Emerytura to świadczenie pieniężne mające służyć jako zabezpieczenie bytu na starość dla osób, które ze względu na wiek nie posiadają już zdolności do pracy zarobkowej albo utraciły ją w znacznym stopniu oraz nie dysponują innymi źródłami dochodu gwarantującymi możliwość utrzymania się. W Polsce państwowa emerytura przysługuje osobom, które osiągnęły wiek emerytalny i mają udokumentowany wymagany okres zatrudnienia

W Polsce państwowa emerytura przysługuje osobom, które osiągnęły wiek emerytalny i mają udokumentowany wymagany okres zatrudnienia (dotyczy tylko tzw. starej emerytury, a więc osób, które urodziły się przed 1949 rokiem).

W Polsce wiek emerytalny wynosi obecnie 60 lat dla kobiet i 65 dla mężczyzn, jednakże od 1 stycznia 2013 rozpocznie się wykonywanie reformy emerytalnej , która zakłada poniesienie wieku emerytalnego mężczyzn do 67 (docelowo w roku 2020) i kobiet również do 67 lat (docelowo w roku 2040). Świadczenia społeczne są obsługiwane oddzielnie dla rolników (KRUS) oraz dla reszty pracujących (ZUS).

Na świecie istnieją dwa rodzaje systemów emerytalnych. Pierwszy to system repartycyjny: osoby pracujące opłacają składki, które następnie są przeznaczane na finansowanie bieżących emerytur. Jego zasadniczą wadą jest duża wrażliwość na proces starzenia się społeczeństwa i bezrobocie: oba zjawiska prowadzą do większych obciążeń osób pracujących (które muszą wówczas płacić wyższą składkę).
-mała wrażliwość na kryzysy rynków finansowych i zjawisko inflacji.(plus)

Drugi to system kapitałowy: każdy pracownik wpłaca składki na własne konto w funduszu emerytalnym, który później będzie wypłacał świadczenia (emeryturę). Największe zagrożenia dla rozwiązania kapitałowego to wysoka inflacja i kryzysy, obserwowane na rynkach finansowych. System ten jest za to odporny na takie zjawiska, jak starzenie się społeczeństwa czy bezrobocie.

Istnieją również rozwiązania mieszane - ich zaletą jest dywersyfikacja ryzyka, związanego z danym sposobem finansowania emerytur. W ten właśnie sposób zbudowano podstawy nowego systemu emerytalnego w Polsce. W początkowej fazie działania 62.5 proc. obowiązkowego systemu emerytalnego będzie finansowane przez system repartycyjny, a pozostałe 37.5 proc. przez system kapitałowy. Później system będzie finansowany w równych częściach przez I filar (repartycyjny) i II filar (kapitałowy).

Jak funkcjonował stary system emerytalny?

Do końca 1998 roku w Polsce funkcjonował wyłącznie system repartycyjny, czyli oparty na umowie pokoleniowej. W systemie takim ludzie aktywni zawodowo wpłacają część zarobionych pieniędzy do wspólnej kasy, z której na bieżąco wypłacane są świadczenia (emerytury) osobom już niepracującym.

Podstawą systemu był Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS). Do ZUS-u trafiała co miesiąc składka w wysokości 45 procent płacy brutto (przed opodatkowaniem). W ten sposób zbierano pieniądze na wypłatę bieżących świadczeń.

Polski system emerytalny dzieli się na tzw. 3 filary:

• I filar – Fundusz Ubezpieczeń Społecznych obsługiwany przez ZUS,

• II filar – Otwarty fundusz emerytalny (w skrócie OFE),

• III filar – np. Indywidualne konto emerytalne (w skrócie IKE).

O ile I i II filar są obowiązkowe, o tyle III filar jest dobrowolny.

I filar

Emerytura z I filaru, do której uprawnienia nabyto do końca 2008r opierała się wyłącznie na systemie repartycyjnym, który ma charakter umowy pokoleniowej. Oznacza to, że wypłacane emerytury finansowane są ze składek osób aktualnie pracujących. System ten działa sprawnie tylko wtedy, gdy zasilające system składki pracowników wpływają w wysokości wystarczającej na wypłatę świadczeń dla obecnych emerytów. Obecnie do ZUS trafia 19,52% wynagrodzenia, z czego 3,3% przekazywane jest do OFE. Pozostałe 15,22% przeznaczane jest na wypłatę przyszłej emerytury z I filaru. W latach 2009-2013 emerytura z I filaru opiera się zarówno na systemie repartycyjnym, jak i kapitałowym - z odpowiednio malejącym udziałem systemu repartycyjnego, który od 2014r zaniknie zupełnie i pozostanie jedynie emerytura z I filaru oparta na systemie kapitałowym.

Roczna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w danym roku kalendarzowym nie może być wyższa od kwoty odpowiadającej trzydziestokrotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok kalendarzowy. W 2004 r. było to 68 700 złotych.

II filar

W tzw. II filarze wybieramy fundusz emerytalny inwestujący środki przekazywane co miesiąc przez ZUS ze składki na I filar emerytalny (19,52%) w wysokości 3,3% wynagrodzenia brutto na indywidualny rachunek. Jest to realny kapitał, który pracuje na przyszłą emeryturę. Wpłacane w II filarze składki są zwolnione z podatku dochodowego i podlegają dziedziczeniu w ten sposób, że połowa środków z IKE prowadzonego w OFE trafia na konto współmałżonka, a druga połowa podlega dziedziczeniu zgodnie z prawem spadkowym.

