HISTORIA PSYCHOLOGII POZNAWCZEJ

Powstanie Psychologii Poznawczej -> konferencja w MIT w 1956r
Najważniejsi uczestnicy: Chomsky, Simon, Miller
Chomsky- przyjmował, że istnieją uniwersalne reguły gramatyczne, które są wbudowane w
nasz umysł i ograniczają możliwe zdania które możemy wypowiadad, język jest czymś
wrodzonym.
( w przeciwieostwie do behawiorystów, którzy uważali, że język powstał w wyniku
złożonych procesów warunkowania)
Miller-7+/-2 – człowiek ma ograniczenie w zdolności do przetwarzanie informacji (wąskie
gardło w pamięci krótkotrwałej), jeżeli liczba elementów w pamięci krótkotrwałej
przekracza 7+/-2 to elementy muszą zostad z niej usunięte

Simon- sztuczna inteligencja- pierwszy program komputerowy stymulujący myślenie

1) Logic Theorist- dowody twierdzeo logicznych
2) General Problem Sofaer- analiza w kategoriach środków i celów, czy kolejne

kroki zbliżają do osiągnięcia celu

Bruner- badania nad strategiami tworzenia pojęd

1) Badanemu pokazywano kartę jako przykład pojęcia
2) Badany miał pokazad jej egzemplarz w większym zbiorze
Np. 9 kier -> może wskazad na: 9, kartę kier, czerwoną kartę, nieparzyste kiery, itd.
3) Po otrzymaniu odpowiedzi twierdzącej (np. tak 8 kier wchodzi w skład

pojęcia) wskazuje kolejną kartę, wie już że w grę nie wchodzi parzystośd ale
kolor.

Wnioski: ludzie posługują się różnymi strategiami, zachodzą znaczne różnice indywidualne
w zakresie strategii rozwiązywania problemów

Neisser- psychologia poznawcza stała się przedmiotem studiów, jako dziedzina zajmująca
się strukturalizowaniem, przechowywaniem oraz wykorzystywaniem wiedzy. Książka
Cognition of reality.
Skonstruował model Pandemonium- stymulujący proces spostrzegania
Odchodzi od traktowania umysłu jako narzędzia do przetwarzania informacji, bo umysł sam
tworzy sceny, w których rozgrywają się zdarzenia:

 Reaguje na zaszłe zmiany
 Aktywnie tworzy i planuje sytuacje, w których jednostka może zaspokajad swoje

potrzeby i realizowad siebie

Np. gdyby było tak że tylko reagujemy, nigdy nie złapalibyśmy much bo nasz wzrok zawsze
pozostawałby za nią w tyle. (antycypujemy zdarzenia, mechanizm ten jest nieświadomy)
Neisser i Gibson- elementem spostrzegania jest aktywnośd motoryczna (ruchy gałek)

Lata 80-te- badania nad pamięcią codziennych zdarzeo, kwestionują przydatnośd
stosowania materiału bezsensownego- mało trafny ekologicznie
Połowa lat 80-tych- przetwarzanie informacji ma charakter równoległy i rozproszony (
obalenie tezy, że operacje są wykonywane w sposób sekwencyjny)
Mózg- zbiór jednostek neuronalnych, które mogą łączyd się ze sobą tworząc sieci, która
funkcjonuje nawet gdy pewne jej elementy ulegną uszkodzeniu.
Druga połowa lat 80-tych- powstanie neuropsychologii poznawczej. Stara się ona określid,
które okolice mózgu SA odpowiedzialne za pamięd, uczenie się, mechanizmy uwagi. Badania
funkcjonowania uszkodzonych i nie uszkodzonych mózgów.
Neisser (1993) referat „Multiple system” (bunt że pp nie jest jednolita):
Umysł ludzki ma budowę modułową:

1) Systemy bezpośredniej percepcji/działania- tworzą sensoryczne obrazy środowiska
2) Percepcja intersubiektywna i wrażliwośd społeczna- spostrzeganie interakcji

społecznych i zareagowanie na bodźce społeczne

3) System rozpoznawania i reprezentacji- klasyfikuje to co jest rozpoznawane
Dotychczas PP pomijała, ze w naszym systemie występują proste procesy (bez pamięci i
uczenia się) jak np. wykrywanie ruchu w otoczeniu, który może oznaczad koniecznośd
odpowiedniej reakcji adaptacyjnej.
Poszczególne systemy mają własną bazę neuronalną o różnym poziomie plastyczności:
najmniej plastyczne systemy bezpośredniej percepcji, najbardziej- rozpoznawania u
reprezentacji.

Wady PP:

1) Tworzenie mikroteorii procesów szczegółowych, badanie to co łatwo zbadad, a nie

to co jest ważne

2) Tworzenie koncepcji w której dba się bardziej o całośd obrazu niż rozwiązania

szczegółowe, np. przyjmuje że istnieją płynne przejścia między procesami
poznawczymi i emocjonalnymi

CZY ISTNIEJĄ SPECYFICZNE WŁAŚCIWOŚCI PROCESÓW POZNAWCZYCH WYSTĘPUJĄCYCH
W INTERAKCJACH SPOŁECZNYCH?
W procesie ewolucji nasz mózg dostosował się do odbioru informacji ważnych dla
organizmu i „nauczył” się ten materiał organizowad w sensowne dla siebie struktury.
Błędem jest uogólniad wyniki badao laboratoryjnych na realne życie.
Social cognition- twórcy poszukują uniwersalnych właściwości procesów poznawczych. W
przypadku materiał złożonego, który pojawia się w interakcjach społecznych procesy
poznawcze dostosowują się do właściwości tego materiału:

1) Ludzie zmieniają swoje otoczenie i starają się je kontrolowad. Procesy poznawcze

odnoszą się do otoczenia, które (przynajmniej częściowo) zostało stworzone przez
jednostkę i innych ludzi.

2) W przypadku poznania społecznego obowiązuje zasada wzajemności- sposób

postrzegania innych wpływa na to jak inni spostrzegają jednostkę.

3) Poznanie społeczne zawsze obejmuje JA. Poznajemy innych przez pryzmat naszych

potrzeb i wartości, uczymy się od drugiego człowieka jako obiektu najbardziej
podobnego do nas.

4) Musimy uwzględniad, że druga osoba stosuje strategie autoprezentacji, jej

zachowanie zmienia się (przedstawia się w lepszym świetle)

5) Wnioskowanie o ukrytych zamiarach i właściwościach innych. W tym przypadku

odbiór danych nie jest czysty (narażony na błędy i zniekształcenia) , dlatego jest
procesem zawodnym.

6) Ludzie zmieniają się szybciej niż obiekty fizyczne ( pod wpływem środowiska i

procesów wewnętrznych)

7) Trudniej sprawdzid dokładnośd wniosków dotyczących zachowao ludzi, bo jest

złożone i wieloaspektowe.

8) Poznawanie zawsze obejmuje proces schematyzacji i upraszczania (bo umysł ma

ograniczone możliwości). Im bardziej złożony obiekt tym większe uproszczenie.
Uproszczenie zależy też od wagi danej informacji (gdy ważne-przetwarzanie
analityczne)

-procesy poznawcze są adaptacyjne, zmieniają się w zależności od tego co jest ich
przedmiotem, treśd i złożonośd zmienia sposób analizy i interpretacji danych, wnioskujemy
o zachowaniach innych, przewidujemy je, a dzięki temu mamy kontrolę nad otaczającym
nas światem.

NOSAL, SZYMURA, ORZECHOWSKI DWICZENIA 1

Poznanie- zdolnośd do odbioru informacji oraz przetwarzania ich w celu skutecznej kontroli
własnego działania i przystosowania się do środowiska. Ogół procesów i struktur
psychicznych biorących udział w przetwarzaniu informacji.
Psychologia poznawcza- zajmuje się badaniem procesów, struktur poznawczych oraz
ogólnych zasad funkcjonowania umysłu. Jak ludzie poznają świat i jak to poznanie wpływa
na ich codzienne życie.
Umysł- złożony system wyspecjalizowany w odbiorze i przetwarzaniu informacji.
Przetwarzanie informacji-> redukcja niepewności

𝐈 = 𝒍𝒐𝒈

𝟐

𝐎

Wartośd uzyskanej informacji = logarytmowi o podstawie 2 z dostępnych opcji.
Bit- jednostka informacji

Np. było 8 kandydatów do pracy i wybrali Kazia. 𝐈 = 𝒍𝒐𝒈

𝟐

𝟖 = 𝟑 𝐛𝐢𝐭𝐲

Zazwyczaj nie potrafimy zmierzyd ilości informacji przetwarzanych przez nasz umysł, ale
wiemy że jego aktywnośd na tym polega.

MÓZG vs UMYSŁ

MÓZG

UMYSŁ

Jest materialnym podłożem działania
umysłu jako systemu

Funkcje zachodzą na materialnym
podłożu tkanki nerwowej

Odnoszą się do tego samego zjawiska- zdolnośd człowieka i innych gatunków
do poznawania świata

Neurobiolog bada budowę i aktywnośd
obszarów mózgowia: spojrzenie „
oddolne” od strony elementarnych
procesów metabolizmu i przewodzenia
komórkowego

Psycholog bada funkcje poznawcze:
spojrzenie „odgórne”- od strony
złożonych funkcji poznawczych

Oba spojrzenia logicznie się uzupełniają

Procesy przetwarzania informacji (Neisser)- bodźce są transformowane, przekształcane,
redukowane, wzmacniane, zachowywane, przywoływane lub wykorzystywane w
jakikolwiek inny sposób. Zadaniem PP jest ich opis i pokazanie w jaki sposób wpływają one
na zachowanie.
Podstawowe założenie -> EKONOMIA ich przebiegu:

 Człowiek jest skąpcem poznawczym- angażuje tylko częśd dostępnych zasobów,

zachowując resztę na wszelki wypadek, chroni system przed przeciążeniem.
Selekcja danych zachodzi dzięki UWADZE, ponadto umysł dysponuje zdolnością do
hamowania zbędnych reakcji i procesów mentalnych ( heurystyki, schematy,
stereotypy)

 Po wielokrotnym wykonaniu tworzą się coraz bardziej stabilne działania i

elastyczniejsze struktury poznawcze (wiedza, sądy, przekonania). Raz wykształcone
struktury wiedzy nadają kierunek i przebieg przyszłych procesów.

PAMIĘD-zdolnośd umysłu do przechowywania informacji
Kontrola poznawcza- zdolnośd systemu do samoorganizacji i samoregulacji.
(powstrzymanie od reakcji/wyzwolenie we właściwym momencie)
Przetwarzanie informacji
 dokonuje się na wielu poziomach- ta sama informacja może byd poddana obróbce

z różną intensywnością i starannością. (zależy od wymagao sytuacji, zadania
poznawczego, nawyku).

 Uzależnione jest od kontekstu- zewnętrznego i wewnętrznego

Poznawcza reprezentacja świata

Poznawcze reprezentacje świata

Ogólny obraz świata w umyśle

Poszczególne składniki tego obrazu:
werbalne/obrazowe, proste/złożone,
odnoszące się do rzeczy/relacji

UMYSŁ

Z perspektywy struktur

Z perspektywy procesów

Składa się z licznych i
wzajemnie powiązanych
reprezentacji poznawczych

Manipulowanie reprezentacjami świata, aby
docierające informacje ze świata
zewnętrznego/pamięci można było
zinterpretowad w świetle dotychczasowej
wiedzy i wykorzystad do tworzenia nowych
struktur.

POZNANIE

Aktywne tworzenie reprezentacji poznawczych

Interpretowanie informacji poprzez owe reprezentacje

Zmiana treści reprezentacji

Interpretacja nowych danych

Reprezentacja- uproszczony model tego co reprezentuje, może zawierad proste
wyobrażenie obiektu lub treśd pojęcia.
Reprezentacjonizm- stanowisko filozoficzne zgodnie z którym umysł poznaje świat za
pośrednictwem własnych kategorii poznawczych.
Konstruktywizm- pogląd na naturę umysłu, według którego każdy ma indywidualną,
niepowtarzalna reprezentacje świata, bo każdy samodzielnie ją utworzył pod wpływem
doświadczeo.
Związek między poznaniem i działaniem jest bardzo scisły i wielowarstwowy:
- każdy akt poznania albo sam jest aktem działania, albo jest podporządkowany działaniu
-każde działanie jest poznaniem, albo wymaga poznania, albo do niego prowadzi.
*działanie- celowe zachowanie
-PP wiąże procesy i czynności poznawcze z celowym zachowaniem się organizmów
- PP uwzględnia aktywnośd własną podmiotu poznającego jako czynnik wpływający na
przebieg i ostateczny wynik czynności poznawczych

 Odruch orientacyjny- reakcja na wydarzenie nagłe i nieoczekiwane

(znieruchomienie i ukierunkowanie receptorów na odbiór bodźców) (jest
działaniem samym w sobie)

 Zachowanie eksploracyjne- aktywne poszukiwanie informacji w otoczeniu,

niekoniecznie w odpowiedzi an zapotrzebowanie, przejaw bezinteresownej
ciekawości (służy działaniu)

 Interioryzacja- wiele czynności poznawczych najpierw ujawnia się w zachowaniu,

aby dopiero potem się uwewnętrznid.

Czynnośd (Tomaszewski)- każdy poszczególny przypadek działania czyli zachowania
celowego, każdy akt poznania jest czynnością
NARODZINY I ROZWÓJ PSYCHOLOGII POZNAWCZEJ
Ankieta w latach 80-tych: ¾ ankietowanych deklaruje, ze reprezentuje PP. Dlaczego?

 Niezależna od nurtu/paradygmatu psychologicznego, jest obszarem badao

psychologicznych (nie nurtem), niezależna od teoretycznego i metodologicznego
podejścia

Współczesna PP jest dziedziną badao (nie spójnym paradygmatem teoretyczno-
metodologicznym), więc ciężko określid dokładny obszar jej zainteresowao.
Powstanie PP – 1956 w Massachusetts Institute of Technology
Miller- ograniczenia pamięci krótkotrwałej
Chomsky 1959- recenzja na temat książki Skinnera Verbal Behavior wykazał nieadekwatnośd
teorii bodźca i reakcji do wyjaśnienia zachowao werbalnych człowieka (zaatakował
behawioryzm)- lekceważą oni rolę wewnętrznych stanów w sterowaniu zachowaniem
Broadbent 1958- o ograniczeniach w przetwarzaniu informacji wynikających z małej
pojemności systemu uwagi.
Neisser 1967- pierwszy systematyczny podręcznik tej dyscypliny
Lata 50-te-> krytyka behawioryzmu- PP przywróciła człowiekowi kontrolę nad własnym
zachowaniem
Piaget- rozwój jest równoważeniem struktur poznawczych:

1) Asymilacja nowych informacji (za pomocą wrodzony lub opanowanych

schematów)

2) Asymilacja trwa póki schemat nie utraci swoje przydatności
3) Zmiana schematu- AKOMODACJA – co wymaga własnej aktywności podmiotu (w

wyniku obserwacji i doświadczeo)

-człowiek samodzielnie konstruuje świat (reprezentacja)
Do rozwoju PP przyczynił się też rozwój technologii i teorii informatycznych- wykorzystanie
komputerów w eksperymentach.
PSYCHOLOGIA A INNE DZIEDZINY BADAO NAD POZNANIEM
Epistemologia- filozoficzna teoria poznania, źródła i charakter wiedzy oraz teoria prawdy
Filozofia umysłu- bada problem relacji między mózgiem a świadomością. W jaki sposób
mózg generuje świadome stany psychiki?

Napływające
dane

Ciągły rozwój
możliwości
poznawczych

Sztuczna inteligencja- konstruowanie systemów komputerowych zdolnych do wykonywania
czynności poznawczych (pierwsze programy powstały w latach 50-tych)

1) Dziedzina nauk inżynieryjnych- konstruowanie inteligentnych programów, które

mogą byd wykorzystane w praktyce,

2) Stworzenie systemów naśladujących procesy poznawcze ludzi, wykorzystanie w

celu prowadzenia badao

Kognitywistyka- próba syntezy problematyki uprawianej przez 6 tradycyjnych dyscyplin:
filozofia, psychologia, językoznawstwo, informatyka, antropologia, neuronauka-> cel to
rozwijanie i powoływanie do życia różnych dziedzin z nimi związanych
METODY BADAO NAD POZNANIEM
Obserwacja- rejestracja wykonania codziennych czynności poznawczych, analiza błędów->
raport: poznawcza charakterystyka wykonywanej czynności
Eksperyment laboratoryjny- wykonywanie zadao poznawczych nienaturalnie
uproszczonych w warunkach sztucznych, analiza: czasu reakcji i poprawności odpowiedzi
Badania kliniczne- badanie pacjentów z upośledzeniami poszczególnych zdolności
poznawczych, rola konkretnych obszarów mózgu w sterowaniu zachowaniem; oraz badanie
nad poznawczym starzeniem się
Symulacja komputerowa- modelowanie procesów poznawczych w postaci klasycznego
programu komputerowego, porównanie wyników działania systemu z wynikami człowieka
Te cztery metody wymienione są przez Allporta, autor książki dodaje jeszcze:
Obrazowanie pracy mózgu- PET (rejestracja poziomu ukrwienia) i Firm ( rejestracja
poziomu zużycia tlenu) -> wzrost obu sygnalizuje wzmożoną aktywnośd określonych
obszarów mózgowia, dzięki temu można np. weryfikowad konkurencyjne modele
poznawcze
Niezależnie od stosowanej metody: poziom wykonania zadnia odzwierciedla jakośd
procesów, analiza powinna byd prowadzona tak aby była możliwa ilościowa i jakościowa
charakterystyka procesu przetwarzania.
Chronometria umysłu- manipulowanie warunkami zadania poznawczego ( przed wszystkim
złożonością) i mierzenie czasu potrzebnego na rozwiązanie każdej wersji zadania. Pobrane
czasy reakcji są przetwarzane ( porównywane, odejmowane, sumowane, itd.)
Donders- wykonanie każdego zadania wymaga serii operacji umysłowych , które dokonują
się w czasie rzeczywistym, operacje mentalne nie są realnymi, materialnie zakotwiczonymi
procesami

 Umysł działa podobnie do urządzeo technicznych
 Każda z operacji jest wykonywana w osobnym etapie
 Etapy są wzajemnie niezależne

 Czas potrzebny na wykonanie zadania jest sumą odcinków czasu potrzebnych do

zrealizowania każdego etapu zadania

 Konstrukcja wielu wersji tego samego zadania, różniących się liczbą niezbędnych

operacji umysłowych- można ocenid jak długo trwa wykonanie konkretnego
procesu mentalnego,

 Mierzymy czas między bodźcem a reakcją- wniosek o długości nieobserwowalnego

procesu umysłowego

 Metoda odejmowania- czas trwania etapu decyzji o właściwej reakcji, jeżeli

większy od 0 to znaczy, że dany etap istnieje

 Wymaga bardzo starannej obróbki danych

*W ramce dodatkowej:
Metoda addytywna- Saul Sternberg- manipulowanie warunkami zadania by sprawdzid, czy
mają one wspólny/odrębny wpływ na czas rozwiązania całego zadania.
Analiza komponentowa- Robert Sternberg- dekompozycja procesu poznawczego na
elementarne składniki, dostarczamy osobie badanej wskazówek wstępnych przed
włączeniem urządzenia mierzącego czas ( np. skrócenie czasu o etap kodowania) -ocena
czasu poszczególnych etapów reakcji
OGÓLNA ARCHITEKTURA UMYSŁU

1. Blokowe modele umysłu

 Informacja przetwarzana przez system sekwencyjnie i oddolnie (wejście

sensoryczne-> wyjście behawioralne)

 Składa się z kilku etapów
 Blok- zespół procesów przetwarzania informacji o podobnym charakterze i

zadaniach

1) Atkinson i Shiffrin

System przetwarzania składa się z 3 magazynów pamięci: rejestr sensoryczny,
pamięd krótkotrwała i długotrwała. Informacje na każdym etapie podlegają
selekcji. Procesy uwagi decydują o które informacje przejdą z rejestru
sensorycznego do pamięci krótkotrwałej.
Informacja niepowtarzana bezpowrotnie zanika.
Magazyn pamięci jest nieograniczony, a zapominanie jest brakiem dostępu do
informacji.
Procesy kontrolno-regulacyjne sterują procesem przetwarzania informacji i
transfer z jednego magazynu pamięci do innego.
Istotny element: generator reakcji.
Zawartośd rejestru sensorycznego może dad impuls do wytworzenia reakcji z
pominięciem dwóch pozostałych systemów pamięci.

W późniejszej wersji modelu reakcja może byd wyprodukowana tylko przez system
krótkotrwałego przechowywania informacji.

Wsparciem dla teorii blokowej-> Komputerowa metafora umysłu (porównywanie
elementów systemu poznawczego do analogicznych elementów systemu komputerowego)

UMYSŁ

KOMPUTER

Procesy sensoryczne

Klawiatura, skaner

Pamięd robocza

Pamięd operacyjna

Procesy myślowe

Procesor

Pamięd trwała

Twardy dysk

Procesy decyzyjne

Procesor

Wyjście behawioralne

Monitor, drukarka

Przez to porównanie model ostro skrytykowany. Również za: sekwencyjnośd- człowiek nie
analizuje pojedynczych cech ale całośd.

2. Koncepcja poziomów przetwarzania- Craik i Lockhart
 Informacja jest przetwarzana przez te same struktur, ale na różnym poziomie

głębokości (zakres i intensywnośd danych). Wraz z pogłębianiem wzrasta liczba i
złożonośd operacji

 3 poziomy przetwarzania:

1) Płytki- sensoryczna analiza danych, rezultatu nietrwałe i podatne na

zakłócenia

2) Głębszy- semantyczna interpretacja odbieranego sygnału (np. porównywanie)
3) Głęboki- trwa dłużej, odporny na zapominanie i czynniki zakłócające,

skojarzenia, prowadzi do wzbogacenia wiedzy o nowe elementy/ włączenie
wiedzy w nowe struktury poznawcze.

 Obieg wtórny- dotyczy zjawisk pamięciowych, które nie wymagają dopływu

informacji z zewnątrz.

 Umysł jako system jednolity
 2 typy przetwarzania:

1) Związany z wtórnym obiegiem informacji, z eguły dochodzi do zapomina info
2) Transfer informacji na poziom głębszy na skutek wtórnego obiegu na

poziomie płytszym

3. Umysł jako system modułowy- Fodor

Umysł składa się z 3 rodzajów budulca:

1) Przetworniki- pozyskiwanie energii i przetwarzanie by była dostępna dla innych

mechanizmów

2) Systemy centralne- wnioskowanie i tworzenie przekonao (myślenie, poznanie)
3) Moduły- pośredniczenie między tymi strukturami

 Są zależne od dziedziny- może działad tylko na swojej klasie bodźców (np.

rozpoznawanie twarzy), wyspecjalizowany w 1 funkcji

 Automatyczne- uruchomiony moduł nie przestanie działad aż nie skooczy

Domeną modułów jest percepcja i sterowanie motoryką, wyższe funkcje są realizowane
inaczej.
Umysł jako zespół wysoce wyspecjalizowanych funkcji.

4. Sieciowe modele umysłu

Mózg składa się z wielkiej liczby komórek nerwowych, które tworzą sied powiązao- sied
neuropodobną. Składa się ona z warstw:

 Wejściowej
 Wyjściowej
 Pośredniczących (zwanych ukrytymi)
 Może byd też wyposażona w warstwę kontekstową

Liczba warstw ukrytych i obecnośd warstw kontekstowych decydują o poziomie złożoności
sieci.
Przetwarzanie informacji polega na odbiorze danych przez w-wę wejściową, przekazywanie
dalej przez w-wy ukryte aż do efektorów sterowanych neuronami w-wy wyjściowej.

DWICZENIA 3: PROCESY PERCEPCJI.

Maruszewski, T. (2011) Psychologia pozniania. Umysł i świat, rozdz. 2: Spostrzeganie.

Proces spostrzegania jest procesem tworzenia reprezentacji przedmiotu na podstawie
informacji otrzymanych z narządów zmysłowych i - w pewnych przypadkach - informacji
zawartych w pamięci.
Ważne pojęcia:



bodziec dystalny - dowolny bodziec poza organizmem oddziałujący na nasze narządy
zmysłowe



bodziec proksymalny - bodziec pojawiający się w bezpośrednim kontakcie bodźca
dystalnego z narządem zmysłowym; odwzorowanie bodźca na narządzie zmysłowym



wrażenie - odzwierciedlenie elementarnej cechy zmysłowej zarejestrowanej w wyniku
odbioru danych sensorycznych. Hebb: wrażenie to aktywnośd dróg wstępujących
biegnących od narządów zmysłowych; poszczególne wrażenia są od siebie izolowane;
wrażenia, któr wyodrębniamy jako subiektywnie pierwotne nie muszą mied swoich
fizjologicznych odpowiedników; barwa, wielkośd, jasnośd, kształt



spostrzeżenie - obraz przedmiotu, obraz wszystkich dostępnych cech rejestrowanych
za pośrednictwem różnych zmysłów. Hebb: efekt aktywności pół czuciowych kory
mózgowej, które odebrały informacje pochodzące z różnych zmysłów i połączyły je w
całośd. Łączeni różnych wrażeo ze sobą jest wynikiem percepcyjnego uczenia się.

Informacje zakodowane przesyłane są do kory czuciowej, gdzie dopiero następuje ich
dekodowanie. Dzięki dekodowaniu odtwarzany jest rzeczywisty obraz bodźca.
Od dróg czuciowych odgałęziają się bocznice zwane kolateralami. Drogi te kierują się w
stronę struktur podkorowych - głównie wzgórza i ciała migdałowatego - skąd biegną
bezpośrednie połączenia do kory. Właśnie w tych strukturach następuje wczesna ocena
emocjonalna znaczenia bodźca. Jeśli okaże się, że bodziec ma duże znaczenie emocjonalne,
to uruchamiane są proste programy behawioralne, które Cannon określał mianem flight or
figt response. Bodźce są już oznakowane emocjonalnie, zanim dotrą do kory mózgowej.
Mechanizm tego typu zapewnia bardzo szybkie reagowanie, aczkolwiek nie jest ono tak
precyzyjne jak reagowanie sterowane przez korę.

Spostrzeżenie nie jest wyłącznie rezultatem analizy percepcyjnej, stanowi również wynik
analizy znaczenia emocjonalnego. To znaczenie może się wiązad z odbiorem bodźców,
których treśd emocjonalna jest zdeterminowana przez ich właściwości sensoryczne. Do tych
właściwości należą między innymi kształt i poruszanie się.
Reakcje emocjonalne mogą powstad również w wyniku procesu uczenia się. W takim
wypadku reakcja emocjonalna może podczepiad się do bodźców obojętnych.

