Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa
Im. Prezydenta S. Wojciechowskiego
W Kaliszu
Kierunek: pielęgniarstwo
PRACA Z SAMOKSZTAŁCENIA Z NEUROLOGI I PIELĘGNIARSTWA NEUROLOGICZNEGO
„ PRZYGOTOWANIE CHOREGO NEUROLOGICZNEGO Z ROZPOZNANIEM STWARDNIENIE ROZSIANE DO SAMOOPIEKI”
Stwardnienie rozsiane jest przewlekłą chorobą, której cechą charakterystyczną jest wieloogniskowość, tj. obecność objawów wskazujących na uszkodzenie różnych części ośrodkowego układu nerwowego. Przebieg choroby cechują zwolnienie i obostrzenia
Choroba ta jest jedyna z najpospolitszych chorób układu nerwowego. Chorzy na SM stanowią 9% ogół chorych leczonych neurologicznie w Polsce. Stwardnienie rozsiane jest chorobą przeważnie ludzi młodych, nieco częstszą u kobiet niżu mężczyzn. Pierwsze objawy ujawnią się około 20-40 roku życia. Rzadko widuje się SM u członków tej samej rodziny.
Zidentyfikowano wiele czynników ryzyka dla SM, ale nie udało się znaleźć jednej bezpośredniej przyczyny choroby. Przypuszczalnie SM rozwija się jako wynik współdziałania czynników środowiskowych i predyspozycji genetycznych. Różne teorie próbują wyjaśnić, na podstawie uzyskanej wiedzy na temat schorzenia, w jaki sposób dochodzi do rozwoju choroby. Najpopularniejsza jest teoria autoimmunologiczna; wiele hipotez przyczyn SM upatruje w nieadekwatnej odpowiedzi układu odpornościowego organizmu na jeden lub wiele działających czynników środowiskowych. Wciąż proponowane są alternatywne teorie, jako że obecnie stosowane terapie oparte na immunomodulacji i immunosupresji są zbyt mało skuteczne, by można było uznać mechanizm autoimmunologiczny za wystarczający
SM może wywoływać całą gamę objawów, włączając w to zaburzenia czuciowe jak niedoczulica czy parestezję, osłabienie siły mięśniowej, kurcze mięśniowe, trudności w poruszaniu się, w koordynacji ruchowej i utrzymaniu równowagi. Mogą pojawić się również: problemy z mową (tzw. mowa skandowana przy uszkodzeniach móżdżku), połykaniem (dysfagia), widzeniem (np. spadek ostrości wzroku, oczopląs, widzenie podwójne), nasilone zmęczenie, ostre lub przewlekłe zespoły bólowe. Objawy porażenia międzyjądrowego, zwłaszcza u młodego pacjenta i porażenia obustronnego, powinny budzić podejrzenie SM. Częste są również zaburzenia poznawcze różnego stopnia oraz objawy depresji lub labilnego afektu. Ponadto często dochodzi do zaburzeń zwieraczy takich jak nietrzymanie moczu, nagłe parcie na mocz, zatrzymanie moczu, zaparcia. Pacjenci skarżą się również na uczucie "przebiegania prądu" wzdłuż kręgosłupa (tzw. objaw Lhermitte'a), choć nie jest to objaw patognomoniczny dla SM. Ból neuropatyczny jest najczęstszym rodzajem bólu w SM przynoszącym cierpienie i trudnym w leczeniu. Jest opisywany jako stały, uciążliwy, piekący lub jako intensywne mrowienie. Najczęściej występuje w kończynach dolnych. Parestezję mają postać mrowienia, ciarek, piekących ból, uczucia ucisku, oraz powierzchni skóry o podwyższonej wrażliwości. Bóle związane z parastezjami mogą być gniotące, kłujące, pulsujące, opinające i mogą wywoływać uczucie zdrętwienia. Głównym narzędziem oceny nasilenia objawów i niepełnosprawności, szeroko stosowaną także w badaniach naukowych, jest skala EDSS czyli rozszerzona skala stanu niepełnosprawności (ang. Expanded Disability Status Scale).
Początkowe objawy są zazwyczaj przemijające, łagodne i samo ograniczające się. Z tego też względu mogą nie powodować niepokoju i nie zmuszają do wizyty u lekarza. Często natomiast są ujawniane podczas dokładnego wywiadu retrospektywnie. Do tych objawów należą:
zmiany czucia w kończynach lub na twarzy (33%),
całkowite lub częściowe zaniewidzenie (16%),
epizody podwójnego widzenia (7%),
osłabienie (13%),
niestabilność chodu (5%),
problemy z utrzymaniem równowagi (3%).
