy zwierają już informacje na temat specyficznych cech przedmiotu. Dzieje się tak, kiedy pobudzone są detektory cech, czyli komórki lub zespoły komórek odpowiedzialnych za wyodrębnienie specyficznej cechy. Detektory odpowiedzialne są za jedną cechę, nie reagują na inne. Z rejestracją sensoryczną ściśle związane jest przechowywanie prostych informacji w buforze sensorycznym albo w magazynie pamięci sensorycznej. Pamięć sensoryczna daje możliwość utrzymania informacji w systemie poznawczym dopóki na odebranym materiale nie zostaną wykonane inne operacje

• pamięci emocjonalnej - od dróg czuciowych odgałęziają się bocznice (kolaterale), zdążające do struktur podkorowych, w których następuje pierwotna ocena emocjonalna. Bodźce oceniane są jako przyjemne lub nieprzyjemne zanim jednostka zdąży zorientować się czego one dotyczą. Obronność percepcyjna: Bruner i Postman pokazywanie przez bardzo krótki czas słów przyzwoitych i nieprzyzwoitych; więcej czasu potrzeba na odczytanie słów nieprzyzwoitych. Zjawisko to jest paradoksem - ażeby bronić się przed nieprzyzwoitym słowem musimy je najpierw odczytać i rozpoznać jako nieprzyzwoite.

• rozpoznawania treści bodźca (oceny semantycznej) - rozpoznanie bodźca, określenie kategorii do której należy. Porównanie danych sensorycznych z kategoriami już istniejącymi w pamięci.

• oceny znaczenia metaforycznego - ona nie musi występować zawsze

Nie zawsze jest taka kolejność. Z emocjami jest tak (szczególnie wyższymi), że niekiedy mamy je po treści bodźca.

Spór o strukturę spostrzeżeń w psychologii klasycznej dotyczy tego co jest ważniejsze: część czy całość? Czy o cechach całości możemy wnioskować na podstawie znajomości cech części, czy też jest na odwrót? Te dwa stanowiska mają swoje odnośniki w teorii spostrzegania.

Ascojacjonizm (atomizm)	Strukturalizm (psychologia postaci)
Prymat części nad całością	Prymat całości nad częściami
Wrażenia są pierwotne, a spostrzeżenia wtórne	Spostrzeżenia są pierwotne, a wrażenia można poznać dopiero na podstawie analizy spostrzeżeń
Wszystkie części w polu percepcyjnym są jednakowo ważne	W polu percepcyjnym można wyodrębnić figurę
Łączenie wrażeń w spostrzeżenia następuje na podstawie praw kojarzenia	Wyodrębnienie całości następuje na podstawie zasad Wertheimera; zasady te mają charakter wrodzony
Nie są znane fizjologiczne podstawy	Nie są znane fizjologiczne podstawy
Główny problem: jakie wrażenia stanowią konstruktywną cześć spostrzeżenia?	Główny problem: izomorfizm, czyli powstawanie obrazów nerwowych w mózgu

Do wiersza trzeciego w tabeli

Asocjacjoniści przyjmowali, że istnieją cztery podstawowe prawa kojarzenia. Sformułował jest Arystoteles. Są to:

• kojarzenia przez styczność w czasie - asocjacjoniści uważali za najważniejsze

• kojarzenia przez styczność w przestrzeni - współczesna jej alternatywa: Hebb uważa, że w spostrzeganiu występuje aktywność zespołów komórkowych oraz sekwencji fazowych. Zespoły komórkowe są wyspecjalizowanymi obwodami neuronów odpowiedzialnych za wykrywanie poszczególnych elementarnych cech przedmiotu. Seria ruchów pojawiających się w określonej kolejności i przerywanych w specyficznych miejscach spostrzegania obiektu nosi nazwę sekwencji fazowej. Po pewnym czasie sekwencja się utrwala i wystarczy zaktywizowanie jej początkowych faz.

• kojarzenia przez podobieństwo

• kojarzenia przez kontrast

Psychologowie postaci opisują ten proces inaczej. Wertheimer opisał zasady wyodrębniania całości:

• bliskość przestrzenna lub sąsiedztwo w polu widzenia

• jednakowy wygląd lub podobieństwo

• wspólna droga- elementy poruszające się w tym samym kierunku widzi się jako odrębną grupę

• dobra kontynuacja lub dobra figura - gdy grupa zbudowana jest wedle jednolitej zasady łatwiej ją wyodrębnić aniżeli wówczas kiedy te zasady są różne; tak samo łatwo wyodrębnić takie układy, które tworzą linię zamkniętą aniżeli układy otwarte

• niewielkie rozmiary - łatwiej wyodrębniamy elementy, które cechują się niewielkimi rozmiarami

• symetria - łatwiej wyodrębnić figury symetryczne

• zgodność z chwilowym nastawieniem

• uprzednie doświadczenie i przyzwyczajenia

Do wiersza czwartego w tabeli

Figura jest ważniejszym elementem pola percepcyjnego, natomiast tło jest mniej ważne. Rozróżnienie to wprowadził Rubin, wymienia następujące różnice między figurą, a tłem:

• figura ma pewien kształt, tło zaś bezkształtne

• tło wygląda jakby rozprzestrzeniało się za figurą w sposób ciągły, a nie jakby przerwane figurą

• figura wydaje się wysunięta ku przodowi

• figura ma charakter rzeczy, a tło przedstawia się jako nieukształtowany materiał

• figura silniej się narzuca, łatwiejsza do zapamiętania, wydaje się sensowna

• figura wydaje się jaśniejsza od tła

Do wiersza piątego tabeli

Zwolennicy strukturalizmu uważali, że w mózgu tworzą się obraz spostrzeganych przedmiotów i, że kształty konfiguracji pól bioelektrycznych pojawiających się przy widzeniu pewnych obiektów są takie same jak kształty tych obiektów. Nie udało się potwierdzić takiego zjawiska.

Spostrzeganie jako proces kategoryzacji percepcyjnej:

• kategoryzacja sensoryczna - detektory cech oraz ich gatunkowe zróżnicowanie

Informacje kodowane są przez detektory cech, czyli przez zespoły komórek nerwowych wyspecjalizowane w odbiorze wybranych cech. Detektory te mogą być zlokalizowane w narządach zmysłowych, bądź też na wyższych piętrach.

Badania Lettvina, Maturany, McCullogh i Pittsa: cztery detektory w oku żaby.

Sefridge - model Pandemonium (poszczególne elementy systemu - demony - wyją tedy, kiedy są pobudzone [rozprzestrzeniają się impulsy bioelektryczne]) przyjął, że do rozpoznawania kształtów wystarczą detektory linii poziomych, pionowych i ukośnych, detektory kątów prostych i ostrch oraz detektory krzywych otwartych i zamkniętych.

Badania nad noworodkami Carey: preferencja do dłuższego przyglądania się bodźcom przypominającym twarz ludzką. Twarz spostrzegana jest jako całość, w której ważne są nie tylko elementy, ale także relacje przestrzenne między nimi.

Sergent: być może mechanizmy rozpoznawania twarzy kształtują się w pierwszych tygodniach życia, a potem mogą osiągnąć taki poziom doskonałości, że stają się niewrażliwe na trening. Prawa półkula wykazuje znaczną przewagę w zakresie spostrzegania i różnicowania twarzy, a włókna nerwowe w tej półkuli wcześniej ulegają mielinizacji.

Trudno powiedzieć, czy rozpoznawanie twarzy oparte jest na mechanizmach analitycznych czy holistycznych.

Detektory:

• wyodrębniają ze środowiska te informacje, które są ważne adaptacyjnie

• kodują je w oszczędny sposób, tak by mogły zostać wykorzystane w dalszym przetwarzaniu; kodowanie to już na wstępie redukuje liczbę dostępnych informacji, ponieważ detektory są wrażliwe tylko na pewne informacje

• Schemat wg. Neissera - część cyklu percepcyjnego, która znajduje się wewnątrz obserwatora, która daje się modyfikować przez doświadczenie i która jest jakoś specyficzna wobec tego, co jest spostrzegane; schemat przejmuje informacje odbierane przez powierzchnie sensoryczne i jest zmieniany na informacje.

• są wrodzone, ale jest ich bardzo mało

• eksperyment Ponsera i Keel'a: kropki na matrycach; układy stworzone z prototypu; badani mimo, że nie widzieli prototypów potrafili je poklasyfikować według kategorii. Schematy powstają w wyniku odbierania złożonych układów bodźców, które następnie są uśredniane

Można te dwie interpretacje połączyć.

• mechanizmy konfrontacji danych sensorycznych i pamięciowych

Bruner: w przypadku spostrzegania bodźców obdarzonych znaczeniem występuje proces poszukiwania kategorii, do których najlepiej pasowałyby dopływające dane sensoryczne; istotą procesu spostrzegania jest rozpoznanie do jakiej kategorii należy jakiś konkretny obiekt, kategoria ta nie musi mieć nazwy chociaż ją miewa; ten proces trwa jakiś czas, a jest to czas potrzebny na:

• przeszukiwanie pamięci

• działalność o charakterze translatorskim, bo ażeby dane można było porównać należy przełożyć dane sensoryczne na język danych pamięciowych, bądź obie grupy danych przełożyć na wspólny język

Gdy kategoria sensoryczna i dane sensoryczne pokrywają się częściowo. Określony wzorzec może pasować do kilku kategorii. W takich przypadkach pojawia się prces, który Bruner określa mianem sprawdzania dla potwierdzenia. Polega on na poszukiwaniu cech krytycznych, które są charakterystyczne tylko dla danej kategorii. Jednocześnie pomijane są wszystkie pozostałe cechy danego obiektu.

Stan gotowość, warunkujący to, co będzie spostrzegane określa się mianem gotowości percepcyjnej. Gotowość percepcyjna to łatwość wykorzystywania określonej kategorii pamięciowej do danego materiału percepcyjnego. Jest uzależniona od dwóch grup czynników:

• zewnętrznych - uczenie się prawdopodobieństwa wystąpienia określonego obiektu w danej kategorii

• częstość uprzednich doświadczeń

• konsekwencje społeczne - wyższą gotowość wykazują te kategorie, których są wykorzystywane przez innych

• wewnętrzne

• monopol, czyli liczba kategorii wykorzystywanych przez jednostkę - im mniejsza liczba kategorii tym monopol silniejszy

• integracja poznawcza systemu kategorii - im silniej powiązane są ze sobą kategorie, tym wyższa jest ich gotowość

• konsekwencje motywacyjne- kategorie związane z realizowanymi przez człowieka celami wykazują większą gotowość

• cykl percepcyjny Neissera - spostrzeganie ma charakter cykliczny, a równoprawnymi częściami cyklu są pobierane informacji z otoczenia oraz poszukiwanie nowych informacji; poszukiwanie informacji kierowane jest przez pewne oczekiwania i hipotezy; te oczekiwania powstają na podstawie schematów , które są również programami uzyskiwania informacji z otoczenia

Neisser przyjmuje istnienie wrodzonych schematów, ale są to raczej schematy uzyskiwania informacji na temat świata.

Schematy pozwalają nie tylko na wielozmysłowe poznanie przedmiotu, lecz także dostarczają informacji ukierunkowujących proces spostrzegania. W czasie spostrzegania człowiek odbiera coraz to nowe informacje; dotyczą one nie tylko właściwości spostrzeganego obiektu, lecz także czynności, które poprzedzały uzyskanie tych informacji. Dzięki schematom eksploracyjnym jednostka uczy się specyficznych sposobów pobierania informacji z otoczenia.

Ekologiczna koncepcja spostrzegania; teoria przetwarzania informacji; konstruktywizm

top-down; informacja pobierana z otoczenia jest wysoce specyficzna; izomorfizm w stosunku do rzeczywistości - każdy bodziec tworzy oddzielne spostrzeżenia.

Percepcja bezpośrednia świata zewnętrznego - Giboson uważał, że do organizmu dociera bardzo bogata informacja, uporządkowana w postaci tzw. szyku optycznego. Szyk optyczny to światło o zróżnicowanej intensywności, padające z różnych kierunków . Dzięki tej informacji możemy stworzyć wierny obraz świata.

Koncepcja ekologiczna zakłada, że nie tylko spostrzegamy całe obiekty, ale ujmujemy je jako coś co umożliwia nam pewne działania (affordances). Właśnie dzięki afordancjom możemy przedmioty spostrzegać bezpośrednio. Spostrzeganie bezpośrednie opiera się nie tyle na wyodrębnianiu pojedynczych cech, ile na wyodrębnianiu niezmienników. Niezmienniki to specyficzne układy cech, które pozostają w stale zmieniających się warunkach spostrzegania. (np. wielkości do odległości). Gibson podkreśla znaczenie aktywności eksploracyjnej w spostrzeganiu. Spostrzeganie ma także charakter motoryczny. Nie jest to proces, ale zdolność czy umiejętność. Umiejętność ta nie zawsze ma charakter wrodzony, ale może być wyuczona.

Ullman łączy dwie koncepcje twierdząc, że koncepcja percepcji bezpośredniej opisuje wczesne fazy postrzegania, związane z odbiorem bodźców opisuje wczesne fazy spostrzegania, związane z odbiorem bodźców oraz ich porządkowaniem, natomiast podejście konstruktywistyczne dotyczyny późniejszych faz.

Emocje:

• pierwotne - naturalna i z góry zorganizowana odpowiedź na dobrze zdefiniowaną klasę bodźców; mają charakter wrodzony i automatyczny - mechanizmy koncepcji bezpośredniej

• wtórne - bodźce emotogenne nie aktywizują bezpośrednio struktur podkorowych, ale powodują aktywizację odpowiednich struktur w korze mózgowej; pobudzone struktury kory mózgowej generują wyobrażenia, które dopiero aktywizują struktury podkorowe - co z kolei tłumaczy podejście konstruktywistyczne

UWAGA

Maruszewski T. „Psychologia poznania. Umysł i świat”

Uwaga:

• powiązana ze świadomością,

• selekcja danych,

• sprawowanie kontroli nad całym życiem psychicznym,

• ogranicza liczbę odbieranych bodźców,

• umożliwia podejmowanie wysiłku, wykonywanie kilku czynności

Funkcje uwagi:

• selekcjonowanie bodźców docierających do jednostki,

• ukierunkowanie procesów poznawczych,

• określanie wielkości wykorzystywanych zasobów poznawczych, poświęcanych na realizację zadań,

• podtrzymywanie zaangażowania poznawczego podczas wykonywania czynności.

SELEKCJA

• Bodźców jest za dużo abyśmy mogli prawidłowo na wszystkie zareagować, dlatego konieczne jest ich selekcjonowanie.

• Cowan: selekcja polega na aktywizowaniu specyficznych informacji potrzebnych do wykonania specyficznego zadania – proces pierwotnej selekcji następuje na poziomie narządów zmysłów. Tylko niewielki procent informacji docierających do oka może być przeanalizowany przez mózg.

• Niektóre informacje w pamięci krótkotrwałej są zapominane bezpowrotnie. W przypadku informacji znanych występuje proces habituacji. Nie wywołują one reakcji orientacyjnej i mają słaby potencjał pobudzenia, by zostały zapisane w pamięci trwałej. Do pamięci trwałej nie docierają też czasami informacje całkowicie niezgodne z posiadaną wiedzą.

• Selekcja wynika też z faktu, że pamięć trwała nie jest w stanie odebrać wszystkich bodźców przesyłanych przez pamięć krótkotrwałą.

Ograniczenie szybkości kodowania w pamięci trwałej:

• informacje nowe,

• informacje związane z dotychczasową wiedzą osoby,

• informacje zaskakujące, z którymi jednostka nigdy się nie spotkała.

Zjawisko amnezji funkcjonalnej i odroczonego przypominania ślady pamięciowe są kodowane wolno, a informacje pamięciowe są dostępne z dużym opóźnieniem.

• Zdarzenia nieprzyjemne pamiętamy gorzej niż przyjemne czy neutralne. Pamiętanie ich stopniowo poprawia się w ciągu 3 pierwszych lat(po 3 latach zapominanie) bardzo wolne kodowanie zdarzeń nieprzyjemnych.

• Selekcja jako wybór informacji z pamięci trwałej, potrzebnych do zaplanowania działania. Wynika to z ograniczenia pojemności pamięci operacyjnej w jednym momencie wykorzystujemy część informacji.

UKIERUNKOWANIE

• wiąże się z procesami eksploracji percepcyjnej i poznawczej,

• pole uwagi: część centralna(informacje wyraziste, szczegółowe)i peryferyjna(informacje mniej wyraziste, mniej szczegółowe, rejestracja obecności nie treści)

• koncepcja uwagi intensywnej(wąski zakres, pozwala na głębokie przetwarzanie informacji w jej zasięgu) i ekstensywnej(szeroki zakres, przetwarzanie dostępnych jej informacji jest płytkie)

OKREŚLENIE WIELKOŚCI ZASOBÓW NIEZBĘDNYCH DO WYKONANIA CZYNNOŚCI

• możemy decydować ile energii psychicznej poświęcimy na zadanie

• im wyższe napięcie emocjonalne tym ważniejsze zadanie

Czynniki decydujące o ilości zaangażowanych zasobów:

• wymagania zadania,

• wielkość zasobów poznawczych jakimi dysponuje jednostka,

• stopień przeuczenia zadania(zautomatyzowane – mniej),

Zwiększenie ilości zasobów poświęcanych zadaniu:

• ogniskowanie(przejście od uwagi ekstensywnej do intensywnej),

• zwiększenie zaangażowania bez zmiany puli zasobów

PODTRZYMYWANIE ZAANGAŻOWANIA

• czasowa dynamika procesu,

• długotrwałe wykonywanie monotonnej czynności powoduje spadek koncentracji

• charakter kontr intuicyjny

Mrugnięcie uwagi po zaangażowaniu uwagi w wykonanie jakiegoś zadania pojawia się brak wrażliwości na inne aspekty bodźca

Zjawisko ślepoty na powtórzenia nie widzimy powtórzeń jeśli nie występują bezpośrednio po sobie.

ODRUCH ORIENTACYJNY

• polega na skierowaniu receptorów na źródło stymulacji,

• towarzyszy temu aktywność motoryczna ułatwiająca odbieranie tych bodźców,

• pojawia się wzrost wrażliwości wszystkich receptorów oraz wzrost poziomu aktywacji organizmu,

• uzależniony od wystąpienia bodźców sygnałowych(niespodziewaność, złożoność, niepewność, niespójność, konflikt)

• ulega wygaszeniu po kilku wystąpieniach jakiegoś bodźca; bardzo szybko – bodźce proste, dłużej – bodźce złożone

• Sokołów: mechanizm modelujący z komparatorem – odpowiedzialny za stworzenie reprezentacji odebranych bodźców oraz porównanie jej z istniejącymi zasobami wiedzy; mechanizm wzmacniający – odblokowanie wejścia dla bodźców i uruchomienie reakcji orientacyjnej

• reakcja obronna polegająca na ograniczaniu dopływu nieprzyjemnej stymulacji, ucieczce od jej źródła

• mechanizmy pobierania lub odrzucania informacji z otoczenia(Lacey)

INDUKCJA UJEMNA

• Pawłow: pobudzenie pojawiające się w pewnej okolicy kory mózgowej wywołuje hamowanie w okolicach sąsiednich

• pobudzenie w korze ma charakter zogniskowany

• generalizacja – reakcja na bodźce podobne

• po powstaniu odruchu warunkowego obserwujemy indukcję ujemną(dominantę) – organizm koncentruje się na wykonaniu jednej reakcji, a reakcje alternatywne są zahamowane

• tendencja do ściągania innych pobudzeń

Odruch orientacyjny jest fizjologicznym mechanizmem uwagi niespecyficznej, pojawiającej się w kontakcie z bodźcami nowymi. Indukcja ujemna uruchamia uwagę specyficzną albo uwagę zogniskowaną.

AKTYWNOŚĆ UKŁADU SIATKOWATEGO

• zawiera włókna pobudzające i hamujące

• część wstępująca zlokalizowana w okolicach wzgórza, decyduje o wybiórczym pobudzaniu różnych okolic kory, o uwrażliwieniu ośrodków poszczególnych zmysłów na odbiór specyficznych bodźców; reszta cz. wstępującej – niespecyficzne pobudzenie kory

• LaBerge: uwaga pojawia się kiedy reprezentacja obiektu zostanie połączona z Ja – trójkąt uwagowy ekspresja, mechanizm wzmacniania, mechanizm kontroli

• mechanizm ekspresji –aktywacja sieci neuronalnych w przedniej i tylnej korze(spostrzeganie przedmiotów i ich właściwości, organizacja i wykonywanie planów działania, kontakt ze światem zewnętrznym)

• mechanizm wzmacniania – neurony wzgórza(wybiórcze aktywowanie obszarów kory)

• mechanizm kontroli – sieci neuronalne w korze czołowej

• trójkąt uwagowy aktywizowany jest bodźcami wewnętrznymi(te pobudzają płaty czołowe) i zewnętrznymi(okolice sensoryczne kory)

• pobudzenie z płatów czołowych i okolic sensorycznych osiąga wystarczającą siłę i uruchamiany jest mechanizm ekspresji uwagi we wzgórzu

• bodźce nowe, wyraziste przyciągają uwagę

POSTAWOWE RODZAJE ZJAWISK ANALIZOWANYCH W BADANIACH NAD UWAGĄ

Czujność

• zdolność lub stan, dzięki któremu jednostka potrafi po dłuższym okresie wykrywać bodźce specyficzne wśród wielu możliwych w środowisku

• czujność związana jest z optymalnym poziomem aktywacji, który umożliwia reakcję

• przy długotrwałym wykonywaniu powtarzających zadań detekcyjnych czujność ↓

• spadek obserwuje się kiedy zadaniem jest reakcja na percepcyjne właściwości bodźców

• dwa rodzaje reakcji na bodźce: reakcja na sygnał – adekwatna kiedy sygnał jest i reakcja negatywna – adekwatne w sytuacji kiedy nie ma sygnału

	Sytuacja rzeczywista
	Samolot wroga
Interpretacja sytuacji	Nadlatuje samolot wroga
	Nie ma samolotu wroga

Związek między proporcjami poprawnych detekcji i fałszywych alarmów wpływa:

1. Stosunek siły sygnału do siły szumu – im większy tym łatwiej odróżnić sygnał występujący na tle szumu od samego szumu

2. Macierz wypłat – nasza uwaga uzależniona jest od motywacji – inaczej wykrywamy bodźce „bardziej krytyczne” decydujące o rzeczach ważnych niż decydujące o rzeczach mniej ważnych

3. Oczekiwania – uzależnione od częstości występowania sygnałów w pewnych sytuacjach; wzrostowi liczby poprawnych detekcji będzie towarzyszył wzrost liczby fałszywych alarmów

Przeszukiwanie

• proces aktywny(nie wiadomo kiedy i gdzie bodziec się pojawi)

• osoby dysponujące efektywnymi strategiami przeszukiwania spoglądają we właściwe miejsca(np. przy poszukiwaniu grzybów)

• obecność dystraktorów(bodźce odwracające uwagę) wpływa na proces przeszukiwania

Sposoby przeszukiwania:

1. oparte na wykrywaniu pojedynczych cech

• kiedy przeszukiwanie oparte jest na pojedynczych cechach dystraktory nie stwarzają przeszkód chyba, że są bardzo podobne pod względem cechy krytycznej do bodźca właściwego

1. oparte na koniunkcji cech

• proces komplikuje się tym bardziej im większa liczba cech wchodzi w skład koniunkcji