Stałośd spostrzegania polega na tym, że spostrzeganie albo nie ulega zmianom,

albo też ulega mniejszym zmianom w porównaniu ze zmianami bodźców proksymalnych
(otwierane drzwi). Dotyczy kształtu, jasności, wielkości, barwy.
W spostrzeganiu uczestniczą dwa rodzaje procesów:



dół-góra (bottom-up) - zapoczątkowane przez odbiór informacji zmysłowych przez
narządy zmysłowe, informacje te następnie są analizowane na wyższych piętrach
układu nerwowego, łącznie z analizą na poziomie kory mózgowej; na tym najwyższym

poziomie powstaje spostrzeżenie - warunkiem spostrzeżenia i rozpoznania jakiegoś
obiektu jest możliwośd zinterpretowania go za pomocą informacji zarejestrowanych
wcześniej w pamięci



góra- dół (top-down) - pojawiają się kiedy większą rolę w spostrzeganiu zaczynają
odgrywad procesy pamięciowe, które kierują poszukiwaniem i interpretacją danych
zmysłowych; uruchamianie takich procesów staje się konieczne wtedy kiedy
informacja sensoryczna jest niepełna

Fazy spostrzegania:



rejestracja sensoryczna - zmiana bodźca zewnętrznego na impuls nerwowy
(transdukcja - bodziec proksymalny zmieniane na impuls nerwowy); w bardzo wielu
przypadkach impulsy zwierają już informacje na temat specyficznych cech przedmiotu.
Dzieje się tak, kiedy pobudzone są detektory cech, czyli komórki lub zespoły komórek
odpowiedzialnych za wyodrębnienie specyficznej cechy. Detektory odpowiedzialne są
za jedną cechę, nie reagują na inne. Z rejestracją sensoryczną ściśle związane jest
przechowywanie prostych informacji w buforze sensorycznym albo w magazynie
pamięci sensorycznej. Pamięd sensoryczna daje możliwośd utrzymania informacji w
systemie poznawczym dopóki na odebranym materiale nie zostaną wykonane inne
operacje



pamięci emocjonalnej - od dróg czuciowych odgałęziają się bocznice (kolaterale),
zdążające do struktur podkorowych, w których następuje pierwotna ocena
emocjonalna. Bodźce oceniane są jako przyjemne lub nieprzyjemne zanim jednostka
zdąży zorientowad się czego one dotyczą. Obronnośd percepcyjna: Bruner i Postman
pokazywanie przez bardzo krótki czas słów przyzwoitych i nieprzyzwoitych; więcej
czasu potrzeba na odczytanie słów nieprzyzwoitych. Zjawisko to jest paradoksem -
ażeby bronid się przed nieprzyzwoitym słowem musimy je najpierw odczytad i
rozpoznad jako nieprzyzwoite.



rozpoznawania treści bodźca (oceny semantycznej) - rozpoznanie bodźca, określenie
kategorii do której należy. Porównanie danych sensorycznych z kategoriami już
istniejącymi w pamięci.



oceny znaczenia metaforycznego - ona nie musi występowad zawsze

Nie zawsze jest taka kolejnośd. Z emocjami jest tak (szczególnie wyższymi), że niekiedy
mamy je po treści bodźca.

Spór o strukturę spostrzeżeo w psychologii klasycznej dotyczy tego co jest

ważniejsze: częśd czy całośd? Czy o cechach całości możemy wnioskowad na podstawie
znajomości cech części, czy też jest na odwrót? Te dwa stanowiska mają swoje odnośniki w
teorii spostrzegania.

Ascojacjonizm (atomizm)

Strukturalizm (psychologia postaci)

Prymat części nad całością

Prymat całości nad częściami

Wrażenia są pierwotne, a spostrzeżenia

wtórne

Spostrzeżenia są pierwotne, a wrażenia

można poznad dopiero na podstawie analizy

spostrzeżeo

Wszystkie części w polu percepcyjnym są

jednakowo ważne

W polu percepcyjnym można wyodrębnid

figurę

Łączenie wrażeo w spostrzeżenia następuje

na podstawie praw kojarzenia

Wyodrębnienie całości następuje na

podstawie zasad Wertheimera; zasady te

mają charakter wrodzony

Nie są znane fizjologiczne podstawy

Nie są znane fizjologiczne podstawy

Główny problem: jakie wrażenia stanowią

konstruktywną cześd spostrzeżenia?

Główny problem: izomorfizm, czyli

powstawanie obrazów nerwowych w mózgu

Do wiersza trzeciego w tabeli
Asocjacjoniści przyjmowali, że istnieją cztery podstawowe prawa kojarzenia. Sformułował
jest Arystoteles. Są to:



kojarzenia przez stycznośd w czasie - asocjacjoniści uważali za najważniejsze



kojarzenia przez stycznośd w przestrzeni - współczesna jej alternatywa: Hebb uważa,
że w spostrzeganiu występuje aktywnośd zespołów komórkowych oraz sekwencji
fazowych. Zespoły komórkowe są wyspecjalizowanymi obwodami neuronów
odpowiedzialnych za wykrywanie poszczególnych elementarnych cech przedmiotu.
Seria ruchów pojawiających się w określonej kolejności i przerywanych w
specyficznych miejscach spostrzegania obiektu nosi nazwę sekwencji fazowej. Po
pewnym czasie sekwencja się utrwala i wystarczy zaktywizowanie jej początkowych
faz.



kojarzenia przez podobieostwo



kojarzenia przez kontrast

Psychologowie postaci opisują ten proces inaczej. Wertheimer opisał zasady wyodrębniania
całości:



bliskośd przestrzenna lub sąsiedztwo w polu widzenia



jednakowy wygląd lub podobieostwo



wspólna droga- elementy poruszające się w tym samym kierunku widzi się jako
odrębną grupę



dobra kontynuacja lub dobra figura - gdy grupa zbudowana jest wedle jednolitej
zasady łatwiej ją wyodrębnid aniżeli wówczas kiedy te zasady są różne; tak samo łatwo
wyodrębnid takie układy, które tworzą linię zamkniętą aniżeli układy otwarte



niewielkie rozmiary - łatwiej wyodrębniamy elementy, które cechują się niewielkimi
rozmiarami



symetria - łatwiej wyodrębnid figury symetryczne



zgodnośd z chwilowym nastawieniem



uprzednie doświadczenie i przyzwyczajenia

Do wiersza czwartego w tabeli
Figura jest ważniejszym elementem pola percepcyjnego, natomiast tło jest mniej ważne.
Rozróżnienie to wprowadził Rubin, wymienia następujące różnice między figurą, a tłem:



figura ma pewien kształt, tło zaś bezkształtne



tło wygląda jakby rozprzestrzeniało się za figurą w sposób ciągły, a nie jakby
przerwane figurą



figura wydaje się wysunięta ku przodowi



figura ma charakter rzeczy, a tło przedstawia się jako nieukształtowany materiał



figura silniej się narzuca, łatwiejsza do zapamiętania, wydaje się sensowna



figura wydaje się jaśniejsza od tła

Do wiersza piątego tabeli
Zwolennicy strukturalizmu uważali, że w mózgu tworzą się obraz spostrzeganych
przedmiotów i, że kształty konfiguracji pól bioelektrycznych pojawiających się przy widzeniu
pewnych obiektów są takie same jak kształty tych obiektów. Nie udało się potwierdzid
takiego zjawiska.

Spostrzeganie jako proces kategoryzacji percepcyjnej:



kategoryzacja sensoryczna - detektory cech oraz ich gatunkowe zróżnicowanie
Informacje kodowane są przez detektory cech, czyli przez zespoły komórek
nerwowych wyspecjalizowane w odbiorze wybranych cech. Detektory te mogą byd
zlokalizowane w narządach zmysłowych, bądź też na wyższych piętrach.
Badania Lettvina, Maturany, McCullogh i Pittsa: cztery detektory w oku żaby.
Sefridge - model Pandemonium (poszczególne elementy systemu - demony - wyją
tedy, kiedy są pobudzone *rozprzestrzeniają się impulsy bioelektryczne+) przyjął, że do
rozpoznawania kształtów wystarczą detektory linii poziomych, pionowych i ukośnych,
detektory kątów prostych i ostrch oraz detektory krzywych otwartych i zamkniętych.
Badania nad noworodkami Carey: preferencja do dłuższego przyglądania się bodźcom
przypominającym twarz ludzką. Twarz spostrzegana jest jako całośd, w której ważne są
nie tylko elementy, ale także relacje przestrzenne między nimi.

Sergent: byd może mechanizmy rozpoznawania twarzy kształtują się w pierwszych
tygodniach życia, a potem mogą osiągnąd taki poziom doskonałości, że stają się
niewrażliwe na trening. Prawa półkula wykazuje znaczną przewagę w zakresie
spostrzegania i różnicowania twarzy, a włókna nerwowe w tej półkuli wcześniej
ulegają mielinizacji.
Trudno powiedzied, czy rozpoznawanie twarzy oparte jest na mechanizmach
analitycznych czy holistycznych.

Detektory:

o wyodrębniają ze środowiska te informacje, które są ważne adaptacyjnie
o kodują je w oszczędny sposób, tak by mogły zostad wykorzystane w

dalszym przetwarzaniu; kodowanie to już na wstępie redukuje liczbę
dostępnych informacji, ponieważ detektory są wrażliwe tylko na pewne
informacje



Schemat wg. Neissera - częśd cyklu percepcyjnego, która znajduje się wewnątrz
obserwatora, która daje się modyfikowad przez doświadczenie i która jest jakoś
specyficzna wobec tego, co jest spostrzegane; schemat przejmuje informacje
odbierane przez powierzchnie sensoryczne i jest zmieniany na informacje.

o są wrodzone, ale jest ich bardzo mało
o eksperyment Ponsera i Keel'a: kropki na matrycach; układy stworzone z

prototypu; badani mimo, że nie widzieli prototypów potrafili je
poklasyfikowad według kategorii. Schematy powstają w wyniku
odbierania złożonych układów bodźców, które następnie są uśredniane
Można te dwie interpretacje połączyd.



mechanizmy konfrontacji danych sensorycznych i pamięciowych
Bruner: w przypadku spostrzegania bodźców obdarzonych znaczeniem występuje
proces poszukiwania kategorii, do których najlepiej pasowałyby dopływające dane
sensoryczne; istotą procesu spostrzegania jest rozpoznanie do jakiej kategorii
należy jakiś konkretny obiekt, kategoria ta nie musi mied nazwy chociaż ją miewa;
ten proces trwa jakiś czas, a jest to czas potrzebny na:

o przeszukiwanie pamięci
o działalnośd o charakterze translatorskim, bo ażeby dane można było

porównad należy przełożyd dane sensoryczne na język danych
pamięciowych, bądź obie grupy danych przełożyd na wspólny język

Gdy kategoria sensoryczna i dane sensoryczne pokrywają się częściowo. Określony
wzorzec może pasowad do kilku kategorii. W takich przypadkach pojawia się prces,
który Bruner określa mianem sprawdzania dla potwierdzenia. Polega on na

poszukiwaniu cech krytycznych, które są charakterystyczne tylko dla danej
kategorii. Jednocześnie pomijane są wszystkie pozostałe cechy danego obiektu.
Stan gotowośd, warunkujący to, co będzie spostrzegane określa się mianem
gotowości percepcyjnej. Gotowośd percepcyjna to łatwośd wykorzystywania
określonej kategorii pamięciowej do danego materiału percepcyjnego. Jest
uzależniona od dwóch grup czynników:

o zewnętrznych - uczenie się prawdopodobieostwa wystąpienia

określonego obiektu w danej kategorii

 częstośd uprzednich doświadczeo
 konsekwencje społeczne - wyższą gotowośd wykazują te

kategorie, których są wykorzystywane przez innych

o wewnętrzne

 monopol, czyli liczba kategorii wykorzystywanych przez

jednostkę - im mniejsza liczba kategorii tym monopol silniejszy

 integracja poznawcza systemu kategorii - im silniej powiązane są

ze sobą kategorie, tym wyższa jest ich gotowośd

 konsekwencje motywacyjne- kategorie związane z realizowanymi

przez człowieka celami wykazują większą gotowośd



cykl percepcyjny Neissera - spostrzeganie ma charakter cykliczny, a
równoprawnymi częściami cyklu są pobierane informacji z otoczenia oraz
poszukiwanie nowych informacji; poszukiwanie informacji kierowane jest przez
pewne oczekiwania i hipotezy; te oczekiwania powstają na podstawie schematów ,
które są również programami uzyskiwania informacji z otoczenia

Neisser przyjmuje istnienie wrodzonych schematów, ale są to raczej schematy uzyskiwania
informacji na temat świata.
Schematy pozwalają nie tylko na wielozmysłowe poznanie przedmiotu, lecz także
dostarczają informacji ukierunkowujących proces spostrzegania. W czasie spostrzegania
człowiek odbiera coraz to nowe informacje; dotyczą one nie tylko właściwości
spostrzeganego obiektu, lecz także czynności, które poprzedzały uzyskanie tych informacji.
Dzięki schematom eksploracyjnym jednostka uczy się specyficznych sposobów pobierania
informacji z otoczenia.

Ekologiczna koncepcja spostrzegania; teoria przetwarzania informacji; konstruktywizm
top-down; informacja pobierana z otoczenia jest wysoce specyficzna; izomorfizm w
stosunku do rzeczywistości - każdy bodziec tworzy oddzielne spostrzeżenia.
Percepcja bezpośrednia świata zewnętrznego - Giboson uważał, że do organizmu dociera
bardzo bogata informacja, uporządkowana w postaci tzw. szyku optycznego. Szyk optyczny
to światło o zróżnicowanej intensywności, padające z różnych kierunków . Dzięki tej
informacji możemy stworzyd wierny obraz świata.
Koncepcja ekologiczna zakłada, że nie tylko spostrzegamy całe obiekty, ale ujmujemy je
jako coś co umożliwia nam pewne działania (affordances). Właśnie dzięki afordancjom
możemy przedmioty spostrzegad bezpośrednio. Spostrzeganie bezpośrednie opiera się nie
tyle na wyodrębnianiu pojedynczych cech, ile na wyodrębnianiu niezmienników.
Niezmienniki to specyficzne układy cech, które pozostają w stale zmieniających się
warunkach spostrzegania. (np. wielkości do odległości). Gibson podkreśla znaczenie
aktywności eksploracyjnej w spostrzeganiu. Spostrzeganie ma także charakter motoryczny.
Nie jest to proces, ale zdolnośd czy umiejętnośd. Umiejętnośd ta nie zawsze ma charakter
wrodzony, ale może byd wyuczona.
Ullman łączy dwie koncepcje twierdząc, że koncepcja percepcji bezpośredniej opisuje
wczesne fazy postrzegania, związane z odbiorem bodźców opisuje wczesne fazy
spostrzegania, związane z odbiorem bodźców oraz ich porządkowaniem, natomiast
podejście konstruktywistyczne dotyczyny późniejszych faz.
Emocje:



pierwotne - naturalna i z góry zorganizowana odpowiedź na dobrze zdefiniowaną
klasę bodźców; mają charakter wrodzony i automatyczny - mechanizmy koncepcji
bezpośredniej



wtórne - bodźce emotogenne nie aktywizują bezpośrednio struktur podkorowych, ale
powodują aktywizację odpowiednich struktur w korze mózgowej; pobudzone
struktury kory mózgowej generują wyobrażenia, które dopiero aktywizują struktury
podkorowe - co z kolei tłumaczy podejście konstruktywistyczne

UWAGA

Maruszewski T. „Psychologia poznania. Umysł i świat”

Uwaga:



powiązana ze świadomością,



selekcja danych,



sprawowanie kontroli nad całym życiem psychicznym,



ogranicza liczbę odbieranych bodźców,



umożliwia podejmowanie wysiłku, wykonywanie kilku czynności

Funkcje uwagi:



selekcjonowanie bodźców docierających do jednostki,



ukierunkowanie procesów poznawczych,



określanie wielkości wykorzystywanych zasobów poznawczych, poświęcanych na
realizację zadao,



podtrzymywanie zaangażowania poznawczego podczas wykonywania czynności.

SELEKCJA



Bodźców jest za dużo abyśmy mogli prawidłowo na wszystkie zareagowad, dlatego
konieczne jest ich selekcjonowanie.



Cowan: selekcja polega na aktywizowaniu specyficznych informacji potrzebnych do
wykonania specyficznego zadania – proces pierwotnej selekcji następuje na
poziomie narządów zmysłów. Tylko niewielki procent informacji docierających do
oka może byd przeanalizowany przez mózg.



Niektóre informacje w pamięci krótkotrwałej są zapominane bezpowrotnie. W
przypadku informacji znanych występuje proces habituacji. Nie wywołują one
reakcji orientacyjnej i mają słaby potencjał pobudzenia, by zostały zapisane w
pamięci trwałej. Do pamięci trwałej nie docierają też czasami informacje
całkowicie niezgodne z posiadaną wiedzą.



Selekcja wynika też z faktu, że pamięd trwała nie jest w stanie odebrad wszystkich
bodźców przesyłanych przez pamięd krótkotrwałą.

Ograniczenie szybkości kodowania w pamięci trwałej:



informacje nowe,



informacje związane z dotychczasową wiedzą osoby,



informacje zaskakujące, z którymi jednostka nigdy się nie spotkała.

Zjawisko amnezji funkcjonalnej i odroczonego przypominania ślady pamięciowe są
kodowane wolno, a informacje pamięciowe są dostępne z dużym opóźnieniem.



Zdarzenia nieprzyjemne pamiętamy gorzej niż przyjemne czy neutralne.
Pamiętanie ich stopniowo poprawia się w ciągu 3 pierwszych lat(po 3 latach
zapominanie)  bardzo wolne kodowanie zdarzeo nieprzyjemnych.



Selekcja jako wybór informacji z pamięci trwałej, potrzebnych do zaplanowania
działania. Wynika to z ograniczenia pojemności pamięci operacyjnej  w jednym
momencie wykorzystujemy częśd informacji.

UKIERUNKOWANIE



wiąże się z procesami eksploracji percepcyjnej i poznawczej,



pole uwagi: częśd centralna(informacje wyraziste, szczegółowe)i
peryferyjna(informacje mniej wyraziste, mniej szczegółowe, rejestracja obecności
nie treści)



koncepcja uwagi intensywnej(wąski zakres, pozwala na głębokie przetwarzanie
informacji w jej zasięgu) i ekstensywnej(szeroki zakres, przetwarzanie dostępnych
jej informacji jest płytkie)

OKREŚLENIE WIELKOŚCI ZASOBÓW NIEZBĘDNYCH DO WYKONANIA CZYNNOŚCI



możemy decydowad ile energii psychicznej poświęcimy na zadanie



im wyższe napięcie emocjonalne tym ważniejsze zadanie

Czynniki decydujące o ilości zaangażowanych zasobów:



wymagania zadania,



wielkośd zasobów poznawczych jakimi dysponuje jednostka,



stopieo przeuczenia zadania(zautomatyzowane – mniej),

Zwiększenie ilości zasobów poświęcanych zadaniu:



ogniskowanie(przejście od uwagi ekstensywnej do intensywnej),



zwiększenie zaangażowania bez zmiany puli zasobów

PODTRZYMYWANIE ZAANGAŻOWANIA



czasowa dynamika procesu,



długotrwałe wykonywanie monotonnej czynności powoduje spadek koncentracji



charakter kontr intuicyjny

Mrugnięcie uwagi po zaangażowaniu uwagi w wykonanie jakiegoś zadania pojawia się
brak wrażliwości na inne aspekty bodźca
Zjawisko ślepoty na powtórzenia  nie widzimy powtórzeo jeśli nie występują
bezpośrednio po sobie.

ODRUCH ORIENTACYJNY



polega na skierowaniu receptorów na źródło stymulacji,



towarzyszy temu aktywnośd motoryczna ułatwiająca odbieranie tych bodźców,



pojawia się wzrost wrażliwości wszystkich receptorów oraz wzrost poziomu
aktywacji organizmu,



uzależniony od wystąpienia bodźców sygnałowych(niespodziewanośd, złożonośd,
niepewnośd, niespójnośd, konflikt)



ulega wygaszeniu po kilku wystąpieniach jakiegoś bodźca; bardzo szybko – bodźce
proste, dłużej – bodźce złożone



Sokołów: mechanizm modelujący z komparatorem – odpowiedzialny za
stworzenie reprezentacji odebranych bodźców oraz porównanie jej z istniejącymi
zasobami wiedzy; mechanizm wzmacniający – odblokowanie wejścia dla bodźców i
uruchomienie reakcji orientacyjnej



reakcja obronna polegająca na ograniczaniu dopływu nieprzyjemnej stymulacji,
ucieczce od jej źródła



mechanizmy pobierania lub odrzucania informacji z otoczenia(Lacey)

INDUKCJA UJEMNA



Pawłow: pobudzenie pojawiające się w pewnej okolicy kory mózgowej wywołuje
hamowanie w okolicach sąsiednich



pobudzenie w korze ma charakter zogniskowany



generalizacja – reakcja na bodźce podobne



po powstaniu odruchu warunkowego obserwujemy indukcję ujemną(dominantę) –
organizm koncentruje się na wykonaniu jednej reakcji, a reakcje alternatywne są
zahamowane



tendencja do ściągania innych pobudzeo

Odruch orientacyjny jest fizjologicznym mechanizmem uwagi niespecyficznej, pojawiającej
się w kontakcie z bodźcami nowymi. Indukcja ujemna uruchamia uwagę specyficzną albo
uwagę zogniskowaną.

AKTYWNOŚD UKŁADU SIATKOWATEGO



zawiera włókna pobudzające i hamujące



częśd wstępująca zlokalizowana w okolicach wzgórza, decyduje o wybiórczym
pobudzaniu różnych okolic kory, o uwrażliwieniu ośrodków poszczególnych zmysłów
na odbiór specyficznych bodźców; reszta cz. wstępującej – niespecyficzne pobudzenie
kory



LaBerge: uwaga pojawia się kiedy reprezentacja obiektu zostanie połączona z Ja –
trójkąt uwagowy ekspresja, mechanizm wzmacniania, mechanizm kontroli



mechanizm ekspresji –aktywacja sieci neuronalnych w przedniej i tylnej
korze(spostrzeganie przedmiotów i ich właściwości, organizacja i wykonywanie planów
działania, kontakt ze światem zewnętrznym)



mechanizm wzmacniania – neurony wzgórza(wybiórcze aktywowanie obszarów kory)



mechanizm kontroli – sieci neuronalne w korze czołowej



trójkąt uwagowy aktywizowany jest bodźcami wewnętrznymi(te pobudzają płaty
czołowe) i zewnętrznymi(okolice sensoryczne kory)



pobudzenie z płatów czołowych i okolic sensorycznych osiąga wystarczającą siłę i
uruchamiany jest mechanizm ekspresji uwagi we wzgórzu



bodźce nowe, wyraziste przyciągają uwagę

POSTAWOWE RODZAJE ZJAWISK ANALIZOWANYCH W BADANIACH NAD UWAGĄ

Czujnośd



zdolnośd lub stan, dzięki któremu jednostka potrafi po dłuższym okresie wykrywad
bodźce specyficzne wśród wielu możliwych w środowisku



czujnośd związana jest z optymalnym poziomem aktywacji, który umożliwia reakcję



przy długotrwałym wykonywaniu powtarzających zadao detekcyjnych czujnośd ↓



spadek obserwuje się kiedy zadaniem jest reakcja na percepcyjne właściwości
bodźców



dwa rodzaje reakcji na bodźce: reakcja na sygnał – adekwatna kiedy sygnał jest i
reakcja negatywna – adekwatne w sytuacji kiedy nie ma sygnału

Sytuacja rzeczywista

Samolot wroga

Brak samolotu
wroga

Interpretacja
sytuacji

Nadlatuje
samolot wroga

Prawidłowa
detekcja

Fałszywy alarm

Nie ma
samolotu wroga

Pominięcie

Prawidłowe
odrzucenie

Związek między proporcjami poprawnych detekcji i fałszywych alarmów wpływa:

1) Stosunek siły sygnału do siły szumu – im większy tym łatwiej odróżnid sygnał

występujący na tle szumu od samego szumu

2) Macierz wypłat – nasza uwaga uzależniona jest od motywacji – inaczej wykrywamy

bodźce „bardziej krytyczne” decydujące o rzeczach ważnych niż decydujące o
rzeczach mniej ważnych

3) Oczekiwania – uzależnione od częstości występowania sygnałów w pewnych

sytuacjach; wzrostowi liczby poprawnych detekcji będzie towarzyszył wzrost liczby
fałszywych alarmów

Przeszukiwanie



proces aktywny(nie wiadomo kiedy i gdzie bodziec się pojawi)



osoby dysponujące efektywnymi strategiami przeszukiwania spoglądają we
właściwe miejsca(np. przy poszukiwaniu grzybów)



obecnośd dystraktorów(bodźce odwracające uwagę) wpływa na proces
przeszukiwania

Sposoby przeszukiwania:

1) oparte na wykrywaniu pojedynczych cech



kiedy przeszukiwanie oparte jest na pojedynczych cechach dystraktory nie
stwarzają przeszkód chyba, że są bardzo podobne pod względem cechy krytycznej
do bodźca właściwego

2) oparte na koniunkcji cech



proces komplikuje się tym bardziej im większa liczba cech wchodzi w skład
koniunkcji



pojawia się efekt wielkości zbioru – im większy zbiór obiektów, które musimy
przeszukiwad ze względu na wystąpienie koniunkcji cech, tym więcej czasu to
zabiera



koniunkcja dwóch cech np. barwy i wielkości zabiera tyle samo czasu co
pojedyncza cecha



istnieją cechy np. ruch, które dołączone do cech stanowiących podstawę
wyszukiwania powodują ułatwienie lub utrudnienie wyszukiwania

Procesy selekcji – teorie selekcji uwagowej



uwaga działa na poziomie procesów percepcyjnych, tam następuje selekcja
informacji



umysł nie analizuje wszystkich docierających bodźców



właściwości fizyczne bodźców decydują, które z nich zostaną wygaszone



uwaga działa mechanicznie

Teoria filtra uwagowego Broadbenta



1958



punktem wyjścia była technika słuchania dwuusznego



informacje na które nie zwracamy uwagi, przechowywane są w systemie
poznawczym przez okres 20 sekund



informacje, na które nie zwracamy uwagi, ulegają wstępnej analizie ze względu na
ich cechy fizyczne



reakcja następuje dopiero po kodowaniu zmysłowym i po przejściu informacji
przez magazyn pamięci krótkotrwałej



koniecznośd selekcji wynika z istnienia kanału o ograniczonej przepustowości
między pamięcią krótkotrwałą i trwałą



krytyka bo nie wyjaśnia np. efektu cocktail party

Teoria wielu filtrów



Koncepcja priorytetów



A. Treisman



selekcja następuje na podstawie znaczenia



Johnston i Heinz: komunikat śledzony wywierał zróżnicowany wpływ na
komunikat nieśledzony w zależności od tego, czy był to tekst dobrze znany czy nie



jednostka reaguje właściwości percepcyjne i pierwotne właściwości semantyczne



etapy przetwarzania informacji uwzględniające coraz to bardziej złożone
właściwości bodźców



po każdej z faz może nastąpid zatrzymanie przetwarzania, specyficzna reakcja lub
kontynuowanie przetwarzania



filtrowanie informacji może następowad na różnych poziomach



informacje mają nadany priorytet, uwzględniany w kolejnych fazach



informacja docierająca z narządów zmysłowych w fazie początkowej analizowana
jest ze względu na właściwości fizyczne



gdy informacja sensoryczna zawiera ważne informacje podejmowane jest
działanie, jeśli nie pojawia się proces rozpoznawania(dopasowania danych
percepcyjnych do pamięciowych)



jeśli komunikat uznany jest za mało ważny z punktu widzenia interesów ogólnych
to uruchamiana jest faza przetwarzania, pozwalająca stwierdzid czy komunikat jest
istotny z punktu widzenia interesów chwilowych(mało ważny – ignorowany, ważny
– analiza znaczenia), priorytety chwilowe mogą byd związane z aktualnie
wykonywanym zadaniem, aktualnym nastrojem, emocją



wieloetapowośd procesu uwagi



początkowe fazy – uwaga ma charakter automatyczny, późniejsze –
funkcjonowanie uwagi świadome, zależne od analizy znaczenia bodźca



różne bodźce mają różny próg dostępu dla uwagi, próg nie musi byd stały, może
ulec zmianie pod wpływem oczekiwao



efekt torowania, poprzedzania(priming) może mied wartośd ujemną np. pod
wpływem określonych bodźców może zmniejszyd się prawdopodobieostwo
rozpoznania innych bodźców



koncepcja odchodząca od mechanistycznego traktowania uwagi

Alokacja zasobów uwagi – teoria zasobów uwagi



Daniel Kahneman, 1973



wiąże uwagę z całością psychiki a nie tylko z procesami poznawczymi



nie odfiltrowujemy docierających bodźców, pobieramy takie bodźce z otoczenia,
które są nam potrzebne



uwaga ma charakter aktywny



procesem pobierania informacji kierują schematy



uwaga jest mechanizmem wybierającym bodźce, na które należy zareagowad, są to
bodźce ważne dla jednostki, a nie bodźce o określonych cechach fizycznych



jednostka potrafi świadomie zarejestrowad dane zdarzenie, koncentruje na nim
uwagę, poświęca mu zasoby poznawcze



pojemnośd uwagi – ilośd naszych zasobów poznawczych, które możemy poświęcid
czy skierowad na radzenie sobie z różnymi problemami i zadaniami

Skierowanie zasobów zależy od:

1) Trudnośd zadania – zadania łatwe wymagają użycia niewielkich zasobów

poznawczych, trudne – dużych.

