JORIS KARL HUYSMANS (1848-1907)

Przed napisaniem kultowego Na wspak (1884) Huysmansa łączono z nurtem naturalistycznym w literaturze. Pisarz był także członkiem słynnej grupy medańskiej, do której należeli m.in. Emil Zola i Guy de Maupassant. Pisarze wydali wspólnie zbiór sześciu opowiadań pt. Wieczory medańskie (1880) i znajdziemy w nim opowiadanie Huysmansa pt. Z tornistrem na plecach. Inne powieści autora w duchu naturalizmu to Marthe i Histoire d’un fille (1876). Huysmans przyjaźnił się z Emilem Zolą. Uważał go za swojego mentora i był bezkrytycznie zapatrzony w jego twórczość. Dopiero w Na wspak Huysmans odcina się od naturalizmu, co później będzie miał mu za złe Zola. Pisarzowi udaje się stworzyć swój odrębny styl, któremu nadaje miano supranaturalizmu.

Kolejną powieścią po Na wspak to satanistyczne La-bas z 1891 roku. Jest to opowieść o pisarzu Durtalu (Julian Rogosiński, autor przedmowy do Na wspak doszukuje się w tej postaci wątków autobiograficznych, tak samo jak przy diuku Janie), który nie aprobuje współczesności. Zajmują go badania nad historią i kulturą średniowiecza i wciąga go historia XV-wiecznego mordercy dzieci i satanisty. Durtal dowiaduje się także, że satanizm nie należy do przeszłości. Razem ze swoją partnerką – Madame Chantelouve – zaczyna się tym interesować i poznawać okultystyczne podziemia w Paryżu. Powieść książki kończy się opisem czarnej mszy, w której Durtal bierze udział.

Następne powieści mają wydźwięk mistyczny, ale także i nawróceniowy… Po dwudziestu latach od wydania Na wspak, Huysmans wstąpił do zakonu. Więc powieści takie jak W drodze (1895) czy Katedra (1898) to świadectwo zwrotu ku katolicyzmowi.

Sławę Na wspak przyniósł także proces Oscara Wilde’a w 1895 roku, podczas którego ulubiona książka pisarza została uznana za sodomiczną.

Huysmans był także cenionym historykiem sztuki. Jego najbardziej znane dzieło teoretyczne to szkice O sztuce, w której w obronę bierze malarstwo impresjonistyczne.

Hasło „biblia dekadentów” jest autorstwa poety Paula Valery’ego. Ponoć czytał ją sobie do snu.

Opracowanie powieści:

Ukazująca się w 1884 r. książka Na wspak swą kontrowersyjnością sygnalizowała już samym tytułem. Jej głównym tematem jest problematyka sztuki. Decydując się niemal na całkowite wycofanie wątku fabularnego na rzecz rozmyślań o sztuce (eseizacja prozy – właściwie każdy rozdział to kolejny „esej-opowiadanie” dotyczący danego zagadnienia: malarstwa, pisarstwa Cesarstwa Rzymskiego, literatury współczesnej, impresjonizmu etc.), pisarz powierza ekscentrycznej i niepokojonej ciągłymi rozterkami osobie diuka Jana des Esseintesa (potomek arystokratycznego rodu) zadanie wyeksponowania – i to w postacie najbardziej wyszukanych przeżyć estetycznych – nowych kryteriów wartościowania.

Des Essaintes jest kolekcjonerem sztuki i całe jego mieszkanie jest zapełnione licznymi dziełami sztuki (np. El Greca, Redona, Albrechta Durera, Gustawa Moreau, Rembrandta, Goyi, omg, czego on tam nie miał), posiada także obszerną bibliotekę literatury pięknej (wielbi Baudelaire’a, Allana Edgara Poego, Mallarmego, Villiersa, Verlaine, Stendhala za psychologizm, ale także Gajusza Petroniusza – pisarza rzymskiego z I w.n.e.). Inspiracji kolekcjonerstwem des Esseintesa może szukać w działalności braci de Goncourtów, właścicieli słynnego „strychu”, gdzie przez kilkadziesiąt lat zbierali przedmioty japońskie propagując modę na szeroko pojętą japońszczyznę. Jeśli chodzi o filozofię, to des Essaintes zalajkowałby dzisiaj na facebooku Polecam poczytać Schopenhauera. (y)

A Rebours głosi manifestacyjnie kult wyobraźni i podniet zmysłowych zdolnych w procesie subiektywizujących się przeżyć estetycznych przejść w stan niemal mistycznego wtajemniczenia. Świat sztucznych zapachów (egzotyczne kwiaty i perfumy), wyszukanych materii (skorupa żółwia okraszona licznymi kamieniami szlachetnymi des Esseintes’a, które to zwierze szybko umiera – chyba najczęściej omawiany wątek fabularny powieści) i odcięte od świata, wyrafinowane wnętrze – to repertuar z którego wyłania się modernistyczno-dekadencki nastrój.