• pojawia się efekt wielkości zbioru – im większy zbiór obiektów, które musimy przeszukiwać ze względu na wystąpienie koniunkcji cech, tym więcej czasu to zabiera

• koniunkcja dwóch cech np. barwy i wielkości zabiera tyle samo czasu co pojedyncza cecha

• istnieją cechy np. ruch, które dołączone do cech stanowiących podstawę wyszukiwania powodują ułatwienie lub utrudnienie wyszukiwania

Procesy selekcji – teorie selekcji uwagowej

• uwaga działa na poziomie procesów percepcyjnych, tam następuje selekcja informacji

• umysł nie analizuje wszystkich docierających bodźców

• właściwości fizyczne bodźców decydują, które z nich zostaną wygaszone

• uwaga działa mechanicznie

Teoria filtra uwagowego Broadbenta

• 1958

• punktem wyjścia była technika słuchania dwuusznego

• informacje na które nie zwracamy uwagi, przechowywane są w systemie poznawczym przez okres 20 sekund

• informacje, na które nie zwracamy uwagi, ulegają wstępnej analizie ze względu na ich cechy fizyczne

• reakcja następuje dopiero po kodowaniu zmysłowym i po przejściu informacji przez magazyn pamięci krótkotrwałej

• konieczność selekcji wynika z istnienia kanału o ograniczonej przepustowości między pamięcią krótkotrwałą i trwałą

• krytyka bo nie wyjaśnia np. efektu cocktail party

Teoria wielu filtrów

• Koncepcja priorytetów

• A. Treisman

• selekcja następuje na podstawie znaczenia

• Johnston i Heinz: komunikat śledzony wywierał zróżnicowany wpływ na komunikat nieśledzony w zależności od tego, czy był to tekst dobrze znany czy nie

• jednostka reaguje właściwości percepcyjne i pierwotne właściwości semantyczne

• etapy przetwarzania informacji uwzględniające coraz to bardziej złożone właściwości bodźców

• po każdej z faz może nastąpić zatrzymanie przetwarzania, specyficzna reakcja lub kontynuowanie przetwarzania

• filtrowanie informacji może następować na różnych poziomach

• informacje mają nadany priorytet, uwzględniany w kolejnych fazach

• informacja docierająca z narządów zmysłowych w fazie początkowej analizowana jest ze względu na właściwości fizyczne

• gdy informacja sensoryczna zawiera ważne informacje podejmowane jest działanie, jeśli nie pojawia się proces rozpoznawania(dopasowania danych percepcyjnych do pamięciowych)

• jeśli komunikat uznany jest za mało ważny z punktu widzenia interesów ogólnych to uruchamiana jest faza przetwarzania, pozwalająca stwierdzić czy komunikat jest istotny z punktu widzenia interesów chwilowych(mało ważny – ignorowany, ważny – analiza znaczenia), priorytety chwilowe mogą być związane z aktualnie wykonywanym zadaniem, aktualnym nastrojem, emocją

• wieloetapowość procesu uwagi

• początkowe fazy – uwaga ma charakter automatyczny, późniejsze – funkcjonowanie uwagi świadome, zależne od analizy znaczenia bodźca

• różne bodźce mają różny próg dostępu dla uwagi, próg nie musi być stały, może ulec zmianie pod wpływem oczekiwań

• efekt torowania, poprzedzania(priming) może mieć wartość ujemną np. pod wpływem określonych bodźców może zmniejszyć się prawdopodobieństwo rozpoznania innych bodźców

• koncepcja odchodząca od mechanistycznego traktowania uwagi

Alokacja zasobów uwagi – teoria zasobów uwagi

• Daniel Kahneman, 1973

• wiąże uwagę z całością psychiki a nie tylko z procesami poznawczymi

• nie odfiltrowujemy docierających bodźców, pobieramy takie bodźce z otoczenia, które są nam potrzebne

• uwaga ma charakter aktywny

• procesem pobierania informacji kierują schematy

• uwaga jest mechanizmem wybierającym bodźce, na które należy zareagować, są to bodźce ważne dla jednostki, a nie bodźce o określonych cechach fizycznych

• jednostka potrafi świadomie zarejestrować dane zdarzenie, koncentruje na nim uwagę, poświęca mu zasoby poznawcze

• pojemność uwagi – ilość naszych zasobów poznawczych, które możemy poświęcić czy skierować na radzenie sobie z różnymi problemami i zadaniami

Skierowanie zasobów zależy od:

1. Trudność zadania – zadania łatwe wymagają użycia niewielkich zasobów poznawczych, trudne – dużych.

2. Poziom pobudzenia – przy wyższym dostępna jest większa ilość zasobów niż przy niskim. Wysokość poziomu pobudzenia zależy od trudności zadania

3. Polityka „alokacyjna”, polityka inwestycyjna – człowiek wybiera to, co będzie przedmiotem jego aktywności poznawczej. Wpływ mają:

   1. chwilowe intencje czy stany motywacyjne – jesteśmy głodni to zwracamy uwagę na jedzenie

   2. trwałe dyspozycje – ludzie poszukują specjalnych rodzajów informacji albo podejmują się specjalnych zadań(zainteresowania)

4. Ocena zapotrzebowania na zasoby umysłowe – zanim podejmiemy się aktywności poznawczej sprawdzamy czy będziemy potrzebować dużo czy mało zasobów

• czynnikiem wpływającym na funkcjonowanie jest ilość zainwestowanego wysiłku poznawczego

• jednostka dysponuje jednym źródłem zasobów, które jest ograniczone(jeśli człowiek ma wykonywać dwa zadania jednocześnie, musi podzielić wysiłek poznawczy i jego efektywność spada oraz wydłuża się czas wykonywania zadań)

• wysiłek można zmniejszyć poprzez dobre opanowanie wykonywania zadania(zadanie staje się łatwiejsze więc mniej zasobów musi zostać przydzielone do efektywnego wykonywania)

Teoria zasobów specyficznych dla modalności – jedno zadanie angażuje zasoby uwagi specyficzne dla jednej modalności, drugie dla drugiej. Zadania wykonywane są bez uszczerbku na efektywności(np. prasowanie koszul – modalność dotykowa i słuchanie wiadomości – słuchowa).

• teorie zasobów uwagi wyjaśniają uwagę podzielną

• uwaga jako zjawisko, proces znajdujący się pod kontrolą jednostki, która może decydować o tym, na czym skoncentruje swój wysiłek poznawczy

• uwaga kontrolowana jest przez bieżące bodźce docierające ze środowiska albo przez podmiot

DYSTRAKTORY

• dystraktory – bodźce odwracające uwagę

• pochodzenie dystraktorów

  1. zewnętrzne

  2. wewnętrzne – eksponowane przez jednostkę

  3. intencjonalne

  4. nieintencjonalne – najczęściej, jednostka robi coś, co powoduje pojawienie się dystraktorów, ale wcale nie chciała żeby się pojawiły

• klasyfikacja aktywności jednostki pod kontrolą uwagi

  1. charakter zewnętrzny np. wykonywanie czynności motorycznych

  2. charakter wewnętrzny np. rozwiązywanie problemów, planowanie działania

	Czynność o charakterze
	zewnętrznym
Dystraktory – bodźce peryferyjne dla danej formy aktywności	zewnętrzne
	wewnętrzne

• badania najczęściej nad dystraktorami zewnętrznymi, rzadziej wewnętrznymi

• dystraktory wewnętrzne to np. myśli intruzywne(pojawiają się niezależnie od woli jednostki, mają charakter natrętny, nieprzyjemny; próby usunięcia dają paradoksalny efekt np. nasilenie myśli – efekt rykoszetu) lub luminacje(przeżywanie myśli – myśli powracają wielokrotnie; nie mają charakteru przymusowego raczej motywu przewodniego)

• myśli intruzywne i luminacje mają znaczenie adaptacyjne – poszerzają repertuar czynności psychicznych, zachowań organizmu, pomagają wyjść poza schematy, tryby rozumowania i postępowania, mogą sprzyjać twórczości

• Barlow: zjawiska intruzywne są prymitywnym systemem alarmowym, który przygotowuje jednostkę do działania zaradczego; działa niespecyficznie i niezawodnie, pominięcie sygnału może mieć poważne i nieodwracalne konsekwencje

• zjawiska intruzywne mogę pojawiać się w sytuacji mało stymulującej np. wieczorem

• efekt rykoszetu – myślenie o białych niedźwiedziach

• „Zniesienie tłumienia prowadzi do rykoszetu w zakresie ekspresji, a to wymaga coraz silniejszego tłumienia w celu wyeliminowania niepożądanych myśli. To silniejsze tłumienie z kolei daje jeszcze silniejszy rykoszet prowadząc do myśli, które występują niesłychanie często i uporczywie”.

• ludzie próbują kontrolować myśli przy pomocy procesów: wykonawczego(poszukuje treści zgodnych z tym, o czym jednostka chce myśleć, angażuje zasoby uwagowe) i monitorującego(poszukuje treści niezgodnych z tym, o czym jednostka chce myśleć , nie angażuje zasobów uwagowych)

• efektywność działania „autodystrakcji” – włączenie zewnętrznego dystrakt ora do zakazanych myśli powoduje zmniejszenie częstości myśli(jak pojawią się myśli o białych niedźwiedziach myślcie o czerwonym volkswagenie)

CZYNNOŚCI AUTOMATYCZNE I KONTROLOWANE

• czynności automatyczne to: zjawiska intruzywne i czynności przeuczone, procesy przetwarzania przeduwagowego

• podział wprowadzili Posner i Snyder oraz Schneider i Shiffrin

• generalizacja semantyczna – polega na występowaniu reakcji warunkowej nie tylko na właściwy bodziec warunkowy ale też na bodźce podobne; reakcja powstaje w wyniku działania dwóch mechanizmów: jeden działa już w trakcie warunkowania(badany zdaje sobie sprawę, że bodźce po, których następuje szok elektryczny to nazwy miast), drugi działa później, podczas słuchania dwuusznego(pobudzanie słownika wewnętrznego, mechanizm może działać nieświadomie)

• Logan: podział jest uproszczony

• automatyczne to np. efekt torowania percepcyjnego(ułatwienie spostrzegania wskutek odebrania wcześniej innego bodźca)

• procesy kontrolowane są niejednorodne

• właściwości procesów automatycznych(Nęcka): nieodwołalność, balistyczny charakter, bezwysiłkowość, nieświadomość; wszystkie mają charakter stopniowalny

• procesy poznawcze mogą zmieniać swoje właściwości w czasie stosownie do warunków w jakich przebiegają – balistyczność jako namierzanie celu i omijanie przeszkód w dążeniu do niego przez rakietę

• czynności kontrolowane mogą stać się czynnościami automatycznymi w wyniku uczenia się; czynności automatyczne mogą stać się kontrolowanymi

• podział nie jest ostry, istnie płynne przejście między procesami automatycznymi i kontrolowanymi

• koncepcja integrowania procedur(Anderson, LaBerge, Samuels): automatyzacja jest procesem stopniowym, początkowo uczymy się pojedynczych elementów czynności, a potem łączymy je ze sobą w większe całości

• koncepcja egzemplarzy(Logan): proces uczenia się jest wkomponowany w kontekst wykonywania pewnej czynności; ludzie uczą się pewnych modułów tej czynności i wiążą te moduły ze specyficznymi bodźcami; zachowania zautomatyzowane w niektórych sytuacjach mogę być zachowaniami elastycznymi

• w pewnych sytuacjach procesy automatyczne prowadzą do deficytów w zachowaniu(pomimo, że ogólnie ułatwiają funkcjonowanie)

Ześlizg – rozpoczęcie czynności rutynowej powoduje ześlizg i kontrolę przejmują procesy automatyczne.(rozbieramy się i kładziemy do łóżka zamiast się przebrać)

Ominięcia – przerwanie czynności rutynowej powoduje pominięcie pozostałych faz. (nie zapisanie pliku)

Perseweracje – powtarzanie części lub całości procedury. (naprawiamy urządzenie, cały czas wykonujemy te same ruchy)

Błąd opisu – wewnętrzny opis planowanego działania prowadzi do wykonania go na złym obiekcie. (lody do chlebaka)

Błędy zależne od danych – informacja sensoryczna przejmuje kontrolę nad przebiegiem działania planowanego. (numer telefonu wzbogacony o cenę sukienki)

Błędy asocjacyjne – silne skojarzenia wyzwalają złą czynność rutynową. (mówimy „proszę” gdy dzwoni telefon)

Brak aktywacji do zakończenia czynności. (idziemy do pokoju, nie pamiętamy po co)

Efekt Stroopa

• jak najszybsze odczytywanie kolorów, jakimi zostały wydrukowane słowa na planszy przy ignorowaniu znaczenia słów

• badani studenci musieli powstrzymać reakcję automatyczną i reagować tylko na właściwości sensoryczne

• pojawiła się interferencja – w przypadku bodźców konfliktowych badani wykonywali zadanie wolnie i popełniali więcej błędów efekt Stroopa

• w wyniku ćwiczenia wykonywali zadanie coraz szybciej, stopniowo uczyli się ignorować znaczenie słów, hamowali reakcję czytania

Besner i in.: wielkość inferencji była mniejsza w warunkach, kiedy w skład słowa wchodziła jedna litera kolorowa

• Metoda Stroopa ma różne wersje np. liczbową, konflikt między położeniem a słowem oznaczającym położenie, obrazki zwierząt mylnie podpisane

• wielkość efektu Stroopa może być wykorzystywana jako miara stopnia opanowania języka

• efekt pojawia się kiedy mamy do czynienia z konfliktem między warstwą werbalną i obrazową i w przypadku interferencji spowodowanej treścią emocjonalną pewnych bodźców; kiedy jest zagrożenie efekt Stoopa znika – większą rolę odgrywa rzeczywiste zagrożenie niż konflikt poznawczy np. badania w obecności węża

• Emocjonalny test Stoopa wykorzystywany był jako wskaźnik postępów terapii(Foa) – w miarę postępu terapii efekt malał.

REFLEKSYJNOŚĆ I BEZREFLEKSYJNOŚĆ

Teoria refleksyjności

• Ellen Langer

• refleksyjność jako adaptacyjne tworzenie kategorii, które dobrze określają zmieniająca się naturę otoczenia np. społecznego

• bezrefleksyjność podobna jest pozornie do czynności automatycznych a refleksyjność do kontrolowanych

• refleksyjność to właściwość osobowości

• koncepcja refleksyjności dotyczy kontroli;

• kontrola to proces prowadzący do uzyskiwania efektów w zmieniającym się środowisku, jest formą interakcji między zmieniającym się środowiskiem a zmieniającym się Ja; to prowadzi do coraz głębszego zaangażowania

• dla jednych czynność jest refleksyjnych dla innych bezrefleksyjna np. słuchanie muzyki

• po utworzenia kategorii funkcjonowanie poznawcze się stabilizuje

• niektórzy mogą być uwięzieni przez kategorię i nie mogą wyjść poza nią

• zjawisko przedwczesnego zawiązania poznawczego – jednokrotne spotkanie się z materiałem może doprowadzić do sztywnego interpretowania informacji zaakceptowanych w bezrefleksyjny sposób np. ofiary gwałtu prowokują oprawców, same są sobie winne

• przedwczesne zawiązanie poznawcze może wynikać z jednokrotnego kontaktu z informacją lub wielokrotnego powtarzania pewnej informacji(będziesz kłamać, zostaniesz złodziejem)

• przetwarzanie bezrefleksyjne w przedwczesnym zawiązaniu poznawczym uniemożliwia wykształcenie nowych sposobów reakcji, może pojawić się funkcjonowanie balistyczne, reakcje według schematu, skryptu

• bezrefleksyjna akceptacja informacji może spowodować spadek wykonania

• bezrefleksyjność może być skutkiem huśtawki emocjonalnej(Doliński) – nagłe wycofanie emocji powoduje ustawienie umysłu między programami i obojętnie jaki bodziec może wywołać (w sposób bezrefleksyjny) zachowanie

• Langer: bezrefleksyjność ma konsekwencje dla zdrowia – jest niekorzystna

• reakcja bezrefleksyjna prowadzi do niepowodzeń, utraty energii(spożytkowanej na radzenie sobie z konsekwencjami porażek), nudy

UWAGA A ŚWIADOMOŚĆ

• świadomość nie sprawuje funkcji kontrolnych, jest rejestratorem zdarzeń psychicznych

• Ericsson i Simon: uświadomienie sobie procesów psychicznych może zmienić ich przebieg(nowe rozwiązanie) lub intensywność

• Bernard Baars stworzył koncepcję, której celem jest wyjaśnienie procesu sterowania zachowaniem w długiej perspektywie czasowej

• uwagę można „skupić”, „poświęcać”, „skierować”, świadomość można „mieć” i „stracić”

• świadomość nie selekcjonuje informacji, daje do nich dostęp

• główna funkcja świadomości – wymiana i rozprzestrzenianie informacji w całym systemie, celem wymiany i rozprzestrzeniania jest optymalizacja przetargu między organizacją a elastycznością(np. działanie elastyczne sprawdza się w sytuacjach nowych, a zorganizowane w dobrze znanych – świadomość zapewnia kompromis)

• świadomość ma budowę wielopoziomową; jądro to przestrzeń robocza o ograniczonej pojemności

• świadomość przypomina scenę, na której toczy się akcja, widownia obserwuje, ale jest w cieniu, wygląd i przebieg akcji zależą od autora, reżysera, scenarzysty, kostiumów, operatora światła

• reżyser – procesy odpowiedzialne za sterowanie wrażeniem, jego działanie sprawa, że w świadomości nie pojawiają się myśli, pragnienia nieakceptowane społecznie

• Operator światła – proces odpowiedzialny za sterowanie uwagą, kieruje wąski lub szeroki snop światła

Maruszewski, Psychologia poznania. Umysł i świat.(rozdział 4 – pamięć ultrakrótka)

PAMIĘĆ ULTRAKRÓTKA(SENSORYCZNA)

Sperling:

• odkryta w 1960

• eksperyment: plansza była eksponowana przez okres 100 milisekund, potem następowała przerwa trwająca od 50 do 500 milisekund(badany widział jasne lub ciemne pole), potem eksponowany był bodziec wskaźnikowy(niski, średni lub wysoki ton adekwatnie wskazujący dolny, środkowy, górny wiersz); badani potrafili odtwarzać litery z bardzo dużą dokładnością i nie popełniali dużo błędów

• technika odtwarzania częściowego dawała dobre wyniki kiedy odroczenie bodźca wskaźnikowego nie przekraczało 500 milisekund(0,5 sekundy)

• pamięć ikoniczna przechowuje informacje przez czas do 0,5 sekundy

• ludzie w pamięci ikonicznej przechowują informacje na temat położenia liter, wielkości, koloru

• pamięć wzrokowa ikoniczna, pamięć słuchowa echoiczna

Averbach i Coriell:

• hamowanie, maskowanie wsteczne – bodziec eksponowany później hamuje odtwarzanie bodźca eksponowanego wcześniej

• bodziec wskaźnikowy wzrokowy(wskaźnik nad miejscem gdzie była litera)

• zdarza się łączenie liter kiedy wskaźnikiem jest litera

Pamięć sensoryczna:

• cechuje się stosunkowo dużą pojemnością(większą niż pamięć krótkotrwała),

• występuje w kilku modalnościach,

• pojemność zależy od modalności i liczby wymienianych elementów,

• obraz zaczyna znikać w momencie pojawienia się bodźca,

• przechowuje informacje o właściwościach fizycznych bodźca, a nie znaczeniu

• zjawisko maskowania wstecznego – bodźce późniejsze nakładają się na bodźce wcześniejsze,

• jest buforem poznawczym umożliwiającym przetrzymanie bodźców przez krótki czas, potrzebny do wykonania prostych operacji(wyodrębnienie cech fizycznych, usunięcie błędów z obrazu)

PAMIĘĆ, 19 ROZDZIAŁ STRELAU

Pamięć jako podstawowy mechanizm przechowywania doświadczenia

Pamięć może być rozumiana jako proces składający się z wielu faz bądź jako właściwość jednostki. Do formułowania ogólnych definicji bardziej przydatne jest rozumienie pamięci jako procesu. Jest to proces odpowiedzialny za rejestrowanie, przechowywanie i odtwarzanie doświadczenia.

Doświadczenie możne być przechowywane w naszej pamięci przez dłuższy lub krótszy czas, może być łatwiej bądź trudniej dostępne, może też przyjmować bardzo zróżnicowane formy. Ze względu na swoją podstawową funkcje jest podobna do pisma. Pamięć u swoich początków ma charakter czysto obrazowy, u człowieka możemy znaleźć jej elementy podobne do piktogramów: są to obrazy osób, przedmiotów i sytuacji którymi się kiedyś zetknęliśmy.
Pamięć nie jest dosłownym zapisem doświadczeń (niezbędny jest związek pomiędzy tym co zapamiętaliśmy).

PAMIEC JAKO PROCES BĄDŹ ZDOLNOŚĆ

Psychologowie praktycy - skupiają uwagę na pamięci rozumniej jako pewna zdolność.

Psychologowie poznawczy - interesują się pamięcią jako procesem przetwarzania informacji.

Badania Ostroma wykazały ze treść przechowywanych informacji wpływa na proces pamięciowe (badania na temat poznania społecznego). Ostrom wykazuje ze inaczej przechowywane są informacje na temat innych ludzi a inaczej na temat przedmiotów nieożywionych.
Poszczególne rodzaje pamięci są zróżnicowane pod względem na rodzaj i sposób przechowywania informacji, uporządkowane są hierarchicznie. Pojawiały się zgodnie z tokiem ewolucji, a formy podstawowe wzbogacały się o formy nowsze, przystosowane do rejestrowania coraz bardziej złożonych danych.

Atkinson i Shiffrin 1968 - podział pamięci oparty na kryterium czasu przechowywania. Wyróżniono trzy rodzaje:

- ultrakrótkotrwała

- krótkotrwała

- trwała

Pamięć ultrakrótkotrwała zwana też efektem Sperlinga lub pamięcią sensoryczna - zaliczana jest do procesów związanych ze spostrzeganiem choć de facto jest to rodzaj pamięci.

Larry Squire (1983,1993) - wyodrębnienie pamięci deklaratywnej i niedeklaratywnej

Pamięć deklaratywna, do niej wlicza się:

- pamięć semantyczna (fakty)

- pamięć epizodyczna (zdarzenia)

Pamięć niedeklaratywna, do niej wilcza się:

- zdolności proceduralne (zdolności: percepcyjne, motoryczne, poznawcze)

- torowanie ( percepcyjne, semantyczne)

- warunkowanie

- nieświadoma (habituacja, sensytyzacja)

Pamięć deklaratywna to pamięć jawna, której treści mogą być uwiadomione i zwerbalizowane. Dzieli się na pamięć semantyczną czyli odnosząca się do obiektów, ich właściwości, faktów, zależności między nimi. Pamięć epizodyczna odnosi się do zdarzeń. Podział na pamięć semantyczną i epizodyczną wprowadził Endel Tulving w 1972r. Pamięć deklaratywna możne zostać opisana jako '' WIEDA ZE....''

