PRYWATYZACJA -

jest to proces przekształceń własnościowych w gospodarce rozpoczęty w Polsce w okresie transformacji ustrojowej i gospodarczej po roku 1989.
Obowiązują dwie metody prywatyzacji:

* pośrednia, w tym:

- oferta ogłoszona publicznie,

- przetarg publiczny,

- rokowania podjęte na podstawie publicznego zaproszenia,

- przyjęcie oferty przez podmiot ogłaszający wezwanie,

* bezpośrednia, w tym:

- sprzedaż przedsiębiorstwa,

- wniesienie przedsiębiorstwa do spółki,

- oddanie przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania spółce.

Prywatyzacja w polskim prawie

W rozumieniu ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji prywatyzacja polega na:

1. Zbywaniu akcji i udziałów będących własnością Skarbu Państwa w jednym z następujących trybów:

   • oferty ogłoszonej publicznie

   • przetargu publicznego

   • rokowań podjętych na podstawie publicznego zaproszenia

   • przyjęcia oferty w odpowiedzi na wezwanie (ogłoszone na podstawie ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych złożonej przez podmiot ogłaszający wezwanie)

   • aukcji ogłoszonej publicznie

   • dopuszczalne jest również zbywanie akcji/udziałów z pominięciem wskazanych powyżej trybów poprzez uzyskanie zgody Rady Ministrów na inny niż publiczny tryb zbycia akcji (m.in. w sytuacjach zbycia akcji na rynku regulowanym Giełdy Papierów Wartościowych, wniesienia akcji/udziałów do innej spółki jako aportu w zamian za akcje/udziały w podwyższonym kapitale, a także w uzasadnionych przypadkach sprzedaży akcji Skarbu Państwa na rzecz akcjonariusza większościowego spółki),

2. jak i rozporządzaniu wszystkimi składnikami materialnymi i niematerialnymi majątku przedsiębiorstwa państwowego poprzez:

   • sprzedaż przedsiębiorstwa

   • wniesienie przedsiębiorstwa do spółki

   • oddanie przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania.

Prywatyzacją jest również obejmowanie akcji/udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym jednoosobowych spółek Skarbu Państwa, powstałych w wyniku komercjalizacji przez podmioty inne niż Skarb Państwa lub inne niż państwowe osoby prawne w rozumieniu ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 r. o zasadach wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa.

W Polsce za przeprowadzania procesów prywatyzacyjnych odpowiedzialne jest w pierwszym rzędzie Ministerstwo Skarbu Państwa

Prywatyzacja pośrednia

Prywatyzacja pośrednia polega na zbywaniu należących do Skarbu Państwa akcji w spółkach. Procesem poprzedzającym jest komercjalizacja przedsiębiorstwa państwowego, która może być dokonana w innym celu niż prywatyzacja. Przedsiębiorstwo państwowe, na wniosek dyrektora przedsiębiorstwa państwowego i rady pracowniczej lub jego organu założycielskiego, a także z inicjatywy Ministra Skarbu Państwa, może zostać przez tego ministra przekształcone w spółkę akcyjną lub z ograniczoną odpowiedzialnością (komercjalizacja). Spółka wstępuje, jeśli ustawa nie stanowi inaczej, we wszystkie stosunki prawne, których podmiotem było przedsiębiorstwo państwowe, bez względu na charakter prawny tych stosunków. Od dnia zmiany formy organizacyjnoprawnej (dzień komercjalizacji) powstała w tym trybie spółka działa na podstawie ustawy – Kodeks spółek handlowych, ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji oraz statutu/umowy spółki. W spółce powstałej wskutek komercjalizacji Skarb Państwa obejmuje, do czasu prywatyzacji, 100 procent odpowiednio: akcji lub udziałów. Minister Skarbu Państwa reprezentuje Skarb Państwa – jako jedynego akcjonariusza/wspólnika takiej spółki – na walnym zgromadzeniu/zgromadzeniu wspólników.

Publiczny obrót akcjami

Publiczny tryb zbywania akcji polega na poszukiwaniu potencjalnych inwestorów w trybie:

* oferty ogłoszonej publicznie,

* przetargu publicznego,

* rokowań podjętych na podstawie publicznego zaproszenia albo

* przyjęcia oferty złożonej przez podmiot ogłaszający wezwanie.

Zapewnienie publicznego charakteru zbywania akcji Skarbu Państwa wymaga ogłoszenia oferty zbycia akcji, zaproszenia do składania ofert w przetargu lub zaproszenia do rokowań co najmniej w jednym dzienniku o zasięgu ogólnopolskim oraz w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie podmiotowej ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa.
Zbywanie akcji/udziałów spółek Skarbu Państwa w innym trybie niż publiczny wymaga zgody Rady Ministrów. Naruszenie ustawowych wymogów dotyczących trybu zbycia akcji/udziałów spółek Skarbu Państwa skutkuje nieważnością czynności prawnej.