2) Poziom pobudzenia – przy wyższym dostępna jest większa ilośd zasobów niż przy

niskim. Wysokośd poziomu pobudzenia zależy od trudności zadania

3) Polityka „alokacyjna”, polityka inwestycyjna – człowiek wybiera to, co będzie

przedmiotem jego aktywności poznawczej. Wpływ mają:

a. chwilowe intencje czy stany motywacyjne – jesteśmy głodni to zwracamy

uwagę na jedzenie

b. trwałe dyspozycje – ludzie poszukują specjalnych rodzajów informacji

albo podejmują się specjalnych zadao(zainteresowania)

4) Ocena zapotrzebowania na zasoby umysłowe – zanim podejmiemy się aktywności

poznawczej sprawdzamy czy będziemy potrzebowad dużo czy mało zasobów



czynnikiem wpływającym na funkcjonowanie jest ilośd zainwestowanego wysiłku
poznawczego



jednostka dysponuje jednym źródłem zasobów, które jest ograniczone(jeśli
człowiek ma wykonywad dwa zadania jednocześnie, musi podzielid wysiłek
poznawczy i jego efektywnośd spada oraz wydłuża się czas wykonywania zadao)



wysiłek można zmniejszyd poprzez dobre opanowanie wykonywania
zadania(zadanie staje się łatwiejsze więc mniej zasobów musi zostad przydzielone
do efektywnego wykonywania)

Teoria zasobów specyficznych dla modalności – jedno zadanie angażuje zasoby uwagi
specyficzne dla jednej modalności, drugie dla drugiej. Zadania wykonywane są bez
uszczerbku na efektywności(np. prasowanie koszul – modalnośd dotykowa i słuchanie
wiadomości – słuchowa).



teorie zasobów uwagi wyjaśniają uwagę podzielną



uwaga jako zjawisko, proces znajdujący się pod kontrolą jednostki, która może
decydowad o tym, na czym skoncentruje swój wysiłek poznawczy



uwaga kontrolowana jest przez bieżące bodźce docierające ze środowiska albo
przez podmiot

DYSTRAKTORY



dystraktory – bodźce odwracające uwagę



pochodzenie dystraktorów

a. zewnętrzne
b. wewnętrzne – eksponowane przez jednostkę
c. intencjonalne
d. nieintencjonalne – najczęściej, jednostka robi coś, co powoduje

pojawienie się dystraktorów, ale wcale nie chciała żeby się pojawiły



klasyfikacja aktywności jednostki pod kontrolą uwagi

a. charakter zewnętrzny np. wykonywanie czynności motorycznych
b. charakter wewnętrzny np. rozwiązywanie problemów, planowanie

działania

Czynnośd o charakterze

zewnętrznym

wewnętrznym

Dystraktory –
bodźce
peryferyjne
dla danej
formy
aktywności

zewnętrzne

Odgłos karetki
zagłuszający rozmowę

Muzyka u sąsiada w
czasie planowania
tekstu referatu

wewnętrzne

Myśl o nieprzyjemnym
spotkaniu w czasie
prowadzenia
samochodu

Myśli o odrzuceniu
w czasie pisania
artykułu



badania najczęściej nad dystraktorami zewnętrznymi, rzadziej wewnętrznymi



dystraktory wewnętrzne to np. myśli intruzywne(pojawiają się niezależnie od woli
jednostki, mają charakter natrętny, nieprzyjemny; próby usunięcia dają
paradoksalny efekt np. nasilenie myśli – efekt rykoszetu) lub
luminacje(przeżywanie myśli – myśli powracają wielokrotnie; nie mają charakteru
przymusowego raczej motywu przewodniego)



myśli intruzywne i luminacje mają znaczenie adaptacyjne – poszerzają repertuar
czynności psychicznych, zachowao organizmu, pomagają wyjśd poza schematy,
tryby rozumowania i postępowania, mogą sprzyjad twórczości



Barlow: zjawiska intruzywne są prymitywnym systemem alarmowym, który
przygotowuje jednostkę do działania zaradczego; działa niespecyficznie i

niezawodnie, pominięcie sygnału może mied poważne i nieodwracalne
konsekwencje



zjawiska intruzywne mogę pojawiad się w sytuacji mało stymulującej np.
wieczorem



efekt rykoszetu – myślenie o białych niedźwiedziach



„Zniesienie tłumienia prowadzi do rykoszetu w zakresie ekspresji, a to wymaga
coraz silniejszego tłumienia w celu wyeliminowania niepożądanych myśli. To
silniejsze tłumienie z kolei daje jeszcze silniejszy rykoszet prowadząc do myśli,
które występują niesłychanie często i uporczywie”.



ludzie próbują kontrolowad myśli przy pomocy procesów:
wykonawczego(poszukuje treści zgodnych z tym, o czym jednostka chce myśled,
angażuje zasoby uwagowe) i monitorującego(poszukuje treści niezgodnych z tym,
o czym jednostka chce myśled , nie angażuje zasobów uwagowych)



efektywnośd działania „autodystrakcji” – włączenie zewnętrznego dystrakt ora do
zakazanych myśli powoduje zmniejszenie częstości myśli(jak pojawią się myśli o
białych niedźwiedziach myślcie o czerwonym volkswagenie)

CZYNNOŚCI AUTOMATYCZNE I KONTROLOWANE



czynności automatyczne to: zjawiska intruzywne i czynności przeuczone, procesy
przetwarzania przeduwagowego



podział wprowadzili Posner i Snyder oraz Schneider i Shiffrin



generalizacja semantyczna – polega na występowaniu reakcji warunkowej nie tylko
na właściwy bodziec warunkowy ale też na bodźce podobne; reakcja powstaje w
wyniku działania dwóch mechanizmów: jeden działa już w trakcie
warunkowania(badany zdaje sobie sprawę, że bodźce po, których następuje szok
elektryczny to nazwy miast), drugi działa później, podczas słuchania
dwuusznego(pobudzanie słownika wewnętrznego, mechanizm może działad
nieświadomie)



Logan: podział jest uproszczony



automatyczne to np. efekt torowania percepcyjnego(ułatwienie spostrzegania
wskutek odebrania wcześniej innego bodźca)



procesy kontrolowane są niejednorodne



właściwości procesów automatycznych(Nęcka): nieodwołalnośd, balistyczny
charakter, bezwysiłkowośd, nieświadomośd; wszystkie mają charakter
stopniowalny



procesy poznawcze mogą zmieniad swoje właściwości w czasie stosownie do
warunków w jakich przebiegają – balistycznośd jako namierzanie celu i omijanie
przeszkód w dążeniu do niego przez rakietę



czynności kontrolowane mogą stad się czynnościami automatycznymi w wyniku
uczenia się; czynności automatyczne mogą stad się kontrolowanymi



podział nie jest ostry, istnie płynne przejście między procesami automatycznymi i
kontrolowanymi



koncepcja integrowania procedur(Anderson, LaBerge, Samuels): automatyzacja
jest procesem stopniowym, początkowo uczymy się pojedynczych elementów
czynności, a potem łączymy je ze sobą w większe całości



koncepcja egzemplarzy(Logan): proces uczenia się jest wkomponowany w kontekst
wykonywania pewnej czynności; ludzie uczą się pewnych modułów tej czynności i
wiążą te moduły ze specyficznymi bodźcami; zachowania zautomatyzowane w
niektórych sytuacjach mogę byd zachowaniami elastycznymi



w pewnych sytuacjach procesy automatyczne prowadzą do deficytów w
zachowaniu(pomimo, że ogólnie ułatwiają funkcjonowanie)

Ześlizg – rozpoczęcie czynności rutynowej powoduje ześlizg i kontrolę przejmują procesy
automatyczne.(rozbieramy się i kładziemy do łóżka zamiast się przebrad)
Ominięcia – przerwanie czynności rutynowej powoduje pominięcie pozostałych faz. (nie
zapisanie pliku)
Perseweracje – powtarzanie części lub całości procedury. (naprawiamy urządzenie, cały
czas wykonujemy te same ruchy)
Błąd opisu – wewnętrzny opis planowanego działania prowadzi do wykonania go na złym
obiekcie. (lody do chlebaka)
Błędy zależne od danych – informacja sensoryczna przejmuje kontrolę nad przebiegiem
działania planowanego. (numer telefonu wzbogacony o cenę sukienki)
Błędy asocjacyjne – silne skojarzenia wyzwalają złą czynnośd rutynową. (mówimy „proszę”
gdy dzwoni telefon)
Brak aktywacji do zakooczenia czynności. (idziemy do pokoju, nie pamiętamy po co)

Efekt Stroopa



jak najszybsze odczytywanie kolorów, jakimi zostały wydrukowane słowa na
planszy przy ignorowaniu znaczenia słów



badani studenci musieli powstrzymad reakcję automatyczną i reagowad tylko na
właściwości sensoryczne



pojawiła się interferencja – w przypadku bodźców konfliktowych badani
wykonywali zadanie wolnie i popełniali więcej błędów efekt Stroopa



w wyniku dwiczenia wykonywali zadanie coraz szybciej, stopniowo uczyli się
ignorowad znaczenie słów, hamowali reakcję czytania

Besner i in.: wielkośd inferencji była mniejsza w warunkach, kiedy w skład słowa wchodziła
jedna litera kolorowa



Metoda Stroopa ma różne wersje np. liczbową, konflikt między położeniem a
słowem oznaczającym położenie, obrazki zwierząt mylnie podpisane



wielkośd efektu Stroopa może byd wykorzystywana jako miara stopnia opanowania
języka



efekt pojawia się kiedy mamy do czynienia z konfliktem między warstwą werbalną
i obrazową i w przypadku interferencji spowodowanej treścią emocjonalną
pewnych bodźców; kiedy jest zagrożenie efekt Stoopa znika – większą rolę
odgrywa rzeczywiste zagrożenie niż konflikt poznawczy np. badania w obecności
węża



Emocjonalny test Stoopa wykorzystywany był jako wskaźnik postępów terapii(Foa)
– w miarę postępu terapii efekt malał.

REFLEKSYJNOŚD I BEZREFLEKSYJNOŚD

Teoria refleksyjności



Ellen Langer



refleksyjnośd jako adaptacyjne tworzenie kategorii, które dobrze określają
zmieniająca się naturę otoczenia np. społecznego



bezrefleksyjnośd podobna jest pozornie do czynności automatycznych a
refleksyjnośd do kontrolowanych



refleksyjnośd to właściwośd osobowości



koncepcja refleksyjności dotyczy kontroli;



kontrola to proces prowadzący do uzyskiwania efektów w zmieniającym się
środowisku, jest formą interakcji między zmieniającym się środowiskiem a
zmieniającym się Ja; to prowadzi do coraz głębszego zaangażowania



dla jednych czynnośd jest refleksyjnych dla innych bezrefleksyjna np. słuchanie
muzyki



po utworzenia kategorii funkcjonowanie poznawcze się stabilizuje



niektórzy mogą byd uwięzieni przez kategorię i nie mogą wyjśd poza nią



zjawisko przedwczesnego zawiązania poznawczego – jednokrotne spotkanie się z
materiałem może doprowadzid do sztywnego interpretowania informacji
zaakceptowanych w bezrefleksyjny sposób np. ofiary gwałtu prowokują oprawców,
same są sobie winne



przedwczesne zawiązanie poznawcze może wynikad z jednokrotnego kontaktu z
informacją lub wielokrotnego powtarzania pewnej informacji(będziesz kłamad,
zostaniesz złodziejem)



przetwarzanie bezrefleksyjne w przedwczesnym zawiązaniu poznawczym
uniemożliwia wykształcenie nowych sposobów reakcji, może pojawid się
funkcjonowanie balistyczne, reakcje według schematu, skryptu



bezrefleksyjna akceptacja informacji może spowodowad spadek wykonania



bezrefleksyjnośd może byd skutkiem huśtawki emocjonalnej(Dolioski) – nagłe
wycofanie emocji powoduje ustawienie umysłu między programami i obojętnie
jaki bodziec może wywoład (w sposób bezrefleksyjny) zachowanie



Langer: bezrefleksyjnośd ma konsekwencje dla zdrowia – jest niekorzystna



reakcja bezrefleksyjna prowadzi do niepowodzeo, utraty energii(spożytkowanej na
radzenie sobie z konsekwencjami porażek), nudy

UWAGA A ŚWIADOMOŚD



świadomośd nie sprawuje funkcji kontrolnych, jest rejestratorem zdarzeo
psychicznych



Ericsson i Simon: uświadomienie sobie procesów psychicznych może zmienid ich
przebieg(nowe rozwiązanie) lub intensywnośd



Bernard Baars stworzył koncepcję, której celem jest wyjaśnienie procesu
sterowania zachowaniem w długiej perspektywie czasowej



uwagę można „skupid”, „poświęcad”, „skierowad”, świadomośd można „mied” i
„stracid”



świadomośd nie selekcjonuje informacji, daje do nich dostęp



główna funkcja świadomości – wymiana i rozprzestrzenianie informacji w całym
systemie, celem wymiany i rozprzestrzeniania jest optymalizacja przetargu między
organizacją a elastycznością(np. działanie elastyczne sprawdza się w sytuacjach
nowych, a zorganizowane w dobrze znanych – świadomośd zapewnia kompromis)



świadomośd ma budowę wielopoziomową; jądro to przestrzeo robocza o
ograniczonej pojemności



świadomośd przypomina scenę, na której toczy się akcja, widownia obserwuje, ale
jest w cieniu, wygląd i przebieg akcji zależą od autora, reżysera, scenarzysty,
kostiumów, operatora światła



reżyser – procesy odpowiedzialne za sterowanie wrażeniem, jego działanie sprawa,
że w świadomości nie pojawiają się myśli, pragnienia nieakceptowane społecznie



Operator światła – proces odpowiedzialny za sterowanie uwagą, kieruje wąski lub
szeroki snop światła

Maruszewski, Psychologia poznania. Umysł i świat.(rozdział 4 – pamięd

ultrakrótka)

PAMIĘD ULTRAKRÓTKA(SENSORYCZNA)

Sperling:



odkryta w 1960



eksperyment: plansza była eksponowana przez okres 100 milisekund, potem
następowała przerwa trwająca od 50 do 500 milisekund(badany widział jasne lub
ciemne pole), potem eksponowany był bodziec wskaźnikowy(niski, średni lub
wysoki ton adekwatnie wskazujący dolny, środkowy, górny wiersz); badani potrafili
odtwarzad litery z bardzo dużą dokładnością i nie popełniali dużo błędów



technika odtwarzania częściowego dawała dobre wyniki kiedy odroczenie bodźca
wskaźnikowego nie przekraczało 500 milisekund(0,5 sekundy)



pamięd ikoniczna przechowuje informacje przez czas do 0,5 sekundy



ludzie w pamięci ikonicznej przechowują informacje na temat położenia liter,
wielkości, koloru



pamięd wzrokowa ikoniczna, pamięd słuchowa  echoiczna

Informacja

Pamięd
sensoryczna

Pamięd krótkotrwała

Pamięd trwała

Zapominanie

Averbach i Coriell:



hamowanie, maskowanie wsteczne – bodziec eksponowany później hamuje
odtwarzanie bodźca eksponowanego wcześniej



bodziec wskaźnikowy wzrokowy(wskaźnik nad miejscem gdzie była litera)



zdarza się łączenie liter kiedy wskaźnikiem jest litera

Pamięd sensoryczna:



cechuje się stosunkowo dużą pojemnością(większą niż pamięd krótkotrwała),



występuje w kilku modalnościach,



pojemnośd zależy od modalności i liczby wymienianych elementów,



obraz zaczyna znikad w momencie pojawienia się bodźca,



przechowuje informacje o właściwościach fizycznych bodźca, a nie znaczeniu



zjawisko maskowania wstecznego – bodźce późniejsze nakładają się na bodźce
wcześniejsze,



jest buforem poznawczym umożliwiającym przetrzymanie bodźców przez krótki
czas, potrzebny do wykonania prostych operacji(wyodrębnienie cech fizycznych,
usunięcie błędów z obrazu)

PAMIĘD, 19 ROZDZIAŁ STRELAU

Pamięd jako podstawowy mechanizm przechowywania doświadczenia
Pamięd może byd rozumiana jako proces składający się z wielu faz bądź jako właściwośd
jednostki. Do formułowania ogólnych definicji bardziej przydatne jest rozumienie pamięci
jako procesu. Jest to proces odpowiedzialny za rejestrowanie, przechowywanie i
odtwarzanie doświadczenia.
Doświadczenie możne byd przechowywane w naszej pamięci przez dłuższy lub krótszy czas,
może byd łatwiej bądź trudniej dostępne, może też przyjmowad bardzo zróżnicowane
formy. Ze względu na swoją podstawową funkcje jest podobna do pisma. Pamięd u swoich
początków ma charakter czysto obrazowy, u człowieka możemy znaleźd jej elementy
podobne do piktogramów: są to obrazy osób, przedmiotów i sytuacji którymi się kiedyś
zetknęliśmy.

Pamięd nie jest dosłownym zapisem doświadczeo (niezbędny jest związek pomiędzy tym co
zapamiętaliśmy).

PAMIEC JAKO PROCES BĄDŹ ZDOLNOŚD

Psychologowie praktycy -

skupiają uwagę na pamięci rozumniej jako pewna zdolnośd.

Psychologowie poznawczy -

interesują się pamięcią jako procesem przetwarzania

informacji.

Badania Ostroma

wykazały ze treśd przechowywanych informacji wpływa na proces

pamięciowe (badania na temat poznania społecznego). Ostrom wykazuje ze inaczej
przechowywane są informacje na temat innych ludzi a inaczej na temat przedmiotów
nieożywionych.

Poszczególne rodzaje pamięci są zróżnicowane pod względem na rodzaj i sposób
przechowywania informacji,

uporządkowane są hierarchicznie.

Pojawiały się zgodnie z

tokiem ewolucji, a formy podstawowe wzbogacały się o formy nowsze, przystosowane do
rejestrowania coraz bardziej złożonych danych.
Atkinson i Shiffrin 1968 - podział pamięci oparty na kryterium czasu przechowywania.
Wyróżniono trzy rodzaje:
- ultrakrótkotrwała
- krótkotrwała
- trwała

Pamięd ultrakrótkotrwała

zwana też efektem Sperlinga lub pamięcią sensoryczna -

zaliczana jest do procesów związanych ze spostrzeganiem chod de facto jest to rodzaj
pamięci.
Larry Squire (1983,1993) - wyodrębnienie pamięci deklaratywnej i niedeklaratywnej

Pamięd deklaratywna

, do niej wlicza się:

- pamięd semantyczna (fakty)
- pamięd epizodyczna (zdarzenia)

Pamięd niedeklaratywna,

do niej wilcza się:

- zdolności proceduralne (zdolności: percepcyjne, motoryczne, poznawcze)
- torowanie ( percepcyjne, semantyczne)
- warunkowanie
- nieświadoma (habituacja, sensytyzacja)

Pamięd deklaratywna

to pamięd jawna, której treści mogą byd uwiadomione i

zwerbalizowane. Dzieli się na pamięd semantyczną czyli odnosząca się do obiektów, ich
właściwości, faktów, zależności między nimi. Pamięd epizodyczna odnosi się do zdarzeo.
Podział na pamięd semantyczną i epizodyczną wprowadził Endel Tulving w 1972r. Pamięd
deklaratywna możne zostad opisana jako '' WIEDA ZE....''

Pamięd niedeklaratywna

ma charakter utajony, niejawny. Umożliwia wykonanie pewnych

czynności w dokładnie określonym kontekście sytuacyjnym. Dawniej określana jako pamięd
PROCEDURALNA, czyli ''WIEDZE JAK....''. Torowanie (priming) - to kolejna forma pamięci
niedeklaratywnej - polega na tym że bodźce wcześniejsze ułatwiają lub przyspieszają
identyfikację bodźców pojawiających się później.

Uczenie się nieasocjacyjne

polega na zmianach wrażliwości zmysłowej, pod wpływem

rozmaitych bodźców.

W przypadku habituacji

następuję spadek wrażliwości zmysłowej,

spowodowany przez długotrwale jednostajne bodźce. Natomiast

sensytyzacja

jest

przeciwieostwem habituacji - następuje wzrost wrażliwości zmysłowej.

Argumenty przemawiające ze rozróżnieniem pamięci deklaratyenej i niedeklaratywnej:

- rożne mechanizmy neuropsychologiczne,

- zaburzenia poszczególnych pamięci występują po uszkodzeniach rożnych okolic mózgu
- różna wrażliwośd pamięci deklaratywnej i niedeklaratywnej na amnezję. Pamięd
niedeklaratywna może nie zostad zakłócona, gdy traci się informacje na temat osobistej
przeszłości.
METAFORY STOSOWANE W BADANIACH NAD PAMIĘCIĄ

1. Metafora śladu stopy na piasku

- Semon, twierdził, iż ślad pamięciowy przypomina

odcisk pewnego faktu w mózgu. Początkowo jest on wyraźny i dokładny ale w miarę upływu
czasu słabnie i zaciera się. Teoria ta wyjaśnia zapominanie w skutek upływu czasu czy też
efekt powtórek, ale nie potrafi wyjaśnid wpływu zapamiętanej jednej informacji na
przechowywanie innej. W badaniach neurofizjologicznych nie znaleziono żadnego miejsca w
mózgu w którym mogłyby byd przechowywane ślady pamięciowe.
2. Metafora magnetofonowa - pamięd działa jak magnetofon, najpierw zapisujemy pewną
informację na kasecie (zapamiętywanie), potem odkładamy kasetę na półkę
(przechowywanie), a potem możemy ją przesłuchad (odtwarzanie). Metafora ta nie potrafi
wyjaśnid, że w okresie przechowania jedne informacji łatwiej ulegają zapomnieniu, inne zaś
są odporne na zapominanie. Przykład ten dobrze opisuje

charakter fazowy pamięci.

Badania

nad pacjentami z amnezją - mają oni problem z niepamiętaniem nowych epizodów,
natomiast pamięd semantyczna (wiedza) zostaje nie nietknięta.
3. Metafora komputera - pomiędzy pamięcią człowieka a pamięcią komputera zachodzą
następujące analogie:
A) CZŁ i KOMP posługują się dwoma rodzajami pamięci:
- pamięd operacyjna - u człowieka to pole wykonywanych operacji intelektualnych oraz pole
danych, które człowiek wykorzystuje w danym momencie.
- pamięd trwałą - w jednym i drugim przypadku to magazyn zawierający dotychczasową
wiedzę
B) Pamięd operacyjna i trwała zlokalizowana jest w rożnych miejscach zarówno w KOMP jak
i w CZŁ
C) Pamięd KOMP i CZŁ opierają się na kodowaniu dyskretnym (cyfrowym). Analogicznie do
KOMP neurony w ludzkim mózgu mogą też przyjmowad tylko dwa stany - spoczynku i
pobudzenia (0 i 1). Każdą informację można zapisad w mózgu i w komputerze jako ciąg 0 i 1.
D) każda zapisywana w pamięci informacja jest gdzieś lokowana, dlatego jednostka musi
pamiętad nie tylko informację ale też jej adres.

CSIKSENTMIHALYI 1996 –

obliczył, że w ciągu życia trwającego przeciętnie 70 lat człowiek

przetwarza 185 miliardów bitów informacji.
Ważne w odszukiwaniu spośród tylu informacji konkretnych danych jest pamiętanie adresu
gdzie znajduje się dana treśd. Gdy chcemy sobie przypomnied dany fakt to udajemy się pod
ogólny adres, w przypadku najwyższej góry w Ameryce będzie to dział "geografia", a potem

metodą kolejnych przybliżeo docieramy do poszukiwanej informacji. Im więcej człowiek
posiada "ścieżek dostępu" do informacji, tym łatwiej znaleźd potrzebną treśd.
Metafora komputerowa nie wyjaśnia niejednakowego stopnia trudności zapamiętywania i
przypominania rożnych informacji. Natomiast w wypadku ludzkiej pamięci łatwośd
zapamiętywania informacji jest bardzo zróżnicowana.
Ważny aspekt tych metafor to idea procesu pamięciowego.

Badanie Kuipera i Rogersa na temat zjawiska odniesienia do siebie

. Lista przymiotników,

podział na 4 różne grupy, które mają różne zadania, na koocu sprawdzano liczbę
zapamiętanych mimowolnie przymiotników. Wynik badania - informacje dotyczące własnej
osoby są dla człowieka ważne i dzięki temu łatwiej zapamiętywane aniżeli inne informacje.
Krytycznym czynnikiem było wiec zadanie odnoszenia do siebie (ramka 19.2 str. 142).
FAZY PRZETWARZANIA INFORMACJI W PROCESACH PAMIECIOWYCH
Klasyczny podział procesu pamięciowego na 3 fazy :
- zapamiętywanie
- przechowywanie
- odtwarzanie
Ten podział jest zbyt ogólny i nie pozwala zrozumied wielu zjawisk związanych ze
specyficznością ludzkiej pamięci.

Koncepcja Endela Tulvinga

1976 - pamięd nie jest jakimś autonomicznym procesem, ale

stanowi wypadkową, lub zbiór rożnych procesów umysłowych, takich jak spostrzeganie,
podejmowanie decyzji czy programowanie zachowania. Tulving wyróżnił 9 faz procesu
pamięciowego:
1. SPOSTRZEGANIE, aby zapamiętad musimy najpierw to spostrzec,
2.Zmiana spostrzeżenia w ślad pamięciowy czyli KODOWANIE. Ślad pamięciowy różni się od
spostrzeżenia nie tylko dokładnością i wiernością, ale niekiedy również sposobem
przechowania informacji. Spostrzeżenia - charakter obrazowy, informacje pamięciowe -
mogą byd przechowywane w kodach dyskretnych, które nie maja charakteru obrazowego.
3. Przechowanie śladu kodowanego
4. Rekodowanie - polega na modyfikacji dotychczasowej zawartości pamięci przez
informacje później docierające do jednostki. Występuje ono wielokrotnie. Analiza nowych
informacji ze względu na dotychczasowe zasoby pamięciowe, jeśli zwierają one nowe
elementy zostają wbudowane w istniejący już system wiedzy (Baddeley, Fiske Neuberg).
Świeże informacje mogą modyfikowad dotychczasową wiedzę jednostki. Te zmiany mogą
mied charakter globalny (inf związane z akceptowanym przez jednostkę systemem wartości)
lub lokalny ( inf na temat zdarzeo obojętnych) (Abelson).
5. Ślad rekodowany jest następnie przechowywany.