Pamięć niedeklaratywna ma charakter utajony, niejawny. Umożliwia wykonanie pewnych czynności w dokładnie określonym kontekście sytuacyjnym. Dawniej określana jako pamięć PROCEDURALNA, czyli ''WIEDZE JAK....''. Torowanie (priming) - to kolejna forma pamięci niedeklaratywnej - polega na tym że bodźce wcześniejsze ułatwiają lub przyspieszają identyfikację bodźców pojawiających się później.
Uczenie się nieasocjacyjne polega na zmianach wrażliwości zmysłowej, pod wpływem rozmaitych bodźców. W przypadku habituacji następuję spadek wrażliwości zmysłowej, spowodowany przez długotrwale jednostajne bodźce. Natomiast sensytyzacja jest przeciwieństwem habituacji - następuje wzrost wrażliwości zmysłowej.

Argumenty przemawiające ze rozróżnieniem pamięci deklaratyenej i niedeklaratywnej:

- rożne mechanizmy neuropsychologiczne,

- zaburzenia poszczególnych pamięci występują po uszkodzeniach rożnych okolic mózgu

- różna wrażliwość pamięci deklaratywnej i niedeklaratywnej na amnezję. Pamięć niedeklaratywna może nie zostać zakłócona, gdy traci się informacje na temat osobistej przeszłości.

METAFORY STOSOWANE W BADANIACH NAD PAMIĘCIĄ

1. Metafora śladu stopy na piasku - Semon, twierdził, iż ślad pamięciowy przypomina odcisk pewnego faktu w mózgu. Początkowo jest on wyraźny i dokładny ale w miarę upływu czasu słabnie i zaciera się. Teoria ta wyjaśnia zapominanie w skutek upływu czasu czy też efekt powtórek, ale nie potrafi wyjaśnić wpływu zapamiętanej jednej informacji na przechowywanie innej. W badaniach neurofizjologicznych nie znaleziono żadnego miejsca w mózgu w którym mogłyby być przechowywane ślady pamięciowe.

2. Metafora magnetofonowa - pamięć działa jak magnetofon, najpierw zapisujemy pewną informację na kasecie (zapamiętywanie), potem odkładamy kasetę na półkę (przechowywanie), a potem możemy ją przesłuchać (odtwarzanie). Metafora ta nie potrafi wyjaśnić, że w okresie przechowania jedne informacji łatwiej ulegają zapomnieniu, inne zaś są odporne na zapominanie. Przykład ten dobrze opisuje charakter fazowy pamięci. Badania nad pacjentami z amnezją - mają oni problem z niepamiętaniem nowych epizodów, natomiast pamięć semantyczna (wiedza) zostaje nie nietknięta.

3. Metafora komputera - pomiędzy pamięcią człowieka a pamięcią komputera zachodzą następujące analogie:

A) CZŁ i KOMP posługują się dwoma rodzajami pamięci:

- pamięć operacyjna - u człowieka to pole wykonywanych operacji intelektualnych oraz pole danych, które człowiek wykorzystuje w danym momencie.

- pamięć trwałą - w jednym i drugim przypadku to magazyn zawierający dotychczasową wiedzę

B) Pamięć operacyjna i trwała zlokalizowana jest w rożnych miejscach zarówno w KOMP jak i w CZŁ

C) Pamięć KOMP i CZŁ opierają się na kodowaniu dyskretnym (cyfrowym). Analogicznie do KOMP neurony w ludzkim mózgu mogą też przyjmować tylko dwa stany - spoczynku i pobudzenia (0 i 1). Każdą informację można zapisać w mózgu i w komputerze jako ciąg 0 i 1.

D) każda zapisywana w pamięci informacja jest gdzieś lokowana, dlatego jednostka musi pamiętać nie tylko informację ale też jej adres.

CSIKSENTMIHALYI 1996 – obliczył, że w ciągu życia trwającego przeciętnie 70 lat człowiek przetwarza 185 miliardów bitów informacji.

Ważne w odszukiwaniu spośród tylu informacji konkretnych danych jest pamiętanie adresu gdzie znajduje się dana treść. Gdy chcemy sobie przypomnieć dany fakt to udajemy się pod ogólny adres, w przypadku najwyższej góry w Ameryce będzie to dział "geografia", a potem metodą kolejnych przybliżeń docieramy do poszukiwanej informacji. Im więcej człowiek posiada "ścieżek dostępu" do informacji, tym łatwiej znaleźć potrzebną treść.

Metafora komputerowa nie wyjaśnia niejednakowego stopnia trudności zapamiętywania i przypominania rożnych informacji. Natomiast w wypadku ludzkiej pamięci łatwość zapamiętywania informacji jest bardzo zróżnicowana.

Ważny aspekt tych metafor to idea procesu pamięciowego.

Badanie Kuipera i Rogersa na temat zjawiska odniesienia do siebie. Lista przymiotników, podział na 4 różne grupy, które mają różne zadania, na końcu sprawdzano liczbę zapamiętanych mimowolnie przymiotników. Wynik badania - informacje dotyczące własnej osoby są dla człowieka ważne i dzięki temu łatwiej zapamiętywane aniżeli inne informacje. Krytycznym czynnikiem było wiec zadanie odnoszenia do siebie (ramka 19.2 str. 142).

FAZY PRZETWARZANIA INFORMACJI W PROCESACH PAMIECIOWYCH

Klasyczny podział procesu pamięciowego na 3 fazy :

- zapamiętywanie

- przechowywanie

- odtwarzanie

Ten podział jest zbyt ogólny i nie pozwala zrozumieć wielu zjawisk związanych ze specyficznością ludzkiej pamięci.

Koncepcja Endela Tulvinga 1976 - pamięć nie jest jakimś autonomicznym procesem, ale stanowi wypadkową, lub zbiór rożnych procesów umysłowych, takich jak spostrzeganie, podejmowanie decyzji czy programowanie zachowania. Tulving wyróżnił 9 faz procesu pamięciowego:

1. SPOSTRZEGANIE, aby zapamiętać musimy najpierw to spostrzec,

2.Zmiana spostrzeżenia w ślad pamięciowy czyli KODOWANIE. Ślad pamięciowy różni się od spostrzeżenia nie tylko dokładnością i wiernością, ale niekiedy również sposobem przechowania informacji. Spostrzeżenia - charakter obrazowy, informacje pamięciowe - mogą być przechowywane w kodach dyskretnych, które nie maja charakteru obrazowego.

3. Przechowanie śladu kodowanego

4. Rekodowanie - polega na modyfikacji dotychczasowej zawartości pamięci przez informacje później docierające do jednostki. Występuje ono wielokrotnie. Analiza nowych informacji ze względu na dotychczasowe zasoby pamięciowe, jeśli zwierają one nowe elementy zostają wbudowane w istniejący już system wiedzy (Baddeley, Fiske Neuberg). Świeże informacje mogą modyfikować dotychczasową wiedzę jednostki. Te zmiany mogą mieć charakter globalny (inf związane z akceptowanym przez jednostkę systemem wartości) lub lokalny ( inf na temat zdarzeń obojętnych) (Abelson).

5. Ślad rekodowany jest następnie przechowywany.

*Bodziec uruchamiający zasoby pamięciowe – pytanie (?)

6. Proces wydobywania informacji (wg Tulvinga) jest efektem interakcji informacji zarejestrowanej w śladzie pamięciowym z informacja zawarta w pytaniu. Inaczej - szuka się DOPASOWANIA między śladami pamięciowymi a pytaniami adresowanymi do pamięci. Jeśli jednostka znajdzie odpowiednie dopasowanie - proces kończy się sukcesem, a jego wynik jest wprowadzany do pamięci świadomej. Następnie zawartość pamięci świadomej możne zostać ujawniona w zachowaniu (odp. na pytanie bądź wykonanie wyuczonej czynności). Informacje rejestrowane w śladzie pamięciowym są bogatsze aniżeli informacje potrzebne do udzielenia odpowiedzi na pytanie, dlatego proces wydobywania jest procesem WYBORU.

7. Decyzja

8. Pamięć świadoma

9. Decyzja o zachowaniu (Poszczególne fazy lepiej są uporządkowane w Maruszewskim)

Fazy procesu nie są tylko uporządkowane liniowo mogą mieć też charakter CYKLICZNY (Tulving)

MALY CYKL PAMIECIOWY - związany z wielokrotnym odbieraniem informacji powiązanych z doświadczeniem jednostki. Procesy pamięciowe są KONTROLOWANE (Lindsay, Norman). Sprawdzają czy informacja która dotarła do jednostki była już wcześniej zarejestrowana. Jeśli nie to poszukiwane są informacje, które mogłyby się wiązać z danym faktem.
Jeśli informacja pokrywa się dokładnie z tym co znane wcześniej - nie musi być zapamiętana ponownie ( efektywne wykorzystanie pojemności pamięci).
Tylko informacje kluczowe dla jednostki mogą być rejestrowane w kilku miejscach zapobiega to wtedy ich utracie.

Częściowe pokrywanie się z dotychczasową wiedzą - los informacji zależy od rodzaju relacji jaka łączy te informacje z zawartością magazynu pamięci trwałej. Wyróżnia się:

- asymilacja - informacja może zostać włączona do dotychczasowej struktury wiedzy

- akomodacja - struktury wiedzy mogą zostać zmodyfikowane aby uwzględnić daną informację

- całkowite odrzucenie informacji

MAŁY CYKL PAMIĘCIOWY może występować w 2 postaciach:

- nowe informacje mogą docierać niezależnie od tego czy jednostka jest nimi zainteresowana czy tez nie.

Otoczenie jest źródłem tych informacji i to ono decyduje o ich rodzaju jak i o sposobie podawania.

W wyniku eksploracji informacje, które zdobyła jednostka są zapamiętywane szybciej i bardziej trwale, aniżeli informacje, które są jednostce dostarczanie niezależnie od tego czy ich sobie życzyła czy nie.

DUŻY CYKL PAMIECIOWY

Wiąże się z tym, że zachowanie ujawniające zawartość pamięci może stać się przedmiotem spostrzegania. Powstałe spostrzeżenie podlega następnie kodowaniu i cały cykl zaczyna się od nowa. Jest to nieco inny dostęp do zasobów pamięci aniżeli wtedy kiedy pewne informacje wchodzą do pamięci świadomej. Taką sytuację możemy łatwo zinterpretować jako sytuacje powtarzania. Informacje, które wracają do nas za pomocą dużej pętli pamięci mogą niezależnie od działania korzystnego wywierać również szkodliwy wpływ na pamięć (np. udzielanie błędnej odpowiedzi)

Prawo częstości - stwierdza, że im więcej razy dany materiał był powtarzany tym lepiej jest pamiętany (Budohowska i Włodarski 1970).

Prawo Foucault - gdy zapamiętywany materiał jest obszerny to czas poświęcony na opanowanie jednego elementu wzrasta szybciej aniżeli jego objętość. Wzór t= kl2, t - uczenie się jednego elementu, l - długość szeregu, k - pewna stała. Prawo to nie ma charakteru ściśle ogólnego, wiele innych czynników takich jak sensowność materiału może zmieniać czas uczenia się jednego elementu.
Koncepcja Tulvinga pozwoliła rozwiązać problem relacji miedzy dwiema podstawowymi formami odtwarzania: przypominaniem oraz rozpoznawaniem. Odtwarzanie może mieć też charakter pośredni - jest wykorzystywane w laboratoryjnych badaniach nad pamięcią np. efkt torowania.

Dzięki badaniu nad torowaniem wiadomo, że amnezja nie musi oznaczać całkowitej utraty pamięci, może być zaburzeniem wybiorczym, obejmującym niektóre aspekty dostępu do wcześniej odebranych informacji.

Ramka 19.3 - technika zaoszczędzenia przy ponownym uczeniu, Ebbinghaus 1885 - słynne badania nad zapominaniem. Badał sam siebie, badanie polegało na zapamiętywaniu bezsensownego materiału i mierzeniu czasu potrzebnego do osiągnięcia danego kryterium. Badany zapamiętuję określony materiał i następnie badanie jest powtarzane po odpowiednim czasie. Wynik - czas drugiego uczenia jest krótszy, ponieważ w pamięci pozostały efekty poprzedniego uczenia się. Po upływie 31 dni zaoszczędzenie przy ponownym uczeniu wynosiło nieco ponad 20 %.

Ulric Neisser - podejście ekologiczne, zwraca uwagę na trafność ekologiczna - czyli zaprojektowanie takiego badania, które dostarczyłoby informacje o procesach poznawczych jakimi człowiek posługuje się w swoim życiu codziennym. Chęć odkrycia jak ludzie posługują się pamięcią w naturalnym środowisku.

FORMY ODTWARZANIA - dwa kryteria:

- charakter treści przechowywanych w pamięci (treści osobiste, pozaosobiste)

- wielkość udziału jednostki w przywoływaniu zawartości pamięci.

Formy osobiste - wspominanie - przywoływanie osobistej przeszłości.

Formy pozaosobiste - odwoływanie się do wiedzy poza jednostkowej, wiedzy na temat świata. Dwa rodzaje:

* przypominanie - polega na tym, że jednostka, wykonując polecenie skierowane do jej pamięci, musi samodzielnie wydobyć wszystkie potrzebne informacje zawarte w śladzie pamięciowym, czyli wyszukuje taki podzbiór informacji, który łączy dane zawarte w śladzie pamięciowym z danymi zawartymi w pytaniu.

* rozpoznawanie - polega na tym, że jednostka otrzymuje zbiór możliwych odpowiedzi na dane pytanie, a jej zadaniem jest wskazanie poprawnej odpowiedzi.

Koncepcja Tulvinga pozwala odróżnić od siebie przypominanie i rozpoznawanie. Posługując się metaforą "komputerowa", można stwierdzić, że jest to szukanie bez podanej ścieżki dostępu. Natomiast rozpoznawanie opiera się na podanej ścieżce dostępu, nie musimy wydobywać wiedzy z magazynu pamięci, ta wiedza jest dostarczona.

PRZYPOMINANIE generalnie jest trudniejsze niż ROZPOZNAWANIE

Koncepcja Tulvinga pozwala również wyjaśnić sytuacje współwystępowania tych dwóch procesów, oraz sytuacje w których są one od siebie niezależne.

Są cztery takie zjawiska:

- nieświadomy plagiat - to przypominanie bez rozpoznawania, jednostka przypomina sobie pewien fakt, wykonuje pewną czynność znaną skądinąd, ale sądzi że ten fakt lub czyn są jej oryginalnym wytworem. Sięgając do koncepcji faz procesu pamięciowego, możemy powiedzieć, że jednostka wykorzystuje ślady pamięciowe, ale brakuje w nich informacji osobistej, stwierdzającej, że kiedyś dany fakt lub czynność zostały przez nią zarejestrowane.

- paramnezja - rozpoznawanie bez przypominania. Jednostka rozpoznaje pewien fakt jako coś, z czym się kiedyś zetknęła, ale nic poza tym nie pamięta. Jest to tak zwane minimum pamięciowe. Innym zjawiskiem minimum pamięciowego jest TOT czyli zjawisko "mam to na końcu języka".

- deja vu - to tez rozpoznawanie bez przypominania, ale od paramnezji różni się w następujący sposób:

* rozpoznanie czegoś jako rzeczy znanej jest błędne

* poczucie znajomości dotyczy nie tylko pojedynczego obiektu ale też całej sytuacji.

W starożytności zjawisko to traktowane jako dowód metempsychozy czyli wędrówki dusz.

Koncepcja Tulvinga to zjawisko wyjaśnia następująca - z pewnym fragmentem sytuacji zetknęliśmy się już poprzednio i odpowiednia informacja została zawarta w śladzie pamięciowym. Ślad ten jednak jest slaby i niepełny, dlatego człowiek uzupełnia ten ślad o dane, które są pod ręką. W efekcie błędnej generalizacji pojawia się poczucie znajomości całej sytuacji, choć faktycznie znany był tylko jej jeden fragment.

- jamais vu - zwane tez zjawiskiem alienacji lub wyobcowania. Polega również na błędym rozpoznawaniu bez przypominania. Dobrze znaną sytuacje rozpoznajemy w tym przypadku jako coś całkowicie nowego. Analogicznie jak w nieświadomym plagiacie, jednostka traci dostęp do "znacznika osobistego", czyli informacji, że z tym faktem musiała zetknąć się wcześniej.

PAMIĘĆ KROTKOTRWAŁA I DŁUGOTRWAŁA

Wiliam James XIX - pamięć pierwotna i pamięć wtórna.

Lata 60 naszego stulecia koncepcja STRUKTURALNA pamięci zwana tez MAGAZYNOWA

Atkinson i Shiffrin (1968) - przyjmowano istnienie niezależnych magazynów pamięciowych, przechowujących informacje przez długi lub krotki okres czasu, wykorzystując inne sposoby rejestrowania informacji oraz niejednakowo wrażliwe na zapominanie.
Uwagi Donalda Hebba - podstawa wyróżnienia pamięci K i T (K- krótkotrwała, T - trwała):

- u podłoża trwałego zapamiętywania informacji tkwi strukturalna bądź biochemiczna zmiana w OUN,

- zmiana ta ułatwia przekazywanie informacji między poszczególnymi neuronami,

- może mieć postać guzka synaptycznego, który zmniejsza wielkość szczeliny synaptycznej - łatwiejsze przejście informacji z neuronu do neuronu,

- zmiana biochemiczna może być związana ze związkiem chemicznym, który jest nośnikiem informacji pamięciowej,

- zaistnienie tej wymiany wymaga czasu więc pamięć krótkotrwała jest czymś w rodzaju przechowalni,

- fizjologicznym podłożem pamięci K jest aktywność samopobudzających się obwodów neuronów,

- informacje pozostają w pamięci krótkotrwałej tylko w czasie aktywności tych obwodów.

Informacje w tej pamięci mogą podlegać konsolidacji, w wyniku której przechodzą do pamięci trwalej. Te, które nie uległy konsolidacji są zapominane.

ANALIZA CZYNNIKOW POWODUJACYCH INTERFERENCJE

Pozwala stwierdzić, jaki jest format zapisu, preferowany w danym magazynie pamięciowym. Jeśli dany rodzaj pamięci wykorzystuje pewien format zapisu, to wprowadzenie zadania interferencyjnego, odwołującego się do tego samego kodu spowoduje zakłócenie przechowania.

Do tych samych wniosków prowadzi analiza zniekształceń materiału pamięciowego:

- materiał przechowywany w pamięci K - błędy polegały na podawaniu odpowiedzi podobnych akustycznie do odpowiedzi poprawnej (np. zamiast baran - banan)

- materiał przechowywany w pamięci T - błędy były związane z podobieństwem semantycznym (np. baran - owca).

Badania właściwości pamięci K - technika Browna - Petersonów/paradygmat Browna – Petersonów.

Technika Browna- Petersonow - ramka 19.4, badany dostaje małą porcję materiału, bezpośrednio po której prosi się go o wykonanie zadania silnie angażującego jego uwagę, w ten sposób badany nie ma czasu na wykonanie dodatkowych operacji pamięciowych - tzw. powtórek. Zadanie trwa około 20 sekund, ale już po 18 sekundach badani przypominali sobie średnio tylko około 10 % wcześniej podanych elementów.
Również dużą rolę odegrała technika UWOLNIENIA SPOD HAMOWANIA PROAKTYWNEGO, polega ono na zakłóceniu uczenia się nowego materiału przez materiał opanowany wcześniej (zapamiętanie 3 spółgłosek i potem zadanie arytmetyczne, czwarta próba zapamiętanie 3 cyfr (zdecydowanie lepsze wyniki w zapamiętaniu spółgłosek)). Wickens (1970) - hamowanie proaktywne wytwarza się w obrębie materiału jednolitego semantycznie. Badacz ten twierdzi, że uwolnie spod tego hamowania dowodzi, że badany musiał przetworzyć ten właśnie wymiar bodźca, który uległ zmianie. Jeśli zmieniło się znaczenie bodźca i wystąpiło uwolnienie, to badany musiał przetworzyć znaczenie bodźca - jest to zmiana znaczenia semantycznego (inny przykład - różnorodne wiadomości są lepiej zapamiętywane, niż wiadomości z tej samej grupy).

Dowody na odrębność pamięci krótkotrwałej i trwalej:

- sposób kodowania informacji, pamięć krótkotrwała - kod akustyczny, pamięć trwała - kod semantyczny (głównie). Chociaż pamięć krótkotrwała może także rejestrować znaczenie bodźców (uwolnienie spod hamowania proaktywnego),

- dane neuropsychologiczne; pacjenci z różnie zlokalizowanymi uszkodzeniami mózgu - wybiorcze zburzenia pamięci K i T. Uszkodzenie lewego płata potylicznego - przejawia się w trwalej niezdolności do przechowywanie informacji w pamięci K, pamięć T jest nienaruszona. Uszkodzenie okolic skroniowych - normalny zakres pamięci K dla materiału werbalnego, lecz niemożność zapamiętania tego materiału w sposób trwały. Hipokamp - ważna rola, odpowiedzialny za kodowanie informacji DEKLARATYWNYCH oraz za utrwalanie zarejestrowanej informacji w pamięci T.

- krzywa pozycyjna - eksperyment polega na nauce listy elementów, której długość wykracza poza pojemność pamięci K. W trakcie, rejestrowano łatwość zapamiętywania poszczególnych elementów w zależności od pozycji na liście.
Wynik nanoszono na krzywą "kolejnych pozycji". OŚ PIONOWA oznaczała łatwość zapamiętywania elementów, OŚ POZIOMA to miejsce elementu w szeregu. Wynik badania, najłatwiej jest zapamiętać początkową (efekt pierwszeństwa) i końcową (efekt świeżości) cześć szeregu.

Efekt pierwszeństwa - związany z pamięcią K

Efekt świeżości - związany z pamięcią T
Glanzera (1972) - potwierdził hipotezę o niezależności funkcjonalnej obu wspomnianych efektów.

Pojemność pamięci trwalej:

- Csiksentmihalyi - stara się podać pewne wartości liczbowe 185 miliardów bitów przez 70 lat

- Bahrick, Hall (1991) - praktycznie nieograniczona, nieograniczony jest również czas przechowywania, pamięć ta opiera się na rozumieniu informacji (istnieją też odmiany np. pamięć twarzy).

TEORIA POZIOMOW PRZETWARZANIA

Craik i Lockhart 1972 r. - teoria ta jest alternatywą dla magazynowych koncepcji pamięci. Badacze sugerują, że podstawą trwałego zapamiętywania nie jest proces przenoszenia informacji z pamięci krótkotrwałej do trwalej. Wyróżniają oddzielny system pamięci pierwotnej, który odpowiedzialny jest jedynie za kodowanie docierających do jednostki informacji.

Ramka 19.5 Eksperyment Craiga i Lockharta udowadniający, że kodowanie i przechowywanie informacji może się odbywać na różnych poziomach. Wniosek - najlepiej pamiętany był materiał przetwarzany na poziomie semantycznym, nieco gorzej na poziomie akustycznym, najgorzej zaś na poziomie fizycznym. Wyniki były identyczne kiedy badano pamięć mimowolną oraz kiedy badano pamięć dowolną.

Właściwa obróbka informacji występuje w pamięci wtórnej.

Jednostka może przechowywać i kodować informacje na różnych poziomach. Teoretycznie liczba poziomów jest nieograniczona, praktycznie wyróżnia się trzy poziomy:

- fizyczny (sensoryczny)

- akustyczny (fonologiczny)

- semantyczny

Na podstawie badan ramka 19.5 Craig i Lockhart wyciągnęli wniosek, że im głębsze było przetwarzanie informacji pamięciowych tym lepiej informacje te były pamiętane i odtwarzane.

