Oświecenie w Polsce

Prócz kilku radykałów takich jak Hugo Kołłątaj polskie oświecenie zachowało do III rozbioru dość łagodne oblicze, jakie nadali mu biskupi; Ignacy Krasicki, Adam Naruszewicz. Oświecenie w Polsce dzieli się na trzy okresy: 1733-1764 - faza wstępna 1764-1795 - faza dojrzała inaczej "czasy stanisławowskie" 1795-1822 - faza schyłkowa
Oświecenie w Polsce

Konstytucja 3 Maja. Sejm Czteroletni. Komisja edukacyjna. Rozbiór. R.P. 1795. obraz Jana Matejki z 1889

W Polsce idee oświecenia przyjęły się później niż w krajach Europy Zachodniej, co było związane z tym, że mieszczaństwo zyskało większe znaczenie dopiero w II poł. XVIII w. Przyjmuje się, że ramy czasowe polskiego oświecenia od lat 40. XVIII wieku do roku 1822, z zastrzeżeniem, iż niektóre przejawy klasycyzmu przetrwały do połowy XIX w. Specyfiką polskiego oświecenia był niespotykany gdzie indziej udział kleru katolickiego w tym ruchu. Pierwsze pokolenie ludzi oświecenia stanowili głównie duchowni, zaś w całokształcie epoki księża stanowili aż 40% spośród czołowych postaci oświecenia w Polsce. Zjawisko to bywa nazywane oświeceniem katolickim.

Idee oświeceniowe przyświecały wielu wybitnym osiemnastowiecznym prominentom i luminarzom ówczesnej kultury. Dzięki nim nastąpił gwałtowny rozwój szkolnictwa, nauk ścisłych, życia politycznego i kulturalnego. Dzięki działalności m.in. Stanisława Kostki Potockiego i Ignacego Potockiego Polska jako pierwszy kraj w Europie otrzymała nowoczesną konstytucję. Zaistniały wtedy również próby budowania państwa na zasadach oświeceniowych, które zostały jednak przerwane przez rozbiory.
W 1765 roku król Stanisław August Poniatowski założył Szkołę Rycerską, zwaną też "Akademią Szlachecką Korpusu Kadetów". Jej komendantem został bliski wówczas współpracownik Stanisława Augusta książę Adam Kazimierz Czartoryski. Szkoła nie tylko przygotowywała do służby wojskowej, lecz dawała gruntowną i wszechstronną wiedzę oraz kształtowała postawy patriotyczne i moralne. Dowodem przykładania wagi do tych spraw był zbiór zasad postępowania nazwany "Katechizmem kadeckim", opracowany przez komendanta szkoły, nieoficjalnym hymnem zaś był wiersz Krasickiego "Święta miłości kochanej ojczyzny".
Na jednym z obiadów czwartkowych król przedstawił projekt przekazania majątku po skasowanym przez papieża Klemensa XIV zakonie jezuickim (sieć szkół jezuickich stanowiła podstawę systemu oświaty Rzeczypospolitej) na rzecz planowanej Komisji Edukacji Narodowej. Sejm delegacyjny zatwierdzający w 1773 roku traktat rozbiorowy, powołał jednocześnie KEN, powierzając jej całokształt prac dotyczących organizacji szkolnictwa.
Najważniejsze postacie oświecenia w Polsce

Wojciech Bogusławski – najwybitniejsza postać polskiego życia teatralnego czasów oświecenia

Franciszek Bohomolec

Tadeusz Czacki – działacz oświatowy i gospodarczy, organizator Towarzystwa Przyjaciół Nauk i Liceum Krzemienieckiego

Franciszek Kniaźnin – poeta, dramatopisarz

Hugo Kołłątaj – wybitny działacz i publicysta, wokół którego skupiała się tzw. Kuźnica Kołłątajowska

Stanisław Konarski – prekursor polskiego oświecenia (O skutecznym rad sposobie)

Ignacy Krasicki
Najważniejsze wydarzenia oświecenia w Polsce

1764 – koronacja Stanisława Augusta Poniatowskiego

1768-1772 – konfederacja barska i I rozbiór Polski (1772)

Sejm Wielki, inaczej Sejm Czteroletni, na którym zawieszono zasadę liberum veto, a uchwalono Konstytucję 3 Maja (1791)

Konfederacja targowicka (1792) – spisek magnacki zawiązany w celu obalenia reform Sejmu Czteroletniego i konstytucji 3 maja 1791 i II rozbiór Polski (1793)

1794 – powstanie kościuszkowskie i III rozbiór Polski (1795). Polska ostatecznie zniknęła z mapy Europy, Polacy nie przestali jednak walczyć o swoją wolność.