*Bodziec uruchamiający zasoby pamięciowe – pytanie (?)
6. Proces wydobywania informacji (wg Tulvinga) jest efektem interakcji informacji
zarejestrowanej w śladzie pamięciowym z informacja zawarta w pytaniu. Inaczej - szuka się

DOPASOWANIA

między śladami pamięciowymi a pytaniami adresowanymi do pamięci.

Jeśli jednostka znajdzie odpowiednie dopasowanie - proces kooczy się sukcesem, a jego
wynik jest wprowadzany do pamięci świadomej. Następnie zawartośd pamięci świadomej
możne zostad ujawniona w zachowaniu (odp. na pytanie bądź wykonanie wyuczonej
czynności). Informacje rejestrowane w śladzie pamięciowym są bogatsze aniżeli informacje
potrzebne do udzielenia odpowiedzi na pytanie, dlatego proces wydobywania jest
procesem

WYBORU.

7. Decyzja
8. Pamięd świadoma
9. Decyzja o zachowaniu (Poszczególne fazy lepiej są uporządkowane w Maruszewskim)

Fazy procesu nie są tylko uporządkowane liniowo mogą mied też charakter CYKLICZNY
(Tulving)

MALY CYKL PAMIECIOWY - związany z wielokrotnym odbieraniem informacji powiązanych z
doświadczeniem jednostki.

Procesy pamięciowe są KONTROLOWANE

(Lindsay, Norman).

Sprawdzają czy informacja która dotarła do jednostki była już wcześniej zarejestrowana.
Jeśli nie to poszukiwane są informacje, które mogłyby się wiązad z danym faktem.
Jeśli informacja pokrywa się dokładnie z tym co znane wcześniej - nie musi byd zapamiętana
ponownie ( efektywne wykorzystanie pojemności pamięci).

Tylko informacje kluczowe dla jednostki mogą byd rejestrowane w kilku miejscach
zapobiega to wtedy ich utracie.

Częściowe pokrywanie się z dotychczasową wiedzą - los informacji zależy od rodzaju relacji
jaka łączy te informacje z zawartością magazynu pamięci trwałej. Wyróżnia się:

- asymilacja

- informacja może zostad włączona do dotychczasowej struktury wiedzy

- akomodacja

- struktury wiedzy mogą zostad zmodyfikowane aby uwzględnid daną

informację
- całkowite odrzucenie informacji

MAŁY CYKL PAMIĘCIOWY

może występowad w 2 postaciach:

- nowe informacje mogą docierad niezależnie od tego czy jednostka jest nimi
zainteresowana czy tez nie.
Otoczenie jest źródłem tych informacji i to ono decyduje o ich rodzaju jak i o sposobie
podawania.
W wyniku eksploracji informacje, które zdobyła jednostka są zapamiętywane szybciej i
bardziej trwale, aniżeli informacje, które są jednostce dostarczanie niezależnie od tego czy
ich sobie życzyła czy nie.

DUŻY CYKL PAMIECIOWY

Wiąże się z tym, że zachowanie ujawniające zawartośd pamięci może stad się przedmiotem
spostrzegania. Powstałe spostrzeżenie podlega następnie kodowaniu i cały cykl zaczyna się
od nowa. Jest to nieco inny dostęp do zasobów pamięci aniżeli wtedy kiedy pewne
informacje wchodzą do pamięci świadomej. Taką sytuację możemy łatwo zinterpretowad
jako sytuacje powtarzania. Informacje, które wracają do nas za pomocą dużej pętli pamięci
mogą niezależnie od działania korzystnego wywierad również szkodliwy wpływ na pamięd
(np. udzielanie błędnej odpowiedzi)

Prawo częstości -

stwierdza, że im więcej razy dany materiał był powtarzany tym lepiej jest

pamiętany (Budohowska i Włodarski 1970).

Prawo Foucault -

gdy zapamiętywany materiał jest obszerny to czas poświęcony na

opanowanie jednego elementu wzrasta szybciej aniżeli jego objętośd. Wzór t= kl2, t -
uczenie się jednego elementu, l - długośd szeregu, k - pewna stała. Prawo to nie ma
charakteru ściśle ogólnego, wiele innych czynników takich jak sensownośd materiału może
zmieniad czas uczenia się jednego elementu.

Koncepcja Tulvinga

pozwoliła rozwiązad problem relacji miedzy

dwiema podstawowymi

formami odtwarzania: przypominaniem oraz rozpoznawaniem

. Odtwarzanie może mied

też charakter pośredni - jest wykorzystywane w laboratoryjnych badaniach nad pamięcią
np. efkt torowania.
Dzięki badaniu nad torowaniem wiadomo, że amnezja nie musi oznaczad całkowitej utraty
pamięci, może byd zaburzeniem wybiorczym, obejmującym niektóre aspekty dostępu do
wcześniej odebranych informacji.

Ramka 19.3 - technika zaoszczędzenia przy ponownym uczeniu, Ebbinghaus 1885

- słynne

badania nad zapominaniem. Badał sam siebie, badanie polegało na zapamiętywaniu
bezsensownego materiału i mierzeniu czasu potrzebnego do osiągnięcia danego kryterium.
Badany zapamiętuję określony materiał i następnie badanie jest powtarzane po
odpowiednim czasie. Wynik - czas drugiego uczenia jest krótszy, ponieważ w pamięci
pozostały efekty poprzedniego uczenia się. Po upływie 31 dni zaoszczędzenie przy
ponownym uczeniu wynosiło nieco ponad 20 %.

Ulric Neisser

- podejście ekologiczne, zwraca uwagę na trafnośd ekologiczna - czyli

zaprojektowanie takiego badania, które dostarczyłoby informacje o procesach poznawczych
jakimi człowiek posługuje się w swoim życiu codziennym. Chęd odkrycia jak ludzie posługują
się pamięcią w naturalnym środowisku.

FORMY ODTWARZANIA - dwa kryteria:

- charakter treści przechowywanych w pamięci (treści osobiste, pozaosobiste)
- wielkośd udziału jednostki w przywoływaniu zawartości pamięci.

Formy osobiste

- wspominanie - przywoływanie osobistej przeszłości.

Formy pozaosobiste

- odwoływanie się do wiedzy poza jednostkowej, wiedzy na temat

świata. Dwa rodzaje:

* przypominanie

- polega na tym, że jednostka, wykonując polecenie skierowane do jej

pamięci, musi samodzielnie wydobyd wszystkie potrzebne informacje zawarte w śladzie
pamięciowym, czyli wyszukuje taki podzbiór informacji, który łączy dane zawarte w śladzie
pamięciowym z danymi zawartymi w pytaniu.

* rozpoznawanie

- polega na tym, że jednostka otrzymuje zbiór możliwych odpowiedzi na

dane pytanie, a jej zadaniem jest wskazanie poprawnej odpowiedzi.

Koncepcja Tulvinga

pozwala odróżnid od siebie przypominanie i rozpoznawanie. Posługując

się metaforą "komputerowa", można stwierdzid, że jest to szukanie bez podanej ścieżki
dostępu. Natomiast rozpoznawanie opiera się na podanej ścieżce dostępu, nie musimy
wydobywad wiedzy z magazynu pamięci, ta wiedza jest dostarczona.

PRZYPOMINANIE generalnie jest trudniejsze niż ROZPOZNAWANIE

Koncepcja Tulvinga

pozwala również wyjaśnid sytuacje współwystępowania tych dwóch

procesów, oraz sytuacje w których są one od siebie niezależne.
Są cztery takie zjawiska:

- nieświadomy plagiat

- to przypominanie bez rozpoznawania, jednostka przypomina sobie

pewien fakt, wykonuje pewną czynnośd znaną skądinąd, ale sądzi że ten fakt lub czyn są jej
oryginalnym wytworem. Sięgając do koncepcji faz procesu pamięciowego, możemy
powiedzied, że jednostka wykorzystuje ślady pamięciowe, ale brakuje w nich informacji
osobistej, stwierdzającej, że kiedyś dany fakt lub czynnośd zostały przez nią zarejestrowane.

- paramnezja

- rozpoznawanie bez przypominania. Jednostka rozpoznaje pewien fakt jako

coś, z czym się kiedyś zetknęła, ale nic poza tym nie pamięta. Jest to tak zwane

minimum

pamięciowe

. Innym zjawiskiem minimum pamięciowego jest

TOT czyli zjawisko "mam to

na koocu języka".
- deja vu

- to tez rozpoznawanie bez przypominania, ale od paramnezji różni się w

następujący sposób:
* rozpoznanie czegoś jako rzeczy znanej jest błędne
* poczucie znajomości dotyczy nie tylko pojedynczego obiektu ale też całej sytuacji.
W starożytności zjawisko to traktowane jako dowód metempsychozy czyli wędrówki dusz.

Koncepcja Tulvinga

to zjawisko wyjaśnia następująca - z pewnym fragmentem sytuacji

zetknęliśmy się już poprzednio i odpowiednia informacja została zawarta w śladzie
pamięciowym. Ślad ten jednak jest slaby i niepełny, dlatego człowiek uzupełnia ten ślad o
dane, które są pod ręką. W efekcie błędnej generalizacji pojawia się poczucie znajomości
całej sytuacji, chod faktycznie znany był tylko jej jeden fragment.

- jamais vu

- zwane tez zjawiskiem alienacji lub wyobcowania. Polega również na błędym

rozpoznawaniu bez przypominania. Dobrze znaną sytuacje rozpoznajemy w tym przypadku
jako coś całkowicie nowego. Analogicznie jak w nieświadomym plagiacie, jednostka traci
dostęp do "znacznika osobistego", czyli informacji, że z tym faktem musiała zetknąd się
wcześniej.
PAMIĘD KROTKOTRWAŁA I DŁUGOTRWAŁA
Wiliam James XIX - pamięd pierwotna i pamięd wtórna.

Lata 60 naszego stulecia koncepcja STRUKTURALNA pamięci zwana tez MAGAZYNOWA

Atkinson i Shiffrin (1968) - przyjmowano istnienie niezależnych magazynów pamięciowych,
przechowujących informacje przez długi lub krotki okres czasu, wykorzystując inne sposoby
rejestrowania informacji oraz niejednakowo wrażliwe na zapominanie.

Uwagi Donalda Hebba - podstawa wyróżnienia pamięci K i T (K- krótkotrwała, T - trwała):

- u podłoża trwałego zapamiętywania informacji tkwi strukturalna bądź biochemiczna
zmiana w OUN,
- zmiana ta ułatwia przekazywanie informacji między poszczególnymi neuronami,
- może mied postad guzka synaptycznego, który zmniejsza wielkośd szczeliny synaptycznej -
łatwiejsze przejście informacji z neuronu do neuronu,
- zmiana biochemiczna może byd związana ze związkiem chemicznym, który jest nośnikiem
informacji pamięciowej,
- zaistnienie tej wymiany wymaga czasu więc pamięd krótkotrwała jest czymś w rodzaju
przechowalni,
- fizjologicznym podłożem pamięci K jest aktywnośd samopobudzających się obwodów
neuronów,
- informacje pozostają w pamięci krótkotrwałej tylko w czasie aktywności tych obwodów.
Informacje w tej pamięci mogą podlegad konsolidacji, w wyniku której przechodzą do
pamięci trwalej. Te, które nie uległy konsolidacji są zapominane.

ANALIZA CZYNNIKOW POWODUJACYCH INTERFERENCJE

Pozwala stwierdzid, jaki jest format zapisu, preferowany w danym magazynie
pamięciowym. Jeśli dany rodzaj pamięci wykorzystuje pewien format zapisu, to
wprowadzenie zadania interferencyjnego, odwołującego się do tego samego kodu
spowoduje zakłócenie przechowania.
Do tych samych wniosków prowadzi analiza zniekształceo materiału pamięciowego:
- materiał przechowywany w pamięci K - błędy polegały na podawaniu odpowiedzi
podobnych akustycznie do odpowiedzi poprawnej (np. zamiast baran - banan)
- materiał przechowywany w pamięci T - błędy były związane z podobieostwem
semantycznym (np. baran - owca).

Badania właściwości pamięci K - technika Browna - Petersonów/paradygmat Browna –
Petersonów.

Technika Browna- Petersonow

- ramka 19.4, badany dostaje małą porcję materiału,

bezpośrednio po której prosi się go o wykonanie zadania silnie angażującego jego uwagę, w
ten sposób badany nie ma czasu na wykonanie dodatkowych operacji pamięciowych - tzw.
powtórek. Zadanie trwa około 20 sekund, ale już po 18 sekundach badani przypominali
sobie średnio tylko około 10 % wcześniej podanych elementów.
Również dużą rolę odegrała technika

UWOLNIENIA SPOD HAMOWANIA PROAKTYWNEGO,

polega ono na zakłóceniu uczenia się nowego materiału przez materiał opanowany
wcześniej (zapamiętanie 3 spółgłosek i potem zadanie arytmetyczne, czwarta próba
zapamiętanie 3 cyfr (zdecydowanie lepsze wyniki w zapamiętaniu spółgłosek)). Wickens
(1970) - hamowanie proaktywne wytwarza się w obrębie materiału jednolitego
semantycznie. Badacz ten twierdzi, że uwolnie spod tego hamowania dowodzi, że badany
musiał przetworzyd ten właśnie wymiar bodźca, który uległ zmianie. Jeśli zmieniło się
znaczenie bodźca i wystąpiło uwolnienie, to badany musiał przetworzyd znaczenie bodźca -
jest to zmiana znaczenia semantycznego (inny przykład - różnorodne wiadomości są lepiej
zapamiętywane, niż wiadomości z tej samej grupy).

Dowody na odrębnośd pamięci krótkotrwałej i trwalej:

- sposób kodowania informacji,

pamięd krótkotrwała - kod akustyczny

,

pamięd trwała -

kod semantyczny

(głównie). Chociaż pamięd krótkotrwała może także rejestrowad

znaczenie bodźców (uwolnienie spod hamowania proaktywnego),
- dane neuropsychologiczne; pacjenci z różnie zlokalizowanymi uszkodzeniami mózgu -
wybiorcze zburzenia pamięci K i T.

Uszkodzenie lewego płata potylicznego - przejawia się

w trwalej niezdolności do przechowywanie informacji w pamięci K, pamięd T jest
nienaruszona. Uszkodzenie okolic skroniowych - normalny zakres pamięci K dla materiału
werbalnego, lecz niemożnośd zapamiętania tego materiału w sposób trwały.

Hipokamp

-

ważna rola, odpowiedzialny za kodowanie informacji DEKLARATYWNYCH oraz za utrwalanie
zarejestrowanej informacji w pamięci T.

- krzywa pozycyjna -

eksperyment polega na nauce listy elementów, której długośd

wykracza poza pojemnośd pamięci K. W trakcie, rejestrowano łatwośd zapamiętywania
poszczególnych elementów w zależności od pozycji na liście.
Wynik nanoszono na krzywą "kolejnych pozycji".

OŚ PIONOWA

oznaczała łatwośd

zapamiętywania elementów,

OŚ POZIOMA

to miejsce elementu w szeregu. Wynik badania,

najłatwiej jest zapamiętad początkową (efekt pierwszeostwa) i koocową (efekt świeżości)
cześd szeregu.

Efekt pierwszeostwa - związany z pamięcią K

Efekt świeżości - związany z pamięcią T

Glanzera (1972) - potwierdził hipotezę o niezależności funkcjonalnej obu wspomnianych
efektów.

Pojemnośd pamięci trwalej:

- Csiksentmihalyi - stara się podad pewne wartości liczbowe 185 miliardów bitów przez 70
lat
- Bahrick, Hall (1991) - praktycznie nieograniczona, nieograniczony jest również czas
przechowywania, pamięd ta opiera się na rozumieniu informacji (istnieją też odmiany np.
pamięd twarzy).
TEORIA POZIOMOW PRZETWARZANIA

Craik i Lockhart 1972 r.

- teoria ta jest alternatywą dla magazynowych koncepcji pamięci.

Badacze sugerują, że podstawą trwałego zapamiętywania nie jest proces przenoszenia
informacji z pamięci krótkotrwałej do trwalej. Wyróżniają oddzielny system pamięci
pierwotnej, który odpowiedzialny jest jedynie za kodowanie docierających do jednostki
informacji.

Ramka 19.5 Eksperyment Craiga i Lockharta

udowadniający, że kodowanie i

przechowywanie informacji może się odbywad na różnych poziomach. Wniosek - najlepiej
pamiętany był materiał przetwarzany na poziomie semantycznym, nieco gorzej na poziomie
akustycznym, najgorzej zaś na poziomie fizycznym. Wyniki były identyczne kiedy badano
pamięd mimowolną oraz kiedy badano pamięd dowolną.

Właściwa obróbka informacji występuje w pamięci wtórnej.

Jednostka może przechowywad i kodowad informacje na różnych poziomach. Teoretycznie
liczba poziomów jest nieograniczona, praktycznie wyróżnia się trzy poziomy:

- fizyczny (sensoryczny)
- akustyczny (fonologiczny)
- semantyczny

Na podstawie badan ramka 19.5 Craig i Lockhart wyciągnęli wniosek, że im głębsze było
przetwarzanie informacji pamięciowych tym lepiej informacje te były pamiętane i
odtwarzane.
Dużą role w procesach pamięciowych odgrywają powtórki wewnętrzne:

- podtrzymujace

- informacja pozostaje na tym samym poziomie, powtarzanie może

przedłużyd żywot informacji w sposób mechaniczny,

- wypracowujace

- informacja jest kodowana na poziomie głębszym , co nie tylko przedłuża

żywot, ale także umożliwia wytworzenie lub rozbudowanie sieci powiązao z innymi
informacjami. Dzięki temu można się dostad do tej informacji różnymi drogami - nie tylko za
pośrednictwem mechanicznego przypominania.

Tą teorie próbowano odnieśd do zjawiska „odniesienia do siebie". Informacje na własny
temat, są kodowane głęboko, dzięki schematowi siebie . Człowiek może w ten sposób
kodowad też inne informacje ale warunkiem jest znalezienie sposobu uporządkowania tych
informacji.
Znajomośd wykonywanego zadania pamięciowego pozwala w lepszy sposób wykorzystad
własne zasoby pamięciowe ( Joy Stevens (1988)).
W odwołaniu do krzywej pozycyjnej,

Bernbach (1975)

– eksperyment, w którym wykazał, że

wszystkie części szeregu mogą byd zapamiętane tak samo. (takie wtrącenie - najsłabiej
zapamiętuje się cześd środkowa co wiąże się z nieuruchomieniem pamięci krótkotrwałej i
trwalej). Jest to możliwe dzięki informacji o długości szeregu i wykorzystywaniu różnych
specjalnych sposobów zapamiętywania.

Zarzuty do teorii poziomów przetwarzania:

- głębokośd przetwarzania jest definiowana w sposób kołowy. Za wskaźnik głębokości
uważano lepsze odtwarzanie materiału (nie wzięli pod uwagę innych czynników
wpływających na ten proces np. sposobów radzenia sobie z zadaniem). Nie istniał
niezależny wskaźnik głębokości przetwarzania.
- wątpliwe założenie o sekwencyjności poziomów. Badacze zakładali, że najpierw zostaje
uruchomiony poziom analizy sensorycznej, następnie kodowanie akustyczne i na koocu
przetwarzanie semantyczne. Nowsze koncepcje przyjmują, że procesy te mogą przebiegad
równolegle na różnych poziomach (procesy sensoryczne są tworzywem dla kodowania
semantycznego, a równocześnie kodowanie sensoryczne może wpływad na procesy
sensoryczne).
- zbyt dużą rolę przypisano procesom kodowania, bez dokładniejszego określenia wpływu
warunków odtwarzania. Morris, Bransford i Franks (1977) - w skutek zmiany warunków
eksperymentu kodowanie fonologiczne wypadało lepiej niż semantyczne.

Plusy dla tej teorii:

- pokazała, że pamięd nie działa automatycznie, ale że sposób jej działania jest uzależniony
w pewnej mierze przez posiadacza,
- zwróciła uwagę na koniecznośd uwzględniania specyficznych strategii pamięciowych.
(Strategie to takie sposoby wykorzystywania własnej pamięci, które uwzględniają
specyficzne wymogi zadania, jak i zdolności jednostki, jej preferencje poznawcze, cele czy
przezywane emocje).

Ramka 19.6 badania Beacha (1988)

analizowano pamięd dwóch grup barmanów -

nowicjuszy i tych z dużym doświadczeniem. Obie grupy poproszono o przygotowanie
zamówionych drinków przy jednoczesnym odliczaniem wstecz. Doświadczeni barmani nie
mieli problemów z tym zadaniem, nowicjusze popełniali natomiast wiele błędów. W drugiej

serii badania poproszono o przygotowanie drinków, ale badani mieli do dyspozycji naczynia
o tym samym kształcie i kolorze. Tym razem więcej błędów popełniali barmani
doświadczeni. Interpretacja - seria I, barmani nowicjusze musieli sięgad do kodu
akustycznego, natomiast wprowadzenie odliczania wstecz zakłócało kodowanie i
doprowadziło do pogorszenia wyników. Seria II - kodowanie ma tu charakter semantyczny,
ale opiera się na czynnikach zewnętrznych (barwa i kształt naczynia). Kiedy usunięto tą
podstawę organizowania materiału pamięciowego, funkcjonowanie pamięci barmanów
doświadczonych ulegało znacznemu pogorszeniu. Wynik - ludzie podczas wykonywania
jednego zadania mogą stosowad różne sposoby przetwarzania zapamiętywanego materiału.
STRATEGIE PAMIĘCIOWE I METAPAMIĘD

W analizie strategii pamięciowych należy uwzględnid trzy odrębne problemy:

1. Organizacje materiału, który ma byd zapamiętany,
2. Organizacje informacji zarejestrowanych w pamięci trwałej,
3. Relacje miedzy organizacja zapamiętywanych informacji a organizacja informacji w
pamięci trwałej.
Strategie pamięciowe są szczególnym przypadkiem działania metapamięci (czyli wiedzy o
własnej pamięci). Działaniem metaamfetamin są również procesy kontroli, dzięki którym
napływająca informacja zostaje oceniona czy już jest zarejestrowana w pamięci czy jeszcze
nie. Procesy kontroli są bardzo szybkie i automatyczne.

Strategie pamięciowe inaczej zwane MNEMOTECHNIKAMI.
Rodzaje strategii pamięciowych:

* mnemotechniki werbalne:

- GRUPOWANIE

- ludzie wykorzystują tś technikę spontanicznie; reguły grupowania

zmieniają się w zależności od rodzaju materiału. Badania o skuteczności grupowania -
Bower i współpracownicy, po grupowaniu badani zapamiętywali 3 razy więcej informacji.
Grupowanie może przebiegad pod progiem świadomości (Tulving, 1962).

- AKRONIMY

- metoda ta polega na wymyśleniu słowa lub wyrażenia, w którym pierwsze

litery odnoszą się do zapamiętywanych informacji. Zwrot stanowiący akronim nie musi byd
sensowny, chod taki łatwiej się zapamiętuje.

- AKROSTYCHY

- jest to metoda niemal identyczna, różni się tylko od poprzedniej tym, że

zamiast zwrotu lub słowa tworzymy zdanie, w którym litery początkowe odnoszą się do listy
zapamiętywanych informacji.

* mnemotechniki posługujące się kodem obrazkowym (teoria podwójnego kodowania
Paivio (1986) te techniki przyspieszają zapamiętywanie i zabezpieczają informacje przed
ich utratą). Są to:

- WYOBRAZENIA INTERAKCYJNE

- pozwalają na łączenie niepowiązanych ze sobą

elementów za pomocą obrazków. Metoda ta przyspiesza zapamiętywanie jak i zwiększa
trwałośd przechowywania (przydatna przy uczeniu słówek).

- METODA "SŁÓW-WIESZAKOW"

- opiera się na zastosowaniu znanego tekstu np.

wyliczanki, do tworzenia skojarzeo z listą elementów jakie trzeba zapamiętad. Metoda ta
jest rozwinięciem wyobrażeo interakcyjnych

- METODA MIEJSC -

pozwala na zapamiętywanie dużych zbiorów informacji, które

występują w określonej kolejności. Polega na kojarzeniu zapamiętanych informacji ze
znanymi miejscami, które mijamy np. podczas spaceru itp.
Krytycy uważają, że metody odwołujące się do wyobrażeo, niepotrzebnie blokują zasoby
pamięciowe, ponieważ kodowane są duże ilości zbędnych informacji.
Badania porównujące skutecznośd mnemotechnik - Roediger (1980) przechowanie
informacji badano 24h po opanowaniu pewnego materiału. Wyniki:
1. Wyobrażenia interakcyjne - 11,2
2. Metoda miejsc - 10,6
3. Słowa-wieszaki - 8,2
4. Bez użycia mnemotechnik - 7,6
Przydatnośd mnemotechnik jest największa w wypadku materiału wymagającego
wykorzystania pamięci mechanicznej.
Badania Harrisa (1980) nad studentami, pokazały ze techniki "zewnętrzne" (kalendarze,
notatki itp.) wykazują dużą specyficznośd sytuacyjna.
Leya (1988) badanie, które wykazało, że przeciętnie około 50% pacjentów pamięta
zalecenia podane przez lekarza.

Uruchomienie pamięci w dużym stopniu zależy od samej jednostki i stojącego przed nią
zadania.
Pamięd zależna od stanu

- odtwarzanie daje tym lepsze wyniki, im bardziej jego wyniki

zbliżone są do warunków, w których występowało rejestrowanie informacji w pamięci.
Podobne zjawisko zostało opisane wcześniej przez Tulvinga i Thomsona, nazwali je

ZASADA

SPECYFICZNOSCI KODOWANIA.

Zasada ta określa ogólną relacje miedzy warunkami

kodowania i odtwarzania - pokazuje jakie warunki muszą byd spełnione, aby pewna
informacja została zarejestrowana w pamięci. Łatwośd odtwarzania informacji jest większa,
jeśli podczas odtwarzania dostępne są wskaźniki analogiczne, do tych które były dostępne
podczas zapamiętywania.

ZAJĘCIA 5 - PAMIĘD

MARUSZEWSKI ROZDZIAŁ 4



metafora śladu stopy na piasku- Semon- ślad pamięciowy- odcisk faktu w mózgu-
początkowo wyraźny, zaciera się, przypominanie staje się trudniejsze. Ponowne
zetknięcie z faktem- odnowienie śladu, utrzymanie w pamięci dłużej.

Zalety: tłumaczy zapominanie wskutek czasu i efekt powtórek
Wady: nie wyjaśnia wpływu zapamiętania 1 inf na przechowywanie innej



metafora encyklopedii- Skarbiec różnorodnych informacji, każda pozycja zwiera
informacje, połączenia między nimi i odsyłacze do innych pozycji, opis za pomocą
prostych pojęd, symboli



metafora filmu- zapis zdarzeo, sekwencja scen, połączonych chronologicznie ,
połączonych związkiem przyczynowym



metafora magnetofonowa- Woodworth- zapis inf na kasecie- zapamiętanie →
odłożenie kasety na półkę- przechowywanie → przesłuchanie nagrania –
odtwarzanie

Zaleta: pokazuje fazowy charakter pamięci; Wada: nie wyjaśnia, że w okresie
przechowywania inne inf łatwiej zapominamy a inne są odporne



analogia komputera- zapis informacji i adresów do ich odszukiwania

Komputer i człowiek mają 2 rodzaje pamięci: operacyjną i trwałą
u człowieka p. operacyjna- pole wykonywania operacji intelektualnych, dane
wykorzystywane w danym momencie.
Pamięd trwała- magazyn, z wiedzą nie zawsze dostępną
Pamięd operacyjna i trwała zlokalizowane w różnych miejscach mózgu i komputera
Pamięci opierają się na kodowaniu dyskretnym- cyfrowym. 2 stany pobudzenia neuronów
Podobne mechanizmy uzyskiwania informacji- wyszukiwanie adresów.
Wada: nie wyjaśnia różnego stopnia trudności zapamiętywania i przypominania inf.