Przed zaoferowaniem do zbycia akcji lub udziałów spółki powstałej w wyniku komercjalizacji dokonuje się szczegółowej analizy sytuacji prawnej majątku spółki, stanu i perspektyw rozwoju spółki, oszacowania wartości przedsiębiorstwa oraz oceny realizacji obowiązków wynikających z tytułu wymagań ochrony środowiska.

Prywatyzacja bezpośrednia

Głównym założeniem prywatyzacji bezpośredniej jest stworzenie możliwości dokonywania szybkich zmian własnościowych w przedsiębiorstwach państwowych, określanych jako małe i średnie. Prywatyzacja bezpośrednia znajduje zastosowanie głównie w przypadku małych i średnich przedsiębiorstw i następuje poprzez sprzedaż, wniesienie do spółki lub oddanie do odpłatnego korzystania przedsiębiorstwa. Prywatyzacja ta realizowana jest bez przyjmowania przez przedsiębiorstwo państwowe formy organizacyjnoprawnej w postaci jednoosobowej spółki Skarbu Państwa. Podmiotami uczestniczącymi w procesie prywatyzacji bezpośredniej mogą być zarówno osoby fizyczne, jak i prawne. Cechą wyróżniającą prywatyzację bezpośrednią jest dokonywanie jej przez organy założycielskie przedsiębiorstw państwowych w imieniu Skarbu Państwa, za zgodą Ministra Skarbu Państwa. Proces przygotowania i realizacji prywatyzacji bezpośredniej jest zdecentralizowany – decydującą rolę odgrywają tu organy założycielskie – 16 wojewodów. Minister Skarbu Państwa w ustawowym zakresie kontroluje i nadzoruje prywatyzację bezpośrednią przez wyrażenie zgody na uruchomienie realizacji poszczególnych projektów. Prywatyzacja bezpośrednia realizowana jest z uwzględnieniem zobowiązań wobec pracowników (utrzymanie miejsc pracy, pakiety osłon socjalnych) i inwestycji, w tym ochrony środowiska.
Forma prywatyzacji bezpośredniej, jaką jest sprzedaż przedsiębiorstwa, może być stosowana do wszystkich przedsiębiorstw, zwłaszcza do przedsiębiorstw słabszych ekonomicznie, które wymagają inwestycji. Zapłata za przedsiębiorstwo może być dokonywana w ratach. Zgodnie z ustawą o komercjalizacji i prywatyzacji, pierwsza rata wynosi co najmniej 20 procent ustalonej ceny. Pozostała część może być spłacana w oprocentowanych ratach do 5 lat. Kolejną formą prywatyzacji bezpośredniej jest wniesienie przedsiębiorstwa do spółki. Polega na tym, iż Skarb Państwa wnosi do spółki aport w postaci przedsiębiorstwa i obejmuje w zamian odpowiednią liczbę udziałów albo akcji. Ta forma prywatyzacji znajduje zastosowanie szczególnie w przypadku prywatyzacji małych i średnich przedsiębiorstw, wymagających znacznych nakładów, w tym na inwestycje, ponadto ma na celu zapewnienie wejścia do spółki wiarygodnych inwestorów strategicznych (krajowych i zagranicznych). Do spółki mogą przystąpić również pracownicy, wierzyciele (konwersja wierzytelności) i inne podmioty.

PRZYKŁAD

Prywatyzacja bezpośrednia
* Polmos Warszawa
* Przedsiębiorstwo Górniczo-Produkcyjne Bazalt w Wilkowie
* Zakłady Koksownicze Przyjaźń w Dąbrowie Górniczej

Prywatyzacja pośrednia
* Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo
* PKO BP
* Stoen
* Polmos Białystok

Argumenty na rzecz prywatyzacji

• Ludzie staranniej gospodarują własnym majątkiem, niż majątkiem należącym do innych ludzi (zob. teoria agencji). Z tego też powodu, własność prywatna zapewnia najlepszą możliwą do uzyskania alokację kapitału. Firmy prywatne działając na własny rachunek, tj. rachunek swych właścicieli, gospodarują efektywniej niż przedsiębiorstwa państwowe, bądź komunalne. Prywatni właściciele są bowiem żywotnie zainteresowani wynikami tego gospodarowania i sprawują nad tym znacznie ściślejszy nadzór.

• Zarządzanie państwowe powoduje, że często firmom trudniej szybko dostosować się do zmian na rynkach. Wiele firm zamiast inwestować w nowoczesne technologie, utrzymuje przestarzały przemysł ciężki.

• Zdaniem zwolenników prywatyzacji państwowy monopolista nie musi odpowiadać przed konsumentem, który nie może wybierać różnych usługodawców. Podział i prywatyzacja firmy może wprowadzić konkurencję.

