Dom Starorzymski:

Dom starorzymski (staro italski), typowy dla okresu królestwa i pierwszych stuleci republiki składał się z trzech części : przedniej (atrium), środkowej (tablinum), całkowicie pokrytej dachem i z otwartego, otoczonego kolumnami perystylu (peristylium). Do domu wchodziło się od ulicy przez kryty przedsionek (vestibulum), który stanowiły dwa wysunięte skrzydła domu. Na podłodze często układano napis SALVE –Witaj. Za przedsionkiem znajdował się wąski korytarz (ostium). Obok ostium w bogatszych domach znajdowała się buda dla psa , na podłodze z mozaiki było ostrzeżenie CAVE CANEM- Strzeż się psa. Stąd wchodziło się do głównej sali (atrium). Dach atrium zbudowany spadziście (tzw. Cztero-spadowy) ku wnętrzu, miał w najniższej swej części otwartą przestrzeń. Spoczywał na dwóch belkach połączonych belkami poprzecznymi . Takie atrium miało nazwę- atrium toscanium. Natomiast jeśli dach spoczywał na czterech kolumnach, atrium nazywało się - tetrastylum

Atrium (od ater- czarny) , stanowiło główną izbę w domu. W nim znajdowało się ognisko domowe, ołtarz Westy, szafki z woskowymi wizerunkami przodków. W atrium gotowana i spożywano posiłki. Światło wchodziło przez otwór , z którego ściekała woda deszczowa do umieszczonego pod nim basenu (impluvium). Podłogą było klepisko gliniane a ściany bielono. Wokół atrium znajdowały się mniejsze pokoje: łazienka, sypialnie, izby niewolników, spiżarnie. Bezpośrednio za ogniskiem atrium przechodziło w pokój pana (tablinum). Po obu stronach tablinum były izby gospodarcze. Z tablinum przechodziło się do ogrodu.

Okres hellenistyczny (dom grecko-rzymski):

Od połowy IIw. p.n.e powstał nowy typ domu a mianowicie dom grecko-rzymski czyli hellenistyczny. Posiadał grecki perystyl, do którego przechodziło się przez tablinum lub przez wąski korytarz między tablinum a bocznym pokojem. Atrium stanowiło część reprezentacyjną , życie rodzinne przeniosło się do perystylu i otaczających go pokoi: sypialń (cubicula), jadalni (triclinium) z wmurowanymi łożami (lecti), kuchni, biblioteki. Perystyl, w którym znajdowała się sadzawka z rybami, ozdabiano malowidłami ,sadzano w nim rośliny. Pod nim znajdowała się piwnica. Przy perystylu znajdował się pokój przyjęć pani domu, tzw. Ojkos. Posadzki wyrabiano mozaikowe, ściany pokrywano stiukiem lub malowidłami. Konstrukcja sufitu opierała się na belkach , zdobiono go rzeźbami i malowidłami.

Mieszkania biednych:

Biedota miejska mieszkała w ubogich chatach (tabernae). Na parterze były sklepy, warsztaty, magazyny rzemieślników. Schody z cegły lub kamienia wiodły na antresolę , gdzie znajdowały się jednoizbowe mieszkania dzierżawców sklepów, dozorców gdzie musieli płacić wygórowany czynsz. Gdy zalegano z opłatą właściciel „blokował lokatora” przez usunięcie drabiny czy schodów. Biedni wynajmowali też mieszkania w dużych domach czynszowych (insulae), znanych w Rzymie od III w. p.n.e. W czsach cesarstwa dochodziły one do 5 i 6 pięter. Przez budownictwo wysokościowe usiłowano rozwiązać w Rzymie problem mieszkań dla biedniejszych ludzi. Na parterze znajdowały się sklepy. Na pierwszym piętrze znajdowały się pomieszczenia nieco większe wyposażone w balkony. Mieszkania w insulach były najtańsze pozbawione wody i ubikacji.

Wille:

Możni Rzymianie podsiadali wille czyli domy wraz z otaczającymi je posiadłościami. Wnętrza domów rzymskich w czasach republiki były proste, dopiero od połowy I Iw. p. n. e. mieszkania urządzone są z wielkim luksusem. Nie bielono już ścian, podłogi były zrobione z tłuczonych kamieni, muszli, lub z marmuru ułożonego w różne desenie. Stropy nad pokojami zdobiono malowidłami i płaskorzeźbami. Perystyl i atrium zdobiły posągi, drzewa, kwiaty, fontanny. Wokół willi znajdował się ogród.

Wyposażenie:

Krzesła: wyściełano poduszkami, materacykami, narzucano na nie kobierce , tak że spełniały funkcję foteli. Honorowym meblem do siedzenia dla pana domu było solium. Solium odpowiadało greckiem tronowi. Wykonywano je z drewna lub marmuru.

Łóżka, sofy: robiono je z drewna , zdobiono kością słoniową, wykładano szyldkretem, srebrem i złotem. Na kracie z brązu kładziono materace siennki wypchane słomą lub wełną owczą albo puchem łabędzim. Rzymianie chętnie posługiwali się również podnóżkami.

Stoły i ławki: wykonywane z marmuru lub drewna , blaty zdobiono mozaikami, malowidłami. Godne uwagi są stoły o jednej nodze wykonywane z drogiego drzewa cytrusowego. Ławki wykonane z brązu, drewna czy kamienia, stały przy ścianach i w ogrodach. Były dwuosobowe lub służyły za miejsce odpoczynku dla większej ilości ludzi.

Oświetlenie: lampki rzymskie były prymitywne, wydzielały kopeć i sadzę, które trzeba było codziennie usuwać. Lampka taka miała kształt wybrzuszonego pojemnika na oliwę z niewielkim otworem na knot, zaopatrzona była w imadło. Rzymianie posługiwali się też latarniami, zwłaszcza poza domem, ponieważ ulice i place miast były nieoświetlone. Lampy noszono na łańcuszku.

Do ogrzewania mieszkań służyły małe przenośne piecyki węglowe i większe metalowe, które ustawiano w pokoju na podstawce.