BADANIE: RÓŻNICE W ŁATWOŚCI ZAPAMIĘTYWANIA INFORMACJI
Kuiper, Rogers



zjawisko odniesienia do siebie



podanie listy przymiotników – 4 gr z różnymi zadaniami

1. ocena długości przymiotników- z. Strukturalne
2. ocena specyficzności przymiotników- z. Semantyczne
3. spr czy przymiotniki opisują eksperymentatora- odniesienie do innej osoby
4. spr czy przymiotniki opisują badanego – odniesienia do siebie



równy czas dla gr.



najwięcej zapamiętała gr odniesienia do siebie

Pismo jako forma pamięci zbiorowej



klinowe, piktograficzne, hieroglify



przełom podczas wynalezienia ruchomej czcionki- pamięd została uwolniona od
przechowywania znacznych porcji wiedzy

Człowiek jest użytkownikiem pamięci i posługuje się nią aby osiągnąd ważne cele i uniknąd
przykrości- Baddley



Glenberg- funkcją jest spostrzeganie, ułatwianie interakcji ze środowiskiem



Baddley- przypadek Clivea Wearinga- zachorował na encefalopatię, utracił pamięd,
„wieczna teraźniejszośd”,

UJMOWANIE ZJAWISKA PAMIĘCI



Zdolnośd władza umysłowa,



Sternberg- zbiór środków,



proces psychiczny zachodzący w czasie , złożony z pewnych faz pojawiających się
w identycznej kolejności



dynamiczne mechanizmy związane z zachowywaniem i odtwarzaniem informacji

3 RODZAJE OPERACJI W PAMIĘCI



Kodowanie informacji → zamiana S które do nas docierają w ślady pamięciowe



Przechowywanie →



informacje przechowywane krótko w niewielkim stopniu zmieniają swoją treśd,
dokładnośd, postad



informacje przechowywane długo ulegają zmianom, mogą nakładad się na dane
które odbieramy później



Odtwarzanie → uzyskiwanie dostępu do zawartości pamięci

PAMIĘD ZDOLNOŚD

PAMIĘD PROCES

Właściwośd jednostki, warunek
pojawienia się procesu

Konsekwencje procesu ujawnione w
zachowaniu

Element psych wyposażenia jednostki,
duże RI

Złożony z kilku faz, identycznych u wszystkich,
kodowanie, przechowywanie, odtwarzanie

Składnik inteligencji, zdeterminowany
przez czynniki genetyczne

Pamięd to faza przetwarzania informacji

Składa się ze zdolności specyficznych

Składa się z różnych faz

Różne zdolności specyficzne odnoszą się
do różnych dziedzin

Specyficzne procesy przetwarzania inf,
charakterystyczne dla różnych form pamięci
(np. semantycznej. Autobiograficznej)

Można dwiczyd pamięd

Można doskonalid poszczególne fazy proc
pamięciowego- kodowana i odtwarzania

FAZY PROCESU PAMIĘCIOWEGO

FAZY PRZETWARZANIA INFORMACJI W PROCESACH MYSLOWYCH WG. TULVINGA.
Info. odebrane przez jednostkę podlegają wielokrotnym modyfikacjom i transformacjom.
Tulving pokazuje, że pamięd to nie pojedynczy proces a zbiór kilku procesów umysłowych
takich jak spostrzeganie, podejmowanie decyzji, programowanie zachowania.

Wyróżnił 9 faz niektóre są niewidoczne ale niektóre uruchamiane zjawiskami z zewnątrz.
1 faza –spostrzeganie- zapamiętujemy gdy najpierw spostrzeżemy –charakter obrazowy
2 faza - kodowanie spostrzeżenia -zamiana spostrzeżenia w ślad pamięciowy- różni się od
spostrzeżenia bo jest dokładniejszy i wierniejszy oraz sposobem przechowywania
informacji-forma kodu
3 faza-przechowywanie śladu kodowanego
4 faza –rekodowanie - modyfikacja o nowe elementy docierające później do jednostki
5 faza-przechowanie śladu rekodowanego.
6 faza-uruchamiane są zasoby pamięciowe, następuje wydobywanie-polega na interakcji
informacji zarejestrowanej w śladzie pamięciowym z informacja zawarta w pytaniu
7 faza-decyzja wybór informacji zawartej w śladzie rekodowanym dopasowanej do pytao
wysłanych do pamięci
8 faza-jeśli nastąpi dopasowanie wydobywanie kooczy się powodzeniem a wynik
wprowadzony jest do pamięci świadomej
9 faza-decyzja o zachowaniu czy ujawniamy zawartośd swojej pamięci czy nie

Fazy procesu pamięciowego nie maja jedynie charakteru liniowego jak twierdził Tulving, są
tez cykliczne i określamy je mianem małego i dużego cyklu pamięciowego. Dzięki cyklom
pamięciowym następuje wielokrotne przetwarzanie danej informacji, kolejne cykle
modyfikują te informacje w stosunku do informacji pierwotnej.

Koriat i Goldsmith- pojęcie STRATEGICZNEJ KONTROLI PAMIĘCI



istnieje konflikt między dążeniem do dokładności odtworzenia informacji a ich liczbą



im jednostka dokładniej stara się przypominad tym mniej faktów przychodzi na myśl



dokładnośd inf przywoływanych przez jednostkę zależy od dokładności wskazówek w
pytaniu i skuteczności strategii metapamięciowych

MAŁY CYKL PAMIĘCIOWY – jest powiązany z kolejnymi odbiorami informacji powiązanymi z
dotychczasowo wiedza danej jednostki. Występuje w dwóch postaciach.
Nowe informacje mogą docierad do jednostki bez względu na to czy jest ona nią
zainteresowana. Źródłem tych informacji jest otoczenie (szkoła) albo sama jednostka
decyduje o poszukiwaniach nowych informacji ponieważ ich potrzebuje.

Badania- efekt czystej ekspozycji Zajonc- informacja odebrana kilkakrotnie zaczyna byd
oceniana jako bardziej pozytywna

DUŻY CYKL PAMIĘCIOWY- polega na tym, ze ujawnienie zawartości swojej pamięci poprzez
określone zachowanie może stad się przedmiotem spostrzegania i w konsekwencji zostad
zapamiętane przez jednostkę.

Bywa czasem uruchomiany w sposób automatyczny, wbrew woli. np. zjawiska intruzywne
(o negatywnym zabarwieniu) – próba powstrzymania ich → efekt rykoszetu
np. u ludzi z PTDS,



Powtarzanie wpływa pozytywnie na przechowywanie materiału w pamięci → im
więcej razy powtórzymy tym lepiej pamiętamy PRAWO CZĘSTOŚCI BUDUHOSKA



Wpływ na materiał prawidłowy i z błędami



Gdy zapamiętywany materiał jest obszerny czas poświęcony na opanowanie 1 el.
Wzrasta szybciej niż jego objętośd → PRAWO FOULCAUT- większośd receptorów
jest tak zlokalizowana, że umożliwia lepsze rejestrowanie zmian zachodzących na
zew niż naszego zachowania.

Wzór: t- czas uczenia 1 el k- stała l- długośd szeregu

Koncepcja Tulvinga rozwiązuje problem relacji miedzy dwiema formami odtwarzania:
przypominaniem i rozpoznawaniem.
Odtwarzanie może mied charakter pośredni - jest nim torowanie, które polega na tym ze
poprzez zdobycie pewnych doświadczeo, ułatwiony jest dostęp do innych informacji ,oraz
zaoszczędzanie energii przy ponownym uczeniu się.

W życiu codziennym formy odtwarzania możemy uwzględnid w dwóch kryteriach:
1.charakter treści przechowywanych w pamięci (treści osobiste i pozaosobiste)
a)osobiste- wspomnienie, czyli przywoływanie osobistej przeszłości
b)pozaosobiste- odwoływanie do wiedzy pozajednostkowej, dotyczy wiedzy na temat
świata: przypominanie, rozpoznawanie.
2.wielkośd udziału jednostki w przywoływaniu zawartości pamięci.

PRZYPOMINANIE
Jednostka w poleceniu do pamięci samodzielnie wydobywa informacje (łączy dane ze śladu
pamięciowego z danymi z pytania)-człowiek samodzielnie wydobywa wiedzę z pamięci bez
drogi dostępu, przypominanie jest trudniejsze od rozpoznawania.

ROZPOZNAWANIE
Jednostka po otrzymaniu zbioru odpowiedzi wskazuje poprawna odpowiedz-szukanie
opiera się na drodze dostępu- tym trudniejsze, im bardziej podobne są do siebie
odpowiedzi. Przypominanie może współpracowad z rozpoznawaniem ale mogą byd tez
niezależne od siebie.

Nieświadomy plagiat -jednostka wykonuje pewna czynnośd powołując się na
przypomnienie bez rozpoznania sądząc ze jest to jej oryginalnym wytworem (wykorzystanie
śladu pamięciowego z brakiem informacji osobistej)
Paramnezja- rozpoznanie bez przypomnienia, rozpoznaje fakt jako cos z czym się zetknęła
ale nic więcej nie pamięta (spotkanie osoby o której wiemy ze ja znamy ale nic poza tym)

TOT- (TIP OF THE TONGUE)- ”mam to na koocu języka” ,mamy poczucie znajomości
jakiegoś faktu ale nie potrafimy sobie go przypomnied, pamiętamy wygląd słowa, liczbę
sylab czy pojedyncze litery
DEJA VU- rozpoznawanie bez przypomnienia różni się od paramnezji tym ze rozpoznanie
czegoś jako rzeczy znanej jest błędne i poczucie znajomości dotyczy nie pojedynczego
obiektu czy osoby ale całej sytuacji (np. wydaje nam się ze doskonale znamy miasto, w
którym nigdy nie byliśmy, Tulving wyjaśnia- pewien fragment przeżytej sytuacji pozostał w
śladzie pamięciowym i jest słaby, a my uzupełniamy go podręczną informacją.
JAMAIS VU- błędne rozpoznawanie bez przypomnienia. Dobrze znaną sytuację
rozpoznajemy jako coś całkowicie nowego. Brak dostępu do nośnika osobistego czyli
informacji, że z tym faktem wcześniej się spotkała.

RODZAJE PROCESÓW PAMIĘCIOWYCH- WYODRĘBNIENIE



KRYTERIUM CZASU: p. ultrakrótka, krótkotrwała, trwała

Magazynowa koncepcja pamięci- Waugh, Norman, Atkinson, Shiffrin



3 niezależne magazyny pamięciowe: odmienne sposoby kodowania, inna
pojemnośd, sposoby odtwarzania, wydobycia inf, inna wrażliwośd

Przypominanie wymaga wydobycia inf z pamięci trwałej i przeniesienia do krótkotrwałej ->
świadomej- tu występuje zapominanie

PAMIĘD ULTRAKRÓTKA- SENSORYCZNA



odkryta przez Sperlinga,



badanie pamięci ikoniczej- wzrokowej

→ technika odtworzenia częściowego litery
→ sekwencja prezentacji S, w której sygnał dźwiękowy następował po prezentacji zestawu
liter
→ bodziec wskaźnikowy
→ dobre wyniki gdy odroczenie S wskaźnikowego nie przekraczało pół sekundy
→ pamięd ikoniczna przechowuje informacje przez ok. 500msek



pamięd sensoryczna- specyficzna dla modalności



pamięd słuchowa- echoiczna → Moray, Bates,

Eksperyment : lokalizacja S wskaźnikowego wpływa na to, czy litera z planszy zostanie
odtworzona czy też nie.



Hamowanie- maskowanie wsteczne- S eksponowany później hamuje odtwarzanie
S pokazywanego wcześniej

Zjawisko maskowania wstecznego: znaczenie



wykorzystanie do określenia czasu przechowania w pamięci ikonicznej



- do zaprojektowania badania , w którym ludzie mają tylko dostęp do
spostrzeżenia a nie do obrazu pamięci ikonicznej



tworzenie obrazów które człowiek sam składa we własnym systemie poznawczym

Pamięd sensoryczna



duża pojemnośd



pojemnośd zależy od tego z jaką modalnością sensoryczną mamy do czynienia.



Czas odtwarzania jest bardzo krótki i obraz pamięciowy nie zdąży zaniknąd przed
wypowiedzeniem jakiegoś słowa., obraz zaczyna zanikad już w momencie
pojawianie się bodźca.



Czynnikiem warunkującym trudnośd zadania był czas ekspozycji pierwszego
zbioru kropek, Im dłuższy był czas ekspozycji, tym większa była liczba błędów.
Wynik zanikania S → od samego początku ich ekspozycji.



Przechowuje głównie inf o fiz właściwościach S, nie rejestruje ich znaczenia



zjawisko maskowania wstecznego- S późniejsze nakładają się na wcześniejsze



bufor poznawczy- umożliwia przechowywanie S przez krótki czas potrzebny do
wykonania prostych operacji (wyodrębnieniu cech fiz i usunięciu z obrazu cech
nietypowych lub błędnych)

Haber- centralna lokalizacja pamięci sensorycznej
Haber- pojęcie pamięci ikonicznej- niepotrzebne, nie odgrywa roli w stabilizowaniu
spostrzeo
Loftus- p.s ma dużą rolę w realnych sytuacjach życiowych

PAMIĘD KRÓTKOTRWAŁA



badania nad pamięcią krótkotrwałą- Miller- pojemnośd pamięci 7+- 2 kęsy (el. Inf)



im większy jest zbiór z którego pochodzi zapamiętany element tym więcej inf
przenosi (1 litera z 24 el zbioru ma więcej inf niż 1 cyfra z 10 el. Zbioru)

Klasyczna metoda określania pamięci krótkotrwałej- XIX wiek Jacobs



badanemu czyta się szereg słów liter, cyfr o coraz większej długości



od 3 elementów



spr się jaki jest najdłuższy szereg, który badany potrafi powtórzyd



np. w Skali Wechslera



ludzie rzadko potrafią powtórzyd więcej niż 7 cyfr

GRUPOWANIE



Gdy mamy czas między ekspozycją a odtwarzaniem zaczynamy grupowad cyfry
razem



Wicklegren- grupowanie najbardziej efektywne przy zapamiętaniu ciągu cyfr



najlepiej- dwie grupy trzycyfrowe oraz 1 na początku



lepiej grupowad na mniej części „mniej kęsów inf”

Lehrl, Fischer



pojemnośd pamięci krótkotrwałej- 80 bitów. - wykluczenie grupowania



wg ich obliczeo powinniśmy pamiętad 16 literowy ciąg bez problemu

Czas przechowywania- od kilku do kilkunastu sekund
Sternberg- do minuty
Lehrl, Sischer- 5,4 sek

Eksperyment Petersonów



eksponowano 3 spółgłoski



polecono wykonywanie angażującego zadania arytmetycznego w rytm metronomu
(odejmowanie po 3/4 od liczby 3 cyfrowej)- unikanie powtórek wewnętrznych



liczba była eksponowana po ekspozycji 3 spółgłosek



spr co się dzieje gdy są ograniczone metody powtarzania w pamięci- ile badani
pamiętają po upływie okresów 3minutowych

Wyniki: w krótkiej przerwie jaka była między ekspozycją słowa a rozpoczęciem
odejmowania, badani zdążyli powtórzyd w pamięci i stało się odporne na zapominanie
Muter- już po 2 sek inf może zacierad się w pamięci



badania techniką Petersonów zapobiegają powtórkom wew



wywołują HAMOWANIE RETROAKTYWNE → zakłócanie przechowania wcześniej
opanowanego materiału przez późniejsze zadanie (odliczanie wstecz)



trudno ustalid granice P. krótkotrwałej

KODOWANIE INFORMACJI W PAMIĘCI KRÓTKOTRWAŁEJ



W postaci akustycznej- proces pamięciowy powtarza elementy jakie zostały
wprowadzone

Badania Conrada- analiza rodzaju pomyłek w eksperymentach nad pamięcią krótkotrwałą
→ gdy badany wśród liter miał P, to przypominał sobie literę podobną dźwiękowo T



Kodowanie wzrokowo przestrzenne- pamiętamy co gdzie odłożyliśmy

Baddley, Grant, Thomson-



Spontaniczne grupowanie w większe jednostki

Ericsson, Chase, Faloon, → badanie nad osobą o przeciętnych zdolnościach pamięciowych,
po opanowaniu specyficznej kategorii strategii kodowania powtarzała do 80 losowych cyfr
(1 na sek)



trening trwał 20 mcy



badany biegacz- przeszukiwał w ciągach cyfr czasów biegu



przedświadome kodowanie znaczenia materiału:

Wickens- technika- uwolnienie spod hamowania proaktywnego
HAMOWANIE PROAKTYWNE- utrudnienie zapamiętywania nowego materiału pod
wpływem wcześniejszego zapamiętywania podobnego lub identycznego. (jeśli się długo
uczymy to idzie nam to coraz wolniej)

Eksperyment Wickensa, Born, Allena



technika Browna i Petersonów



2 gr



pierwsze 3 próby identyczne,-> 3 spółgłoski + odliczanie wstecz



4 próba → Kontrolna: spółgłoski, Eksperymentalna- cyfry



w próbie 3 słabe wyniki, w 4 Kontrolnej nadal spadek, Eksperymentalnej
polepszenie



interferencja proaktywna wytwarza się w obrębie materiały jednolitego
semantycznie.

Badania Loess- materiał słowny z różnych kategorii semantycznych



po 3 słowa z 1 kategorii → odliczanie wstecz → podanie nazw



3 inne nazwy owoców → odliczanie → przypomnienie nazw



trzecia próba podobnie



zmiana kategorii semantycznych: podanie nazw zwierząt

→ wyniki po zmianie kategorii się poprawiały
Dowód na kodowanie semantyczne w pamięci krótkotrwałej

Badania Guntera, Berryego, Clifforda



zapamiętywanie inf podawanych w wiadomościach

1. uporządkowane zestawy informacji po 4 pozycje
1 gr → 4 wiadomości o tej samej tematyce 2gr → ostatnia wiadomośd z innej dziedziny



uporządkowanie wiadomości → pogorszenie zapamiętywania

badania Altmana i Graya



argument przeciwko zapominaniu jako interferencji proaktywnej



jazda autostradą → ograniczenia prędkości → znaki dopuszczające coraz wyższe
prędkości



H. Proaktywne uniemożliwiłoby skuteczne kodowanie zanków

ZAPOMINANIE W PAMIĘCI KRÓTKOTRWAŁEJ



Za zapominanie odpowiedzialne jest zanikanie śladu pamięciowego w miarę
upływu czasu



ślad jest coraz mniej czytelny, wyparowuje



Zapominanie- wynik interferencji- inf będące w pamięci krótkotrwałej utrudniają
wyszukiwanie potrzebnych danych : im więcej tym trudniejsze wyszukiwanie- \



Petersonowie, Brown



interferencja retroaktywna (oddziaływanie materiału odebranego później na
przechowywanie materiału wcześniejszego) i proaktywna (hamujące
oddziaływanie wcześniej przyswojonych inf na zapamiętywanie nowych)

Rola zapominania- Badanie Scotta i Baddleya



1 próba- prośba o zapamiętanie 3,5,7, cyfr



ile cyfr pamiętają po 3,6,9,18,36 sek



ujawnił się wpływ zanikania w miarę upływu czasu → większy , im więcej mieli
zapamiętad



zapominanie: interferencja + zanikanie pod wpływem czasu

PAMIĘD TRWAŁA
W. JAMES



wtórna- przeszłośd



krótkotrwała- teraźniejszośd psychologiczna, informacje łatwo dostępne,
przywoływane bez wysiłku

Pojemnośd- praktycznie nieograniczona, M. Cisksentmihalyi- 185mld informacji
HERBERT SIMONE



teoria podejmowania decyzji



człowiekowi mającemu silną motywację potrzeba ok 10 lat aby osiągnąd światowy
poziom w dyscyplinie

CZAS PRZECHOWYWANIA



Długi, może nieograniczony



zapominanie może mied charakter pozorny → brak dostępu do inf, gdzieś zapisanej
→ zjawisko reminiscencji- odzyskiwania inf zapomnianych

Daniel Schacter- zapominanie może byd bezpowrotne → natura śladu pamięciowego,
połączenia między neuronami stopniowo słabną, znikają
Sam Bahrick- magazyn pamięci stałej

UCZENIE SIĘ PRZED PRZYJŚCIEM NA ŚWIAT
Spelt, dzieci w łonie matki mogą tworzyd proste odruchy warunkowe, od poł 7mca ciąży



przykładał widełki stroikowe do brzucha na pewną częstotliwośd → eksponowanie
hałasu → silna reakcja ruchowa dziecka



po pewnej liczbie prób → aktywnośd tylko na drgania widełek

W drugim eksperymencie – zmysł równowagi



po przyłożeniu widełek → matka przewracała się z boku na bok → później ruchy
nóżkami na same drgania widełek



dziecko przyswajało sobie inf nt otoczenia

OGRANIZACJA MATERIAŁU W PAMIĘCI TRWAŁEJ



Ekonomiczny sposób zapisu materiałów



Zapis w taki sposób, aby ułatwid dostęp – trudne do spełnienia



Materiał powinien byd wielokrotnie zapisywany w magazynie pamięciowym-
zapobiega utracie materiału,



Materiał o szczególnym znaczeniu powinien byd zawsze dostępny-

konflikty



materiał zapisany wielokrotnie – pojemnośd pamięci wykorzystana
nieekonomicznie



priorytet pewnych inf – inne trudno dostępne



pamięd zorganizowana ekonomicznie- w syt kryzysowych dostęp do inf
szczególnych jest tak samo utrudniony jak do innych

PAMIĘD BARDZO KRÓTKOTRWAŁA
Bahrick, Wittliger- pamięd nazwisk i twarzy kolegów z liceum



pokazywali zdjęcia znajomych + obcych oraz nazwiska



badano po 25 latach i 50 od szkoły



po 25 latach- prawie bezbłędnie rozpoznania na fotografiach, dobre dobieranie
nazwisk, pamięd nazwisk słabsza

Trwałośd przechowywania materiału szkolnego- języka obcego- po 50 latach przypominali
sobie ok 30% słówek

EKONOMICZNE WYKORZYSTANIE ZASOBÓW PAMIĘCI
Grupowanie w pamięci trwałej- badania
Bousfield



2 gr- listy słów z 60 pozycjami



gr 1 słowa niezwiązane



gr 2- 15 zwierząt, 15 imion, 15 zawodów, 15 warzyw – słowa zmieszane losowo –
łatwiejsze przyswojenie tej listy – spontaniczna tendencja do grupowania el
tworzących kategorię

Porządkowanie hierarchiczne zbioru elementów do zapamiętania
Bower, Clark, Lesgold, Wincenz



lista minerałów, raz nazwy w zhierarchizowanym zbiorze, 2 gr same nazwy



badani z grupy z hierarchią zapamiętali 73/112 nazw



badani z gr 2 tylko 21



organizacja, grupowania w większe całości,



zasadą grupowania jest znaczenie

Badania:



Uczenie się słów, które dają się grupowad/ nie dających się grupowad – przewaga
uczenia słów dających się grupowad



Zapamiętywanie tekstu



wprowadzając tekst do pamięci trwałej rejestrujemy znaczenie + właściwości
gramatyczne



przechowywanie krótkotrwałe – pamiętanie obu rzeczy



przechowywanie trwałe- tylko treśd

Badanie Sachs- Zapamiętanie tekstu



fragmenty tekstu, z powtórkami zdao



badani mają stwierdzid czy zdania są takie same jak pojawiające się wcześniej czy
były zmiany

2 rodzaje zmian:
a) zmiany znaczenia, bez zmian struktury gramatycznej
b) zmiana struktury bez zmiany znaczenia



Przy krótkotrwałym przechowywaniu badani wykrywali obie zmiany



Przy przechowaniu dłuższym tylko zmiany semantyczne

DOWODY ODRĘBNOŚCI PAMIĘCI KRÓTKOTRWAŁEJ I TRWAŁEJ



Badania nad krzywymi pozycyjnymi – zróżnicowana łatwośd zapamiętywania el
zajmujących różne miejsca w szeregu



badanym eksponuje się szereg el o długości przekraczającej pojemnośd p.
krótkotrwałej – prośba o zapamiętanie



spr które zapamiętano najlepiej – na początku, środku, czy koocu



efekt pierwszeostwa- działanie pamięci trwałej



efekt świeżości- pamięd krótkotrwała

Wyjaśnienie
a) czas ekspozycji



dłuższy niż przechowywania w p. krótkotrwałej



eksperymentator czyta elementy nieprzerwanie, brak możliwości powtórek wew,



skoro pamiętają el z początku musiały wejśd do p. trwałej

b) ograniczona pojemnośd p. krótkotrwałej



każdy kolejny el, może spowodowad usunięcie el zarejestrowanego wcześniej
(zapominanie, przeniesienie do p. trwałej)



zapominanie powodowane przez eksponowanie nowych S → w środkowej cz.
krzywej



cz. początkowa → informacje przeniesione do p. trwałej



tempo kodowania w pamięci trwałej



szybkośd niewielka, mała grupa danych → początkowe miejsce w szeregu



wrażliwośd p krótkotrwałej i trwałej na oddziaływanie różnych czynników



niezależnośd funkcjonalna efektu świeżości i pierwszeostwa- Glanzer pomimo że
inne badania ukazują coś innego



bad. Browna – Petersonów- zadanie angażujące uwagę- zanik efektu świeżości

przyspieszenie tempa ekspozycji powinno utrudnid kodowanie materiału w p. trwałej

Krzywa w kształcie U- nie ma charakteru uniwersalnego
Badania Bernbach- nie występuje zagłębienie w środkowej części



kiedy badani byli poinformowani o długości szeregu, uzyskiwali tak samo dobre
wyniki wszystkich części



ważne strategie pamięciowe



w laboratorium strategie narzuca badacz → wtedy potwierdzają się hipotezy o
niezależności magazynu pamięci krótkotrwałej i trwałej.



Badania neuropsychologiczne- przy różnie zlokalizowanych uszkodzeniach mózgu
pojawiają się ubytki pamięci krótkotrwałej lub ubytki pamięci trwałej

SZCZEGÓLNA ROLA W PROCESACH PAMIĘCIOWYCH



HIPOKAMP → kodowanie inf deklaratywnych, utrwalenie zarejestrowanej inf w
pamięci trwałej

WŁAŚCIWOŚCI

RODZAJ PAMIĘCI
SENSORYCZNA

KRÓTKOTRWAŁA

TRWAŁA

Pojemnośd

Ok 18 el, zmienna w
zależności od
sposobu badania

7+ 2 el- Miller
80- bitów- Lehrl

185mld informacji,
praktycznie
nieograniczona

Czas
przechowywania

0,5s, wyjątkowo
nieco dłużej

15-18s (Petersonowie)
5,4 Lehrl, może zostad
wydłużony dzięki
powtórkom wew

Praktycznie
nieograniczony

Format
zapisywanych
informacji

Wzrokowy,
słuchowy, możliwe
inne modalności

Akustyczny, wzrokowo
przestrzenny,
semantyczny

Semantyczny, możliwy
wzrokowy, słuchowy,
rzadko inne modalności

Zapominanie

Zanikanie, efekt
maskowania

Zanikanie,
interferencja

Brak dostępu, możliwa
całkowita utrata

Kontrola
sprawowana
przez podmiot

Brak

Powtórki wewnętrzne Duża, zróżnicowane

formy dotyczące
organizacji
zapamiętywania,
stosowanie
specyficznych strategii
odtwarzania.