• Państwowe zakłady stają się polem do walki o wpływy polityczne. Odbywają się wojny o to, kto ma być prezesem państwowej firmy. Populistyczni politycy próbują rozgrywać głosy załóg wielkich państwowych molochów. Obiecują im "walkę z bezrobociem" i w zamian za to chcą, żeby na nich głosować. Zdaniem zwolenników prywatyzacji efektem są ogromne straty generowane przez państwowe firmy, za które musi płacić całe społeczeństwo. Wypracowany przez firmy państwowe zysk bywa pobierany przez państwo na bieżące potrzeby budżetowe (dywidenda) bądź dla celów partii rządzącej, nie zaś na inwestycje firmy w nowe technologie i zwiększanie zatrudnienia. W firmach państwowych dodatkowo najwyższe stanowiska bywają często obsadzane osobami z partii rządzącej, którym brak kompetencji i doświadczenia w zarządzaniu firmą.

Zdaniem Savasa do najważniejszych korzyści z prywatyzacji dla gospodarki zaliczyć trzeba:

1) zmniejszenie roli państwa w gospodarce,

2) stworzenie efektywnego i elastycznego sektora prywatnego,

3) zmniejszenie wydatków rządowych (np. niesubsydiowanie źle działających przedsiębiorstw państwowych),

4) zwiększenie dochodów rządu (ze sprzedaży przedsiębiorstw i z płaconych następnie podatków),

5) wzrost efektywności przedsiębiorstw,

6) podniesienie jakości dóbr i usług i zwiększenie wrażliwości gospodarki na decyzje konsumentów,

7) przyciąganie nowych inwestycji, wspieranie nowych przedsięwzięć,

8) sprostanie oczekiwaniom zagranicznych kredytodawców.

Argumenty przeciwko prywatyzacji

• W wielu krajach średnio lub słabo rozwiniętych szybka prywatyzacja stwarza nierówne szanse dla rodzimego przemysłu. Bogate koncerny z krajów wysoko uprzemysłowionych wygrywają przetargi prywatyzacyjne ze względu na lepszą ofertę, jaką mogą złożyć. W niektórych sektorach przemysłowych jest to zagrożeniem dla bezpieczeństwa kraju, np. w przypadku surowców lub energii.

• Wiele przedsiębiorstw zajmujących się mnożeniem kapitału (inwestorzy finansowi) wykorzystuje prywatyzację jako instrument do wzbogacania się. Starają się tanio zakupić i drożej sprzedać. Często zaniedbują przy tym interesy zatrudnionych, czasami nawet zakładając w swojej strategii działania masowe zwolnienia.

• Prywatyzacja może prowadzić do zaniku rodzimych marek, które zostają zmienione na nazwy nowych zagranicznych właścicieli.

• Prywatyzacja najczęściej prowadzi do zwolnień lub ograniczeń dla zatrudnionych w ramach tzw. restrukturyzacji, mimo iż argumentuje się często inaczej.

• Międzynarodowy Fundusz Walutowy stawia przeważnie wprowadzenie procesów prywatyzacyjnych jako warunek uzyskania kredytów dla państw tzw. wschodzących rynków. Często powoduje to "falę" prywatyzacyjną - okres w którym znaczna część gospodarki tych krajów zostaje zdominowana przez światowe koncerny. Zdaniem krytyków, owe koncerny czują się zobowiązane przede wszystkim swoim akcjonariuszom, toteż w wielu przypadkach zamiast prowadzić do dobrobytu, prywatyzacja powoduje zubożenie i bezrobocie. Najczęściej koncerny te mają swoją siedzibę w USA, WE lub w tzw. azjatyckich tygrysach. Zdaniem przeciwników niekontrolowanej prywatyzacji, prowadzi ona do wzbogacenia najbogatszych kosztem słabszych i stwarza poważne zagrożenie nowoczesnego wyzysku.

Podstawa prawna

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 czerwca 1997 r. w sprawie zakresu analizy spółki oraz przedsiębiorstwa państwowego, sposobu jej zlecania, opracowania, zasad odbioru i finansowania oraz warunków, w razie spełnienia których można odstąpić od opracowania analizy (Dz.U. nr 69, poz. 408).
Ustawa z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (Dz.U. nr 94, poz. 1037 z późn. zm.).
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 20 grudnia 2004 r. w sprawie trybu zbywania akcji Skarbu Państwa (Dz.U. nr 286, poz. 2871).
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 14 grudnia 2004 r. w sprawie sposobu finansowania zbywania akcji oraz formy i warunków zapłaty za akcje nabywane od Skarbu Państwa (Dz.U. nr 269, poz. 2666).
Art. 86, 151 i 154 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. – Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi (t.j. Dz.U. z 2002 r. nr 49, poz. 447).
Ustawa z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (t.j. Dz.U. z 2002 r. nr 171, poz. 1397).