Do nieco rzadszych objawów można zaliczyć afazję lub zaburzenia psychiczne. 15% pacjentów przejawia kilka objawów, gdy po raz pierwszy poszukują pomocy lekarskiej. Zapalenie nerwu wzrokowego lub miejscowe osłabienie siły nóg może prowadzić do upadków i innych poważnych wypadków. W niektórych przypadkach pierwsze objawy są poprzedzone ogólnoustrojową infekcją, urazem lub nasilonym wysiłkiem fizycznym. Charakterystyczne dla SM są rzuty choroby. Rzutem nazywa się wystąpienie nowego objawu lub nasilenie już istniejącego, trwające 24 godzin i więcej i powodujące pogorszenie stanu chorego o 1 i więcej pkt w skali EDSS.
Przebieg choroby jest trudny do ustalanie. Czasami przebiega ona szybko, czasami choroba się zatrzymuje. W 1996 roku Narodowe Stowarzyszenie Stwardnienia Rozsianego w USA wyróżniło następujące postacie przebiegu SM
Nawracająco-remitująca
Ten typ przebiegu dotyczy na początku choroby blisko 85-90% wszystkich pacjentów. Charakteryzuje się występowaniem tzw. rzutów czyli nagłych objawów uszkodzenia układu nerwowego, które mogą być objawami nowymi lub stanowić pogorszenie istniejących. Rzuty są poprzedzielane różnym okresem względnej stabilizacji trwającej od kilku miesięcy do kilku lat. Objawy pojawiające się w czasie rzutu mogą całkowicie się wycofać lub częściowo pozostać. W sytuacji kiedy wycofują się całkowicie można uznać chorobę za łagodnie postępującą
Wtórnie postępująca
Postać wtórnie postępująca dotyczy ok. 80% chorych z postacią remitująco-nawracającą po wielu latach trwania choroby. Po wielu rzutach, kumulujące się ubytkowe objawy neurologiczne doprowadzają do postępującej niepełnosprawności. Postać ta jest najczęstsza w późnych fazach choroby po wielu latach jej trwania i prowadzi do największej niepełnosprawności.
Pierwotnie postępująca
Dotyczy ok. 10% pacjentów, u których po pierwszych objawach choroby nie obserwuje się remisji i chociażby częściowego cofnięcia objawów. Pogorszenie następuje stopniowo bez ewidentnych zaostrzeń. Postać ta częściej dotyczy osób z późnym początkiem choroby.
Postępująco-nawrotowa
Dotyczy tych pacjentów, którzy od samego początku prezentują postępujące pogorszenie z epizodami zaostrzeń. Jest to najrzadsza z form SM
Rozpoznanie choroby jest bardzo łatwe gdyż stwierdza się wieloogniskowość tzn. objawy uszkodzenia układu nerwowego na różnym poziomie np. niedowład spastycznych kończyn dolnych, drżenie zamiarowi kończyn górnych itp. Ważne także wczasnie diagnostyki jest zebranie wywiadu .
Niestety jeszcze nie ma leku który by miał swoiste działanie w SM. Zaleca się chorym oszczędzający tryby życia, unikanie wysiłku fizycznego i psychicznego. Lista leków na stwardnienie rozsiane jest bardzo duża Wskazane jest stosowanie oprócz specjalnych leków preparaty wzmacniające i witaminy.
Chorzy na stwardnienie rozsiane muszą przestrzegać pewnych zasad. Pielęgnowanie zależy stadium choroby, możliwości chorego.
Najważniejsze z zasad dla osób chorych to jest jak wspomniałam wcześniej jest oszczędzający, prozdrowotny styl życia. To nie znaczy że ma zrezygnować z aktywności fizycznej wręcz przeciwnie zalecany jest codzienny ruch – ćwiczenia, spacery, czynna rekreacja a nawet sport. Gimnastyka poprawia siły i kondycje organizmu, poprawia zakres ruchów czynnych, normalizacja napięcie mięśniowe.
Ćwiczenia które zaleca się chorym na stwardnienie rozsiane:
Ćwiczenia pionizacyjne, odprężające i rozluźniające mięśnie
Ćwiczenia przeciwko spastyczności
Ćwiczenia oddechowe
W leczeniu choroby ma także wpływ diety. Dieta niskotłuszczowa-Dieta ta wykluczała np. masło, zalecała stosowanie tłuszczów zwierzęcych w ilości nie większej niż 15g/dzień, a sugerowała stosowanie 15 ml płynnych tłuszczów roślinnych (ok. 15 ml dziennie) i tłuszczu rybiego (ok. 5 ml dziennie). Badania. potwierdziły epidemiologiczny związek częstości zachorowań na stwardnienie rozsiane z wysokim spożyciem produktów zwierzęcych, jak również pewne ochronne znaczenie diety bogatej w produkty rybne. Aczkolwiek spostrzeżenie to dotyczy większości chorób, to jednak w stwardnieniu rozsianym rola znajdujących się w pokarmach zwierzęcych nienasyconych kwasów tłuszczowych była szczególnie badana. Badania wykazały szczególną rolę w łagodzeniu rzutów w początkowym stadium choroby kwasu linolowego,
kwasu arachidonowego. Szereg diet opiera się na roli hamującego procesy zapalne znajdującego się w wiesiołku kwasu gamma-linolowego, czy występującego w oleju z orzechów laskowych kwasu alfa-linolowego.