KLASYFIKACJA PAMIĘCI ZE WZGLĘDU NA FORMAT INFORMACJI- PAMIĘD SEMANTYCZNA I
EPIZODYCZNA
Tulving



pamięd typu wspomnieniowego, o osobistej przeszłości, faktów które możemy
zlokalizowad czasowo i przestrzennie



pamięd oparta na przypominaniu- charakter impersonalnym, dot wiedzy o świecie

Cechy

Pamięd epizodyczna

Pamięd semantyczna

INFORMACJE

Źródło

Czyste doznania zmysłowe,
bezpośredni kontakt

Rozumienie faktów i zjawisk,
kontakt pośredni, komunikaty
językowe

Jednostki

Zdarzenia, epizody

Fakty, idee, pojęcia

Organizacja

Czasowa

Pojęciowa

Odniesienie

Ja , osobista przeszłośd

Świat

Kryterium prawdziwości Przekonania osobiste

Zgodnośd społeczna

OPERACJE

Kodowanie

Bezpośrednie, sensoryczne Symboliczne

Kodowanie czasowe

Występuje, bezpośrednie

Brak, pośrednie

Afekt

Większa rola

Mniejsza rola

Możliwośd
wyprowadzania
wniosków z odebranych
informacji

Ograniczona

Duża

Zależnośd od kontekstu Wyraźna

Słaba

Wrażliwośd

Duża

Mała

Dostęp

Dowolny, kontrolowany
przez jednostkę

Automatyczny

Pytania uruchamiające
proces wydobycia

Kiedy? Gdzie?

Co?

Konsekwencje
wydobycia

Zmiana systemu

System niezmieniony

Mechanizm wydobycia

Synergia- połączenie
informacji zawartych w p
epizodycznej z inf
dostarczanymi przez
poznawcze otoczenie
jednostki

Rozwijanie- aktualizowanie
posiadanej wiedzy,
pojawiającej się
automatycznie. Nie jest
modyfikowana przez
właściwości audytorium przed
którym ją odtwarzamy.

Przywoływane
doświadczenie

Zapamiętana przeszłośd

Zaktualizowana wiedza

Określenie sposobu
wydobycia

Pamiętam

Wiem

Pojawienie się w
rozwoju osobniczym

Późne

Wczesne

Amnezja
wczesnodziecięca

Występuje

Nie występuje

SPOSOBY WYKORZYSTANIA

Przydatnośd w
wykształceniu

Brak- mądrośd życiowa

Istotna

Ogólna przydatnośd

Niezbyt duża

Znaczna

Programy sztucznej
inteligencji

Wątpliwa

Doskonała

Związek ze sztuczną
inteligencją

Niezwiązane

Związana

Dowody empiryczne

Zapominanie

Analiza języka

Zadania laboratoryjne

Odtwarzanie specyficznych
epizodów

Wiedza ogólna

Świadectwo w sądzie

Dopuszczalne, świadkowie

Niedopuszczalne, tylko w
przypadku orzeczenia biegłego,
ma na celu tylko odtworzenie
zdarzenia, nie odnosi się do
wiedzy jak zdarzenie mogło
wyglądad

Podatnośd na amnezję

Możliwa

niemożliwa

Epizodyczna

semantyczna

– przechowuje inf o zdarzeniach mających
lokalizację czasową i przestrzenną

- niezbędna do posługiwania się językiem
- wiedza jednostki o regułach symbolach,
posługiwaniu się nimi

Aktualizacja informacji z pamięci- charakter
dowolny, wymaga wysiłku

Aktualizacja informacji z pamięci-
automatycznie

ARGUMENTY NEUROPSYCHOLOGICZNE ODRÓŻNIAJĄCE PAMIĘCI



obserwacje kliniczne nad osobami z uszkodzeniami mózgu



przypadek K. C- wypadek motocyklowy, uszkodzenia mózgu, utrata zdolności do
posługiwania się pamięcią epizodyczną, niezakłócona pamięd semantyczna



bez problemów z koncentracją, uwagą, intelektem, pisaniem, czytaniem



brak pamięci dotyczącej doświadczeo z życia



wyniki badao- neuroobrazowanie pracy nieuszkodzonego mózgu

Tulving
Koncepcja asymetrii procesów kodowania i wydobywania informacji z p semantycznej i
epizodycznej



rejestracja zapotrzebowania na tlen różnych części mózgu



technika subtrakcji- odejmowania- modyfikowanie zadao poprzez dodawanie
specyficznych el oraz spr zmian zapotrzebowania na tlen



HERA



półkule są asymetryczne

Silniejsza aktywizacja

Kodowanie

Wydobywanie

P epizodyczna

Lewa kora przedczołowa

Prawa kora przedczołowa

P semantyczna

Prawa kora przedczołowa Lewa kora przedczołowa

1985r. Tulving- pamięd proceduralna

EWOLUCJA PAMIĘCI



proces ewolucyjny, gwałtowne skoki, zmiany\



badania Weiskrantza- zjawisko blindsight- widzenie bez udziału wzroku- ludzie z
ubytkiem pola widzenia, potrafili wskazywad pewne właściwości przedmiotów i je
różnicowad, także wtedy gdy znajdowały się w nieczynnej cz. pola widzenia →
istnieją różne mechanizmy pobierania inf z otoczenia i rejestrowania ich w pamięci

Tulving- pamięd skł się z pewnej liczby powiązanych systemów (skorelowanych procesów),
Pamięd proceduralna ważniejsza w nawykach motorycznych,

Jedynie pamięd proceduralna może działad w sposób całkowicie autonomiczny- organizm
może wykonywad reakcje dostosowane do wymagao środowiska → zautomatyzowane,
nieświadome



wykorzystanie pamięci semantycznej wymaga posiadania p. proceduralnej



p. epizodyczna odwołuje się do doświadczeo jednostki- samoświadomośd

WŁAŚCIW

OŚCI

RODZAJ PAMIĘCI

PROCEDURALNA

SEMANTYCZNA

EPIZODYCZNA

N

ab

yw

an

ie

in

fo

rm

acj

i

Bezpośrednie
spostrzeganie,
doświadczanie,
dostrajanie do wymagao
środowiska

Rozumienie faktów,
restrukturalizacja
wcześniejszych
doświadczeo

Dokładanie nowych
doświadczeo, przyrost
lub zubożenie
doświadczenia
osobistego

Re

p

re

zen

t

acj

a

Preskryptywna, sztywna
struktura, forma zmiany
prawdopodobieostwa
reakcji na specyficzne S

Opisowa, złożona z
faktów, pojęd i ich relacji
(poza czasowymi)

Zdarzenia
uporządkowane czasowo,
związane z osobistą
przeszłością

Prz

eja

w

ian

ie

w

ie

d

zy

Reakcje o sztywnym
przebiegu, skutek
uczenia się związku S-R,
ujawniane w sytuacjach
w jakich zostały
opanowane, dostęp
zautomatyzowany

Elastyczne, wiedza
ujawniana w warunkach
odmiennych od
zarejestrowanych,
dostęp szybki,
automatyczny,
kontrolowany przez
jednostkę- czasami

Elastyczne- odtwarzanie
inf- refleksja osobista,
dostęp świadomy,
dowolny, czasem
wymaga wysiłku

Św

iad

o

m

o

śd o

p

era

cji

p

amię

cio

w

ych

i

treś

ci

Anoetyczna- brak
uświadomienia, wtórne
uświadamianie sobie, że
została wykonana
reakcja

Noetyczna- wiedza nt
świata zew i wew

Autonoetyczna- wiem, że
wiem i czasami wiem jak
odnaleźd inf w pamięci,
poczucie tożsamości w
czasie subiektywnym-
przeszłym, teraźniejszym,
przyszłym

POLEMIKA



pojawienie się form pamięci

Tulving- najpierw pamięd semantyczna później epizodyczna
Lachman, Seamon- najpierw jednostka rejestruje w epizodycznej
→ najpierw rejestracja własnej przeszłości później wiedzy o świecie



Tulving - pamięd proceduralna- umiejętnośd wykonywania różnych czynności,
zachowao celowych

Piaget- operacje matematyczne, logiczne są uzewnętrznieniem operacji na rzeczywistych
przedmiotach



można wykonywad operacje umysłowe w p. semantycznej i epizodycznej aby
zmodyfikowad zawartośd p. proceduralnej

PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA FORMY PRZECHOWYWANIA I MECHANIZMY WYDOBYCIA- P.
DEKLARATYWNA I NIEDEKLARATYWNA



Squire- deklaratywna, proceduralna

Deklaratywna

Niedeklaratywna

Informacje w postaci
abstrakcyjnych/konkretnych reprezentacji
- angażują język
- łatwo przywoływane w postaci słownej
- dostęp względnie niezależny od kontekstu
- można odtwarzad w innych sytuacjach niż
zostały przyswojone
- wydobycie czasem wymaga wysiłku

- inf przechowywane w postaci związków S-R
nawyków,
- nie dostępne w postaci werbalnej
- ujawniają się tylko w kontekście sytuacji
przyswojenia,
- inf uruchamia się automatycznie →
wydobycie

Hipokamp, kora płatów czołowych i
skroniowych

Hipokamp, kora motoryczna, móżdżek

PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA KRYTERIUM MECHANIZMÓW WYDOBYCIA- JAWNA I UKRYTA
Schachter, Graf
Technika zaoszczędzania przy ponownym uczeniu się- Ebbinghause- ślady pamięciowe
mogę cechowad się zróżnicowaną siłą

JAWNA

UKRYTA

- pełne ujawnienie zawartości pamięci
- wydobywanie różne formy



odpowiedź na pyt- użycie wiedzy
szkolnej- deklaratywnej



odpowiedź z wykorzystaniem
wiedzy deklaratywnej o
przeszłości



rozpoznanie właściwej
odpowiedzi



odtworzenie kolejności
zapamiętywanych el

- złożone zbiory informacji
- zadanie wymagające użycia inf lub
umiejętności
- zjawisko torowania
- wykonywanie zadao – użycie
opanowanej umiejętności
- gdy nie mamy dostępu do wskazówek

Schacter- podświadomy plagiat

Baddley- amnezja może byd zab odtwarzania a nie zab proc przechowania , informacja
może znajdowad się w pamięci, osoba może nie dotrzed do tych inf

STRELAU ROZDZ. 16 UWAGA

Uwaga

jest mechanizmem redukcji nadmiaru informacji, aby nie przeładowad systemu

poznawczego. Dokonuje się tego zarówno na wejściu sensorycznym jak i na wyjściu
efektorycznym, a ponadto na wszystkich procesach pośredniczących miedzy bodźcem a
reakcja. Pole uwagi jest szersze od pola świadomości ( zwracamy uwagę na bodźce, o
których nie mieliśmy pojęcia)

- świadomośd introspekcyjna

- zdawanie sobie sprawy z własnych procesów psychicznych,

- świadomośd percepcyjna

- zdawanie sobie spawy ze coś dzieje się w otoczeniu.

Niektóre czynności zachodzą dzięki uwadze skupionej na bardzo niewielkiej liczbie bodźców
- ale skupionej intensywnie, inne zachodzą w stanach uwagi rozproszonej - obejmują wiele
bodźców lub obiektów w sposób mniej intensywny.

- uwaga intensywna

- wyostrzona świadomośd treści wchodzących w jej pole

- uwaga ekstensywna

- osłabiona świadomości tego co znajduje się w jej polu

Procesy przeduwagowe (Neisser)

- przedświadoma obróbka bodźców, zwykle

prezentowanych w bardzo krótkim okresie czasu lub w sposób zdegradowany.
Polegają one na odbiorze, selekcji i obróbce bodźców z których działania nie zdajemy sobie
z nich sprawy.

Prymowanie -

krótka ekspozycja bodźców uprzedzających, modyfikuje ona przetwarzanie

danych następujących po prymie np. przyspiesza lub spowalnia procesy dekodowania słów,
wpływa

na

tempo

podejmowania

decyzji

semantycznych.

Typy czynności:

- automatyczne

- długi proces nabywania wprawy, wykonywane są równolegle, szybkie.

Sterowane za pomocą struktur lokalnych, nie angażują mech. pamięci i uwagi lub tylko w
niewielkim zakresie.

- kontrolowane

- wykonywane są szeregowo, wolne, wszystkie ruchy wykonywane jeden po

drugim, mniej płynnie i z większym wysiłkiem (nadzór świadomości). Są sterowane
globalnie czyli z zaangażowaniem całego systemu poznawczego, w szczególności ważnych
ośrodków dyspozycyjnych takich jak uwaga i pamięd robocza.

Im szybciej czynnośd przechodzi ze sterowania globalnego na sterowanie lokalne tym
łatwiej radzi sobie nasz system poznawczy z nowymi czynnościami które jeszcze nie są
zautomatyzowane.
I. FUNKCA UWAGI -

działa jako zintegrowany system poznawczy:

1. Selektywnośd

- to zdolnośd do wyboru jednego bodźca, źródła stymulacji lub ciągu myśli

kosztem innych.

Zadanie Stroopa

- bada selektywnośd uwagi a także wskaźnik siły kontroli poznawczej

(pytania o kolory atramentu słow, które same oznaczają inny kolor (tłumienie automatyzacji
czytania)).

2. Czujnośd

- to zdolnośd do długotrwałego oczekiwania na pojawienie się ściśle

określonego bodźca, zwanego sygnałem a ignorowania pozostałych bodźców zwanych
szumem (bodźce nieistotne).
- szum działa nieustannie ''usypiając czujnośd'', natomiast sygnały działają rzadko i w
nieoczekiwanych momentach .
- konsekwencje zignorowania sygnału bywają ogromne, szczególnie w zawodach
wymagających ciągłej czujności (wartownik, żołnierz)
- czujnośd uwagi decyduje też o kompetencji społecznej człowieka, w wielu ważnych syt.
trzeba wykryd w porę sygnał, ukryty w olbrzymiej ilości szumu.
- czujnośd sygnału można opisad w detekcji sygnałów.

Detekcja sygnału -

w danej sytuacji sygnał możne byd obecny lub nie, a człowiek ma

możliwośd zareagowania lub powstrzymania się od reakcji. Jeśli zareaguje na sygnał,
oznacza to

TRAFIENIE

.

Jeśli nie zareaguje na szum oznacza to

POPRAWNE ODRZUCENIE

. W dwóch tych wypadkach

człowiek działa prawidłowo.

BŁAD FALSZYWEGO ALARMU

- zareagowanie człowieka na

szum.

BŁĄD CHYBIENIA

- zlekceważenie sygnału.

Niezawodnośd tego systemu gwałtownie się pogarsza już w krótkim czasie po rozpoczęciu
czuwania.

3. Przeszukiwanie

- jest to proces aktywny, polega na systematycznym badaniu pola

percepcyjnego w celu wykrycia obiektów spełniających założenie kryterium. Większośd
badao dotyczy percepcji wzrokowej mamy więc do czynienia ze zjawiskiem selektywnej
uwagi wzrokowej.
- podstawowy czynnik utrudniający przeszukanie

- dystraktory.

Efektywnośd i czas

przeszukania pola percepcji, zależy od liczby dystraktorów działających na jednostkę i ich
podobieostwa do szukanego sygnału i wzajemnego podobieostwa samych dystraktorów.

Dystraktory jednorodne - łatwiejsze przeszukanie; rożne - trudniejsze przeszukanie
4. Kontrola czynności jednoczesnych

Wykonywanie kilku czynności ogólnie nie pociąga za sobą negatywnych skutków. Problem
pojawia się wtedy gdy jedna z czynności staje się bardziej wymagająca. Jest to tzw. okres
refrakcji - sugeruje ono, że kontrola czynności jednoznacznych polega w istocie na
przetwarzaniu szeregowym bodźców a nie równoległym.

Związane jest to z teoria

zasobów.

Dwie wykonywane jednocześnie czynności potrzebują określonych zasobów, co

musi doprowadzid do pogorszenia się przynajmniej jednej z nich, chyba że obie są tak
proste, że ich łączne zapotrzebowanie nie przekracza ogólnych możliwości systemu.
Obsługa czynności jednocześnie wykonywanych nie wymaga tylko odpowiednich zasobów
poznawczych ale także

sprawnego przełączania uwagi pomiędzy nimi.

Wg niektórych autorów przełączanie uwagi jest osobnym procesem, obsługiwanym przez
wyspecjalizowaną strukturę. Inni mówią o specyficznej zdolności zarządzania czasem, który
się dzieli pomiędzy dwie czynności.. Zgonie z hipotezą przełączania uwagi, nawet w pełni
zautomatyzowane i równolegle wykonywanie czynności, wymaga więcej czasu niż
wykonywani ich osobno.

DETEKCJA

w warunkach zad. pojedynczego dokonuje się w sposób automatyczny,

natomiast w warunkach zadania podwójnego w sposób kontrolowany (Necka).

II TEORIE UWAGI SELEKTYWNEJ

- odp. na pytanie co decyduje o odrzuceniu pewnych

informacji jako nieistotnych, oraz na którym pietrze przetwarzania inf. dokonuje się
selekcja.

1. Teoria wczesnej selekcji

- selekcja dokonuje się we wczesnych etapach przetwarzania

informacji. W związku z tym mechanizm uwagi ma się kierowad sensorycznymi, fizycznymi
właściwościami bodźców.

*Model Broadbeneta

- badania przy pomocy techniki cienia.

Technika cienia Cherre'go

- jednoczesne prezentowanie dwóch ROŻNYCH komunikatów do

obojga uszu badanej osoby, której uwaga ''podąża jak cieo'' za jednym z nich. Ma to na celu
określenie czy dociera do nas coś z treści zawartych w przekazie ignorowanym. Te wyniki
sugerowały, ze mech. uwagi jest w stanie całkowicie wyłączyd przekaz, który nie różnił się
natężeniem ani innymi parametrami fizycznymi od przekazu ważnego. Pokazuje to zatem
niezwykła siłę i skutecznośd psychologicznego mechanizmu uwagi selektywnej.

Późniejsze

badania wykazały, że jednak uwaga przepuszcza pewne informacje z kanału ignorowanego.

Z kanału ignorowanego dociera do nas: imię osoby badanej, pled, zmiana tonu głosu, i
nadzwyczajne natężenie intensywności przekazu. Broadbent na tej podstawie stwierdził, że
to co się przedostaje z kanału ignorowanego nie ma wymiaru SEMANTYCZNEGO, lecz
fizykalny (o przepuszczeniu nie decyduje znaczenie lecz cechy fizyczne).

Efekt coctail party -

reagujemy na swoje imię. Przyjecie towarzyskie jest idealnym modelem

działania

uwagi

selektywnej.

*Teoria FILTRA UWAGI Broadbenta - symbolicznie przedstawiona na symbolu Y.

- górne ramiona Y, to dwa kanały stymulacji sensorycznej prawego i lewego ucha. Są to
sensoryczne ''poczekalnie'' dla bodźców przed ich wpuszczeniem na wyższe, semantyczne
piętra obróbki. Te wyższe piętra to noga Y, która jest tylko 1. Oznacza to, że w systemie
przetwarzania inf. znajduje się ''wąskie gardło''= ''szyjka od butelki'', która nie zezwala na
obróbkę wszystkich bodźców napływających z otoczenia. To uwaga jest mechanizmem,
który decyduje o tym które ramię sensoryczne otrzyma wstęp do semantycznej nogi. W
rezultacie informacje niedopuszczone do natychmiastowej obróbki na poziomie
semantycznym zostają nieodwracalnie odrzucone. Autor uznał, że mechanizm ten działa na
wczesnym etapie przetwarzania bodźca, jeszcze przed odebraniem jego znaczenia. W roku

1960 to teoria została zmodyfikowana. Wynik wskazał działanie semantycznej zasady
selekcji bodźców, nie zaś selekcji związanej z tym co do jakiego ucha jest prezentowane.

3. TEORIA POZNEJ SELEKCJI -

zakłada, że wybór i odrzucenie informacji przez mechanizm

uwagi dokonuje się na późnych etapach przetwarzania. Głównym kryterium selekcji maja
byd zatem semantyczne, a nie sensoryczne aspekty stymulacji.

* Model osłabiacza TREISMAN -

zgodnie z tym modelem informacje nieważne, nieistotne

są osłabiane na wczesnym etapie przetwarzania, ale nie blokowane i bezpowrotnie
odrzucane. Przechodzą one do dalszych etapów przetwarzania i mogą byd wykorzystane
nawet na najwyższym, świadomym piętrze analizy, jeśli okaże się to konieczne.

Odbiór informacji dokonuje się w 3 etapach:

- odbieranie i analiza bodźców ze względów na właściwości fizykalne - obróbka na poziomie
przeduwagowym, całkowicie nieświadomym i równoległym, są to inf. z organów zmysłów,
- analiza ze względu na charakterystyczne wzorce percepcyjne,
- skupianie świadomej uwagi na informacjach, które dotarły do tego piętra. Nadajemy im
sens i znaczenie, a także oceniamy kolejne nadchodzące informacje pod względem ich
znaczenia. System uwagi działa tu szeregowo a jego pojemnośd jest stosunkowo mała.

OSLABIANIE informacji zachodzi co najmniej dwukrotnie, a informacja osłabiona może
wspomagad tą która przechodzi na wyższe piętra nieosłabiona.

Zgodnie z tym modelem pojemnośd systemu uwagi możną porównad do stożka (najwięcej
w pierwszym etapie).

*Model DEUTSCHÓW -

wszystkie informacje przechodzą przez etap analizy sensorycznej i

percepcyjnej w oryginalnej postaci. Żadne procesy ich nie zniekształcają, aż do momentu
przekazania informacji do pamięci krótkotrwałej. Filtr uwagi działa zatem na najpóźniejszym
etapie, tuż przed świadomą obróbką informacji przez system pamięci operacyjnej. Krytyka -
selekcjonująca właściwośd uwagi traci sens.

4. TEORIE INTEGRUJACE -

założenie - selekcja informacji dokonuje się i na wczesnych i na

późniejszych etapach przetwarzania. Każdy etap może polegad na jakościowo rożnym
sposobie selekcjonowania nadmiaru informacji

* Model Johnstona -

ostatecznie przyjął ze istnieje JEDEN FILTR UWAGI, charakteryzujący

się elastycznością działania, a w szczególności - przystosowujący się do wymaganego
poziomu przetwarzania informacji.

Johnston przyjął, ze:
-

przetwarzanie na poziomie płytkim

- polega na analizie cech fizycznych bodźca, jest

stosunkowo szybkie

- przetwarzanie na poziomie głębokim

- polega na semantycznej obróbce bodźca i jest

stosunkowo wolne.

Im głębszy poziom przetwarzania, tym wolniejsze tempo działania filtra uwagi. Na poziomie
głębokim filtr jest bardziej ''tolerancyjny'' tnz. przepuszcza więcej informacji. System uwagi
''płaci'' czasem za zwiększona pojemnośd. Filtr jest jeden, ale może działad na rożnych
poziomach przetwarzania danych i na każdym poziomie kieruje się innym kryterium
odrzucenia danych lub ich przyjęcia.

* Model integracji cech
TREISMAN - skonstruowała teorie szeregowej integracji cech. Wg autorki występują 2
sposoby obróbki bodźca:
1. Przeduwagowy

- automatyczna rejestracja wszystkich istotnych cech obiektów jest to

proces nie wymagający wysiłku, przebiegający mimowolnie, wszystkie cechy rejestrowane
są równolegle w tym samym czasie. Pierwszy etap selekcji spełnia więc kryteria czynności
automatycznej.

2. Uwagowy -

drugi etap polega na zestawianiu wcześniej zarejestrowanych cech w obiekt.

Jest to proces powolny, wymagający wysiłku i szeregowy ponieważ cechy są integrowane w
obiekt jedna po drugiej. Ten etap spełnia kryteria czynności kontrolowanej.
Po krytyce i nowych badaniach autora zmodyfikowała 2 etap. Na drugim poziomie możliwe
jest również równolegle integrowanie cech (np. ruchu i koloru). Ten etap został też
uzupełniony o przeduwagowe procesy kategoryzacji według kilku najważniejszych cech
takich jak ruch obiektu. Ten proces wspomaga uwaga selektywna.

5. TEORIE UWAGI PODZIELNEJ
* Teoria Modułów- Allport, Antonis i Reynolds

- za pośrednictwem techniki cienia. Badacze

wysnuli wniosek, że uwaga działa poprzez niezależne kanały sensoryczne, z których każdy
zaopatrzony jest w osobny filtr. Jeśli osoba wykonuje 2 czynności angażując ten sam kanał
następuje pogorszenie (nieuchronne) poziomu wykonania przynajmniej jednej z nich, często
zaś obu. Zachodzi interferencja procesów poznawczych, wymagających tego samego kanału
odbioru i przetwarzania danych a nawet struktur anatomicznych.
McLeod - interferencja dwóch czynników jest funkcją nie tylko rozdzielenia kanałów
sensorycznych, ale także niezależności struktur wykonawczych (ręka-ręka - gorzej, ręka-
aparat werbalny - lepiej).
Wobec tych danych Allport zmodyfikował swoja teorie. Zamiast niezależnych kanałów
sensorycznych postuluje istnienie niezależnych modułów przetwarzania informacji.

'' Uwaga to system niezależnych, wyspecjalizowanych modułów przetwarzania danych,
obejmujących nie tylko selekcję bodźców ale również kontrole reakcji wykonawczych''

Każdy moduł - ograniczona pojemnośd na wyjściu i wejściu.

* Teoria zasobów - Daniel Kahneman

- rozwiniecie techniki PODWÓJNEGO ZADANIA.

Polega ono na jednoczesnym wykonywaniu dwóch prostych czynności, z których jedna
przybierała dwa poziomy trudności. Kahneman doszedł do wniosku, że uwaga działa jak

system dystrybucji energii mentalnej zwanej

ZASOBAMI UWAGI,

przydzielanej

poszczególnym czynnościom i decydującej o tym jak dobrze będą wykonywane. Pojęcie
zasobów używane jako konstrukt a nie zmienna która można mierzyd.