Kilka ważnych cytatów z powieści:

- Arystokracja stoczyła się w kretynizm.

- Po arystokracji rodowej przyszła arystokracja pieniądza; był to kalifar kantorów, despotyzm ulicy du Sentier, tyrania handlu, tyrania o poglądach przekupnych i ciasnych, instynktach pyszałkowatych i łajdackich.

- Ach, odwagi mi brak, zbiera mi się na wymioty! Panie, ulituj się nad chrześcijaninem, który wątpi, nad niedowiarkiem, który chciałby uwierzyć, nad galernikiem skazanym na życie, który odpływa samotny, nocą, pod firmamentem nie oświetlonym już pocieszającym latarniami odwiecznej nadziei! – ostatnie zdanie w powieści. Chyba najsłynniejszym komentarzem odnośnie A rebours jest wypowiedź dziennikarza Barbeya d’Aurevilly: Po takiej książce autorowi pozostaje już tylkowybrac między lufą pistoletu a stopami krzyża. – można powiedzieć, że były to słowa profetyczne, gdyż powołuje się na nie sam Huysmans w przedmiowie napisanej piętnaście lat po wydaniu powieści (prof. Popiel mówiła o tym na zajęciach).

- Fragment o żółwiu: (…) W konsekwencji diuk Jan zdecydował się wyglazurować złotem żółwiowy pancerz. (…) Długo medytował nad domorem kamieni; diament spospoliciał, szczególnie od czasu gdy każdy kupiec nosi go na małym palcu; orientalne rubiny spodlały mniej i jarzą się gorącym ogniem, ale przypominają aż nazbyt czerwono-zielone oczy niektórych omnibusów (etc.); (…) spomiędzy owych kamieni szafir jedynie utrzymał swoje ognie, przez głupotę przemysłową i pieniężną nietknięte. (…) Stanowczo żaden z tych kamieni nie kontentował des Essaintesa; były zresztą nazbyt cywilizowane i nazbyt znane.

- Wśród wszystkich malarzów istniał jeden artysta, którym zachwycał się o dawna: Gustaw Moreau. Kupił jego dwa arcydzieła i nocami marzył przed jednym z nich – Salome (…) – następnie występuje analiza obrazu i malarstwa Moreau (tak jest często z omawianymi w powieści dziełami sztuki).

- Spora część powieści jest poświęcona kwiatom – najpierw sztucznym, później naturalnym; krótki fragment o: Po kwiatach sztucznych, małpujących prawdziwe, zapragnął kwiatów naturalnych, imitujących kwiaty fałszywe.

- W rozdziale IX, dowiadujemy się o fascynacji homoerotycznej diuka chłopcem spotkanym w nocy na ulicy. I z przypadku tego spotkania zrodziła się nieufna przyjaźń (…), rozmyślając o niej des Essaintes drżał i dziś jeszcze; nigdy jak dotąd nie puścił się w dzierżawę powabniejszą i bezwzględniejszą; nigdy nie zaznawał podobnych niebezpieczeństw i nigdy również nie czuł się boleśniej kontentowanym. O ile dobrze pamiętam, namawia go do prostytucji. Ten wątek można uznać za osadzony w duchu naturalizmu.

- O Baudelairze: Baudelaire zstąpił aż na dno nieprzebranej kopalni, zapuścił się w galerie porzucone lub nieznane, dotarł aż do tych dystryktów duszy, gdzie rozgałęzia się monstrualna flora myśli. Tam, nieopodal kresów, gdzie przebywają aberracje i choroby, tężec mistyczny, malaria rozpusty, tyfoidy i wymioty zbrodni, znalazł, legnącą się pod posepnym kloszem Nudy, straszliwą wtórną młodość idei i sentymentów.

- Ważne dla diuka jest także… jedzenie . Polecam artykuł dwutygodnika na ten temat: http://www.dwutygodnik.com/artykul/2055-literatura-od-kuchni-na-wspak.html

Powodzenia na egzaminie!!! Buziaki!!!