Dużą role w procesach pamięciowych odgrywają powtórki wewnętrzne:

- podtrzymujace - informacja pozostaje na tym samym poziomie, powtarzanie może przedłużyć żywot informacji w sposób mechaniczny,

- wypracowujace - informacja jest kodowana na poziomie głębszym , co nie tylko przedłuża żywot, ale także umożliwia wytworzenie lub rozbudowanie sieci powiązań z innymi informacjami. Dzięki temu można się dostać do tej informacji różnymi drogami - nie tylko za pośrednictwem mechanicznego przypominania.

Tą teorie próbowano odnieść do zjawiska „odniesienia do siebie". Informacje na własny temat, są kodowane głęboko, dzięki schematowi siebie . Człowiek może w ten sposób kodować też inne informacje ale warunkiem jest znalezienie sposobu uporządkowania tych informacji.

Znajomość wykonywanego zadania pamięciowego pozwala w lepszy sposób wykorzystać własne zasoby pamięciowe ( Joy Stevens (1988)).

W odwołaniu do krzywej pozycyjnej, Bernbach (1975) – eksperyment, w którym wykazał, że wszystkie części szeregu mogą być zapamiętane tak samo. (takie wtrącenie - najsłabiej zapamiętuje się cześć środkowa co wiąże się z nieuruchomieniem pamięci krótkotrwałej i trwalej). Jest to możliwe dzięki informacji o długości szeregu i wykorzystywaniu różnych specjalnych sposobów zapamiętywania.

Zarzuty do teorii poziomów przetwarzania:

- głębokość przetwarzania jest definiowana w sposób kołowy. Za wskaźnik głębokości uważano lepsze odtwarzanie materiału (nie wzięli pod uwagę innych czynników wpływających na ten proces np. sposobów radzenia sobie z zadaniem). Nie istniał niezależny wskaźnik głębokości przetwarzania.

- wątpliwe założenie o sekwencyjności poziomów. Badacze zakładali, że najpierw zostaje uruchomiony poziom analizy sensorycznej, następnie kodowanie akustyczne i na końcu przetwarzanie semantyczne. Nowsze koncepcje przyjmują, że procesy te mogą przebiegać równolegle na różnych poziomach (procesy sensoryczne są tworzywem dla kodowania semantycznego, a równocześnie kodowanie sensoryczne może wpływać na procesy sensoryczne).

- zbyt dużą rolę przypisano procesom kodowania, bez dokładniejszego określenia wpływu warunków odtwarzania. Morris, Bransford i Franks (1977) - w skutek zmiany warunków eksperymentu kodowanie fonologiczne wypadało lepiej niż semantyczne.

Plusy dla tej teorii:

- pokazała, że pamięć nie działa automatycznie, ale że sposób jej działania jest uzależniony w pewnej mierze przez posiadacza,

- zwróciła uwagę na konieczność uwzględniania specyficznych strategii pamięciowych. (Strategie to takie sposoby wykorzystywania własnej pamięci, które uwzględniają specyficzne wymogi zadania, jak i zdolności jednostki, jej preferencje poznawcze, cele czy przezywane emocje).

Ramka 19.6 badania Beacha (1988) analizowano pamięć dwóch grup barmanów - nowicjuszy i tych z dużym doświadczeniem. Obie grupy poproszono o przygotowanie zamówionych drinków przy jednoczesnym odliczaniem wstecz. Doświadczeni barmani nie mieli problemów z tym zadaniem, nowicjusze popełniali natomiast wiele błędów. W drugiej serii badania poproszono o przygotowanie drinków, ale badani mieli do dyspozycji naczynia o tym samym kształcie i kolorze. Tym razem więcej błędów popełniali barmani doświadczeni. Interpretacja - seria I, barmani nowicjusze musieli sięgać do kodu akustycznego, natomiast wprowadzenie odliczania wstecz zakłócało kodowanie i doprowadziło do pogorszenia wyników. Seria II - kodowanie ma tu charakter semantyczny, ale opiera się na czynnikach zewnętrznych (barwa i kształt naczynia). Kiedy usunięto tą podstawę organizowania materiału pamięciowego, funkcjonowanie pamięci barmanów doświadczonych ulegało znacznemu pogorszeniu. Wynik - ludzie podczas wykonywania jednego zadania mogą stosować różne sposoby przetwarzania zapamiętywanego materiału.

STRATEGIE PAMIĘCIOWE I METAPAMIĘĆ

W analizie strategii pamięciowych należy uwzględnić trzy odrębne problemy:

1. Organizacje materiału, który ma być zapamiętany,

2. Organizacje informacji zarejestrowanych w pamięci trwałej,

3. Relacje miedzy organizacja zapamiętywanych informacji a organizacja informacji w pamięci trwałej.

Strategie pamięciowe są szczególnym przypadkiem działania metapamięci (czyli wiedzy o własnej pamięci). Działaniem metaamfetamin są również procesy kontroli, dzięki którym napływająca informacja zostaje oceniona czy już jest zarejestrowana w pamięci czy jeszcze nie. Procesy kontroli są bardzo szybkie i automatyczne.

Strategie pamięciowe inaczej zwane MNEMOTECHNIKAMI.

Rodzaje strategii pamięciowych:

* mnemotechniki werbalne:

- GRUPOWANIE - ludzie wykorzystują tś technikę spontanicznie; reguły grupowania zmieniają się w zależności od rodzaju materiału. Badania o skuteczności grupowania - Bower i współpracownicy, po grupowaniu badani zapamiętywali 3 razy więcej informacji. Grupowanie może przebiegać pod progiem świadomości (Tulving, 1962).

- AKRONIMY - metoda ta polega na wymyśleniu słowa lub wyrażenia, w którym pierwsze litery odnoszą się do zapamiętywanych informacji. Zwrot stanowiący akronim nie musi być sensowny, choć taki łatwiej się zapamiętuje.

- AKROSTYCHY - jest to metoda niemal identyczna, różni się tylko od poprzedniej tym, że zamiast zwrotu lub słowa tworzymy zdanie, w którym litery początkowe odnoszą się do listy zapamiętywanych informacji.

* mnemotechniki posługujące się kodem obrazkowym (teoria podwójnego kodowania Paivio (1986) te techniki przyspieszają zapamiętywanie i zabezpieczają informacje przed ich utratą). Są to:

- WYOBRAZENIA INTERAKCYJNE - pozwalają na łączenie niepowiązanych ze sobą elementów za pomocą obrazków. Metoda ta przyspiesza zapamiętywanie jak i zwiększa trwałość przechowywania (przydatna przy uczeniu słówek).

- METODA "SŁÓW-WIESZAKOW" - opiera się na zastosowaniu znanego tekstu np. wyliczanki, do tworzenia skojarzeń z listą elementów jakie trzeba zapamiętać. Metoda ta jest rozwinięciem wyobrażeń interakcyjnych

- METODA MIEJSC - pozwala na zapamiętywanie dużych zbiorów informacji, które występują w określonej kolejności. Polega na kojarzeniu zapamiętanych informacji ze znanymi miejscami, które mijamy np. podczas spaceru itp.

Krytycy uważają, że metody odwołujące się do wyobrażeń, niepotrzebnie blokują zasoby pamięciowe, ponieważ kodowane są duże ilości zbędnych informacji.

Badania porównujące skuteczność mnemotechnik - Roediger (1980) przechowanie informacji badano 24h po opanowaniu pewnego materiału. Wyniki:

1. Wyobrażenia interakcyjne - 11,2

2. Metoda miejsc - 10,6

3. Słowa-wieszaki - 8,2

4. Bez użycia mnemotechnik - 7,6

Przydatność mnemotechnik jest największa w wypadku materiału wymagającego wykorzystania pamięci mechanicznej.

Badania Harrisa (1980) nad studentami, pokazały ze techniki "zewnętrzne" (kalendarze, notatki itp.) wykazują dużą specyficzność sytuacyjna.

Leya (1988) badanie, które wykazało, że przeciętnie około 50% pacjentów pamięta zalecenia podane przez lekarza.

Uruchomienie pamięci w dużym stopniu zależy od samej jednostki i stojącego przed nią zadania.

Pamięć zależna od stanu - odtwarzanie daje tym lepsze wyniki, im bardziej jego wyniki zbliżone są do warunków, w których występowało rejestrowanie informacji w pamięci. Podobne zjawisko zostało opisane wcześniej przez Tulvinga i Thomsona, nazwali je ZASADA SPECYFICZNOSCI KODOWANIA. Zasada ta określa ogólną relacje miedzy warunkami kodowania i odtwarzania - pokazuje jakie warunki muszą być spełnione, aby pewna informacja została zarejestrowana w pamięci. Łatwość odtwarzania informacji jest większa, jeśli podczas odtwarzania dostępne są wskaźniki analogiczne, do tych które były dostępne podczas zapamiętywania.

ZAJĘCIA 5 - PAMIĘĆ

MARUSZEWSKI ROZDZIAŁ 4

• metafora śladu stopy na piasku- Semon- ślad pamięciowy- odcisk faktu w mózgu- początkowo wyraźny, zaciera się, przypominanie staje się trudniejsze. Ponowne zetknięcie z faktem- odnowienie śladu, utrzymanie w pamięci dłużej.

Zalety: tłumaczy zapominanie wskutek czasu i efekt powtórek

Wady: nie wyjaśnia wpływu zapamiętania 1 inf na przechowywanie innej

• metafora encyklopedii- Skarbiec różnorodnych informacji, każda pozycja zwiera informacje, połączenia między nimi i odsyłacze do innych pozycji, opis za pomocą prostych pojęć, symboli

• metafora filmu- zapis zdarzeń, sekwencja scen, połączonych chronologicznie , połączonych związkiem przyczynowym

• metafora magnetofonowa- Woodworth- zapis inf na kasecie- zapamiętanie → odłożenie kasety na półkę- przechowywanie → przesłuchanie nagrania – odtwarzanie

Zaleta: pokazuje fazowy charakter pamięci; Wada: nie wyjaśnia, że w okresie przechowywania inne inf łatwiej zapominamy a inne są odporne

• analogia komputera- zapis informacji i adresów do ich odszukiwania

Komputer i człowiek mają 2 rodzaje pamięci: operacyjną i trwałą

u człowieka p. operacyjna- pole wykonywania operacji intelektualnych, dane wykorzystywane w danym momencie.

Pamięć trwała- magazyn, z wiedzą nie zawsze dostępną

Pamięć operacyjna i trwała zlokalizowane w różnych miejscach mózgu i komputera

Pamięci opierają się na kodowaniu dyskretnym- cyfrowym. 2 stany pobudzenia neuronów

Podobne mechanizmy uzyskiwania informacji- wyszukiwanie adresów.

Wada: nie wyjaśnia różnego stopnia trudności zapamiętywania i przypominania inf.

BADANIE: RÓŻNICE W ŁATWOŚCI ZAPAMIĘTYWANIA INFORMACJI

Kuiper, Rogers

• zjawisko odniesienia do siebie

• podanie listy przymiotników – 4 gr z różnymi zadaniami

1. ocena długości przymiotników- z. Strukturalne

2. ocena specyficzności przymiotników- z. Semantyczne

3. spr czy przymiotniki opisują eksperymentatora- odniesienie do innej osoby

4. spr czy przymiotniki opisują badanego – odniesienia do siebie

• równy czas dla gr.

• najwięcej zapamiętała gr odniesienia do siebie

Pismo jako forma pamięci zbiorowej

• klinowe, piktograficzne, hieroglify

• przełom podczas wynalezienia ruchomej czcionki- pamięć została uwolniona od przechowywania znacznych porcji wiedzy

Człowiek jest użytkownikiem pamięci i posługuje się nią aby osiągnąć ważne cele i uniknąć przykrości- Baddley

• Glenberg- funkcją jest spostrzeganie, ułatwianie interakcji ze środowiskiem

• Baddley- przypadek Clivea Wearinga- zachorował na encefalopatię, utracił pamięć, „wieczna teraźniejszość”,

UJMOWANIE ZJAWISKA PAMIĘCI

• Zdolność władza umysłowa,

• Sternberg- zbiór środków,

• proces psychiczny zachodzący w czasie , złożony z pewnych faz pojawiających się w identycznej kolejności

• dynamiczne mechanizmy związane z zachowywaniem i odtwarzaniem informacji

3 RODZAJE OPERACJI W PAMIĘCI

• Kodowanie informacji → zamiana S które do nas docierają w ślady pamięciowe

• Przechowywanie →

• informacje przechowywane krótko w niewielkim stopniu zmieniają swoją treść, dokładność, postać

• informacje przechowywane długo ulegają zmianom, mogą nakładać się na dane które odbieramy później

• Odtwarzanie → uzyskiwanie dostępu do zawartości pamięci

PAMIĘĆ ZDOLNOŚĆ	PAMIĘĆ PROCES
Właściwość jednostki, warunek pojawienia się procesu	Konsekwencje procesu ujawnione w zachowaniu
Element psych wyposażenia jednostki, duże RI	Złożony z kilku faz, identycznych u wszystkich, kodowanie, przechowywanie, odtwarzanie
Składnik inteligencji, zdeterminowany przez czynniki genetyczne	Pamięć to faza przetwarzania informacji
Składa się ze zdolności specyficznych	Składa się z różnych faz
Różne zdolności specyficzne odnoszą się do różnych dziedzin	Specyficzne procesy przetwarzania inf, charakterystyczne dla różnych form pamięci (np. semantycznej. Autobiograficznej)
Można ćwiczyć pamięć	Można doskonalić poszczególne fazy proc pamięciowego- kodowana i odtwarzania

FAZY PROCESU PAMIĘCIOWEGO

FAZY PRZETWARZANIA INFORMACJI W PROCESACH MYSLOWYCH WG. TULVINGA.
Info. odebrane przez jednostkę podlegają wielokrotnym modyfikacjom i transformacjom. Tulving pokazuje, że pamięć to nie pojedynczy proces a zbiór kilku procesów umysłowych takich jak spostrzeganie, podejmowanie decyzji, programowanie zachowania.

Wyróżnił 9 faz niektóre są niewidoczne ale niektóre uruchamiane zjawiskami z zewnątrz.
1 faza –spostrzeganie- zapamiętujemy gdy najpierw spostrzeżemy –charakter obrazowy

2 faza - kodowanie spostrzeżenia -zamiana spostrzeżenia w ślad pamięciowy- różni się od spostrzeżenia bo jest dokładniejszy i wierniejszy oraz sposobem przechowywania informacji-forma kodu

3 faza-przechowywanie śladu kodowanego

4 faza –rekodowanie - modyfikacja o nowe elementy docierające później do jednostki

5 faza-przechowanie śladu rekodowanego.

6 faza-uruchamiane są zasoby pamięciowe, następuje wydobywanie-polega na interakcji informacji zarejestrowanej w śladzie pamięciowym z informacja zawarta w pytaniu

7 faza-decyzja wybór informacji zawartej w śladzie rekodowanym dopasowanej do pytań wysłanych do pamięci

8 faza-jeśli nastąpi dopasowanie wydobywanie kończy się powodzeniem a wynik wprowadzony jest do pamięci świadomej

9 faza-decyzja o zachowaniu czy ujawniamy zawartość swojej pamięci czy nie

Fazy procesu pamięciowego nie maja jedynie charakteru liniowego jak twierdził Tulving, są tez cykliczne i określamy je mianem małego i dużego cyklu pamięciowego. Dzięki cyklom pamięciowym następuje wielokrotne przetwarzanie danej informacji, kolejne cykle modyfikują te informacje w stosunku do informacji pierwotnej.

Koriat i Goldsmith- pojęcie STRATEGICZNEJ KONTROLI PAMIĘCI

• istnieje konflikt między dążeniem do dokładności odtworzenia informacji a ich liczbą

• im jednostka dokładniej stara się przypominać tym mniej faktów przychodzi na myśl

• dokładność inf przywoływanych przez jednostkę zależy od dokładności wskazówek w pytaniu i skuteczności strategii metapamięciowych

MAŁY CYKL PAMIĘCIOWY – jest powiązany z kolejnymi odbiorami informacji powiązanymi z dotychczasowo wiedza danej jednostki. Występuje w dwóch postaciach.
Nowe informacje mogą docierać do jednostki bez względu na to czy jest ona nią zainteresowana. Źródłem tych informacji jest otoczenie (szkoła) albo sama jednostka decyduje o poszukiwaniach nowych informacji ponieważ ich potrzebuje.

Badania- efekt czystej ekspozycji Zajonc- informacja odebrana kilkakrotnie zaczyna być oceniana jako bardziej pozytywna

DUŻY CYKL PAMIĘCIOWY- polega na tym, ze ujawnienie zawartości swojej pamięci poprzez określone zachowanie może stać się przedmiotem spostrzegania i w konsekwencji zostać zapamiętane przez jednostkę.

Bywa czasem uruchomiany w sposób automatyczny, wbrew woli. np. zjawiska intruzywne (o negatywnym zabarwieniu) – próba powstrzymania ich → efekt rykoszetu

np. u ludzi z PTDS,

• Powtarzanie wpływa pozytywnie na przechowywanie materiału w pamięci → im więcej razy powtórzymy tym lepiej pamiętamy PRAWO CZĘSTOŚCI BUDUHOSKA

• Wpływ na materiał prawidłowy i z błędami

• Gdy zapamiętywany materiał jest obszerny czas poświęcony na opanowanie 1 el. Wzrasta szybciej niż jego objętość → PRAWO FOULCAUT- większość receptorów jest tak zlokalizowana, że umożliwia lepsze rejestrowanie zmian zachodzących na zew niż naszego zachowania.

Wzór: t- czas uczenia 1 el k- stała l- długość szeregu

Koncepcja Tulvinga rozwiązuje problem relacji miedzy dwiema formami odtwarzania: przypominaniem i rozpoznawaniem. 
Odtwarzanie może mieć charakter pośredni - jest nim torowanie, które polega na tym ze poprzez zdobycie pewnych doświadczeń, ułatwiony jest dostęp do innych informacji ,oraz zaoszczędzanie energii przy ponownym uczeniu się.

W życiu codziennym formy odtwarzania możemy uwzględnić w dwóch kryteriach:

1.charakter treści przechowywanych w pamięci (treści osobiste i pozaosobiste)
a)osobiste- wspomnienie, czyli przywoływanie osobistej przeszłości
b)pozaosobiste- odwoływanie do wiedzy pozajednostkowej, dotyczy wiedzy na temat świata: przypominanie, rozpoznawanie.
2.wielkość udziału jednostki w przywoływaniu zawartości pamięci.

PRZYPOMINANIE
Jednostka w poleceniu do pamięci samodzielnie wydobywa informacje (łączy dane ze śladu pamięciowego z danymi z pytania)-człowiek samodzielnie wydobywa wiedzę z pamięci bez drogi dostępu, przypominanie jest trudniejsze od rozpoznawania.

ROZPOZNAWANIE 
Jednostka po otrzymaniu zbioru odpowiedzi wskazuje poprawna odpowiedz-szukanie opiera się na drodze dostępu- tym trudniejsze, im bardziej podobne są do siebie odpowiedzi. Przypominanie może współpracować z rozpoznawaniem ale mogą być tez niezależne od siebie.

Nieświadomy plagiat -jednostka wykonuje pewna czynność powołując się na przypomnienie bez rozpoznania sądząc ze jest to jej oryginalnym wytworem (wykorzystanie śladu pamięciowego z brakiem informacji osobistej)

Paramnezja- rozpoznanie bez przypomnienia, rozpoznaje fakt jako cos z czym się zetknęła ale nic więcej nie pamięta (spotkanie osoby o której wiemy ze ja znamy ale nic poza tym)

TOT- (TIP OF THE TONGUE)- ”mam to na końcu języka” ,mamy poczucie znajomości jakiegoś faktu ale nie potrafimy sobie go przypomnieć, pamiętamy wygląd słowa, liczbę sylab czy pojedyncze litery

DEJA VU- rozpoznawanie bez przypomnienia różni się od paramnezji tym ze rozpoznanie czegoś jako rzeczy znanej jest błędne i poczucie znajomości dotyczy nie pojedynczego obiektu czy osoby ale całej sytuacji (np. wydaje nam się ze doskonale znamy miasto, w którym nigdy nie byliśmy, Tulving wyjaśnia- pewien fragment przeżytej sytuacji pozostał w śladzie pamięciowym i jest słaby, a my uzupełniamy go podręczną informacją.
JAMAIS VU- błędne rozpoznawanie bez przypomnienia. Dobrze znaną sytuację rozpoznajemy jako coś całkowicie nowego. Brak dostępu do nośnika osobistego czyli informacji, że z tym faktem wcześniej się spotkała.

RODZAJE PROCESÓW PAMIĘCIOWYCH- WYODRĘBNIENIE

• KRYTERIUM CZASU: p. ultrakrótka, krótkotrwała, trwała

Magazynowa koncepcja pamięci- Waugh, Norman, Atkinson, Shiffrin

• 3 niezależne magazyny pamięciowe: odmienne sposoby kodowania, inna pojemność, sposoby odtwarzania, wydobycia inf, inna wrażliwość

Przypominanie wymaga wydobycia inf z pamięci trwałej i przeniesienia do krótkotrwałej -> świadomej- tu występuje zapominanie

PAMIĘĆ ULTRAKRÓTKA- SENSORYCZNA

• odkryta przez Sperlinga,

• badanie pamięci ikoniczej- wzrokowej

→ technika odtworzenia częściowego litery

→ sekwencja prezentacji S, w której sygnał dźwiękowy następował po prezentacji zestawu liter

→ bodziec wskaźnikowy

→ dobre wyniki gdy odroczenie S wskaźnikowego nie przekraczało pół sekundy

→ pamięć ikoniczna przechowuje informacje przez ok. 500msek

• pamięć sensoryczna- specyficzna dla modalności

• pamięć słuchowa- echoiczna → Moray, Bates,

Eksperyment : lokalizacja S wskaźnikowego wpływa na to, czy litera z planszy zostanie odtworzona czy też nie.

• Hamowanie- maskowanie wsteczne- S eksponowany później hamuje odtwarzanie S pokazywanego wcześniej

Zjawisko maskowania wstecznego: znaczenie

• wykorzystanie do określenia czasu przechowania w pamięci ikonicznej

• - do zaprojektowania badania , w którym ludzie mają tylko dostęp do spostrzeżenia a nie do obrazu pamięci ikonicznej

• tworzenie obrazów które człowiek sam składa we własnym systemie poznawczym

Pamięć sensoryczna

• duża pojemność

• pojemność zależy od tego z jaką modalnością sensoryczną mamy do czynienia.

• Czas odtwarzania jest bardzo krótki i obraz pamięciowy nie zdąży zaniknąć przed wypowiedzeniem jakiegoś słowa., obraz zaczyna zanikać już w momencie pojawianie się bodźca.

• Czynnikiem warunkującym trudność zadania był czas ekspozycji pierwszego zbioru kropek, Im dłuższy był czas ekspozycji, tym większa była liczba błędów. Wynik zanikania S → od samego początku ich ekspozycji.