Uwaga to ENERGIA, czyli musi podlegad pewnym prawom (np. wydatkowanie energii =
zmęczenie)
JEST TO KONCEPCJA NIESPECYFICZNYCH ZASOBÓW UWAGI

STRELAU, PSYCHOLOGIA. PODRĘCZNIK AKADEMICKI(RODZIAŁ14)

Doświadczanie stymulacji:



przetwarzanie sensoryczne(wrażenia zmysłowe),



procesy spostrzegania

Wrażenia – doświadczanie lub recepcja prostych właściwości bodźców, taki jak jasnośd,
kolor, głośnośd, siła dotyku; wrodzony mechanizm przetwarzania sensorycznego; można
jest precyzyjnie kontrolowad w warunkach laboratoryjnych
Spostrzeganie – doświadczenie złożonej charakterystyki bodźców np. konkretnych
przedmiotów w otaczającym środowisku, łatwo rozpoznawanych i nazywanych; wynika z
posiadanego doświadczenia powstającego w wyniku uczenia się
DETEKCJA SYGNAŁÓW



Tuner i Swets, 1954 TDS – Theory of Signac detectability



efekt sensoryczny – płynnośd subiektywnych wielkości sygnału w jednej próbie
eksperymentalnej, reprezentowana przez zmienną losową rozkładu
statystycznego; efekt sensoryczny jest spowodowany szumem podczas
spostrzegania bodźca;



spostrzeganie sygnału S(signal) w szumie N(noise) jest rozpatrywane jako
nakładające się na siebie dwa rozkłady statystyczne sygnału i szumu – detekcja
bodźca



proces rozpoznawania sygnału jako stanu rzeczy S

1

w kontekście innego sygnału

jako stanu rzeczy S

2



Rozpoznanie sygnału na tle szumu:

o Pierwsza decyzja poprawna(trafienie) – obserwator stwierdził, że w

danym przedziale obserwacji pojawił się stan rzeczy S

1

(sygnał) i

rzeczywiście się on pojawił

o Pierwsza decyzja błędna(fałszywy alarm) – obserwator stwierdza, że w

danym przedziale obserwacji pojawił się stan rzeczy S

1

(sygnał), podczas

gdy pojawił się S

2

(szum)

o Druga decyzja poprawna(poprawne odrzucenie) – obserwator stwierdza,

że w danym przedziale obserwacji pojawił się stan rzeczy S

2

(szum) i

faktycznie się pojawił

o Druga decyzja błędna(chybienie) – obserwator stwierdza, że w danym

przedziale obserwacji pojawił się stan rzeczy S

2

(szum), podczas gdy

pojawił się S

1

(sygnał)



Thurstone „Prawo ocen porównawczych”:

o podobne bodźce są często błędnie identyfikowane
o odległośd miedzy bodźcami może byd reprezentowana przez wielkośd ich

podobieostwa



próg decyzyjny β(zamiast progu zmysłowego) – inaczej próg reakcji, kryterium
reagowania, zlokalizowany w punkcie x na osi decyzyjnej OX; ustalenie tego punktu
zależy od: prawdopodobieostwa początkowego stanu rzeczy S

1

, p(S

1

), stanu rzeczy

S

2

, p(S

2

), sytuacji motywacyjnej,



próg reakcji β określa się liczbowo wskaźnikiem wiarygodności l(x

c

), który oddziela

odpowiedź stwierdzającą stan rzeczy S

1

od odpowiedzi stwierdzającej stan rzeczy

S

2



wielkości progów są uzależnione od zmiennych osobowościowych no
konserwatyzmu-radykalizmu w podejmowaniu decyzji



im większa różnica między średnimi rozkładów MS1 i MS2 tym mniejsze
prawdopodobieostwo błędnych decyzji, co wskazuje na większą wrażliwośd w
rozróżnianiu stanów rzeczy(wskaźnik wrażliwości sensorycznej d’)



krzywa charakterystyki funkcjonowania obserwatora ROC, jest funkcją określającą
związek trafieo i fałszywych alarmów na danym poziomie wrażliwości



badania nad spostrzeganiem słuchowym, percepcją wzrokową, smakową, dotyku,
ciepła i bólu, badania nad detekcją sygnałów u zwierząt np. gołębi



zastosowanie w psychofizyce, psychologii i naukach pokrewnych, metodologia dla
badao nad procesami poznawczymi(badania nad pamięcią), w psychologii
osobowości i neuropsychologii, w radiologii,

Podejścia w analizie procesów percepcji:

1) Wyodrębnianie cech – inaczej „doktryna pojedynczego neuronu”, podkreśla

ważnośd integrowania prostych elementów bodźca dla całości spostrzegania w
tzw. procesie „z góry do dołu”(bottom up) – od receptorów do wyższych części
danego analizatora zmysłowego.

2) Synteza percepcyjna – kładzie nacisk na znaczenia tworzenia, odkrywania

przedmiotu w procesie organizacji percepcyjnej, który łączy oczekiwania i nabyte
doświadczenie zakodowane w strukturach poznawczych. Ta wiedz(kontekst

organizujący spostrzeganie) określa podejście syntezy percepcyjnej jako proces „ z
góry na dół”(top down) i stanowi element percepcji interpretujący dane zmysłowe.

Wyodrębnianie cech
Wyodrębnianie cech w aspekcie ich integracji



rozwój technik badao fizjologii układu nerwowego, które pozwoliły na rejestrację
impulsów z różnych części układu dzięki elektrodom



Hubel, Wiesel schemat eksperymentów: wszczepienie mikroelektrod w części
analizatora wzrokowego, prezentacja bodźca wizualnego na szerokim ekranie
przed oczami zwierzęcia, przesuwanie bodźca po ekranie tak długo aż znaleziono
obszar największego wyładowania elektrycznego komórki



okazało się, że najmocniej reagują komórki w polu recepcyjnym neuronów



przesunięcie bodźca powoduje zanik reakcji tych neuronów i pojawienie się reakcji
w komórkach sąsiednich



okolica projekcyjna

to reprezentacja wzrokowego pola spostrzeżeniowego, w

której poszczególne punkty odpowiadają przestrzennej lokalizacji przedmiotów
zewnętrznych



okolica projekcyjna składa się z kilku poziomów komórek nerwowych, połączonych
ze sobą na zasadzie konwergencyjno-dywergencyjnej  połączenie aksonów
piętra niższego z komórką z piętra wyższego spowoduje, że ta komórka będzie
reagowad na bodźce bardziej złożone np. neurony reagujące na linie i krawędzie o
określonym kierunku, ruch w określonych kierunkach, kolor



detektory cech

– kategorie neuronów reagujących na różne elementy

rzeczywistości



każdy neuron odbiera informację tylko z ograniczonej części pola
recepcyjnego(analiza koloru, ruchu, linii, krawędzi, a nie integracja tych
właściwości w celu analizy całości spostrzeganego przedmiotu)



do integracji konieczny jest wyższy poziom analizy percepcyjnej



proces integracji cech dokonuje się w obszarze asocjacyjnym wzrokowej części
kory mózgowej(informacje z różnych części pola recepcyjnego są łączone, w taki
sposób, że możliwa jest całościowa percepcja złożonych przedmiotów)



Teoria spostrzegania Konorkiego:

integracyjna działalnośd analizatorów

zmysłowych tworzy w procesie łączenia cech obrazy przedmiotów w postaci
percepcji jednostkowych reprezentowanych przez

jednostki gnostyczne

,

znajdujące się w tzw.

polach gnostycznych



proces integrowania cech może mied miejsce podczas ruchu oczu w spostrzeganiu



Biederman:

geony

– jednostki percepcyjne, podobne do jednostek gnostycznych;

proces rozpoznawania przedmiotów to segmentacja spostrzeganego obrazu na
elementy percepcyjne odpowiadające prostym i symetrycznym figurom(np. stożek,
walec, kula); rozpoznanie przedmiotu dokonuje się poprzez porównanie go z
wzorcem w pamięci



przedmiot może byd rozpoznany nawet jeśli jest niekompletny, tym bardziej im
więcej elementów składowych jest dostępnych percepcyjnie i im bardziej dany
przedmiot podobny jest do jego reprezentacji umysłowej –

niezmienniki

spostrzeganych obiektów;

Stałe właściwości przedmiotów:



niezmienniki opisane zostały w podejściu ekologicznym(Gibson)



niezmienniki czyli stałe właściwości odkrywanych podczas płynnej zmiany
perspektywy przedmiotu na skutek jego ruchu lub ruchu obserwatora względem
przedmiotu



odkrywanie właściwości = odkrywanie przedmiotów



Lorenz: organizmy żywe dysponują swoistym aparatem przeliczeniowym, który
wylicza istotny niezmiennik masy pojedynczych obrazów; zdolnośd ta jest
wynikiem adaptacji i jest wrodzona



Epstein: adaptacyjny system percepcyjny osiągnął poziom rozwoju umożliwiający
wydobywanie użytecznej informacji o środowisku



mechanizm percepcyjny gwarantuje stałośd spostrzeganych przedmiotów, a w
związku z tym łatwe przystosowanie się do otoczenia

Adaptacyjna funkcja wyodrębniania cech:



detektor(Barlow) – zespół komórek nerwowych wyspecjalizowanych w
rejestrowaniu właściwości przedmiotów np. detektor owadów u żaby funkcja
adaptacyjna



stałośd spostrzegania jest konieczna do efektywnego zachowania w środowisku,
dzięki rejestrowaniu niezmienników możliwe jest wykonywanie czynności i
organizm jest w stanie przeżyd



obecne są schematy biologiczne, które pozwalają spostrzegad i rozpoznawad
przedmioty np. detektor owadów, jednostki gnostyczne, geony

Synteza percepcyjna



ważne są procesy pamięci i wnioskowania, dzięki którym obraz rzeczywistości jest
syntezowany

Organizacja procesów spostrzegania



psychologia postaci – nurt podkreślający organizację i symetrię w stymulacji
bodźcowej



zdolnośd do podziału pola spostrzeżeniowego na

figurę(

dobrze określony kształt i

miejsce w przestrzeni) i

tło

(bezkształtne, służy do lokalizacji przedmiotu)



podział ten zależy od zachowania się obserwatora(obserwacja ptaków albo chmur,
figury dwuznaczne)



spostrzeganie figury jest możliwe nawet bez dobrze wyodrębnionego konturu



jeśli elementy są zgrupowane dostrzegamy jedną figurę



konstruktywizm

– podejście, wg którego człowiek tworzy rzeczywistośd, ponieważ

może dowolnie wyodrębnid figurę tj. organizowad docierającą do niego stymulację
bodźcową



grupowanie percepcyjne

– zjawisko, które pozwala na wyodrębnienie figury z tła

Prawa psychologii postaci(wynik konstruktywizmu):

1)

Prawo bliskości

– elementy położone blisko siebie w porównaniu z innymi, bardziej

oddalonymi elementami tworzą figurę.

2)

Prawo podobieostwa

– elementy podobne do siebie w porównaniu z elementami

niepodobnymi tworzą figurę.

3)

Prawo domykania

– system percepcyjny dodaje brakujące elementy i zamyka

kształt niekompletnej figury.

4)

„Dobra figura” lub „dobra kontynuacja”

– odpowiada prostocie spostrzeganego

przedmiotu, wyrażającej się w symetrii i regularności jego kształtu.

5)

Prawo „wspólnej drogi”

– elementy poruszające się w tym samym kierunku są

spostrzegane razem i tworzą jedną figurę.

Palmer: ważny jest układ odniesienia, który pozwala na organizację spostrzeganej
rzeczywistości tak jak gestalt
Ullman: teoria wzorkowych programów organizujących spostrzegane przedmioty; programy
te to modele wbudowanych w układ percepcyjny sposobów przetwarzania informacji,
umożliwiają natychmiastowe spostrzeganie figury otwartej, zamkniętej, wewnątrz, na
zewnątrz, zjawisk grupowania itp.
Organizacja percepcyjna w świetle podejścia informacyjnego



podejście informacyjne

– człowiek jako jednostka aktywna, magazynująca,

przetwarzająca i aktualizująca informacje z otoczenia i pamięci; powstają w nim
więc struktury poznawcze określające system przewidywad nt. rzeczywistości;
tworzy się

mapa poznawcza

– umysłowa reprezentacja umożliwiająca orientację w

otoczeniu



wnioskowanie o rzeczywistości na podstawie wiedzy



człowiek tworzy uporządkowany świat z stymulacji sensorycznej



w spostrzeganiu biorą udział procesy umysłowe(pamięd i myślenie) organizujące
rzeczywistośd



Mechanizm struktur poznawczych zakłada procedury wnioskowania, polegające na
aktywizowaniu zdolności obliczeniowych wbudowanych w te stuktury(Lorenz)



Helmholtz: kluczową rolę w procesie spostrzegania odgrywa wnioskowanie
indukcyjne(Dwustronny model przetwarzania informacji)

BODZIEC



[

przetwarzanie sensoryczne wrażenie wnioskowanie indukcyjne

percepcja

]



REAKCJA



hipoteza niezmienności – stałośd przedmiotu w relacji do jego zmieniającego się
obrazu siatkówkowego



złudzenia percepcyjne – spostrzeganie zależności między elementami bodźca w
sposób niezgodny z fizyczną rzeczywistością

Przykład z odcinkami na torach:

1) W perspektywie spostrzega się przedmioty jako tej samej wielkości wówczas kiedy

w obrazie siatkówkowym mają one różną wielkośd na skutek tego, że wraz z
oddalaniem się jednego z tych przedmiotów w przestrzeni jego wielkośd się
zmniejsza.

2) Długości przestawionych na rysunku odcinków, z których pierwszy znajduje się

dalej od drugiego, w obrazie siatkówkowym są takie same.

1) ma charakter ogólny odnosi się do wiedzy, 2) jest szczegółowa, odnosi się do konkretnej
sytuacji



proces został zinterioryzowany i zautomatyzowany



percepcja człowieka zniekształcana jest przez jego wiedzę, doświadczenie i procesy
dedukcji oraz indukcji



percepcja łączy obrazy spostrzeżeniowe, pamięd i zakodowane w niej schematy,
które określają sposób interpretacji tych obrazów; schematy to kontekst sytuacji
bodźcowej

Oczekiwanie i kontekst w spostrzeganiu



koncepcja sekwencyjnego przetwarzania informacji – wpływ wewnętrznego
kontekstu np. schematu poznawczego na proces percepcji



podejście koneksjonistyczne a w nim PDP

(koncepcja równoległego procesu

przetwarzania) – wiedza o spostrzeganej rzeczywistości oraz reguły percepcji
gromadzone są w sieci połączeo o różne sile między jednostkami, a uruchomienie
określonego schematu poznawczego odpowiada aktywizacji wytworzonej sieci



połączenie procesów wyodrębniania cech z syntezą percepcyjną

Znaczenie ruchu w spostrzeganiu: podejście ekologiczne



złudzenia percepcyjne powstają w skutek pozbawienia człowieka ruchu, efektem jest
ograniczenie człowieka do jednego punktu widzenia przedmiotu, co prowadzi do
błędów w spostrzeganiu



pojedyncza perspektywa przedmiotu prowadzi do błędów, wielośd perspektyw
niweluje je



złudzenia rzadko występują w rzeczywistości

Podejście ekologiczne: istnieje jeden świat, w którym człowiek zawsze spostrzega tę samą,
realnie istniejącą rzeczywistośd
Podejście informacyjne: zakłada wielośd poznawczych reprezentacji świata

STRELAU. PSYCHOLOGIA. PODRĘCZNIK AKADEMICKI, TOM 2.(ROZDZIAŁ 14.1.1,

14.1.2, 14.2.1)

WRAŻENIA ZMYSŁOWE

Komórki receptorowe – wyspecjalizowane neurony przekazujące właściwą danemu
analizatorowi informację sensoryczną. Znajdują się na powierzchni analizatorów, a ich
pobudzenie zapoczątkowuje odbiór bodźców ze środowiska zewnętrznego. Pobudzenie to
wynika z procesu transdukcji(przetworzenie energii bodźca – światło, dźwięk, zapach, dotyk
– na energię neuronalną). Analizatory reagują na określony rodzaj energii.
Sposoby kodowania i przekazywania informacji w systemie sensorycznym:
Kodowanie anatomiczne – interpretuje lokalizację i rodzaj stymulacji sensorycznej.
Kodowanie czasowe – rozróżnia bodźce należące do różnych modalności zmysłowych oraz
bodźce adekwatne dla danego analizatora zmysłowego.
Pobudzenie receptora określa jakośd bodźca w kodzie anatomicznym. Szybkośd
przekazywania informacji sensorycznej bodźca określa jego intensywnośd w kodzie
czasowym.

PODSTAWOWE PRAWA PSYCHOFIZYKI

Psychofizyka dział psychologii zajmujący się problematyką pomiaru wrażeo zmysłowych,
czyli określania relacji między fizyczną charakterystyką bodźca a recepcją sensoryczną.
Prawa psychofizyki opisują w postaci formuł matematycznych prawidłowości określające
ilościowe związki między bodźcem a wrażeniem.
Fechner:



próg dolny – najmniejsza dostrzegalna wielkośd bodźca



próg różnicy – najmniejsza dostrzegalna różnica między bodźcami

Wielkośd progu:



zmienia się ze względu na fluktuację,



aby określid próg bodźca czy różnicy należy dokonad wielokrotnego pomiaru i policzyd
z nich średnią,



wielkośd statyczna



charakterystyczny rozkład wielkości progów chwilowych – rozkład normalny, a
właściwie skumulowany rozkład normalny  tzw. funkcja psychofizyczna



próg bodźca – ta jego wielkośd fizyczna, która wywołuje reakcję spostrzegania bodźca
w 50% prób,



prawdopodobieostwo spostrzeżenia bodźca wraz ze wzrostem jego intensywności,



strefa niepewności – przedział, w którym prawdopodobieostwo spostrzeżenia bodźca
jest mniejsze od 1



próg różnicy – fizyczna wielkośd różnicy między bodźcami, która wywołuje reakcję
spostrzegania tej różnicy w 50% prób,

Metody określania strefy niepewności i progów:



Metoda stałych bodźców(inaczej metoda częstości trafnych ocen) – osobie badanej
prezentuje się n ekspozycji bodźce ze strefy niepewności, z otrzymanej macierzy 𝐼 × 𝑛
wylicza się prawdopodobieostwo reakcji na każdy bodziec i wykreśla funkcję
psychometryczną, dostosowuje się ją do skumulowanego układu normalnego. Na
postawie tego rozkładu określa się właściwości fluktuacji sensorycznej – wielkośd
strefy niepewnej(rozproszenie, wariancja) i próg bodźca(średnia). Do określenia progu
różnicy potrzebne są składowe bodźca stałego czyli bodziec standardowy i
porównawczy – znajdujące się w strefie niepewnej.



Metoda granic – pozwala oszacowad parametry zmienności sensorycznej; osobie
badanej eksponuje się bodźce wzdłuż kontinuum fizycznego w szeregu serii, każda
seria w szeregu ma na przemian charakter wstępujący i zstępujący . W ten sposób
otrzymuje się szereg progów chwilowych, z których każdy zlokalizowany jest na
kontinuum, gdzie zmienia się reakcja, co oznacza spostrzeżenie lub brak spostrzeżenia
bodźca. Zbiór progów chwilowych pozwala stworzyd rozkład ich rozrzutu. Wariancja i
średnia określają sferę niepewności i próg bodźca.



Metoda dostosowywania – osoba testowana sama nastawia aparat, w wyniku czego
otrzymuje się progi chwilowe, dzięki którym można określid parametry zmienności
sensorycznej.

Prawo Webera

∆𝐼

𝐼

= 𝑘

𝐼 – wielkośd bodźca, ∆𝐼 – przyrost wielkości bodźca, k – stała wskazująca na to, że aby
stwierdzid różnicę, wraz ze wzrostem wielkości bodźca musi zwiększad się jego przyrost o
stałą częśd swojej początkowej wartości

𝑦 = 𝑎𝑥

Prawo Fechnera

𝑆 = 𝑘 × log 𝐼

S – wielkośd wrażenia, liczba najmniejszych różnic powyżej progu dolnego.
Prawi Fechnera stwierdza, że zwiększając wrażenie w równych jednostkach, czyli zgodnie z
postępem arytmetycznym, bodziec musi zwiększad swą wielkośd w postępie
geometrycznym.

Prawo Stevensa

𝑆 = 𝑐 × 𝐼

𝑛

S – wielkośd wrażenia, c – stała, n –wartośd
Kontrowersje wokół klasycznej psychofizyki Fechnerowskiej
Wpływ innych zmiennych:



pozasensorycznych, behawioralnych(motywacyjno-osobowościowych),



temperamentu,



potrzeb,



nastawienia osoby badanej,

BUFOR SENSORYCZNY

Bufor sensoryczny – nazywany pamięcią krótkotrwałą, pamięcią ultrakrótką, pamięcią
ikoniczną, echoiczną; przechowuje w bardzo krótkim czasie(300 milisekund) pełny obraz
spostrzeganego bodźca.
Właściwości bufora sensorycznego:



pamięd sensoryczna zawiera tylko informację dotyczącą przestrzennej lokalizacji
bodźca i jego fizycznych wymiarów, nie charakteru znaczeniowego;



centralna lokalizacja pamięci sensorycznej;



powidok – obraz następczy spostrzegania, lokalizacja peryferyjna(błysk światła,
doświadczany na siatkówce, tylko w tym oku, które go doświadczyło);

MATERSKA, TYSZKA. PSYCHOLOGIA I POZNANIE(ROZDZIAŁ IX)

PROCESY SPOSTRZEGANIA

Podejście informacyjne – współ. wersja psychologii mentalistycznej z przełomu XIX i XX w.



człowiek jako jednostka aktywna



magazynuje, przetwarza, aktualizuje informacje z otoczenia i pamięci operacyjnej oraz
trwałej



pojawiają się w człowieku przekonania, oczekiwania, oceny, wartości – struktury
poznawcze



dzięki strukturom poznawczym formułuje się system przewidywao dot. rzeczywistości,
powstaje mapa poznawcza – umysłowa reprezentacja rzeczywistości umożliwiająca
orientację w otoczeniu



wnioskowanie o rzeczywistości na podstawie posiadanej wiedzy



w spostrzeganie zaangażowane są procesy umysłowe: pamięd, myślenie, które
organizują spostrzeganą rzeczywistośd

Podejście ekologiczne – ma swoje źródła w badaniach behawioralnych, nazywanych
etiologią porównawczą

Sprawnośd



proces spostrzegania stanowi sprawnośd nabywaną dzięki uczeniu się percepcyjnemu



sprawnośd polega na umiejętności bezpośredniego dostrzegania coraz to nowych
informacji w otaczającym środowisku dzięki osiąganej wprawie – jest to warunek
percepcji rzeczywistości



wprawa wywołuje określoną aktywnośd organizmu jeszcze przed wystąpieniem
właściwego pobudzenia przez bodziec



aktywnośd nastawia percepcję oraz eksploruje strukturę światła poprzez np. fiksację i
obracanie oczu, akomodację, konwergencję soczewek, modulowanie szerokości
źrenicy – procesy niezależne od stymulacji wzrokowej

Bezpośrednia dostępnośd informacji



to, co jest dostrzegane jest informacją o środowisku zawartą w docierającym do
obserwatora przestrzenno-czasowym segmencie kombinacji światła z różnych
kierunków i o różnej intensywności



stymulacja sensoryczna jest zjawiskiem mało znaczącym w procesie spostrzegania



wzrokowe spostrzeganie środowiska w określony sposób nie zależy tylko od powstania
obrazu siatkówkowego; siatkówka oka jest tylko kolejnym etapem rozwoju układu
percepcyjnego i nie ma zasadniczego znaczenie dla identyfikowania struktury światła z
informacją o środowisku

Niezmienniki w spostrzeganiu



funkcją systemu percepcyjnego jest rejestrowanie tzw. niezmienników, które są
podstawą zmieniających się perspektyw i stanowią informacje zawartą w strukturze
światła; odkrywanie niezmienników może dokonywad się przez zmianę
spostrzeżeniowej perspektywy przedmiotu



organizm coraz to lepiej przystosowuje się do rzeczywistości



dzięki możliwości poruszania się w rzeczywistym środowisku człowiek na co dzieo ma
do czynienia z płynną zmianą perspektywy spostrzeżeniowej

przedmiotu(eksperymenty tachistoskopowe są bezsensu – sytuacje nienaturalne,
pozbawione ruchu)

Znaczące środowisko



środowisko znaczące to takie, którego właściwości są ważne dla przebywającego w
nim osobnika

Badania empiryczne



ocena kształtu przedmiotu jest możliwa tylko wtedy, kiedy dany przedmiot jest
spostrzegany w różnych perspektywach



spostrzeganie przedmiotu nieruchomego w jednej perspektywie łatwo prowadzi do
złudzeo percepcyjnych

Niezmienniki w ruchomych figurach



Lappin, Doner, Kottas: system percepcyjny jest szczególnie przystosowany do
odkrywania stałych właściwości przedmiotu, jeżeli dany przedmiot jest transformowany
zgodnie z ruchem mechanicznym przedmiotu tj. rotacją i przemieszczeniem



Gibson i in. : percepcja stałości jest możliwa pod warunkiem dobrze określonych
transformacji przedmiotów



Badania na dzieciach: przyzwyczajenie do sztywnych transformacji zostało
zgeneralizowane na inną sztywną transformację, transformacja deformująca przedmiot
została spostrzeżona jako nowa – dzieci są zdolne do wydobywania w procesie
spostrzegania wzrokowego informacji określającej niezmienniki sztywności i
elastyczności przedmiotu



system percepcyjny rejestruje niezmienniki i odtwarza spostrzeżeniowe doświadczenia
określonego rodzaju i w określony sposób



wyobraźnia: w procesie wydobywania wyobrażenia nie istniejących w danym momencie
przedmiotów, ale takich, które kiedyś stanowiły stymulację sensoryczną, faktycznie jest
uruchamiany ten sam system percepcyjny

Złudzenia percepcyjne



złudzenie jest możliwe tylko wtedy, kiedy obserwator jest unieruchomiony w jednym
punkcie obserwacji, mając w ten sposób do czynienia z jedną perspektywą
spostrzeganego przedmiotu;



złudzenie percepcyjne należy traktowad jako zjawiska marginalne, występujące w
sytuacjach nienaturalnych, pozbawiających możliwości uaktywniania jednej z
podstawowych funkcji człowieka, jaką jest jego zdolnośd poruszania się

Adaptacyjna użytecznośd stałości spostrzegania



stałośd spostrzegania jest konieczna dla efektywnego zachowania się organizmu w
środowisku



Ittelson: stałośd percepcji jest ważna w skutecznym wykonywaniu czynności prostych i
złożonych pozwalających na przeżycie



Epstein: adaptacyjny system percepcyjny osiągnął poziom rozwoju umożliwiający
wydobywanie w środowisku użytecznej informacji np. stałośd spostrzegania



świat percepcyjny przez stałości sprawiłby, że zachowania skuteczne byłyby trudne lub
całkowicie niemożliwe, co obniżyłoby szanse przeżycia



Herrnstein: umiejętnośd klasyfikowania jest osiągnięciem ewolucyjnym żywych
organizmów pozwalającym na dostrzeganie stałych właściwości stale zmieniającego
się otoczenia



Lorenz: organizmy żywe są w posiadaniu aparatu przeliczeniowego, zdolnego wyliczad
niezmiennik z masy pojedynczych obrazów, ta zdolnośd dostrzegania stałości
rozwinęła się pod wpływem presji selekcyjnych, związanych z koniecznością
niezawodnego rozpoznawania określonych przedmiotów w środowisku, zdolnośd
wrodzona; wyliczanie takiego niezmiennika polega na zastosowaniu złożonych operacji
matematycznych i obróbce statystycznej danych z obserwacji; ten aparat poznawczy
zakłada istnienie wiedzy uzyskanej w filogenezie i genetycznie zakodowanej; wiedza
jest sztywna, może się zmieniad po wielu pokoleniach, słabo podatna na zmianę

Spostrzeganie stanów wewnętrznych na przykładzie spostrzegania emocji
Emocje jako przedmiot spostrzegania



natura procesów spostrzegania emocji jest złożona



Emocja ma trzy parametry: 1) pobudzenie – wynik aktywizacji autonomicznego układu
nerwowego, 2) ekspresja – wyrazy mimiczne twarzy, zachowania, 3) doświadczenia –
uczucia, wyobrażenia zgodne z indywidualną strukturą znaczenia



w spostrzeganiu własnych emocji mamy łatwiejszy dostęp do pobudzenia i
doświadczania(nieobserwowalne), w postrzeganiu emocji innych osób do
ekspresji(obserwowalne)



spostrzeganie własnych emocji – perspektywa aktora i obserwatora jednocześnie



spostrzeganie emocji innych – perspektywa obserwatora

Emocje – cechy:

1) Stany występują wewnątrz jednostki, zależne od niej. Ich analiza jest złożona.
2) Są stanami i procesami. Zmieniają się w czasie.
3) Powstają i ewoluują w kontaktach społecznych – zarażanie emocjami
4) Mechanizmy spostrzegania emocji przechodzą wyraźną ewolucję(emocje podstawowe

spostrzegane są dzięki wbudowanym mechanizmom, emocje wtórne wymagają
treningu i uczenia się)