III filar

Tzw. III filar systemu ubezpieczeń społecznych obejmuje pracownicze programy emerytalne (PPE), indywidualne konta emerytalne (IKE) oraz indywidualne konta zabezpieczenia emerytalnego (IKZE). Mianem III filaru określa się także wszelkie inne dobrowolne formy oszczędzania na emeryturę.

Na aktualny stan rolniczego ubezpieczenia społecznego w Polsce należy spojrzeć historycznie. Otóż, rolnicy zostali objęci systemowym ubezpieczeniem społecznym dopiero od 1982 roku. Natomiast wyodrębnienie rolniczego systemu ubezpieczenia społecznego nastąpiło od 1.01.1991 r. W powojennej Polsce indywidualni rolnicy byli grupą zawodową drugiej kategorii W efekcie KRUS to system ubezpieczenia społecznego wygodny dla wielu osób, które weszły do niego pod pretekstem posiadania 1 ha przeliczeniowego ziemi. Objęci są tym systemem także ci rolnicy, którzy stali się dużymi posiadaczami ziemskimi w wyniku prywatyzacji gruntów państwowych. Polega ona na poborze zryczałtowanej składki w zamian za wypłatę zryczałtowanych świadczeń emerytalno-rentowych. Świadczenia przysługujące z ubezpieczenia emerytalno-rentowego, zarówno w ramach pracowniczego, jak i rolniczego systemu ubezpieczeń, obejmują m.in. emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy oraz renty rodzinne. Ubezpieczeni w KRUS opłacają znacznie niższe składki na ubezpieczenie emerytalno-rentowe, niż podlegający ubezpieczeniu społecznemu w systemie powszechnym (ZUS). Jednocześnie przeciętne świadczenia emerytalno-rentowe z rolniczego systemu ubezpieczeń społecznych są znacznie niższe od świadczeń wypłacanych przez ZUS. Przeciętna miesięczna emerytura i renta wypłacana przez KRUS w 2008 roku była prawie o połowę mniejsza niż emerytura pracownicza.

Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego przyzna emeryturę rolniczą, jeśli spełnia się następujące warunki: 
-kobieta ukończyła 60 lat lub mężczyzna ukończył 65 lat
-były opłacane składki na ubezpieczenie emerytalno-rentowe rolników przez okres co najmniej 25 lat.

Kto odpocznie wcześniej

Niektórzy rolnicy mogą przejść na emeryturę przed osiągnięciem określonego w przepisach podstawowego wieku emerytalnego. Mają prawo do wcześniejszej emerytury pod warunkiem, że spełnią łącznie następujące warunki: 
- osiągną wiek 55 lat (kobiety) albo skończą 60 lat (mężczyźni), 
- płacili składki na ubezpieczenie emerytalno-rentowe przez okres co najmniej 30 lat, 
- zaprzestali prowadzenia działalności rolniczej.

KRUS uznaje, że emeryt lub rencista zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej, jeżeli ani on, ani jego małżonek nie jest właścicielem (współwłaścicielem) lub posiadaczem gospodarstwa rolnego o powierzchni przekraczającej 1 ha użytków rolnych lub nie prowadzi działu specjalnego produkcji rolnej.

Żeby KRUS uznał, że warunek zaprzestania prowadzenia działalności rolniczej, został spełniony, powinniśmy przenieść własność i posiadanie gospodarstwa rolnego na inną osobę. Mamy tutaj do wyboru kilka różnych możliwości.

Najczęściej spotykanymi formami przeniesienia własności gospodarstwa rolnego są: 
- umowa darowizny - w tej formie właściciel gospodarstwa rolnego przenosi nieodpłatnie na rzecz obdarowanego własność i posiadanie gospodarstwa rolnego, 
- umowa o dożywocie - zgodnie z taką umową właściciel gospodarstwa rolnego przekazuje nieodpłatnie swoje gospodarstwo, a w zamian za to osoba, która przejmuje własność gospodarstwa rolnego, gwarantuje mu do końca życia pomoc i opiekę (dożywotnie utrzymanie), 
- umowa sprzedaży - na podstawie tej umowy właściciel gospodarstwa rolnego przenosi własność gospodarstwa rolnego na rzecz nowego właściciela, a ten przejmuje to gospodarstwo za ustaloną cenę.

Emerytura rolnicza składa się z części składkowej i części uzupełniającej. Uzyskanie prawa do niej nie zależy od zaprzestania prowadzenia działalności rolniczej, ale jeżeli emeryt lub jego małżonek jest właścicielem (współwłaścicielem) albo ma w swoim posiadaniu gospodarstwo rolne, nie dostanie emerytury w pełnej wysokości. Emeryt, który nadal prowadzi działalność rolniczą, zawsze może liczyć na wypłatę części składkowej świadczenia, natomiast wypłata części uzupełniającej może zostać zawieszona w całości lub w określonej części (w 25 proc. lub w 50 proc.)

KRUS pełni rolę instytucji ubezpieczeniowej i zabezpieczeniowej dla wielu osób i wymaga znacznego zaangażowania pieniędzy publicznych – średniorocznie w ostatnich latach – ok. 15 mld zł. Ten fakt jest najczęściej przedmiotem krytyki KRUS i powodem jego likwidacji. Niewątpliwie, zasady ubezpieczenia społecznego rolników wymagają zmian. Jednakże ze względu na specyfikę zawodu rolnika i produkcji rolnej, rolnicze ubezpieczenia społeczne powinny zachować swoją odrębność instytucjonalną, finansową i proceduralną.

BIBLIOGRAFIA: ’’UBEZPIECZENIA W ROLNICTWIE MATERIAŁY I STUDIA’’ (kwartalnik) wydawca: Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, Warszawa 2010