• Przechowuje głównie inf o fiz właściwościach S, nie rejestruje ich znaczenia

• zjawisko maskowania wstecznego- S późniejsze nakładają się na wcześniejsze

• bufor poznawczy- umożliwia przechowywanie S przez krótki czas potrzebny do wykonania prostych operacji (wyodrębnieniu cech fiz i usunięciu z obrazu cech nietypowych lub błędnych)

Haber- centralna lokalizacja pamięci sensorycznej

Haber- pojęcie pamięci ikonicznej- niepotrzebne, nie odgrywa roli w stabilizowaniu spostrzeń

Loftus- p.s ma dużą rolę w realnych sytuacjach życiowych

PAMIĘĆ KRÓTKOTRWAŁA

• badania nad pamięcią krótkotrwałą- Miller- pojemność pamięci 7+- 2 kęsy (el. Inf)

• im większy jest zbiór z którego pochodzi zapamiętany element tym więcej inf przenosi (1 litera z 24 el zbioru ma więcej inf niż 1 cyfra z 10 el. Zbioru)

Klasyczna metoda określania pamięci krótkotrwałej- XIX wiek Jacobs

• badanemu czyta się szereg słów liter, cyfr o coraz większej długości

• od 3 elementów

• spr się jaki jest najdłuższy szereg, który badany potrafi powtórzyć

• np. w Skali Wechslera

• ludzie rzadko potrafią powtórzyć więcej niż 7 cyfr

GRUPOWANIE

• Gdy mamy czas między ekspozycją a odtwarzaniem zaczynamy grupować cyfry razem

• Wicklegren- grupowanie najbardziej efektywne przy zapamiętaniu ciągu cyfr

• najlepiej- dwie grupy trzycyfrowe oraz 1 na początku

• lepiej grupować na mniej części „mniej kęsów inf”

Lehrl, Fischer

• pojemność pamięci krótkotrwałej- 80 bitów. - wykluczenie grupowania

• wg ich obliczeń powinniśmy pamiętać 16 literowy ciąg bez problemu

Czas przechowywania- od kilku do kilkunastu sekund

Sternberg- do minuty

Lehrl, Sischer- 5,4 sek

Eksperyment Petersonów

• eksponowano 3 spółgłoski

• polecono wykonywanie angażującego zadania arytmetycznego w rytm metronomu (odejmowanie po 3/4 od liczby 3 cyfrowej)- unikanie powtórek wewnętrznych

• liczba była eksponowana po ekspozycji 3 spółgłosek

• spr co się dzieje gdy są ograniczone metody powtarzania w pamięci- ile badani pamiętają po upływie okresów 3minutowych

Wyniki: w krótkiej przerwie jaka była między ekspozycją słowa a rozpoczęciem odejmowania, badani zdążyli powtórzyć w pamięci i stało się odporne na zapominanie

Muter- już po 2 sek inf może zacierać się w pamięci

• badania techniką Petersonów zapobiegają powtórkom wew

• wywołują HAMOWANIE RETROAKTYWNE → zakłócanie przechowania wcześniej opanowanego materiału przez późniejsze zadanie (odliczanie wstecz)

• trudno ustalić granice P. krótkotrwałej

KODOWANIE INFORMACJI W PAMIĘCI KRÓTKOTRWAŁEJ

• W postaci akustycznej- proces pamięciowy powtarza elementy jakie zostały wprowadzone

Badania Conrada- analiza rodzaju pomyłek w eksperymentach nad pamięcią krótkotrwałą → gdy badany wśród liter miał P, to przypominał sobie literę podobną dźwiękowo T

• Kodowanie wzrokowo przestrzenne- pamiętamy co gdzie odłożyliśmy

Baddley, Grant, Thomson-

• Spontaniczne grupowanie w większe jednostki

Ericsson, Chase, Faloon, → badanie nad osobą o przeciętnych zdolnościach pamięciowych, po opanowaniu specyficznej kategorii strategii kodowania powtarzała do 80 losowych cyfr (1 na sek)

• trening trwał 20 mcy

• badany biegacz- przeszukiwał w ciągach cyfr czasów biegu

• przedświadome kodowanie znaczenia materiału:

Wickens- technika- uwolnienie spod hamowania proaktywnego

HAMOWANIE PROAKTYWNE- utrudnienie zapamiętywania nowego materiału pod wpływem wcześniejszego zapamiętywania podobnego lub identycznego. (jeśli się długo uczymy to idzie nam to coraz wolniej)

Eksperyment Wickensa, Born, Allena

• technika Browna i Petersonów

• 2 gr

• pierwsze 3 próby identyczne,-> 3 spółgłoski + odliczanie wstecz

• 4 próba → Kontrolna: spółgłoski, Eksperymentalna- cyfry

• w próbie 3 słabe wyniki, w 4 Kontrolnej nadal spadek, Eksperymentalnej polepszenie

• interferencja proaktywna wytwarza się w obrębie materiały jednolitego semantycznie.

Badania Loess- materiał słowny z różnych kategorii semantycznych

• po 3 słowa z 1 kategorii → odliczanie wstecz → podanie nazw

• 3 inne nazwy owoców → odliczanie → przypomnienie nazw

• trzecia próba podobnie

• zmiana kategorii semantycznych: podanie nazw zwierząt

→ wyniki po zmianie kategorii się poprawiały

Dowód na kodowanie semantyczne w pamięci krótkotrwałej

Badania Guntera, Berryego, Clifforda

• zapamiętywanie inf podawanych w wiadomościach

1. uporządkowane zestawy informacji po 4 pozycje

1 gr → 4 wiadomości o tej samej tematyce 2gr → ostatnia wiadomość z innej dziedziny

• uporządkowanie wiadomości → pogorszenie zapamiętywania

badania Altmana i Graya

• argument przeciwko zapominaniu jako interferencji proaktywnej

• jazda autostradą → ograniczenia prędkości → znaki dopuszczające coraz wyższe prędkości

• H. Proaktywne uniemożliwiłoby skuteczne kodowanie zanków

ZAPOMINANIE W PAMIĘCI KRÓTKOTRWAŁEJ

• Za zapominanie odpowiedzialne jest zanikanie śladu pamięciowego w miarę upływu czasu

• ślad jest coraz mniej czytelny, wyparowuje

• Zapominanie- wynik interferencji- inf będące w pamięci krótkotrwałej utrudniają wyszukiwanie potrzebnych danych : im więcej tym trudniejsze wyszukiwanie- \

• Petersonowie, Brown

• interferencja retroaktywna (oddziaływanie materiału odebranego później na przechowywanie materiału wcześniejszego) i proaktywna (hamujące oddziaływanie wcześniej przyswojonych inf na zapamiętywanie nowych)

Rola zapominania- Badanie Scotta i Baddleya

• 1 próba- prośba o zapamiętanie 3,5,7, cyfr

• ile cyfr pamiętają po 3,6,9,18,36 sek

• ujawnił się wpływ zanikania w miarę upływu czasu → większy , im więcej mieli zapamiętać

• zapominanie: interferencja + zanikanie pod wpływem czasu

PAMIĘĆ TRWAŁA

W. JAMES

• wtórna- przeszłość

• krótkotrwała- teraźniejszość psychologiczna, informacje łatwo dostępne, przywoływane bez wysiłku

Pojemność- praktycznie nieograniczona, M. Cisksentmihalyi- 185mld informacji

HERBERT SIMONE

• teoria podejmowania decyzji

• człowiekowi mającemu silną motywację potrzeba ok 10 lat aby osiągnąć światowy poziom w dyscyplinie

CZAS PRZECHOWYWANIA

• Długi, może nieograniczony

• zapominanie może mieć charakter pozorny → brak dostępu do inf, gdzieś zapisanej → zjawisko reminiscencji- odzyskiwania inf zapomnianych

Daniel Schacter- zapominanie może być bezpowrotne → natura śladu pamięciowego, połączenia między neuronami stopniowo słabną, znikają

Sam Bahrick- magazyn pamięci stałej

UCZENIE SIĘ PRZED PRZYJŚCIEM NA ŚWIAT

Spelt, dzieci w łonie matki mogą tworzyć proste odruchy warunkowe, od poł 7mca ciąży

• przykładał widełki stroikowe do brzucha na pewną częstotliwość → eksponowanie hałasu → silna reakcja ruchowa dziecka

• po pewnej liczbie prób → aktywność tylko na drgania widełek

W drugim eksperymencie – zmysł równowagi

• po przyłożeniu widełek → matka przewracała się z boku na bok → później ruchy nóżkami na same drgania widełek

• dziecko przyswajało sobie inf nt otoczenia

OGRANIZACJA MATERIAŁU W PAMIĘCI TRWAŁEJ

• Ekonomiczny sposób zapisu materiałów

• Zapis w taki sposób, aby ułatwić dostęp – trudne do spełnienia

• Materiał powinien być wielokrotnie zapisywany w magazynie pamięciowym- zapobiega utracie materiału,

• Materiał o szczególnym znaczeniu powinien być zawsze dostępny-

konflikty

• materiał zapisany wielokrotnie – pojemność pamięci wykorzystana nieekonomicznie

• priorytet pewnych inf – inne trudno dostępne

• pamięć zorganizowana ekonomicznie- w syt kryzysowych dostęp do inf szczególnych jest tak samo utrudniony jak do innych

PAMIĘĆ BARDZO KRÓTKOTRWAŁA

Bahrick, Wittliger- pamięć nazwisk i twarzy kolegów z liceum

• pokazywali zdjęcia znajomych + obcych oraz nazwiska

• badano po 25 latach i 50 od szkoły

• po 25 latach- prawie bezbłędnie rozpoznania na fotografiach, dobre dobieranie nazwisk, pamięć nazwisk słabsza

Trwałość przechowywania materiału szkolnego- języka obcego- po 50 latach przypominali sobie ok 30% słówek

EKONOMICZNE WYKORZYSTANIE ZASOBÓW PAMIĘCI

Grupowanie w pamięci trwałej- badania

Bousfield

• 2 gr- listy słów z 60 pozycjami

• gr 1 słowa niezwiązane

• gr 2- 15 zwierząt, 15 imion, 15 zawodów, 15 warzyw – słowa zmieszane losowo – łatwiejsze przyswojenie tej listy – spontaniczna tendencja do grupowania el tworzących kategorię

Porządkowanie hierarchiczne zbioru elementów do zapamiętania

Bower, Clark, Lesgold, Wincenz

• lista minerałów, raz nazwy w zhierarchizowanym zbiorze, 2 gr same nazwy

• badani z grupy z hierarchią zapamiętali 73/112 nazw

• badani z gr 2 tylko 21

• organizacja, grupowania w większe całości,

• zasadą grupowania jest znaczenie

Badania:

• Uczenie się słów, które dają się grupować/ nie dających się grupować – przewaga uczenia słów dających się grupować

• Zapamiętywanie tekstu

• wprowadzając tekst do pamięci trwałej rejestrujemy znaczenie + właściwości gramatyczne

• przechowywanie krótkotrwałe – pamiętanie obu rzeczy

• przechowywanie trwałe- tylko treść

Badanie Sachs- Zapamiętanie tekstu

• fragmenty tekstu, z powtórkami zdań

• badani mają stwierdzić czy zdania są takie same jak pojawiające się wcześniej czy były zmiany

2 rodzaje zmian:

a) zmiany znaczenia, bez zmian struktury gramatycznej

b) zmiana struktury bez zmiany znaczenia

• Przy krótkotrwałym przechowywaniu badani wykrywali obie zmiany

• Przy przechowaniu dłuższym tylko zmiany semantyczne

DOWODY ODRĘBNOŚCI PAMIĘCI KRÓTKOTRWAŁEJ I TRWAŁEJ

• Badania nad krzywymi pozycyjnymi – zróżnicowana łatwość zapamiętywania el zajmujących różne miejsca w szeregu

• badanym eksponuje się szereg el o długości przekraczającej pojemność p. krótkotrwałej – prośba o zapamiętanie

• spr które zapamiętano najlepiej – na początku, środku, czy końcu

• efekt pierwszeństwa- działanie pamięci trwałej

• efekt świeżości- pamięć krótkotrwała

Wyjaśnienie

a) czas ekspozycji

• dłuższy niż przechowywania w p. krótkotrwałej

• eksperymentator czyta elementy nieprzerwanie, brak możliwości powtórek wew,

• skoro pamiętają el z początku musiały wejść do p. trwałej

b) ograniczona pojemność p. krótkotrwałej

• każdy kolejny el, może spowodować usunięcie el zarejestrowanego wcześniej (zapominanie, przeniesienie do p. trwałej)

• zapominanie powodowane przez eksponowanie nowych S → w środkowej cz. krzywej

• cz. początkowa → informacje przeniesione do p. trwałej

• tempo kodowania w pamięci trwałej

• szybkość niewielka, mała grupa danych → początkowe miejsce w szeregu

• wrażliwość p krótkotrwałej i trwałej na oddziaływanie różnych czynników

• niezależność funkcjonalna efektu świeżości i pierwszeństwa- Glanzer pomimo że inne badania ukazują coś innego

• bad. Browna – Petersonów- zadanie angażujące uwagę- zanik efektu świeżości

przyspieszenie tempa ekspozycji powinno utrudnić kodowanie materiału w p. trwałej

Krzywa w kształcie U- nie ma charakteru uniwersalnego

Badania Bernbach- nie występuje zagłębienie w środkowej części

• kiedy badani byli poinformowani o długości szeregu, uzyskiwali tak samo dobre wyniki wszystkich części

• ważne strategie pamięciowe

• w laboratorium strategie narzuca badacz → wtedy potwierdzają się hipotezy o niezależności magazynu pamięci krótkotrwałej i trwałej.

• Badania neuropsychologiczne- przy różnie zlokalizowanych uszkodzeniach mózgu pojawiają się ubytki pamięci krótkotrwałej lub ubytki pamięci trwałej

SZCZEGÓLNA ROLA W PROCESACH PAMIĘCIOWYCH

• HIPOKAMP → kodowanie inf deklaratywnych, utrwalenie zarejestrowanej inf w pamięci trwałej

WŁAŚCIWOŚCI	RODZAJ PAMIĘCI
	SENSORYCZNA
Pojemność	Ok 18 el, zmienna w zależności od sposobu badania
Czas przechowywania	0,5s, wyjątkowo nieco dłużej
Format zapisywanych informacji	Wzrokowy, słuchowy, możliwe inne modalności
Zapominanie	Zanikanie, efekt maskowania
Kontrola sprawowana przez podmiot	Brak

KLASYFIKACJA PAMIĘCI ZE WZGLĘDU NA FORMAT INFORMACJI- PAMIĘĆ SEMANTYCZNA I EPIZODYCZNA

Tulving

• pamięć typu wspomnieniowego, o osobistej przeszłości, faktów które możemy zlokalizować czasowo i przestrzennie

• pamięć oparta na przypominaniu- charakter impersonalnym, dot wiedzy o świecie

Cechy	Pamięć epizodyczna	Pamięć semantyczna
INFORMACJE
Źródło	Czyste doznania zmysłowe, bezpośredni kontakt	Rozumienie faktów i zjawisk, kontakt pośredni, komunikaty językowe
Jednostki	Zdarzenia, epizody	Fakty, idee, pojęcia
Organizacja	Czasowa	Pojęciowa
Odniesienie	Ja , osobista przeszłość	Świat
Kryterium prawdziwości	Przekonania osobiste	Zgodność społeczna
OPERACJE
Kodowanie	Bezpośrednie, sensoryczne	Symboliczne
Kodowanie czasowe	Występuje, bezpośrednie	Brak, pośrednie
Afekt	Większa rola	Mniejsza rola
Możliwość wyprowadzania wniosków z odebranych informacji	Ograniczona	Duża
Zależność od kontekstu	Wyraźna	Słaba
Wrażliwość	Duża	Mała
Dostęp	Dowolny, kontrolowany przez jednostkę	Automatyczny
Pytania uruchamiające proces wydobycia	Kiedy? Gdzie?	Co?
Konsekwencje wydobycia	Zmiana systemu	System niezmieniony
Mechanizm wydobycia	Synergia- połączenie informacji zawartych w p epizodycznej z inf dostarczanymi przez poznawcze otoczenie jednostki	Rozwijanie- aktualizowanie posiadanej wiedzy, pojawiającej się automatycznie. Nie jest modyfikowana przez właściwości audytorium przed którym ją odtwarzamy.
Przywoływane doświadczenie	Zapamiętana przeszłość	Zaktualizowana wiedza
Określenie sposobu wydobycia	Pamiętam	Wiem
Pojawienie się w rozwoju osobniczym	Późne	Wczesne
Amnezja wczesnodziecięca	Występuje	Nie występuje
SPOSOBY WYKORZYSTANIA
Przydatność w wykształceniu	Brak- mądrość życiowa	Istotna
Ogólna przydatność	Niezbyt duża	Znaczna
Programy sztucznej inteligencji	Wątpliwa	Doskonała
Związek ze sztuczną inteligencją	Niezwiązane	Związana
Dowody empiryczne	Zapominanie	Analiza języka
Zadania laboratoryjne	Odtwarzanie specyficznych epizodów	Wiedza ogólna
Świadectwo w sądzie	Dopuszczalne, świadkowie	Niedopuszczalne, tylko w przypadku orzeczenia biegłego, ma na celu tylko odtworzenie zdarzenia, nie odnosi się do wiedzy jak zdarzenie mogło wyglądać
Podatność na amnezję	Możliwa	niemożliwa

Epizodyczna	semantyczna
– przechowuje inf o zdarzeniach mających lokalizację czasową i przestrzenną	- niezbędna do posługiwania się językiem - wiedza jednostki o regułach symbolach, posługiwaniu się nimi
Aktualizacja informacji z pamięci- charakter dowolny, wymaga wysiłku	Aktualizacja informacji z pamięci- automatycznie

ARGUMENTY NEUROPSYCHOLOGICZNE ODRÓŻNIAJĄCE PAMIĘCI

• obserwacje kliniczne nad osobami z uszkodzeniami mózgu

• przypadek K. C- wypadek motocyklowy, uszkodzenia mózgu, utrata zdolności do posługiwania się pamięcią epizodyczną, niezakłócona pamięć semantyczna

• bez problemów z koncentracją, uwagą, intelektem, pisaniem, czytaniem

• brak pamięci dotyczącej doświadczeń z życia

• wyniki badań- neuroobrazowanie pracy nieuszkodzonego mózgu

Tulving

Koncepcja asymetrii procesów kodowania i wydobywania informacji z p semantycznej i epizodycznej

• rejestracja zapotrzebowania na tlen różnych części mózgu

• technika subtrakcji- odejmowania- modyfikowanie zadań poprzez dodawanie specyficznych el oraz spr zmian zapotrzebowania na tlen

• HERA

• półkule są asymetryczne

Silniejsza aktywizacja	Kodowanie	Wydobywanie
P epizodyczna	Lewa kora przedczołowa	Prawa kora przedczołowa
P semantyczna	Prawa kora przedczołowa	Lewa kora przedczołowa

1985r. Tulving- pamięć proceduralna

EWOLUCJA PAMIĘCI

• proces ewolucyjny, gwałtowne skoki, zmiany\

• badania Weiskrantza- zjawisko blindsight- widzenie bez udziału wzroku- ludzie z ubytkiem pola widzenia, potrafili wskazywać pewne właściwości przedmiotów i je różnicować, także wtedy gdy znajdowały się w nieczynnej cz. pola widzenia → istnieją różne mechanizmy pobierania inf z otoczenia i rejestrowania ich w pamięci

Tulving- pamięć skł się z pewnej liczby powiązanych systemów (skorelowanych procesów),

Pamięć proceduralna ważniejsza w nawykach motorycznych,

Jedynie pamięć proceduralna może działać w sposób całkowicie autonomiczny- organizm może wykonywać reakcje dostosowane do wymagań środowiska → zautomatyzowane, nieświadome

• wykorzystanie pamięci semantycznej wymaga posiadania p. proceduralnej

• p. epizodyczna odwołuje się do doświadczeń jednostki- samoświadomość

WŁAŚCIWOŚCI	RODZAJ PAMIĘCI
	PROCEDURALNA
Nabywanie informacji	Bezpośrednie spostrzeganie, doświadczanie, dostrajanie do wymagań środowiska
Reprezentacja	Preskryptywna, sztywna struktura, forma zmiany prawdopodobieństwa reakcji na specyficzne S
Przejawianie wiedzy	Reakcje o sztywnym przebiegu, skutek uczenia się związku S-R, ujawniane w sytuacjach w jakich zostały opanowane, dostęp zautomatyzowany
Świadomość operacji pamięciowych i treści	Anoetyczna- brak uświadomienia, wtórne uświadamianie sobie, że została wykonana reakcja

POLEMIKA

• pojawienie się form pamięci

Tulving- najpierw pamięć semantyczna później epizodyczna

Lachman, Seamon- najpierw jednostka rejestruje w epizodycznej

→ najpierw rejestracja własnej przeszłości później wiedzy o świecie

• Tulving - pamięć proceduralna- umiejętność wykonywania różnych czynności, zachowań celowych

Piaget- operacje matematyczne, logiczne są uzewnętrznieniem operacji na rzeczywistych przedmiotach

• można wykonywać operacje umysłowe w p. semantycznej i epizodycznej aby zmodyfikować zawartość p. proceduralnej

PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA FORMY PRZECHOWYWANIA I MECHANIZMY WYDOBYCIA- P. DEKLARATYWNA I NIEDEKLARATYWNA

• Squire- deklaratywna, proceduralna

Deklaratywna	Niedeklaratywna
Informacje w postaci abstrakcyjnych/konkretnych reprezentacji - angażują język - łatwo przywoływane w postaci słownej - dostęp względnie niezależny od kontekstu - można odtwarzać w innych sytuacjach niż zostały przyswojone - wydobycie czasem wymaga wysiłku	- inf przechowywane w postaci związków S-R nawyków, - nie dostępne w postaci werbalnej - ujawniają się tylko w kontekście sytuacji przyswojenia, - inf uruchamia się automatycznie → wydobycie
Hipokamp, kora płatów czołowych i skroniowych	Hipokamp, kora motoryczna, móżdżek

PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA KRYTERIUM MECHANIZMÓW WYDOBYCIA- JAWNA I UKRYTA

Schachter, Graf

Technika zaoszczędzania przy ponownym uczeniu się- Ebbinghause- ślady pamięciowe mogę cechować się zróżnicowaną siłą

JAWNA	UKRYTA
- pełne ujawnienie zawartości pamięci - wydobywanie różne formy odpowiedź na pyt- użycie wiedzy szkolnej- deklaratywnej odpowiedź z wykorzystaniem wiedzy deklaratywnej o przeszłości rozpoznanie właściwej odpowiedzi odtworzenie kolejności zapamiętywanych el	- złożone zbiory informacji - zadanie wymagające użycia inf lub umiejętności - zjawisko torowania - wykonywanie zadań – użycie opanowanej umiejętności - gdy nie mamy dostępu do wskazówek Schacter- podświadomy plagiat

Baddley- amnezja może być zab odtwarzania a nie zab proc przechowania , informacja może znajdować się w pamięci, osoba może nie dotrzeć do tych inf

STRELAU ROZDZ. 16 UWAGA

Uwaga jest mechanizmem redukcji nadmiaru informacji, aby nie przeładować systemu poznawczego. Dokonuje się tego zarówno na wejściu sensorycznym jak i na wyjściu efektorycznym, a ponadto na wszystkich procesach pośredniczących miedzy bodźcem a reakcja. Pole uwagi jest szersze od pola świadomości ( zwracamy uwagę na bodźce, o których nie mieliśmy pojęcia)

- świadomość introspekcyjna - zdawanie sobie sprawy z własnych procesów psychicznych,

- świadomość percepcyjna - zdawanie sobie spawy ze coś dzieje się w otoczeniu.

Niektóre czynności zachodzą dzięki uwadze skupionej na bardzo niewielkiej liczbie bodźców - ale skupionej intensywnie, inne zachodzą w stanach uwagi rozproszonej - obejmują wiele bodźców lub obiektów w sposób mniej intensywny.