Spostrzeganie stanów wewnętrznych a spostrzeganie obiektów zewnętrznych



przy spostrzeganiu swoich emocji sięgamy do bodźców proksymalnych,
interoreceptywnych(informujące o stanie narządów wewnętrznych),
introspekcji(doświadczenie wewnętrzne, bezpośrednia obserwacja własnych
procesów fizjologicznych i psychicznych, subiektywna)



Szuman: telereceptory(wzrok, słuch) – duża wartośd sygnalizacyjna, mała
wiarygodnośd, kontaktoreceptory(dotyk) – mała wartośd sygnalizacyjna, dużo
wiarygodnośd



system poznawczy wykorzystuje wszystkie dane, które się uzupełniają i są wzajemnie
weryfikowane np. koordynacja wzrokowo-ruchowa



na siatkówce obraz jest pomniejszony i odwrócony – nauczyliśmy się wprowadzad
poprawki do danych wzrokowych dzięki dotykowi i bodźcom kinestetycznym,
odwracanie jest wynikiem uczenia się



spostrzeganie własnych emocji – charakter wielozmysłowy

Spostrzeganie własnych emocji



Damasio: uświadomienie sobie własnych emocji pozwala na elastyczne korzystanie
z własnego doświadczenia i odwoływanie się do fragmentów, które pozwolą na
realistyczne planowanie działania



Malatesta, Wilson: emocje pełnią funkcje sygnalizacyjne dostarczające informacji
dla Ja i informujące innych o stanie aktywacji podmiotu w określonych warunkach;
aspekt odczuwalny – rejestracja wrażeo, aspekt świadomy – autorefleksyjny



informacje nt. własnych emocji wpływają na regulację zachowania i samoocenę

Dane wykorzystywane przy spostrzeganiu własnych emocji:

a) dane odbierane przez interoreceptory – stan narządów wewnętrznych, nie są

dostępne jednostce

b) dane odbierane przez proprioreceptory – czucie mięśniowe, bardziej dostępne

innym ludziom niż jednostce

c) dane introspekcyjne – subiektywny obraz emocji, uczucia, dostępne tylko

jednostce

d) dane odbierane przez telereceptory – działania, dostępne jednostce i innym

ludziom



u małego dziecka dominuje spostrzeganie emocji pierwotnych, osoba dorosła
korzysta ze wszystkich emocji



Damasio: emocje pierwotne to emocje stanowiące naturalna i z góry
zorganizowaną odpowiedź na dobrze zdefiniowaną klasę bodźców, wrodzone,
uruchamiane automatycznie



Następna faza, pojawia się uczucie w stosunku do obiektu, który wywołał
emocje(związek między obiektem a stanem organizmu)



Damasio: bodźce emotogenne nie aktywizują struktur podkorowych, ale powodują
aktywizację struktur w korze; kora generuje wyobrażenia; wyobrażenia aktywizują
struktury podkorowe



postawnie stanu emocjonalnego wymaga większej wrażliwości percepcyjnej



jednostka sama generuje emocje wtórne, bez kontekstu



emocje pierwotne spostrzegane są dzięki mechanizmom „aferentacji wstecznej” –
rejestracja zmian w organizmie na skutek zadziałania bodźca emotogennego



emocjom wtórnym nie zawsze towarzyszy adekwatne pobudzenie fizjologiczne



istnieje transfer pomiędzy różnymi modalnościami zmysłowymi(smoczki)



„skrypt emocjonalny” – kody percepcyjne, reakcje autonomiczne, elementy
oznakowane afektywnie



wyraz mimiczny informuje o emocji oraz intencji nadawcy(adaptacja), źródło
informacji o konsekwencjach motywacyjnych



człowiek przebywa w środowisku wewnętrznym i zewnętrznym

Spostrzeganie emocji u innych



mimika, pantomimika, synchronizacja tonu głosu z wyrazem mimicznym



istnieją wrodzone struktury mózgowe zawierające cechy wyrazów mimicznych i
tonu głosu dla podstawowych emocji



niezależnie kulturowo mamy zdolności(programy) do identyfikacji bodźców
ważnych adaptacyjnie

Struktury odpowiedzialne za spostrzeganie, przeżywanie i ekspresję emocji:

1) Uruchamiane na drodze sensorycznej, bez wyższych procesów poznawczych



bezpośrednie połączenie siatkówki z podwzgórzem, bez pośrednictwa kory



motoryczna reprezentacja afektu – uruchomienie r. emocjonalnej wiąże się z
automatyczną aktywizacją systemu motorycznego poprzez wzbudzenie wyrazu
mimicznego osoby spostrzeganej

2) Z uwikłanymi procesami poznawczymi

UWAGA

T. Maruszewski

Bodźce odciągające uwagę od podstawowego realizowanego zadania to dystraktory.
Trzy podstawowe funkcje uwagi to:

a. selekcjonująca; do mózgu dociera ilośd bodźców przekraczająca możliwości

przetworzenia ich, więc konieczne jest selekcjonowanie. Dzieli się na:



selekcję pierwotną, czyli selekcję bodźców odbieranych przez zmysły. Np. oko
nie jest w stanie przesład wszystkie informacje docierające do niego.



selekcję wtórną, występującą w procesach pamięciowych. Zachodzi między
pam. krótkotrwałą a trwałą; pamięd trwała nie jest w stanie odebrad
wszystkich bodźców wysyłaną przez pamięd krótkotrwałą.
Określa się znaczenia informacji napływających z pamięci krótkotrwałych i
porównywania ich ze znaczeniami w sieci poznawczej. Gdy napływające dane
są zgodne z zarejestrowanymi informacjami, proces uwagi odrzuca je z dalszej
analizy.
Istotą tej selekcji jest proces osłabiania informacji, uznawanych przez
jednostkę za mało ważne.



selekcja trzeciego rzędu pojawia się, gdy jednostka posługując się pamięcią
trwałą przygotowuje plan działania. Informacje z pamięci trwałej wysyłane są
do pamięci operacyjnej, która kieruje jakimś działaniem.

b. ukierunkowanie procesów poznawczych; uwaga poszukuje informacji, które mogą

się przydad w rozwiązywaniu różnych problemów. Funkcja ta wiąże się z procesami
eksploracji, zarówno percepcyjnej, jak i poznawczej.
A. Kolaoczyk – Koncepcja uwagi intensywnej i ekstensywnej
Uwaga intensywna ma wąski zakres, ale pozwala na głębokie przetwarzanie
informacji; ekstensywna ma szeroki zakres, ale przetwarza informacje raczej płytko
– mieszanka tej uwagi z motywacją paracelową może byd stymulatorem
twórczości.

c. określanie zasobów potrzebnych do wykonania danej czynności; decyduje o tym,

ile energii psychicznej poświęcimy na wykonanie danego zadania.
Jeśli jednostka przeznacza różne ilości energii na wykonanie zadao o różnej
ważności, musi dysponowad jakimś sposobem oceny. Jedną z możliwości jest
ocena własnego napięcia emocjonalnego – im wyższe, tym zadanie wydaje się
ważniejsze. Istotne są również wymagania zadania, wielkośd zasobów
poznawczych jednostki i stopieo przeuczenia zadania.

Mechanizmy fizjologiczne uwagi:
Odruch orientacyjny to skierowanie receptorów na źródło symulacji, nie tylko receptorów
na które aktualnie działają bodźce. Ulega wygaszeniu, gdy bodziec się parokrotnie
powtórzy.
J. Lacey – Mechanizm selekcji pierwotnej
Przy wykonywaniu zadao percepcyjnych następuje zwolnienie pracy serca, przy odrzucaniu
stymulacji zewnętrznej i koncentrowaniu się na bodźcach wewnętrznych występuje jego
przyspieszenie.

Mechanizm indukcji ujemnej Pawłowamówi o tym, że pobudzenie pojawiające się w danej
okolicy kory mózgowej hamuje pobudzenie w okolicach sąsiednich. Dzięki temu pobudzenie
w KM ma charakter zogniskowany; jest to reakcja powstająco stopniowo (w początkowej
fazie warunkowania odruchów, jednostka reaguje nie tylko na dany bodziec, ale również na
bodźce podobne).
Aktywnośd układu siatkowatego. Odpowiada za świadomośd.
W mózgu znajduje się trójkąt uwagi odpowiedzialny za trzy aspekty uwagi:

a. ekspresję, związaną z aktywacją sieci neuronalnych w przednich i tylnych częściach

kory mózgowej. Rejony te odpowiedzialne są za spostrzeganie przedmiotów, ich
właściwości, a także za organizowanie i wykonywanie planów działania.

b. mechanizm wzmacniania to neurony wzgórza i odpowiada za wybiórcze

aktywizowanie różnych okolic kory.

c. mechanizm kontroli, związany z pobudzeniem sieci neuronalnych w korze

czołowej.

Rodzaje zjawisk analizowanych w badaniach nad uwagą:

a. czujnośd – zdolnośd lub stan, dzięki któremu jednostka potrafi w dłuższym okresie

wykrywad bodźce specyficzne spośród wielu pojawiających się w jej środowisku.
Związana jest z pewnym poziomem aktywacji organizmu (czynnik konieczny, ale
nie wystarczający; np. spadek czujności na przejściu dla pieszych).

b. przeszukiwanie – to proces aktywny, ponieważ nie wiadomo, kiedy jakiś bodziec

może wystąpid. Przykład to zbieranie grzybów. Tu ważnym czynnikiem jest
obecnośd dystraktorów. W najprostszych przypadkach przeszukiwanie może byd
oparte na wykrywaniu pojedynczych cech, ale może byd też oparte na koniunkcji
cech.
Efekt wielkości zbioru mówi o tym, że im większy zbiór obiektów, który musimy
przeszukiwad ze względu na wystąpienie koniunkcji cech, tym więcej czasu to
zabiera.

c. procesy selekcji – uwaga działa na poziomie procesów percepcyjnych i tam już

następuje selekcja informacji.

d. teoria filtra uwagowegoBroadbenta– w procesie uwagi występuje filtr, który

dopuszczając do przetwarzania jedną grupę bodźców, blokuje dostęp do drugiej
grupy. Z jego badao wynikają dwa wnioski: informacje, na które nie zwracamy
uwagi, przechowywane są w naszym systemie 20 sekund; informacje, na które nie
zwracamy uwagi, podlegają wstępnej analizie ze względu na ich cechy fizyczne.
Selekcja informacji zachodzi dopiero po kodowaniu zmysłowym i po przejściu
informacji przez magazyn pamięci krótkotrwałej.

e. teoria wielu filtrów uwagowychTreismanujawnia wieloetapowośd procesu uwagi.

Uwzględnia to, że w specyficznych warunkach jednostka może szybko przejśd do
analizy semantycznej, jeśli informacja zawiera informacje ważne z punktu widzenia
potrzeb i motywacji. Zwraca uwagę na to, że różne bodźce mają różny próg
dostępu dla uwagi.

f. alokacja zasobów uwagi/teoria zasobów uwagi – krytyka teorii filtrów. Nie

odfiltrowujemy docierających bodźców, ale pobieramy bodźce, które są nam
potrzebne. Uwaga ma więc charakter aktywny, nie pasywny.
Procesem pobierania informacji kierują schematy i jeśli nie dysponujemy jakimś, to
nie odbierzemy pewnych informacji.

Uwaga jest mechanizmem wybierającym bodźce, na które należy zareagowad. Są to bodźce
ważne dla jednostki.
Kierowanie zasobów poznawczych zależy od: trudności zadania, poziomu pobudzenia,
polityka „alokacyjna” systemu poznawczego (człowiek wybiera, co będzie przedmiotem
aktywności poznawczej; intencje, stany motywacyjne, trwałe dyspozycje –
zainteresowania), ocena zapotrzebowania na zasoby umysłowe (proces kontrolny, z
poziomu metapoznania).
Jeżeli w trakcie wykonywania jakiegoś zadania człowiek ma równocześnie wykonywad
drugie zadanie (uwaga podzielna), jego sprawnośd się obniży (dzielenie wysiłku
poznawczego).
Teoria ta zakłada istnienie tylko jednej puli zasobów uwagi.
Powstrzymywanie się od pewnych myśli (tu: dystraktorów) może prowadzid do utraty
kontroli nad pewnymi formami własnego życia psychicznego. Nazywa się to efekt rykoszetu
(Wegner, 1989).

Czynności automatyczne i kontrolowane
Do czynności automatycznych należą nie tylko zjawiska intruzywne, ale też zjawiska
przeuczone. Należą do nich np. procesy przetwarzania przeduwagowego.
Corten i Wood (1972) ekperyment
Warunkowanie nazwy miast+emocja ujemna. Podczas wykonywania czynności podawano
im do ucha cicho nazwy miast, następowała GSR, mimo, że badani nie byli świadomi
słuchania tych słów. Okazało się również, że GSR następował przy dowolnych nazwach
miast (nie tylko tych, które eksponowano przy warunkowaniu). Zjawisko takie określa się
mianem generalizacji semantycznej i polega na wystąpieniu reakcji warunkowej nie tylko na
właściwy bodziec warunkowy, ale również na bodźce do niego podobne.
Czynności kontrolowane mogą stad się czynnościami automatycznymi dzięki uczeniu się.
Podział na czynności automatyczne i kontrolowane jest podziałem dośd ostrym, ponieważ

granice są momentami rozmazane.
Nie wszystkie czynności kontrolowane mogą stad się automatycznymi. Badacze
zaproponowali dwie koncepcje automatyzacji:

a. koncepcję ingerowania procedur – automatyzacja to proces stopniowy; uczymy się

początkowo pojedynczych elementów czynności, a potem łączymy je w większe
całości.

b. koncepcja egzemplarzy – proces uczenia się jest wkomponowany w kontekst

wykonywania pewnej czynności; ludzie uczą się pewnych modułów tej czynności i
moduły te wiążą ze specyficznymi bodźcami

Refleksyjnośd i bezrefleksyjnośd
Refleksyjnośd (E. Langer 1978, 1993) ujmowana jest jako adaptacyjne tworzenie kategorii,
które dobrze oceniają zmieniającą się naturę otoczenia jednostki, przede wszystkim
otoczenia społecznego.
Refleksyjnośd i bezrefleksyjnośd jako „.. podstawowe stany organizmu jako całości, które
obejmują zarówno czynniki poznawcze, jak i afektywne. (…) Refleksyjnośd uważam za
swoiście manifestowany stan gotowości i żywej świadomości. Ogólnie refleksyjnośd
przejawia się w aktywnym przetwarzaniu danych, odznaczających się poznawczym
zróżnicowaniem: tworzeniem nowych kategorii i rozróznieo.”
Kontrola to forma interakcji między zmieniającym się środowiskiem i zmieniającym się Ja.
Po utworzeniu pewnej kategorii czy rozróżnienia nasze funkcjonowanie poznawcze się
stabilizuje. Trudno dostrzec inne kategorie czy inne sposoby interpretacji. Przedwczesne
związanie poznawcze może wynikad z jednorazowego kontaktu z jakąś informacją silnie
angażującą emocjonalnie, albo też z wielokrotnego powtarzania się pewnej informacji.
Refleksyjnośd ma duże konsekwencje dla zdrowia człowieka.

UWAGA J. Strelau (2000)

Uwaga jako proces redukcji nadmiaru informacji.
Pole uwagi jest szersze od pola świadomości. Wyróżnia się procesy przeduwagowe,
polegające na przedświadomej obróbce bodźców.
Różnica między czynnościami automatycznymi i kontrolowanymi jako kontinuum.
Funkcje uwagi:

a. selektywnośd jako zdolnośd do wyboru jednego bodźca, źródła symulacji lub ciągu

myśli, kosztem innych (coctail party phenomenon – aktywne ignorowanie głosów
w naszym polu uwagi).

b. czujnośd jako zdolnośd długotrwałego oczekiwania na pojawienie się ściśle

określonego bodźca, zwanego sygnałem, a ignorowania pozostałych bodźców,
zwanych szumem. Bierne.

c. przeszukiwanie jako aktywny proces polegający na systematycznym badaniu pola

percepcyjnego, w celu wykrycia obiektów spełniających założone kryterium.

d. kontrola czynności jednoczesnych.

Teorie uwagi selektywnej (powstałe w odpowiedzi na pytanie, co decyduje o odrzuceniu
pewnych informacji jako nieistotnych):

a. Model Broadbenta

Używał techniki cienia/cieniowania (shadowing, jednoczesne prezentowanie
dwóch różnych komunikatów do obojga uszu osoby badanej, której uwaga
„podąża jak cieo” za jednym z nich). Wychodząc z założenia, że z kanału
ignorowanego nie przedostają się żadne semantyczne aspekty bodźca, Broadbent
stworzył teorię filtra uwagi.
Krytyka: zakładał, że filtr działa na wczesnych etapach przetwarzania bodźca,
jeszcze przed odebraniem jego znaczenia – wyniki eksperymentów nie zgadzały
się.

b. Teorie późnej selekcji

o Model „osłabiacza” (Treisman) – informacje nieistotne są osłabiane na

wczesnym etapie przetwarzania, ale nie odrzucane.

o Model Deutschów – wszystkie informacje przechodzą przez etap analizy

sensorycznej i percepcyjnej w oryginalnej postaci, nie ma żadnych „filtrów”
ani „osłabiaczy”, aż do momentu gdy informacje mają byd przekazane do
pamięci krótkotrwałej. Filtr uwagi działa zatem na możliwie najpóźniejszym
etapie.

c. Teorie ingerujące (selekcja dokonuje się zarówno na wczesnych, jak i na

późniejszych etapach przetwarzania)

o Model Johnstona – istnieje jeden filtr uwagi, charakteryzujący się

elastycznością działania, przystosowujący się do wymaganego poziomu
przetwarzania informacji. Przetwarzanie na poziomie płytkim jest szybkie i
polega na analizie cech fizycznych bodźca, a na poziomie głębokim na
semantycznej obróbce bodźca, stosunkowo wolne.

o Model integracji cech –występują dwa etapy obróbki bodźca:

przeduwagowyiuwagowy.
Pierwszy polega na automatycznej rejestracji wszystkich istotnych cech
obiektów, jest to proces niewymagający wysiłku i przebiegający mimowolnie.
Wszystkie cechy są rejestrowalne równolegle w tym samym czasie.
Etap uwagowy spełnia kryteria czynności kontrolowanej.

Teorie uwagi podzielnej odpowiadają na pytanie, jak możliwe jest nadzorowanie więcej niż
jednej czynności w tym samym czasie.

a. Teoria modułów – uwaga działa poprzez niezależne annały sensoryczne, z których

każdy zaopatrzony jest w osobny filtr. Jeśli wykonywanie dwóch czynności
angażuje ten sam kanał sensoryczny, nastąpi pogorszenie poziomu wykonania
przynajmniej jednej z nich.
Koocowo uznano, że zamiast niezależnych kanałów sensorycznych istnieją
niezależne moduły przetwarzania informacji.
„Uwaga jest systemem niezależnych, wyspecjalizowanych modułów przetwarzania
danych, obejmujących nie tylko selekcję bodźców, lecz również kontrolę reakcji
wykonawczych.”

a. Teoria zasobów – rozwinięto technikę podwójnego zadania, polegającą na

jednoczesnym wykonywaniu dwóch prostych czynności, z których jedna
przybierała dwa poziomy trudności.
Wyciągnięto wniosek, że uwaga działa jak system dystrybucji energii mentalnej,
zwanej zasobami uwagi, przydzielanej poszczególnym czynnościom i decydującej
o tym, jak dobrze będą wykonywane.

BRUNER

Gotowośd percepcyjna.
W skład procesu percepcji wchodzi akt kategoryzacji - widząc (czy tam słysząc, czując) jakąś
rzecz, odnosimy ją do pewnej klasy rzeczy, na podstawie cech definicyjnych (kryterialnych);
te cechy to tzw. "wskazówki".
Każda percepcja jest kategorialna. Wyjątkowośd rzeczy polega na jej odchyleniu od klasy
ogólnej, do której ją przydzieliliśmy.
Gibson - rozróżnienie między polem wzrokowym, a światem wzrokowym, czyli między
zmysłowym doznaniem cech, a faktycznymi cechami.
Wallach - odróżnienie czystego procesu sensorycznego, od procesu sensorycznego, który
wszedł w związek ze śladem pamięciowym, tworząc z nim połączenie nerwowe na zasadzie
podobieostwa.
Hebb - pewne elementarne kategorie percepcyjne muszą byd wrodzone, a nie nabyte drogą
uczenia się.
Spostrzeganie cechuje również zmienna zgodnośd z rzeczywistością. Mamy tylko
reprezentacje rzeczywistych przedmiotów (gdy np. innymi zmysłami potwierdzimy nasze
wcześniejsze spostrzeżenia danego przedmiotu - "to wygląda jak jabłko i rzeczywiście - jego
codzienne spożywanie sprzyja zdrowiu").
To, jak wierne jest nasze odzwierciedlanie rzeczywistości, zależy również od "konstruowania
modelu",, np. eksponuje się badanemu 2 bezsensowne słowa - "yrulpzoc" i "vernalit".
Drugie słowo znacznie bardziej przypomina rzeczywiste angielskie słowa, dlatego też badani
zapamiętywali 93% liter z takich słów, podczas gdy zapamiętywali ok. 48% liter w słowach

budowanych na zasadzie pierwszego. Świadczy to o tym, że badani, poprzez proces uczenia
się, ukształtowali sobie model prawdopodobieostwa warunkowego tego, co z czym
współwystępuje w języku angielskim.
Jeśli niepełny bodziec przypiszemy błędnie do jakiejś kategorii, to o jego dalszych cechach
błędnie wnioskujemy z tej właśnie kategorii, np. jeśli piłkę nożną zaklasyfikujemy jako
arbuza, to będziemy się starad ją zjeśd, a potem się walniemy w łeb "jaki jestem głupi,
chciałem piłkę zjeśd".
Graham - "czyste" prawa percepcyjne można sformułowad wyłącznie na podstawie
eksperymentów ograniczonych do tego typu operacji, jakie występują przy metodzie
bodźców stałych.
Bezpośrednia ocena wielkości sensorycznych (Stevens) - emitowano ton o częstotliwości
1000 Hz i natężeniu 80 db. Badanych informowano, że jest to dźwięk o głośności równej 10.
Następnie emitowano 9 różnych tonów o zmiennym natężeniu, maksymalnie o 70 db
głośniejszy i minimalnie o 70 db cichszy od standardowego. Następnie proszono o
określenie głośności liczbą w stosunku do standardowego (10).
Percepcja to proces kategoryzacji, w trakcie którego następuje przejście od wskazówek do
tożsamości kategorialnej.

Im większa jest dostępnośd jakiejś kategorii:
a) tym mniejsza ilośd informacji dostępnych "na wejściu" jest potrzebna, aby zaliczyd
przedmiot do jakiejś kategorii
b) tym większą liczbę cech informacji dostępnych "na wejściu" badany uzna za wskazujące
na przynależnośd do danej kategorii
c) tym większe jest prawdopodobieostwo, że inne kategorie równie dobrze nadające się dla
otrzymanej informacji ulegną zamaskowaniu.
Etapy szeregu decyzyjnego:
- Prymitywna kategoryzacja - wyodrębnienie percepcyjne.
- poszukiwanie wskazówek
- sprawdzanie dla potwierdzenia
- zakooczenie potwierdzenia - zaprzestanie poszukiwania wskazówek

Wartośd i potrzeba jako czynniki organizujące spostrzeganie.
Wyznaczniki percepcyjne:



autochtoniczne (łatwo mierzalne cechy układu nerwowego, np. proste tworzenie
par, tendencja do zamykania figur niepełnych, zlewanie się świateł o dużej
częstotliwości migotania)



behawioralne (funkcje organizmu, które sterują wszystkimi funkcjami wyższymi,
np. prawa uczenia się i motywacji, wypieranie, introwersja - ekstrawersja)

Warunkowanie sensoryczne: wiele badao pokazało, że np. systemem nagród i kar można
zmienid spostrzeganie. (Haggard, Rose, Proshansky, Murphy, Schafer)
"Regresja do prawdziwego obiektu" odzwierciedla nawyki spostrzegającego (Thouless)
Von Fieandt - prostym warunkowaniem pawłowowskim można zmienid sposób oceny
koloru jasnoszarego w cieniu i ciemnoszarego w dobrym oświetleniu.
Realizm percepcyjny wzrasta z wiekiem - np. Piaget i Binet.
Proces selekcji w spostrzeganiu - "hipoteza percepcyjna" (może ją uaktywnid potrzeba,
koniecznośd nauczenia się czegoś, czy lub wymagania stawiane organizmowi) - jeżeli jest
nagradzana - ulega fiksacji, którą bardzo ciężko wygasid.
Hipotezy empiryczne:



im większa jest wartośd społeczna przedmiotu, tym bardziej jego percepcja będzie
podatna na organizację przez wyznaczniki behawioralne



działanie wyznaczników będzie tym silniejsze, im silniejsza jest potrzeba jednostki
związana z przedmiotem przedstawiającym wartośd społeczną



wieloznacznośd percepcyjna ułatwi działanie wyznaczników behawioralnych
wtedy, gdy zredukuje działanie wyznaczników autochtonicznych

Eksperyment na str 107 (monety spostrzegane jako większe niż tej samej wielkości
tekturowe krążki / grupa dzieci biednych bardziej przeceniała wielkośd monet od grupy
dzieci zamożnych)
- hipoteza wtórna: w przypadku zbioru obiektów o różnej wartości, ale należących do tej
samej klasy, istnienie potrzeby związanej z daną klasą obiektów przejawi się w taki sposób,
że najbardziej uwydatniane będą obiekty najbardziej wartościowe itd.

Badania Cattella (że szybkośd czytania zależy od znajomości języka, że lepiej rozpoznajemy
litery jeśli tworzą jakieś słowo itp. itd.)
Teoria informacji Shannona - ilośd informacji nie zależy od danego symbolu, ale od wielkości
zbioru możliwych symboli, z którego ten symbol pochodzi.
Nie no dalej to już są takie brednie, że ja nie wiem :v

Bodźce nie oddziałują na organizm obojętny. W procesie spostrzegania organizm zawsze
znajduje się w stanie oczekiwania wobec otoczenia.
Działanie procesów ukierunkowujących polega na organizacji pola percepcyjnego w taki
sposób, aby zmaksymalizowad spostrzeżenia ważne dla aktualnych potrzeb, a
zminimalizowad szkodliwe.

Woodworth - organizm działa na zasadzie "prób i sprawdzeo", aby sprawdzid, czy dane
oczekiwanie jest opłacalne.
Co się dzieje w sytuacjach niespójnych? W przypadku, gdy jakiś element, bądź kilka
elementów zaburza wyuczoną stałośd spostrzegania?
Eksperyment, str 141 (Bruner) - ten z kartami, z niezgodnością koloru z figurą. Do
rozpoznania kart niespójnych potrzeba było istotnie większego czasu ekspozycji, niż do
rozpoznania kart normalnych.
Wyróżniamy 4 typy reakcji na niespójnośd:
Dominacja - jeżeli badany widział czerwoną kartę z niewłaściwą figurą, to albo spostrzegał
ją jako czarną kartę, albo czerwoną - z właściwą jej figurą.
Kompromis - widząc niespójne karty, badani na przykład mówili, że widzą karty brązowe,
oliwkowe. Takie jakby połączenie tych niespójnych cech
Rozpad - albo rozpad w obrębie figury lub koloru, albo całkowita niemożnośd
wypowiedzenia się jak karta wyglądała, czy to w ogóle była karta i totalnie badany już nie
wie o co chodzi i ja już też powoli nie wiem
Rozpoznanie - jak sama nazwa wskazuje