Podstawowe ograniczenia i zalecenia dietetyczne w SM
Ograniczenia:
1. Warto zrezygnować z tłuszczów zwierzęcych takich jak: masło, smalec wieprzowy, gęsi i stosować margarynę dietetyczną oraz oleje roślinne.
2. Spożycie mięsa warto ograniczyć do 2 x w tygodniu. Uważać należy, by porcje nie były zbyt duże, unikać wędlin i podrobów.
3. Bardzo ważne są produkty mleczne, ale muszą to być produkty ubogie w tłuszcz: 1,5% świeże mleko, 1,5% jogurt, 10% kwaśna śmietana, 10% śmietanka do kawy, chudy twaróg. Powinno się unikać wędlin i w zamian stosować twardy ser o zawartości tłuszczu nie większej jak 45%. Unikać pełnego mleka.
4. Nie należy jeść więcej niż dwa żółtka na tydzień, a zamiast żółtek stosować roślinne środki wiążące. Warto spożywać makarony nie zawierające jajek.
Zalecenia:
1. Dwa do trzech razy w tygodniu zaleca się dania z ryb.
2. W codziennej diecie powinny być owoce i warzywa: bogate w białko owoce strączkowe i grzyby; bogate w wapń warzywa: sałaty, koper, brokuły, szpinak, jarmuż, orzechy, nasiona, buraki.
3. Pamiętać należy, że dania z soji (tofu) zastępują mięso i mogą być podawane 2-3 razy w tygodniu.
4. Codziennie powinno się jeść produkty pełnoziarniste np.: chleb pełnoziarnisty, ryż, makaron (bez jaj), płatki owsiane, także z orzechami.
Niestety chorzy na SM muszą uporać się z problemami z pęcherzem moczowym. Gdyż zbiegiem choroby dochodzi do upośledzenia zwieraczy( nie trzymania moczu)
Postępowanie :
Ograniczenie płynów
Unikanie przeziębienia pęcherza
Ciepła odzież i ciepłe okłady na podbrzusze
Unikanie używek; mocnej herbaty i kawy
Zakładanie wkładek pampersów
Trening pęcherza
Duża dawka Wit C która zakwasza mocz
Przerywanie cewnikowania
Wiemy jak postępować z pacjentem od strony fizycznej, odżywiania jego potrzeb fizjologicznych ale została na sfera psychiczna. Pacjenci z SM stawiają się na przegranej pozycji, uniemożliwiają osiągniecie celów życiowych, nie chcą zakładać rodzin, porzucają karierę zawodową i wiele innych problemów. Takie osoby nie powinny być wykluczane z życia rodzinnego, społecznego czy zawodowego. Chory musi zobaczyć swoją sytuacje inaczej troszkę zmienić swoje plany życiowe ale z nich nie rezygnować . Osoby chora powinna uczestniczyć w spotkaniach z innymi chorymi, może zacząć nowe zajęcia( sporty dla osób niepełnosprawnych), nowe hobby.
Dom osoby chorej i przygotowanie rodzinny:
Dobry dostęp do pomieszczeń znajdujących się w domu tj. kuchnia, łazienka
Urządzenia RTV i AGD zapalne „ pilotem”
Talerze, szklanki powinny być z podkładką zapewnia to stabilność
Sztuce z grubszym trzonem
Rodzina musi traktować osobę równą sobie, nie wyręczać jej we wszystkim tylko wtedy kiedy ma z jakaś czynnością problem. Ułatwić jej życie w nowej sytuacji jakiej się znalazła. Najbliżsi muszą zadbać także o środowisko wokół domu. Żeby osoba ta nie była zamknięta między ścianami, umożliwić wyjścia do znajomych, na spacer, wyjście do ogrodu. Żyć pełnia życia bez względu na chorobę.
Bibliografia:
„Pielęgniarstwo neurologiczne” K. Adamczyk, wyd. Czelej ISBN 83-88063-06-5
„Neurologia kliniczna w zarysie” W. Jakimowicz wyd. PZWL ISBN 8-200-0369-5
„ Podstawy neurologii klinicznej” A. Prusiński wyd. PZWL ISBN 83-200-0275-3
„ Pielęgniarstwo neurologiczne” K. Jaracz, W. Kozubski wyd. PZWL ISBN 978-83-200-3466-0