- uwaga intensywna - wyostrzona świadomość treści wchodzących w jej pole

- uwaga ekstensywna - osłabiona świadomości tego co znajduje się w jej polu

Procesy przeduwagowe (Neisser) - przedświadoma obróbka bodźców, zwykle prezentowanych w bardzo krótkim okresie czasu lub w sposób zdegradowany.

Polegają one na odbiorze, selekcji i obróbce bodźców z których działania nie zdajemy sobie z nich sprawy.

Prymowanie - krótka ekspozycja bodźców uprzedzających, modyfikuje ona przetwarzanie danych następujących po prymie np. przyspiesza lub spowalnia procesy dekodowania słów, wpływa na tempo podejmowania decyzji semantycznych.
Typy czynności:

- automatyczne - długi proces nabywania wprawy, wykonywane są równolegle, szybkie. Sterowane za pomocą struktur lokalnych, nie angażują mech. pamięci i uwagi lub tylko w niewielkim zakresie.

- kontrolowane - wykonywane są szeregowo, wolne, wszystkie ruchy wykonywane jeden po drugim, mniej płynnie i z większym wysiłkiem (nadzór świadomości). Są sterowane globalnie czyli z zaangażowaniem całego systemu poznawczego, w szczególności ważnych ośrodków dyspozycyjnych takich jak uwaga i pamięć robocza.

Im szybciej czynność przechodzi ze sterowania globalnego na sterowanie lokalne tym łatwiej radzi sobie nasz system poznawczy z nowymi czynnościami które jeszcze nie są zautomatyzowane.
I. FUNKCA UWAGI - działa jako zintegrowany system poznawczy:

1. Selektywność - to zdolność do wyboru jednego bodźca, źródła stymulacji lub ciągu myśli kosztem innych.

Zadanie Stroopa - bada selektywność uwagi a także wskaźnik siły kontroli poznawczej (pytania o kolory atramentu słow, które same oznaczają inny kolor (tłumienie automatyzacji czytania)).

2. Czujność - to zdolność do długotrwałego oczekiwania na pojawienie się ściśle określonego bodźca, zwanego sygnałem a ignorowania pozostałych bodźców zwanych szumem (bodźce nieistotne).

- szum działa nieustannie ''usypiając czujność'', natomiast sygnały działają rzadko i w nieoczekiwanych momentach .

- konsekwencje zignorowania sygnału bywają ogromne, szczególnie w zawodach wymagających ciągłej czujności (wartownik, żołnierz)

- czujność uwagi decyduje też o kompetencji społecznej człowieka, w wielu ważnych syt. trzeba wykryć w porę sygnał, ukryty w olbrzymiej ilości szumu.

- czujność sygnału można opisać w detekcji sygnałów.

Detekcja sygnału - w danej sytuacji sygnał możne być obecny lub nie, a człowiek ma możliwość zareagowania lub powstrzymania się od reakcji. Jeśli zareaguje na sygnał, oznacza to TRAFIENIE.
Jeśli nie zareaguje na szum oznacza to POPRAWNE ODRZUCENIE. W dwóch tych wypadkach człowiek działa prawidłowo. BŁAD FALSZYWEGO ALARMU - zareagowanie człowieka na szum. BŁĄD CHYBIENIA - zlekceważenie sygnału.

Niezawodność tego systemu gwałtownie się pogarsza już w krótkim czasie po rozpoczęciu czuwania.

3. Przeszukiwanie - jest to proces aktywny, polega na systematycznym badaniu pola percepcyjnego w celu wykrycia obiektów spełniających założenie kryterium. Większość badań dotyczy percepcji wzrokowej mamy więc do czynienia ze zjawiskiem selektywnej uwagi wzrokowej.

- podstawowy czynnik utrudniający przeszukanie - dystraktory. Efektywność i czas przeszukania pola percepcji, zależy od liczby dystraktorów działających na jednostkę i ich podobieństwa do szukanego sygnału i wzajemnego podobieństwa samych dystraktorów.

Dystraktory jednorodne - łatwiejsze przeszukanie; rożne - trudniejsze przeszukanie

4. Kontrola czynności jednoczesnych

Wykonywanie kilku czynności ogólnie nie pociąga za sobą negatywnych skutków. Problem pojawia się wtedy gdy jedna z czynności staje się bardziej wymagająca. Jest to tzw. okres refrakcji - sugeruje ono, że kontrola czynności jednoznacznych polega w istocie na przetwarzaniu szeregowym bodźców a nie równoległym. Związane jest to z teoria zasobów. Dwie wykonywane jednocześnie czynności potrzebują określonych zasobów, co musi doprowadzić do pogorszenia się przynajmniej jednej z nich, chyba że obie są tak proste, że ich łączne zapotrzebowanie nie przekracza ogólnych możliwości systemu.

Obsługa czynności jednocześnie wykonywanych nie wymaga tylko odpowiednich zasobów poznawczych ale także sprawnego przełączania uwagi pomiędzy nimi.

Wg niektórych autorów przełączanie uwagi jest osobnym procesem, obsługiwanym przez wyspecjalizowaną strukturę. Inni mówią o specyficznej zdolności zarządzania czasem, który się dzieli pomiędzy dwie czynności.. Zgonie z hipotezą przełączania uwagi, nawet w pełni zautomatyzowane i równolegle wykonywanie czynności, wymaga więcej czasu niż wykonywani ich osobno.

DETEKCJA w warunkach zad. pojedynczego dokonuje się w sposób automatyczny, natomiast w warunkach zadania podwójnego w sposób kontrolowany (Necka).

II TEORIE UWAGI SELEKTYWNEJ - odp. na pytanie co decyduje o odrzuceniu pewnych informacji jako nieistotnych, oraz na którym pietrze przetwarzania inf. dokonuje się selekcja.

1. Teoria wczesnej selekcji - selekcja dokonuje się we wczesnych etapach przetwarzania informacji. W związku z tym mechanizm uwagi ma się kierować sensorycznymi, fizycznymi właściwościami bodźców.

*Model Broadbeneta - badania przy pomocy techniki cienia.

Technika cienia Cherre'go - jednoczesne prezentowanie dwóch ROŻNYCH komunikatów do obojga uszu badanej osoby, której uwaga ''podąża jak cień'' za jednym z nich. Ma to na celu określenie czy dociera do nas coś z treści zawartych w przekazie ignorowanym. Te wyniki sugerowały, ze mech. uwagi jest w stanie całkowicie wyłączyć przekaz, który nie różnił się natężeniem ani innymi parametrami fizycznymi od przekazu ważnego. Pokazuje to zatem niezwykła siłę i skuteczność psychologicznego mechanizmu uwagi selektywnej. Późniejsze badania wykazały, że jednak uwaga przepuszcza pewne informacje z kanału ignorowanego. Z kanału ignorowanego dociera do nas: imię osoby badanej, pleć, zmiana tonu głosu, i nadzwyczajne natężenie intensywności przekazu. Broadbent na tej podstawie stwierdził, że to co się przedostaje z kanału ignorowanego nie ma wymiaru SEMANTYCZNEGO, lecz fizykalny (o przepuszczeniu nie decyduje znaczenie lecz cechy fizyczne).

Efekt coctail party - reagujemy na swoje imię. Przyjecie towarzyskie jest idealnym modelem działania uwagi selektywnej.
*Teoria FILTRA UWAGI Broadbenta - symbolicznie przedstawiona na symbolu Y.

- górne ramiona Y, to dwa kanały stymulacji sensorycznej prawego i lewego ucha. Są to sensoryczne ''poczekalnie'' dla bodźców przed ich wpuszczeniem na wyższe, semantyczne piętra obróbki. Te wyższe piętra to noga Y, która jest tylko 1. Oznacza to, że w systemie przetwarzania inf. znajduje się ''wąskie gardło''= ''szyjka od butelki'', która nie zezwala na obróbkę wszystkich bodźców napływających z otoczenia. To uwaga jest mechanizmem, który decyduje o tym które ramię sensoryczne otrzyma wstęp do semantycznej nogi. W rezultacie informacje niedopuszczone do natychmiastowej obróbki na poziomie semantycznym zostają nieodwracalnie odrzucone. Autor uznał, że mechanizm ten działa na wczesnym etapie przetwarzania bodźca, jeszcze przed odebraniem jego znaczenia. W roku 1960 to teoria została zmodyfikowana. Wynik wskazał działanie semantycznej zasady selekcji bodźców, nie zaś selekcji związanej z tym co do jakiego ucha jest prezentowane.

3. TEORIA POZNEJ SELEKCJI - zakłada, że wybór i odrzucenie informacji przez mechanizm uwagi dokonuje się na późnych etapach przetwarzania. Głównym kryterium selekcji maja być zatem semantyczne, a nie sensoryczne aspekty stymulacji.

* Model osłabiacza TREISMAN - zgodnie z tym modelem informacje nieważne, nieistotne są osłabiane na wczesnym etapie przetwarzania, ale nie blokowane i bezpowrotnie odrzucane. Przechodzą one do dalszych etapów przetwarzania i mogą być wykorzystane nawet na najwyższym, świadomym piętrze analizy, jeśli okaże się to konieczne.

Odbiór informacji dokonuje się w 3 etapach:

- odbieranie i analiza bodźców ze względów na właściwości fizykalne - obróbka na poziomie przeduwagowym, całkowicie nieświadomym i równoległym, są to inf. z organów zmysłów,

- analiza ze względu na charakterystyczne wzorce percepcyjne,

- skupianie świadomej uwagi na informacjach, które dotarły do tego piętra. Nadajemy im sens i znaczenie, a także oceniamy kolejne nadchodzące informacje pod względem ich znaczenia. System uwagi działa tu szeregowo a jego pojemność jest stosunkowo mała.

OSLABIANIE informacji zachodzi co najmniej dwukrotnie, a informacja osłabiona może wspomagać tą która przechodzi na wyższe piętra nieosłabiona.

Zgodnie z tym modelem pojemność systemu uwagi możną porównać do stożka (najwięcej w pierwszym etapie).

*Model DEUTSCHÓW - wszystkie informacje przechodzą przez etap analizy sensorycznej i percepcyjnej w oryginalnej postaci. Żadne procesy ich nie zniekształcają, aż do momentu przekazania informacji do pamięci krótkotrwałej. Filtr uwagi działa zatem na najpóźniejszym etapie, tuż przed świadomą obróbką informacji przez system pamięci operacyjnej. Krytyka - selekcjonująca właściwość uwagi traci sens.

4. TEORIE INTEGRUJACE - założenie - selekcja informacji dokonuje się i na wczesnych i na późniejszych etapach przetwarzania. Każdy etap może polegać na jakościowo rożnym sposobie selekcjonowania nadmiaru informacji

* Model Johnstona - ostatecznie przyjął ze istnieje JEDEN FILTR UWAGI, charakteryzujący się elastycznością działania, a w szczególności - przystosowujący się do wymaganego poziomu przetwarzania informacji.

Johnston przyjął, ze:

- przetwarzanie na poziomie płytkim - polega na analizie cech fizycznych bodźca, jest stosunkowo szybkie

- przetwarzanie na poziomie głębokim - polega na semantycznej obróbce bodźca i jest stosunkowo wolne.

Im głębszy poziom przetwarzania, tym wolniejsze tempo działania filtra uwagi. Na poziomie głębokim filtr jest bardziej ''tolerancyjny'' tnz. przepuszcza więcej informacji. System uwagi ''płaci'' czasem za zwiększona pojemność. Filtr jest jeden, ale może działać na rożnych poziomach przetwarzania danych i na każdym poziomie kieruje się innym kryterium odrzucenia danych lub ich przyjęcia.

* Model integracji cech

TREISMAN - skonstruowała teorie szeregowej integracji cech. Wg autorki występują 2 sposoby obróbki bodźca:

1. Przeduwagowy - automatyczna rejestracja wszystkich istotnych cech obiektów jest to proces nie wymagający wysiłku, przebiegający mimowolnie, wszystkie cechy rejestrowane są równolegle w tym samym czasie. Pierwszy etap selekcji spełnia więc kryteria czynności automatycznej.

2. Uwagowy - drugi etap polega na zestawianiu wcześniej zarejestrowanych cech w obiekt. Jest to proces powolny, wymagający wysiłku i szeregowy ponieważ cechy są integrowane w obiekt jedna po drugiej. Ten etap spełnia kryteria czynności kontrolowanej.
Po krytyce i nowych badaniach autora zmodyfikowała 2 etap. Na drugim poziomie możliwe jest również równolegle integrowanie cech (np. ruchu i koloru). Ten etap został też uzupełniony o przeduwagowe procesy kategoryzacji według kilku najważniejszych cech takich jak ruch obiektu. Ten proces wspomaga uwaga selektywna.

5. TEORIE UWAGI PODZIELNEJ

* Teoria Modułów- Allport, Antonis i Reynolds - za pośrednictwem techniki cienia. Badacze wysnuli wniosek, że uwaga działa poprzez niezależne kanały sensoryczne, z których każdy zaopatrzony jest w osobny filtr. Jeśli osoba wykonuje 2 czynności angażując ten sam kanał następuje pogorszenie (nieuchronne) poziomu wykonania przynajmniej jednej z nich, często zaś obu. Zachodzi interferencja procesów poznawczych, wymagających tego samego kanału odbioru i przetwarzania danych a nawet struktur anatomicznych.

McLeod - interferencja dwóch czynników jest funkcją nie tylko rozdzielenia kanałów sensorycznych, ale także niezależności struktur wykonawczych (ręka-ręka - gorzej, ręka-aparat werbalny - lepiej).

Wobec tych danych Allport zmodyfikował swoja teorie. Zamiast niezależnych kanałów sensorycznych postuluje istnienie niezależnych modułów przetwarzania informacji.

'' Uwaga to system niezależnych, wyspecjalizowanych modułów przetwarzania danych, obejmujących nie tylko selekcję bodźców ale również kontrole reakcji wykonawczych''

Każdy moduł - ograniczona pojemność na wyjściu i wejściu.

* Teoria zasobów - Daniel Kahneman - rozwiniecie techniki PODWÓJNEGO ZADANIA.

Polega ono na jednoczesnym wykonywaniu dwóch prostych czynności, z których jedna przybierała dwa poziomy trudności. Kahneman doszedł do wniosku, że uwaga działa jak system dystrybucji energii mentalnej zwanej ZASOBAMI UWAGI, przydzielanej poszczególnym czynnościom i decydującej o tym jak dobrze będą wykonywane. Pojęcie zasobów używane jako konstrukt a nie zmienna która można mierzyć.

Uwaga to ENERGIA, czyli musi podlegać pewnym prawom (np. wydatkowanie energii = zmęczenie)

JEST TO KONCEPCJA NIESPECYFICZNYCH ZASOBÓW UWAGI

STRELAU, PSYCHOLOGIA. PODRĘCZNIK AKADEMICKI(RODZIAŁ14)

Doświadczanie stymulacji:

• przetwarzanie sensoryczne(wrażenia zmysłowe),

• procesy spostrzegania

Wrażenia – doświadczanie lub recepcja prostych właściwości bodźców, taki jak jasność, kolor, głośność, siła dotyku; wrodzony mechanizm przetwarzania sensorycznego; można jest precyzyjnie kontrolować w warunkach laboratoryjnych

Spostrzeganie – doświadczenie złożonej charakterystyki bodźców np. konkretnych przedmiotów w otaczającym środowisku, łatwo rozpoznawanych i nazywanych; wynika z posiadanego doświadczenia powstającego w wyniku uczenia się

DETEKCJA SYGNAŁÓW

• Tuner i Swets, 1954 TDS – Theory of Signac detectability

• efekt sensoryczny – płynność subiektywnych wielkości sygnału w jednej próbie eksperymentalnej, reprezentowana przez zmienną losową rozkładu statystycznego; efekt sensoryczny jest spowodowany szumem podczas spostrzegania bodźca;

• spostrzeganie sygnału S(signal) w szumie N(noise) jest rozpatrywane jako nakładające się na siebie dwa rozkłady statystyczne sygnału i szumu – detekcja bodźca

• proces rozpoznawania sygnału jako stanu rzeczy S₁ w kontekście innego sygnału jako stanu rzeczy S₂

• Rozpoznanie sygnału na tle szumu:

  • Pierwsza decyzja poprawna(trafienie) – obserwator stwierdził, że w danym przedziale obserwacji pojawił się stan rzeczy S₁(sygnał) i rzeczywiście się on pojawił

  • Pierwsza decyzja błędna(fałszywy alarm) – obserwator stwierdza, że w danym przedziale obserwacji pojawił się stan rzeczy S₁(sygnał), podczas gdy pojawił się S₂(szum)

  • Druga decyzja poprawna(poprawne odrzucenie) – obserwator stwierdza, że w danym przedziale obserwacji pojawił się stan rzeczy S₂(szum) i faktycznie się pojawił

  • Druga decyzja błędna(chybienie) – obserwator stwierdza, że w danym przedziale obserwacji pojawił się stan rzeczy S₂(szum), podczas gdy pojawił się S₁(sygnał)

• Thurstone „Prawo ocen porównawczych”:

  • podobne bodźce są często błędnie identyfikowane

  • odległość miedzy bodźcami może być reprezentowana przez wielkość ich podobieństwa

• próg decyzyjny β(zamiast progu zmysłowego) – inaczej próg reakcji, kryterium reagowania, zlokalizowany w punkcie x na osi decyzyjnej OX; ustalenie tego punktu zależy od: prawdopodobieństwa początkowego stanu rzeczy S₁, p(S₁), stanu rzeczy S₂, p(S₂), sytuacji motywacyjnej,

• próg reakcji β określa się liczbowo wskaźnikiem wiarygodności l(x_c), który oddziela odpowiedź stwierdzającą stan rzeczy S₁ od odpowiedzi stwierdzającej stan rzeczy S₂

• wielkości progów są uzależnione od zmiennych osobowościowych no konserwatyzmu-radykalizmu w podejmowaniu decyzji

• im większa różnica między średnimi rozkładów MS1 i MS2 tym mniejsze prawdopodobieństwo błędnych decyzji, co wskazuje na większą wrażliwość w rozróżnianiu stanów rzeczy(wskaźnik wrażliwości sensorycznej d’)

• krzywa charakterystyki funkcjonowania obserwatora ROC, jest funkcją określającą związek trafień i fałszywych alarmów na danym poziomie wrażliwości

• badania nad spostrzeganiem słuchowym, percepcją wzrokową, smakową, dotyku, ciepła i bólu, badania nad detekcją sygnałów u zwierząt np. gołębi

• zastosowanie w psychofizyce, psychologii i naukach pokrewnych, metodologia dla badań nad procesami poznawczymi(badania nad pamięcią), w psychologii osobowości i neuropsychologii, w radiologii,

Podejścia w analizie procesów percepcji:

1. Wyodrębnianie cech – inaczej „doktryna pojedynczego neuronu”, podkreśla ważność integrowania prostych elementów bodźca dla całości spostrzegania w tzw. procesie „z góry do dołu”(bottom up) – od receptorów do wyższych części danego analizatora zmysłowego.

2. Synteza percepcyjna – kładzie nacisk na znaczenia tworzenia, odkrywania przedmiotu w procesie organizacji percepcyjnej, który łączy oczekiwania i nabyte doświadczenie zakodowane w strukturach poznawczych. Ta wiedz(kontekst organizujący spostrzeganie) określa podejście syntezy percepcyjnej jako proces „ z góry na dół”(top down) i stanowi element percepcji interpretujący dane zmysłowe.

Wyodrębnianie cech

Wyodrębnianie cech w aspekcie ich integracji

• rozwój technik badań fizjologii układu nerwowego, które pozwoliły na rejestrację impulsów z różnych części układu dzięki elektrodom

• Hubel, Wiesel schemat eksperymentów: wszczepienie mikroelektrod w części analizatora wzrokowego, prezentacja bodźca wizualnego na szerokim ekranie przed oczami zwierzęcia, przesuwanie bodźca po ekranie tak długo aż znaleziono obszar największego wyładowania elektrycznego komórki

• okazało się, że najmocniej reagują komórki w polu recepcyjnym neuronów

• przesunięcie bodźca powoduje zanik reakcji tych neuronów i pojawienie się reakcji w komórkach sąsiednich

• okolica projekcyjna to reprezentacja wzrokowego pola spostrzeżeniowego, w której poszczególne punkty odpowiadają przestrzennej lokalizacji przedmiotów zewnętrznych

• okolica projekcyjna składa się z kilku poziomów komórek nerwowych, połączonych ze sobą na zasadzie konwergencyjno-dywergencyjnej połączenie aksonów piętra niższego z komórką z piętra wyższego spowoduje, że ta komórka będzie reagować na bodźce bardziej złożone np. neurony reagujące na linie i krawędzie o określonym kierunku, ruch w określonych kierunkach, kolor

• detektory cech – kategorie neuronów reagujących na różne elementy rzeczywistości

• każdy neuron odbiera informację tylko z ograniczonej części pola recepcyjnego(analiza koloru, ruchu, linii, krawędzi, a nie integracja tych właściwości w celu analizy całości spostrzeganego przedmiotu)

• do integracji konieczny jest wyższy poziom analizy percepcyjnej

• proces integracji cech dokonuje się w obszarze asocjacyjnym wzrokowej części kory mózgowej(informacje z różnych części pola recepcyjnego są łączone, w taki sposób, że możliwa jest całościowa percepcja złożonych przedmiotów)

• Teoria spostrzegania Konorkiego: integracyjna działalność analizatorów zmysłowych tworzy w procesie łączenia cech obrazy przedmiotów w postaci percepcji jednostkowych reprezentowanych przez jednostki gnostyczne, znajdujące się w tzw. polach gnostycznych

• proces integrowania cech może mieć miejsce podczas ruchu oczu w spostrzeganiu

• Biederman: geony – jednostki percepcyjne, podobne do jednostek gnostycznych; proces rozpoznawania przedmiotów to segmentacja spostrzeganego obrazu na elementy percepcyjne odpowiadające prostym i symetrycznym figurom(np. stożek, walec, kula); rozpoznanie przedmiotu dokonuje się poprzez porównanie go z wzorcem w pamięci

• przedmiot może być rozpoznany nawet jeśli jest niekompletny, tym bardziej im więcej elementów składowych jest dostępnych percepcyjnie i im bardziej dany przedmiot podobny jest do jego reprezentacji umysłowej – niezmienniki spostrzeganych obiektów;

Stałe właściwości przedmiotów:

• niezmienniki opisane zostały w podejściu ekologicznym(Gibson)

• niezmienniki czyli stałe właściwości odkrywanych podczas płynnej zmiany perspektywy przedmiotu na skutek jego ruchu lub ruchu obserwatora względem przedmiotu

• odkrywanie właściwości = odkrywanie przedmiotów

• Lorenz: organizmy żywe dysponują swoistym aparatem przeliczeniowym, który wylicza istotny niezmiennik masy pojedynczych obrazów; zdolność ta jest wynikiem adaptacji i jest wrodzona

• Epstein: adaptacyjny system percepcyjny osiągnął poziom rozwoju umożliwiający wydobywanie użytecznej informacji o środowisku

• mechanizm percepcyjny gwarantuje stałość spostrzeganych przedmiotów, a w związku z tym łatwe przystosowanie się do otoczenia

Adaptacyjna funkcja wyodrębniania cech:

• detektor(Barlow) – zespół komórek nerwowych wyspecjalizowanych w rejestrowaniu właściwości przedmiotów np. detektor owadów u żaby funkcja adaptacyjna

• stałość spostrzegania jest konieczna do efektywnego zachowania w środowisku, dzięki rejestrowaniu niezmienników możliwe jest wykonywanie czynności i organizm jest w stanie przeżyć

• obecne są schematy biologiczne, które pozwalają spostrzegać i rozpoznawać przedmioty np. detektor owadów, jednostki gnostyczne, geony

Synteza percepcyjna

• ważne są procesy pamięci i wnioskowania, dzięki którym obraz rzeczywistości jest syntezowany

Organizacja procesów spostrzegania

• psychologia postaci – nurt podkreślający organizację i symetrię w stymulacji bodźcowej

• zdolność do podziału pola spostrzeżeniowego na figurę(dobrze określony kształt i miejsce w przestrzeni) i tło(bezkształtne, służy do lokalizacji przedmiotu)

• podział ten zależy od zachowania się obserwatora(obserwacja ptaków albo chmur, figury dwuznaczne)

• spostrzeganie figury jest możliwe nawet bez dobrze wyodrębnionego konturu

• jeśli elementy są zgrupowane dostrzegamy jedną figurę

• konstruktywizm – podejście, wg którego człowiek tworzy rzeczywistość, ponieważ może dowolnie wyodrębnić figurę tj. organizować docierającą do niego stymulację bodźcową

• grupowanie percepcyjne – zjawisko, które pozwala na wyodrębnienie figury z tła

Prawa psychologii postaci(wynik konstruktywizmu):

1. Prawo bliskości – elementy położone blisko siebie w porównaniu z innymi, bardziej oddalonymi elementami tworzą figurę.

2. Prawo podobieństwa – elementy podobne do siebie w porównaniu z elementami niepodobnymi tworzą figurę.

3. Prawo domykania – system percepcyjny dodaje brakujące elementy i zamyka kształt niekompletnej figury.

4. „Dobra figura” lub „dobra kontynuacja” – odpowiada prostocie spostrzeganego przedmiotu, wyrażającej się w symetrii i regularności jego kształtu.

5. Prawo „wspólnej drogi” – elementy poruszające się w tym samym kierunku są spostrzegane razem i tworzą jedną figurę.

Palmer: ważny jest układ odniesienia, który pozwala na organizację spostrzeganej rzeczywistości tak jak gestalt

Ullman: teoria wzorkowych programów organizujących spostrzegane przedmioty; programy te to modele wbudowanych w układ percepcyjny sposobów przetwarzania informacji, umożliwiają natychmiastowe spostrzeganie figury otwartej, zamkniętej, wewnątrz, na zewnątrz, zjawisk grupowania itp.

Organizacja percepcyjna w świetle podejścia informacyjnego

• podejście informacyjne – człowiek jako jednostka aktywna, magazynująca, przetwarzająca i aktualizująca informacje z otoczenia i pamięci; powstają w nim więc struktury poznawcze określające system przewidywać nt. rzeczywistości; tworzy się mapa poznawcza – umysłowa reprezentacja umożliwiająca orientację w otoczeniu

• wnioskowanie o rzeczywistości na podstawie wiedzy

• człowiek tworzy uporządkowany świat z stymulacji sensorycznej

• w spostrzeganiu biorą udział procesy umysłowe(pamięć i myślenie) organizujące rzeczywistość

• Mechanizm struktur poznawczych zakłada procedury wnioskowania, polegające na aktywizowaniu zdolności obliczeniowych wbudowanych w te stuktury(Lorenz)

• Helmholtz: kluczową rolę w procesie spostrzegania odgrywa wnioskowanie indukcyjne(Dwustronny model przetwarzania informacji)

BODZIEC [przetwarzanie sensoryczne wrażenie wnioskowanie indukcyjne percepcja] REAKCJA

• hipoteza niezmienności – stałość przedmiotu w relacji do jego zmieniającego się obrazu siatkówkowego

• złudzenia percepcyjne – spostrzeganie zależności między elementami bodźca w sposób niezgodny z fizyczną rzeczywistością

Przykład z odcinkami na torach:

1. W perspektywie spostrzega się przedmioty jako tej samej wielkości wówczas kiedy w obrazie siatkówkowym mają one różną wielkość na skutek tego, że wraz z oddalaniem się jednego z tych przedmiotów w przestrzeni jego wielkość się zmniejsza.

2. Długości przestawionych na rysunku odcinków, z których pierwszy znajduje się dalej od drugiego, w obrazie siatkówkowym są takie same.

1) ma charakter ogólny odnosi się do wiedzy, 2) jest szczegółowa, odnosi się do konkretnej sytuacji

• proces został zinterioryzowany i zautomatyzowany

• percepcja człowieka zniekształcana jest przez jego wiedzę, doświadczenie i procesy dedukcji oraz indukcji

• percepcja łączy obrazy spostrzeżeniowe, pamięć i zakodowane w niej schematy, które określają sposób interpretacji tych obrazów; schematy to kontekst sytuacji bodźcowej

Oczekiwanie i kontekst w spostrzeganiu

• koncepcja sekwencyjnego przetwarzania informacji – wpływ wewnętrznego kontekstu np. schematu poznawczego na proces percepcji

• podejście koneksjonistyczne a w nim PDP(koncepcja równoległego procesu przetwarzania) – wiedza o spostrzeganej rzeczywistości oraz reguły percepcji gromadzone są w sieci połączeń o różne sile między jednostkami, a uruchomienie określonego schematu poznawczego odpowiada aktywizacji wytworzonej sieci

• połączenie procesów wyodrębniania cech z syntezą percepcyjną

Znaczenie ruchu w spostrzeganiu: podejście ekologiczne

• złudzenia percepcyjne powstają w skutek pozbawienia człowieka ruchu, efektem jest ograniczenie człowieka do jednego punktu widzenia przedmiotu, co prowadzi do błędów w spostrzeganiu

• pojedyncza perspektywa przedmiotu prowadzi do błędów, wielość perspektyw niweluje je

• złudzenia rzadko występują w rzeczywistości

Podejście ekologiczne: istnieje jeden świat, w którym człowiek zawsze spostrzega tę samą, realnie istniejącą rzeczywistość

Podejście informacyjne: zakłada wielość poznawczych reprezentacji świata

STRELAU. PSYCHOLOGIA. PODRĘCZNIK AKADEMICKI, TOM 2.(ROZDZIAŁ 14.1.1, 14.1.2, 14.2.1)

WRAŻENIA ZMYSŁOWE

Komórki receptorowe – wyspecjalizowane neurony przekazujące właściwą danemu analizatorowi informację sensoryczną. Znajdują się na powierzchni analizatorów, a ich pobudzenie zapoczątkowuje odbiór bodźców ze środowiska zewnętrznego. Pobudzenie to wynika z procesu transdukcji(przetworzenie energii bodźca – światło, dźwięk, zapach, dotyk – na energię neuronalną). Analizatory reagują na określony rodzaj energii.

Sposoby kodowania i przekazywania informacji w systemie sensorycznym:

Kodowanie anatomiczne – interpretuje lokalizację i rodzaj stymulacji sensorycznej.

Kodowanie czasowe – rozróżnia bodźce należące do różnych modalności zmysłowych oraz bodźce adekwatne dla danego analizatora zmysłowego.

Pobudzenie receptora określa jakość bodźca w kodzie anatomicznym. Szybkość przekazywania informacji sensorycznej bodźca określa jego intensywność w kodzie czasowym.

PODSTAWOWE PRAWA PSYCHOFIZYKI

Psychofizyka dział psychologii zajmujący się problematyką pomiaru wrażeń zmysłowych, czyli określania relacji między fizyczną charakterystyką bodźca a recepcją sensoryczną.

Prawa psychofizyki opisują w postaci formuł matematycznych prawidłowości określające ilościowe związki między bodźcem a wrażeniem.

Fechner:

• próg dolny – najmniejsza dostrzegalna wielkość bodźca

• próg różnicy – najmniejsza dostrzegalna różnica między bodźcami

Wielkość progu:

• zmienia się ze względu na fluktuację,

• aby określić próg bodźca czy różnicy należy dokonać wielokrotnego pomiaru i policzyć z nich średnią,

• wielkość statyczna

• charakterystyczny rozkład wielkości progów chwilowych – rozkład normalny, a właściwie skumulowany rozkład normalny tzw. funkcja psychofizyczna

• próg bodźca – ta jego wielkość fizyczna, która wywołuje reakcję spostrzegania bodźca w 50% prób,

• prawdopodobieństwo spostrzeżenia bodźca wraz ze wzrostem jego intensywności,

• strefa niepewności – przedział, w którym prawdopodobieństwo spostrzeżenia bodźca jest mniejsze od 1

• próg różnicy – fizyczna wielkość różnicy między bodźcami, która wywołuje reakcję spostrzegania tej różnicy w 50% prób,

Metody określania strefy niepewności i progów:

• Metoda stałych bodźców(inaczej metoda częstości trafnych ocen) – osobie badanej prezentuje się n ekspozycji bodźce ze strefy niepewności, z otrzymanej macierzy I × n wylicza się prawdopodobieństwo reakcji na każdy bodziec i wykreśla funkcję psychometryczną, dostosowuje się ją do skumulowanego układu normalnego. Na postawie tego rozkładu określa się właściwości fluktuacji sensorycznej – wielkość strefy niepewnej(rozproszenie, wariancja) i próg bodźca(średnia). Do określenia progu różnicy potrzebne są składowe bodźca stałego czyli bodziec standardowy i porównawczy – znajdujące się w strefie niepewnej.

• Metoda granic – pozwala oszacować parametry zmienności sensorycznej; osobie badanej eksponuje się bodźce wzdłuż kontinuum fizycznego w szeregu serii, każda seria w szeregu ma na przemian charakter wstępujący i zstępujący . W ten sposób otrzymuje się szereg progów chwilowych, z których każdy zlokalizowany jest na kontinuum, gdzie zmienia się reakcja, co oznacza spostrzeżenie lub brak spostrzeżenia bodźca. Zbiór progów chwilowych pozwala stworzyć rozkład ich rozrzutu. Wariancja i średnia określają sferę niepewności i próg bodźca.

• Metoda dostosowywania – osoba testowana sama nastawia aparat, w wyniku czego otrzymuje się progi chwilowe, dzięki którym można określić parametry zmienności sensorycznej.

Prawo Webera

$$\frac{I}{I} = k$$

I – wielkość bodźca, I – przyrost wielkości bodźca, k – stała wskazująca na to, że aby stwierdzić różnicę, wraz ze wzrostem wielkości bodźca musi zwiększać się jego przyrost o stałą część swojej początkowej wartości

y = ax

Prawo Fechnera

S = k  × logI

S – wielkość wrażenia, liczba najmniejszych różnic powyżej progu dolnego.

Prawi Fechnera stwierdza, że zwiększając wrażenie w równych jednostkach, czyli zgodnie z postępem arytmetycznym, bodziec musi zwiększać swą wielkość w postępie geometrycznym.

Prawo Stevensa

S = c × Iⁿ

S – wielkość wrażenia, c – stała, n –wartość

Kontrowersje wokół klasycznej psychofizyki Fechnerowskiej

Wpływ innych zmiennych:

• pozasensorycznych, behawioralnych(motywacyjno-osobowościowych),

• temperamentu,

• potrzeb,

• nastawienia osoby badanej,

BUFOR SENSORYCZNY

Bufor sensoryczny – nazywany pamięcią krótkotrwałą, pamięcią ultrakrótką, pamięcią ikoniczną, echoiczną; przechowuje w bardzo krótkim czasie(300 milisekund) pełny obraz spostrzeganego bodźca.

Właściwości bufora sensorycznego:

• pamięć sensoryczna zawiera tylko informację dotyczącą przestrzennej lokalizacji bodźca i jego fizycznych wymiarów, nie charakteru znaczeniowego;

• centralna lokalizacja pamięci sensorycznej;

• powidok – obraz następczy spostrzegania, lokalizacja peryferyjna(błysk światła, doświadczany na siatkówce, tylko w tym oku, które go doświadczyło);

MATERSKA, TYSZKA. PSYCHOLOGIA I POZNANIE(ROZDZIAŁ IX)

PROCESY SPOSTRZEGANIA

Podejście informacyjne – współ. wersja psychologii mentalistycznej z przełomu XIX i XX w.

• człowiek jako jednostka aktywna

• magazynuje, przetwarza, aktualizuje informacje z otoczenia i pamięci operacyjnej oraz trwałej

• pojawiają się w człowieku przekonania, oczekiwania, oceny, wartości – struktury poznawcze

• dzięki strukturom poznawczym formułuje się system przewidywań dot. rzeczywistości, powstaje mapa poznawcza – umysłowa reprezentacja rzeczywistości umożliwiająca orientację w otoczeniu

• wnioskowanie o rzeczywistości na podstawie posiadanej wiedzy

• w spostrzeganie zaangażowane są procesy umysłowe: pamięć, myślenie, które organizują spostrzeganą rzeczywistość

Podejście ekologiczne – ma swoje źródła w badaniach behawioralnych, nazywanych etiologią porównawczą

Sprawność

• proces spostrzegania stanowi sprawność nabywaną dzięki uczeniu się percepcyjnemu

• sprawność polega na umiejętności bezpośredniego dostrzegania coraz to nowych informacji w otaczającym środowisku dzięki osiąganej wprawie – jest to warunek percepcji rzeczywistości

• wprawa wywołuje określoną aktywność organizmu jeszcze przed wystąpieniem właściwego pobudzenia przez bodziec

• aktywność nastawia percepcję oraz eksploruje strukturę światła poprzez np. fiksację i obracanie oczu, akomodację, konwergencję soczewek, modulowanie szerokości źrenicy – procesy niezależne od stymulacji wzrokowej

Bezpośrednia dostępność informacji

• to, co jest dostrzegane jest informacją o środowisku zawartą w docierającym do obserwatora przestrzenno-czasowym segmencie kombinacji światła z różnych kierunków i o różnej intensywności

• stymulacja sensoryczna jest zjawiskiem mało znaczącym w procesie spostrzegania

• wzrokowe spostrzeganie środowiska w określony sposób nie zależy tylko od powstania obrazu siatkówkowego; siatkówka oka jest tylko kolejnym etapem rozwoju układu percepcyjnego i nie ma zasadniczego znaczenie dla identyfikowania struktury światła z informacją o środowisku

Niezmienniki w spostrzeganiu

• funkcją systemu percepcyjnego jest rejestrowanie tzw. niezmienników, które są podstawą zmieniających się perspektyw i stanowią informacje zawartą w strukturze światła; odkrywanie niezmienników może dokonywać się przez zmianę spostrzeżeniowej perspektywy przedmiotu

• organizm coraz to lepiej przystosowuje się do rzeczywistości

• dzięki możliwości poruszania się w rzeczywistym środowisku człowiek na co dzień ma do czynienia z płynną zmianą perspektywy spostrzeżeniowej przedmiotu(eksperymenty tachistoskopowe są bezsensu – sytuacje nienaturalne, pozbawione ruchu)

Znaczące środowisko

• środowisko znaczące to takie, którego właściwości są ważne dla przebywającego w nim osobnika

Badania empiryczne

• ocena kształtu przedmiotu jest możliwa tylko wtedy, kiedy dany przedmiot jest spostrzegany w różnych perspektywach

• spostrzeganie przedmiotu nieruchomego w jednej perspektywie łatwo prowadzi do złudzeń percepcyjnych

Niezmienniki w ruchomych figurach

• Lappin, Doner, Kottas: system percepcyjny jest szczególnie przystosowany do odkrywania stałych właściwości przedmiotu, jeżeli dany przedmiot jest transformowany zgodnie z ruchem mechanicznym przedmiotu tj. rotacją i przemieszczeniem

• Gibson i in. : percepcja stałości jest możliwa pod warunkiem dobrze określonych transformacji przedmiotów

• Badania na dzieciach: przyzwyczajenie do sztywnych transformacji zostało zgeneralizowane na inną sztywną transformację, transformacja deformująca przedmiot została spostrzeżona jako nowa – dzieci są zdolne do wydobywania w procesie spostrzegania wzrokowego informacji określającej niezmienniki sztywności i elastyczności przedmiotu

• system percepcyjny rejestruje niezmienniki i odtwarza spostrzeżeniowe doświadczenia określonego rodzaju i w określony sposób

• wyobraźnia: w procesie wydobywania wyobrażenia nie istniejących w danym momencie przedmiotów, ale takich, które kiedyś stanowiły stymulację sensoryczną, faktycznie jest uruchamiany ten sam system percepcyjny

Złudzenia percepcyjne

• złudzenie jest możliwe tylko wtedy, kiedy obserwator jest unieruchomiony w jednym punkcie obserwacji, mając w ten sposób do czynienia z jedną perspektywą spostrzeganego przedmiotu;

• złudzenie percepcyjne należy traktować jako zjawiska marginalne, występujące w sytuacjach nienaturalnych, pozbawiających możliwości uaktywniania jednej z podstawowych funkcji człowieka, jaką jest jego zdolność poruszania się

Adaptacyjna użyteczność stałości spostrzegania

• stałość spostrzegania jest konieczna dla efektywnego zachowania się organizmu w środowisku

• Ittelson: stałość percepcji jest ważna w skutecznym wykonywaniu czynności prostych i złożonych pozwalających na przeżycie

• Epstein: adaptacyjny system percepcyjny osiągnął poziom rozwoju umożliwiający wydobywanie w środowisku użytecznej informacji np. stałość spostrzegania

• świat percepcyjny przez stałości sprawiłby, że zachowania skuteczne byłyby trudne lub całkowicie niemożliwe, co obniżyłoby szanse przeżycia

• Herrnstein: umiejętność klasyfikowania jest osiągnięciem ewolucyjnym żywych organizmów pozwalającym na dostrzeganie stałych właściwości stale zmieniającego się otoczenia

• Lorenz: organizmy żywe są w posiadaniu aparatu przeliczeniowego, zdolnego wyliczać niezmiennik z masy pojedynczych obrazów, ta zdolność dostrzegania stałości rozwinęła się pod wpływem presji selekcyjnych, związanych z koniecznością niezawodnego rozpoznawania określonych przedmiotów w środowisku, zdolność wrodzona; wyliczanie takiego niezmiennika polega na zastosowaniu złożonych operacji matematycznych i obróbce statystycznej danych z obserwacji; ten aparat poznawczy zakłada istnienie wiedzy uzyskanej w filogenezie i genetycznie zakodowanej; wiedza jest sztywna, może się zmieniać po wielu pokoleniach, słabo podatna na zmianę

Spostrzeganie stanów wewnętrznych na przykładzie spostrzegania emocji

Emocje jako przedmiot spostrzegania

• natura procesów spostrzegania emocji jest złożona

• Emocja ma trzy parametry: 1) pobudzenie – wynik aktywizacji autonomicznego układu nerwowego, 2) ekspresja – wyrazy mimiczne twarzy, zachowania, 3) doświadczenia – uczucia, wyobrażenia zgodne z indywidualną strukturą znaczenia

• w spostrzeganiu własnych emocji mamy łatwiejszy dostęp do pobudzenia i doświadczania(nieobserwowalne), w postrzeganiu emocji innych osób do ekspresji(obserwowalne)

• spostrzeganie własnych emocji – perspektywa aktora i obserwatora jednocześnie

• spostrzeganie emocji innych – perspektywa obserwatora

Emocje – cechy:

1. Stany występują wewnątrz jednostki, zależne od niej. Ich analiza jest złożona.

2. Są stanami i procesami. Zmieniają się w czasie.

3. Powstają i ewoluują w kontaktach społecznych – zarażanie emocjami

4. Mechanizmy spostrzegania emocji przechodzą wyraźną ewolucję(emocje podstawowe spostrzegane są dzięki wbudowanym mechanizmom, emocje wtórne wymagają treningu i uczenia się)

Spostrzeganie stanów wewnętrznych a spostrzeganie obiektów zewnętrznych

• przy spostrzeganiu swoich emocji sięgamy do bodźców proksymalnych, interoreceptywnych(informujące o stanie narządów wewnętrznych), introspekcji(doświadczenie wewnętrzne, bezpośrednia obserwacja własnych procesów fizjologicznych i psychicznych, subiektywna)

• Szuman: telereceptory(wzrok, słuch) – duża wartość sygnalizacyjna, mała wiarygodność, kontaktoreceptory(dotyk) – mała wartość sygnalizacyjna, dużo wiarygodność

• system poznawczy wykorzystuje wszystkie dane, które się uzupełniają i są wzajemnie weryfikowane np. koordynacja wzrokowo-ruchowa

• na siatkówce obraz jest pomniejszony i odwrócony – nauczyliśmy się wprowadzać poprawki do danych wzrokowych dzięki dotykowi i bodźcom kinestetycznym, odwracanie jest wynikiem uczenia się

• spostrzeganie własnych emocji – charakter wielozmysłowy

Spostrzeganie własnych emocji

• Damasio: uświadomienie sobie własnych emocji pozwala na elastyczne korzystanie z własnego doświadczenia i odwoływanie się do fragmentów, które pozwolą na realistyczne planowanie działania

• Malatesta, Wilson: emocje pełnią funkcje sygnalizacyjne dostarczające informacji dla Ja i informujące innych o stanie aktywacji podmiotu w określonych warunkach; aspekt odczuwalny – rejestracja wrażeń, aspekt świadomy – autorefleksyjny

• informacje nt. własnych emocji wpływają na regulację zachowania i samoocenę

Dane wykorzystywane przy spostrzeganiu własnych emocji:

1. dane odbierane przez interoreceptory – stan narządów wewnętrznych, nie są dostępne jednostce

2. dane odbierane przez proprioreceptory – czucie mięśniowe, bardziej dostępne innym ludziom niż jednostce

3. dane introspekcyjne – subiektywny obraz emocji, uczucia, dostępne tylko jednostce

4. dane odbierane przez telereceptory – działania, dostępne jednostce i innym ludziom

• u małego dziecka dominuje spostrzeganie emocji pierwotnych, osoba dorosła korzysta ze wszystkich emocji

• Damasio: emocje pierwotne to emocje stanowiące naturalna i z góry zorganizowaną odpowiedź na dobrze zdefiniowaną klasę bodźców, wrodzone, uruchamiane automatycznie

• Następna faza, pojawia się uczucie w stosunku do obiektu, który wywołał emocje(związek między obiektem a stanem organizmu)

• Damasio: bodźce emotogenne nie aktywizują struktur podkorowych, ale powodują aktywizację struktur w korze; kora generuje wyobrażenia; wyobrażenia aktywizują struktury podkorowe

• postawnie stanu emocjonalnego wymaga większej wrażliwości percepcyjnej

• jednostka sama generuje emocje wtórne, bez kontekstu

• emocje pierwotne spostrzegane są dzięki mechanizmom „aferentacji wstecznej” – rejestracja zmian w organizmie na skutek zadziałania bodźca emotogennego

• emocjom wtórnym nie zawsze towarzyszy adekwatne pobudzenie fizjologiczne

• istnieje transfer pomiędzy różnymi modalnościami zmysłowymi(smoczki)

• „skrypt emocjonalny” – kody percepcyjne, reakcje autonomiczne, elementy oznakowane afektywnie

• wyraz mimiczny informuje o emocji oraz intencji nadawcy(adaptacja), źródło informacji o konsekwencjach motywacyjnych

• człowiek przebywa w środowisku wewnętrznym i zewnętrznym

Spostrzeganie emocji u innych

• mimika, pantomimika, synchronizacja tonu głosu z wyrazem mimicznym

• istnieją wrodzone struktury mózgowe zawierające cechy wyrazów mimicznych i tonu głosu dla podstawowych emocji

• niezależnie kulturowo mamy zdolności(programy) do identyfikacji bodźców ważnych adaptacyjnie

Struktury odpowiedzialne za spostrzeganie, przeżywanie i ekspresję emocji:

1. Uruchamiane na drodze sensorycznej, bez wyższych procesów poznawczych

• bezpośrednie połączenie siatkówki z podwzgórzem, bez pośrednictwa kory

• motoryczna reprezentacja afektu – uruchomienie r. emocjonalnej wiąże się z automatyczną aktywizacją systemu motorycznego poprzez wzbudzenie wyrazu mimicznego osoby spostrzeganej

1. Z uwikłanymi procesami poznawczymi

UWAGA
T. Maruszewski

Bodźce odciągające uwagę od podstawowego realizowanego zadania to dystraktory.

Trzy podstawowe funkcje uwagi to:

1. selekcjonująca; do mózgu dociera ilość bodźców przekraczająca możliwości przetworzenia ich, więc konieczne jest selekcjonowanie. Dzieli się na:

• selekcję pierwotną, czyli selekcję bodźców odbieranych przez zmysły. Np. oko nie jest w stanie przesłać wszystkie informacje docierające do niego.

• selekcję wtórną, występującą w procesach pamięciowych. Zachodzi między pam. krótkotrwałą a trwałą; pamięć trwała nie jest w stanie odebrać wszystkich bodźców wysyłaną przez pamięć krótkotrwałą.
  Określa się znaczenia informacji napływających z pamięci krótkotrwałych i porównywania ich ze znaczeniami w sieci poznawczej. Gdy napływające dane są zgodne z zarejestrowanymi informacjami, proces uwagi odrzuca je z dalszej analizy.
  Istotą tej selekcji jest proces osłabiania informacji, uznawanych przez jednostkę za mało ważne.

• selekcja trzeciego rzędu pojawia się, gdy jednostka posługując się pamięcią trwałą przygotowuje plan działania. Informacje z pamięci trwałej wysyłane są do pamięci operacyjnej, która kieruje jakimś działaniem.

1. ukierunkowanie procesów poznawczych; uwaga poszukuje informacji, które mogą się przydać w rozwiązywaniu różnych problemów. Funkcja ta wiąże się z procesami eksploracji, zarówno percepcyjnej, jak i poznawczej.
   A. Kolańczyk – Koncepcja uwagi intensywnej i ekstensywnej
   Uwaga intensywna ma wąski zakres, ale pozwala na głębokie przetwarzanie informacji; ekstensywna ma szeroki zakres, ale przetwarza informacje raczej płytko – mieszanka tej uwagi z motywacją paracelową może być stymulatorem twórczości.

2. określanie zasobów potrzebnych do wykonania danej czynności; decyduje o tym, ile energii psychicznej poświęcimy na wykonanie danego zadania.
   Jeśli jednostka przeznacza różne ilości energii na wykonanie zadań o różnej ważności, musi dysponować jakimś sposobem oceny. Jedną z możliwości jest ocena własnego napięcia emocjonalnego – im wyższe, tym zadanie wydaje się ważniejsze. Istotne są również wymagania zadania, wielkość zasobów poznawczych jednostki i stopień przeuczenia zadania.

Mechanizmy fizjologiczne uwagi:

Odruch orientacyjny to skierowanie receptorów na źródło symulacji, nie tylko receptorów na które aktualnie działają bodźce. Ulega wygaszeniu, gdy bodziec się parokrotnie powtórzy.

J. Lacey – Mechanizm selekcji pierwotnej
Przy wykonywaniu zadań percepcyjnych następuje zwolnienie pracy serca, przy odrzucaniu stymulacji zewnętrznej i koncentrowaniu się na bodźcach wewnętrznych występuje jego przyspieszenie.

Mechanizm indukcji ujemnej Pawłowamówi o tym, że pobudzenie pojawiające się w danej okolicy kory mózgowej hamuje pobudzenie w okolicach sąsiednich. Dzięki temu pobudzenie w KM ma charakter zogniskowany; jest to reakcja powstająco stopniowo (w początkowej fazie warunkowania odruchów, jednostka reaguje nie tylko na dany bodziec, ale również na bodźce podobne).

Aktywność układu siatkowatego. Odpowiada za świadomość.
W mózgu znajduje się trójkąt uwagi odpowiedzialny za trzy aspekty uwagi:

1. ekspresję, związaną z aktywacją sieci neuronalnych w przednich i tylnych częściach kory mózgowej. Rejony te odpowiedzialne są za spostrzeganie przedmiotów, ich właściwości, a także za organizowanie i wykonywanie planów działania.

2. mechanizm wzmacniania to neurony wzgórza i odpowiada za wybiórcze aktywizowanie różnych okolic kory.

3. mechanizm kontroli, związany z pobudzeniem sieci neuronalnych w korze czołowej.

Rodzaje zjawisk analizowanych w badaniach nad uwagą:

1. czujność – zdolność lub stan, dzięki któremu jednostka potrafi w dłuższym okresie wykrywać bodźce specyficzne spośród wielu pojawiających się w jej środowisku. Związana jest z pewnym poziomem aktywacji organizmu (czynnik konieczny, ale nie wystarczający; np. spadek czujności na przejściu dla pieszych).

2. przeszukiwanie – to proces aktywny, ponieważ nie wiadomo, kiedy jakiś bodziec może wystąpić. Przykład to zbieranie grzybów. Tu ważnym czynnikiem jest obecność dystraktorów. W najprostszych przypadkach przeszukiwanie może być oparte na wykrywaniu pojedynczych cech, ale może być też oparte na koniunkcji cech.
   Efekt wielkości zbioru mówi o tym, że im większy zbiór obiektów, który musimy przeszukiwać ze względu na wystąpienie koniunkcji cech, tym więcej czasu to zabiera.

3. procesy selekcji – uwaga działa na poziomie procesów percepcyjnych i tam już następuje selekcja informacji.

4. teoria filtra uwagowegoBroadbenta– w procesie uwagi występuje filtr, który dopuszczając do przetwarzania jedną grupę bodźców, blokuje dostęp do drugiej grupy. Z jego badań wynikają dwa wnioski: informacje, na które nie zwracamy uwagi, przechowywane są w naszym systemie 20 sekund; informacje, na które nie zwracamy uwagi, podlegają wstępnej analizie ze względu na ich cechy fizyczne.
   Selekcja informacji zachodzi dopiero po kodowaniu zmysłowym i po przejściu informacji przez magazyn pamięci krótkotrwałej.

5. teoria wielu filtrów uwagowychTreismanujawnia wieloetapowość procesu uwagi. Uwzględnia to, że w specyficznych warunkach jednostka może szybko przejść do analizy semantycznej, jeśli informacja zawiera informacje ważne z punktu widzenia potrzeb i motywacji. Zwraca uwagę na to, że różne bodźce mają różny próg dostępu dla uwagi.

6. alokacja zasobów uwagi/teoria zasobów uwagi – krytyka teorii filtrów. Nie odfiltrowujemy docierających bodźców, ale pobieramy bodźce, które są nam potrzebne. Uwaga ma więc charakter aktywny, nie pasywny.
   Procesem pobierania informacji kierują schematy i jeśli nie dysponujemy jakimś, to nie odbierzemy pewnych informacji.

Uwaga jest mechanizmem wybierającym bodźce, na które należy zareagować. Są to bodźce ważne dla jednostki.
Kierowanie zasobów poznawczych zależy od: trudności zadania, poziomu pobudzenia, polityka „alokacyjna” systemu poznawczego (człowiek wybiera, co będzie przedmiotem aktywności poznawczej; intencje, stany motywacyjne, trwałe dyspozycje – zainteresowania), ocena zapotrzebowania na zasoby umysłowe (proces kontrolny, z poziomu metapoznania).
Jeżeli w trakcie wykonywania jakiegoś zadania człowiek ma równocześnie wykonywać drugie zadanie (uwaga podzielna), jego sprawność się obniży (dzielenie wysiłku poznawczego).
Teoria ta zakłada istnienie tylko jednej puli zasobów uwagi.

Powstrzymywanie się od pewnych myśli (tu: dystraktorów) może prowadzić do utraty kontroli nad pewnymi formami własnego życia psychicznego. Nazywa się to efekt rykoszetu (Wegner, 1989).

Czynności automatyczne i kontrolowane

Do czynności automatycznych należą nie tylko zjawiska intruzywne, ale też zjawiska przeuczone. Należą do nich np. procesy przetwarzania przeduwagowego.
Corten i Wood (1972) ekperyment
Warunkowanie nazwy miast+emocja ujemna. Podczas wykonywania czynności podawano im do ucha cicho nazwy miast, następowała GSR, mimo, że badani nie byli świadomi słuchania tych słów. Okazało się również, że GSR następował przy dowolnych nazwach miast (nie tylko tych, które eksponowano przy warunkowaniu). Zjawisko takie określa się mianem generalizacji semantycznej i polega na wystąpieniu reakcji warunkowej nie tylko na właściwy bodziec warunkowy, ale również na bodźce do niego podobne.

Czynności kontrolowane mogą stać się czynnościami automatycznymi dzięki uczeniu się.
Podział na czynności automatyczne i kontrolowane jest podziałem dość ostrym, ponieważ granice są momentami rozmazane.
Nie wszystkie czynności kontrolowane mogą stać się automatycznymi. Badacze zaproponowali dwie koncepcje automatyzacji:

1. koncepcję ingerowania procedur – automatyzacja to proces stopniowy; uczymy się początkowo pojedynczych elementów czynności, a potem łączymy je w większe całości.

2. koncepcja egzemplarzy – proces uczenia się jest wkomponowany w kontekst wykonywania pewnej czynności; ludzie uczą się pewnych modułów tej czynności i moduły te wiążą ze specyficznymi bodźcami

Refleksyjność i bezrefleksyjność

Refleksyjność (E. Langer 1978, 1993) ujmowana jest jako adaptacyjne tworzenie kategorii, które dobrze oceniają zmieniającą się naturę otoczenia jednostki, przede wszystkim otoczenia społecznego.
Refleksyjność i bezrefleksyjność jako „.. podstawowe stany organizmu jako całości, które obejmują zarówno czynniki poznawcze, jak i afektywne. (…) Refleksyjność uważam za swoiście manifestowany stan gotowości i żywej świadomości. Ogólnie refleksyjność przejawia się w aktywnym przetwarzaniu danych, odznaczających się poznawczym zróżnicowaniem: tworzeniem nowych kategorii i rozróznień.”

Kontrola to forma interakcji między zmieniającym się środowiskiem i zmieniającym się Ja.

Po utworzeniu pewnej kategorii czy rozróżnienia nasze funkcjonowanie poznawcze się stabilizuje. Trudno dostrzec inne kategorie czy inne sposoby interpretacji. Przedwczesne związanie poznawcze może wynikać z jednorazowego kontaktu z jakąś informacją silnie angażującą emocjonalnie, albo też z wielokrotnego powtarzania się pewnej informacji.

Refleksyjność ma duże konsekwencje dla zdrowia człowieka.

UWAGA J. Strelau (2000)

Uwaga jako proces redukcji nadmiaru informacji.
Pole uwagi jest szersze od pola świadomości. Wyróżnia się procesy przeduwagowe, polegające na przedświadomej obróbce bodźców.

Różnica między czynnościami automatycznymi i kontrolowanymi jako kontinuum.

Funkcje uwagi:

1. selektywność jako zdolność do wyboru jednego bodźca, źródła symulacji lub ciągu myśli, kosztem innych (coctail party phenomenon – aktywne ignorowanie głosów w naszym polu uwagi).

2. czujność jako zdolność długotrwałego oczekiwania na pojawienie się ściśle określonego bodźca, zwanego sygnałem, a ignorowania pozostałych bodźców, zwanych szumem. Bierne.

3. przeszukiwanie jako aktywny proces polegający na systematycznym badaniu pola percepcyjnego, w celu wykrycia obiektów spełniających założone kryterium.

4. kontrola czynności jednoczesnych.

Teorie uwagi selektywnej (powstałe w odpowiedzi na pytanie, co decyduje o odrzuceniu pewnych informacji jako nieistotnych):

1. Model Broadbenta
   Używał techniki cienia/cieniowania (shadowing, jednoczesne prezentowanie dwóch różnych komunikatów do obojga uszu osoby badanej, której uwaga „podąża jak cień” za jednym z nich). Wychodząc z założenia, że z kanału ignorowanego nie przedostają się żadne semantyczne aspekty bodźca, Broadbent stworzył teorię filtra uwagi.
   Krytyka: zakładał, że filtr działa na wczesnych etapach przetwarzania bodźca, jeszcze przed odebraniem jego znaczenia – wyniki eksperymentów nie zgadzały się.

2. Teorie późnej selekcji

• Model „osłabiacza” (Treisman) – informacje nieistotne są osłabiane na wczesnym etapie przetwarzania, ale nie odrzucane.

• Model Deutschów – wszystkie informacje przechodzą przez etap analizy sensorycznej i percepcyjnej w oryginalnej postaci, nie ma żadnych „filtrów” ani „osłabiaczy”, aż do momentu gdy informacje mają być przekazane do pamięci krótkotrwałej. Filtr uwagi działa zatem na możliwie najpóźniejszym etapie.

3. Teorie ingerujące (selekcja dokonuje się zarówno na wczesnych, jak i na późniejszych etapach przetwarzania)

• Model Johnstona – istnieje jeden filtr uwagi, charakteryzujący się elastycznością działania, przystosowujący się do wymaganego poziomu przetwarzania informacji. Przetwarzanie na poziomie płytkim jest szybkie i polega na analizie cech fizycznych bodźca, a na poziomie głębokim na semantycznej obróbce bodźca, stosunkowo wolne.

• Model integracji cech –występują dwa etapy obróbki bodźca: przeduwagowyiuwagowy.
  Pierwszy polega na automatycznej rejestracji wszystkich istotnych cech obiektów, jest to proces niewymagający wysiłku i przebiegający mimowolnie. Wszystkie cechy są rejestrowalne równolegle w tym samym czasie.
  Etap uwagowy spełnia kryteria czynności kontrolowanej.

Teorie uwagi podzielnej odpowiadają na pytanie, jak możliwe jest nadzorowanie więcej niż jednej czynności w tym samym czasie.

1. Teoria modułów – uwaga działa poprzez niezależne annały sensoryczne, z których każdy zaopatrzony jest w osobny filtr. Jeśli wykonywanie dwóch czynności angażuje ten sam kanał sensoryczny, nastąpi pogorszenie poziomu wykonania przynajmniej jednej z nich.
   Końcowo uznano, że zamiast niezależnych kanałów sensorycznych istnieją niezależne moduły przetwarzania informacji.
   „Uwaga jest systemem niezależnych, wyspecjalizowanych modułów przetwarzania danych, obejmujących nie tylko selekcję bodźców, lecz również kontrolę reakcji wykonawczych.”

1. Teoria zasobów – rozwinięto technikę podwójnego zadania, polegającą na jednoczesnym wykonywaniu dwóch prostych czynności, z których jedna przybierała dwa poziomy trudności.
   Wyciągnięto wniosek, że uwaga działa jak system dystrybucji energii mentalnej, zwanej zasobami uwagi, przydzielanej poszczególnym czynnościom i decydującej o tym, jak dobrze będą wykonywane.

BRUNER

Gotowość percepcyjna.

W skład procesu percepcji wchodzi akt kategoryzacji - widząc (czy tam słysząc, czując) jakąś rzecz, odnosimy ją do pewnej klasy rzeczy, na podstawie cech definicyjnych (kryterialnych); te cechy to tzw. "wskazówki".

Każda percepcja jest kategorialna. Wyjątkowość rzeczy polega na jej odchyleniu od klasy ogólnej, do której ją przydzieliliśmy.

Gibson - rozróżnienie między polem wzrokowym, a światem wzrokowym, czyli między zmysłowym doznaniem cech, a faktycznymi cechami.

Wallach - odróżnienie czystego procesu sensorycznego, od procesu sensorycznego, który wszedł w związek ze śladem pamięciowym, tworząc z nim połączenie nerwowe na zasadzie podobieństwa.

Hebb - pewne elementarne kategorie percepcyjne muszą być wrodzone, a nie nabyte drogą uczenia się.

Spostrzeganie cechuje również zmienna zgodność z rzeczywistością. Mamy tylko reprezentacje rzeczywistych przedmiotów (gdy np. innymi zmysłami potwierdzimy nasze wcześniejsze spostrzeżenia danego przedmiotu - "to wygląda jak jabłko i rzeczywiście - jego codzienne spożywanie sprzyja zdrowiu").

To, jak wierne jest nasze odzwierciedlanie rzeczywistości, zależy również od "konstruowania modelu",, np. eksponuje się badanemu 2 bezsensowne słowa - "yrulpzoc" i "vernalit". Drugie słowo znacznie bardziej przypomina rzeczywiste angielskie słowa, dlatego też badani zapamiętywali 93% liter z takich słów, podczas gdy zapamiętywali ok. 48% liter w słowach budowanych na zasadzie pierwszego. Świadczy to o tym, że badani, poprzez proces uczenia się, ukształtowali sobie model prawdopodobieństwa warunkowego tego, co z czym współwystępuje w języku angielskim.

Jeśli niepełny bodziec przypiszemy błędnie do jakiejś kategorii, to o jego dalszych cechach błędnie wnioskujemy z tej właśnie kategorii, np. jeśli piłkę nożną zaklasyfikujemy jako arbuza, to będziemy się starać ją zjeść, a potem się walniemy w łeb "jaki jestem głupi, chciałem piłkę zjeść".

Graham - "czyste" prawa percepcyjne można sformułować wyłącznie na podstawie eksperymentów ograniczonych do tego typu operacji, jakie występują przy metodzie bodźców stałych.

Bezpośrednia ocena wielkości sensorycznych (Stevens) - emitowano ton o częstotliwości 1000 Hz i natężeniu 80 db. Badanych informowano, że jest to dźwięk o głośności równej 10. Następnie emitowano 9 różnych tonów o zmiennym natężeniu, maksymalnie o 70 db głośniejszy i minimalnie o 70 db cichszy od standardowego. Następnie proszono o określenie głośności liczbą w stosunku do standardowego (10).

Percepcja to proces kategoryzacji, w trakcie którego następuje przejście od wskazówek do tożsamości kategorialnej.

Im większa jest dostępność jakiejś kategorii:

a) tym mniejsza ilość informacji dostępnych "na wejściu" jest potrzebna, aby zaliczyć przedmiot do jakiejś kategorii

b) tym większą liczbę cech informacji dostępnych "na wejściu" badany uzna za wskazujące na przynależność do danej kategorii

c) tym większe jest prawdopodobieństwo, że inne kategorie równie dobrze nadające się dla otrzymanej informacji ulegną zamaskowaniu.

Etapy szeregu decyzyjnego:

- Prymitywna kategoryzacja - wyodrębnienie percepcyjne.

- poszukiwanie wskazówek

- sprawdzanie dla potwierdzenia

- zakończenie potwierdzenia - zaprzestanie poszukiwania wskazówek

Wartość i potrzeba jako czynniki organizujące spostrzeganie.

Wyznaczniki percepcyjne:

• autochtoniczne (łatwo mierzalne cechy układu nerwowego, np. proste tworzenie par, tendencja do zamykania figur niepełnych, zlewanie się świateł o dużej częstotliwości migotania)

• behawioralne (funkcje organizmu, które sterują wszystkimi funkcjami wyższymi, np. prawa uczenia się i motywacji, wypieranie, introwersja - ekstrawersja)

Warunkowanie sensoryczne: wiele badań pokazało, że np. systemem nagród i kar można zmienić spostrzeganie. (Haggard, Rose, Proshansky, Murphy, Schafer)

"Regresja do prawdziwego obiektu" odzwierciedla nawyki spostrzegającego (Thouless)

Von Fieandt - prostym warunkowaniem pawłowowskim można zmienić sposób oceny koloru jasnoszarego w cieniu i ciemnoszarego w dobrym oświetleniu.

Realizm percepcyjny wzrasta z wiekiem - np. Piaget i Binet.

Proces selekcji w spostrzeganiu - "hipoteza percepcyjna" (może ją uaktywnić potrzeba, konieczność nauczenia się czegoś, czy lub wymagania stawiane organizmowi) - jeżeli jest nagradzana - ulega fiksacji, którą bardzo ciężko wygasić.

Hipotezy empiryczne:

• im większa jest wartość społeczna przedmiotu, tym bardziej jego percepcja będzie podatna na organizację przez wyznaczniki behawioralne

• działanie wyznaczników będzie tym silniejsze, im silniejsza jest potrzeba jednostki związana z przedmiotem przedstawiającym wartość społeczną

• wieloznaczność percepcyjna ułatwi działanie wyznaczników behawioralnych wtedy, gdy zredukuje działanie wyznaczników autochtonicznych

Eksperyment na str 107 (monety spostrzegane jako większe niż tej samej wielkości tekturowe krążki / grupa dzieci biednych bardziej przeceniała wielkość monet od grupy dzieci zamożnych)

- hipoteza wtórna: w przypadku zbioru obiektów o różnej wartości, ale należących do tej samej klasy, istnienie potrzeby związanej z daną klasą obiektów przejawi się w taki sposób, że najbardziej uwydatniane będą obiekty najbardziej wartościowe itd.

Badania Cattella (że szybkość czytania zależy od znajomości języka, że lepiej rozpoznajemy litery jeśli tworzą jakieś słowo itp. itd.)

Teoria informacji Shannona - ilość informacji nie zależy od danego symbolu, ale od wielkości zbioru możliwych symboli, z którego ten symbol pochodzi.

Nie no dalej to już są takie brednie, że ja nie wiem :v

Bodźce nie oddziałują na organizm obojętny. W procesie spostrzegania organizm zawsze znajduje się w stanie oczekiwania wobec otoczenia.

Działanie procesów ukierunkowujących polega na organizacji pola percepcyjnego w taki sposób, aby zmaksymalizować spostrzeżenia ważne dla aktualnych potrzeb, a zminimalizować szkodliwe.

Woodworth - organizm działa na zasadzie "prób i sprawdzeń", aby sprawdzić, czy dane oczekiwanie jest opłacalne.

Co się dzieje w sytuacjach niespójnych? W przypadku, gdy jakiś element, bądź kilka elementów zaburza wyuczoną stałość spostrzegania?

Eksperyment, str 141 (Bruner) - ten z kartami, z niezgodnością koloru z figurą. Do rozpoznania kart niespójnych potrzeba było istotnie większego czasu ekspozycji, niż do rozpoznania kart normalnych.

Wyróżniamy 4 typy reakcji na niespójność:

Dominacja - jeżeli badany widział czerwoną kartę z niewłaściwą figurą, to albo spostrzegał ją jako czarną kartę, albo czerwoną - z właściwą jej figurą.

Kompromis - widząc niespójne karty, badani na przykład mówili, że widzą karty brązowe, oliwkowe. Takie jakby połączenie tych niespójnych cech

Rozpad - albo rozpad w obrębie figury lub koloru, albo całkowita niemożność wypowiedzenia się jak karta wyglądała, czy to w ogóle była karta i totalnie badany już nie wie o co chodzi i ja już też powoli nie wiem

Rozpoznanie - jak sama nazwa wskazuje