OPIEKA STOMATOLOGICZNA NAD DZIEĆMI
Zdrowie jamy ustnej jest niedocenianym warunkiem zdrowia ogólnego człowieka oraz elementem jakości jego życia. Zdrowe zęby dodają nam wdzięku i uroku gdy ważne jest dobre pierwsze wrażenie, sprzyja dobremu samopoczuciu, pozwolą uniknąć bólu i zbędnych kosztów ich leczenia.
Wiadomym jest, że zdrowie jamy ustnej wpływa na nasze samopoczucie, ale również na ogólny stan zdrowia fizycznego i psychicznego. Próchnica o ciężkim przebiegu u dzieci przysparza im bólu, ujmuje wiele z radości życia, prowadzi do zakłóceń snu, spożywania pokarmów, obniża zdolność do nauki. Wiąże się z tym również obniżenie wzrostu i masy ciała.
Naukę dbania o zęby należy zacząć jak najwcześniej, już w okresie przedszkolnym i kontynuować przez wszystkie lata szkoły. Jest to uzasadnione z kilku względów, m.in. tym, że począwszy od wieku 6 lat wyrzynają się zęby stałe, które są bardziej podatne na próchnice ze względu na niską jeszcze mineralizacje; w okresie dojrzewania wstępuje zwiększona podatność na zapalenia dziąseł; w okresie nauki szkolnej kształtują się u dzieci i młodzieży zachowania zdrowotne, które są kontynuowane w dorosłym życiu i trudne do korekty. Ważne jest też zainteresowanie dorastającej młodzieży własnym wyglądem. Nastoletnia młodzież chce dobrze wyglądać, mieć ładny uśmiech i przyjemny zapach z ust co sprzyja zwiększonej motywacji w trosce o zęby.
W sprawie zakresu i organizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą mówi Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 grudnia 2004 roku. Określa zakres profilaktycznej opieki zdrowotnej nad uczniami w tym m.in. testy przesiewowe, postępowanie diagnostyczne, profilaktyczne badania lekarskie, obowiązkowe szczepienia ochronne, kwalifikacja do programów rehabilitacyjnych, profilaktyczne badania stomatologiczne, profilaktykę próchnicy i profilaktykę ortodontyczną. Profilaktykę ta sprawuje lekarz podstawowej opieki zdrowotnej, lekarz stomatolog, higienistka stomatologiczna, pielęgniarka po ukończeniu kursu w dziedzinie pielęgniarstwa środowiska nauczania i wychowania. Opieka zdrowotna sprawowana przez lekarz dentystę obejmuje w szczególności:
profilaktyczne badania stomatologiczne
prowadzenie edukacji zdrowotnej oraz promocji zdrowia jamy ustnej
profilaktykę próchnicy
profilaktyczne badania ortodontyczne
kwalifikacje do szczególnej opieki stomatologicznej.
Działania pielęgniarki albo higienistki stomatologicznej obejmują prowadzenie grupowej profilaktyki fluorowej oraz podejmowanie działań na rzecz promocji zdrowia narządu żucia. Zakres i terminy wykonywania profilaktycznych świadczeń stomatologicznych określa załącznika nr.1.
Problem próchnicy i jej zapobiegania porusza również Narodowy Program Zdrowia na lata 2007-2015. przy formułowaniu celi strategicznych brały udział trzy organizacje tj. . FDI World Dental Federation (Światowa Federacja Dentystyczna), IAPD (International Association of Pediatric Dentistry – Międzynarodowe Stowarzyszenie Stomatologii Dziecięcej), IADR (International Association of Dental Research – Międzynarodowe Stowarzyszenie Badań Naukowych w Dziedzinie Stomatologii) oraz WHO. Cele te obejmują promocje zdrowia i minimalizowanie wpływu chorób jamy ustnej na ogólny stan zdrowia. Oczekuje się na 2015 rok następujących efektów podejmowanych działań i korzyści dla zdrowia: zahamowanie wzrostu częstości występowania i obniżenie ciężkości przebiegu choroby próchniczej w uzębieniu mlecznym i stałym w całej populacji wieku rozwojowego, zmniejszenie występowania stanów zapalnych dziąseł, chorób przyzębia, urazów narządu żucia, upowszechnienie zachowań prozdrowotnych, poprawa stanu uzębienia. Program stawia przed sobą realizacje następujących zadań:
realizacja edukacji zdrowotnej w zakresie jamy ustnej wśród rodziców dzieci do lat 7, dzieci w wieku przedszkolnym oraz dzieci i młodzieży szkolnej,
upowszechnienie w przedszkolach mycia zębów po każdym posiłku
zwiększenie intensywności grupowej profilaktyki fluorkowej dla uczniów klas I- VI i grup wysokiego ryzyka próchnicy dzieci i młodzieży,
wdrożenie wieloletniego programu pod nazwą Pogram poprawy opieki stomatologicznej nad dziećmi i młodzieżą,
lepszy dostęp do świadczeń stomatologicznych.
Tematykę zdrowia jamy ustnej podejmowano również w Narodowym Programie Zdrowia na lata 1996-2005. Dziś możemy już ocenić jego efektywność. Wśród młodzieży w wieku 18 lat potwierdziła się tendencja spadkowa próchnicy i chorób przyzębia, mimo uzyskania poprawy wskaźników i realizacji zadań ujętych w NPZ stan zdrowia jamy ustnej nie jest satysfakcjonujący.
W 1990 roku przeprowadzono w Polsce badania ankietowe w których sprawdzano zachowania zdrowotne dzieci i młodzieży. Badaniami objęto 4643 osób z klas V i VII szkoły podstawowej i I szkoły ponadpodstawowej. W ankiecie uwzględniono pytania dotyczące higieny jamy ustnej, spożywania słodyczy i słodzonych napojów. Jako czynniki ryzyka próchnicy przyjęto : nie czyszczenie zębów co najmniej 1 raz dziennie, nie używanie pasty do zębów z fluorem, spożywanie słodyczy i słodkich napojów częściej niż 1 raz dziennie. Jeśli chodzi o częstość czyszczenia zębów to okazało się, że zęby częściej niż 1 raz dziennie myje 33% chłopców i 63% dziewczyn, rzadziej niż 1 raz w tygodniu lub nigdy odpowiednio 9% i 2%. Pasty do zębów z fluorem używa 61% chłopców i 72% dziewcząt. Słodycze codziennie i częściej niż 1 raz dziennie spożywa 55% uczniów, słodkie napoje 25% uczniów. Z wyników badań przeprowadzonych na grupie młodzieży w wieku 11-15 lat wynika, że higiena jamy ustnej i spożywanie cukrów jest u ponad połowy badanych nieodpowiednia. Ryzyko rozwoju próchnicy jest większe: u chłopców, młodzieży wiejskiej, dzieci rodziców z wykształceniem podstawowym czy zasadniczym oraz u uczniów zasadniczych szkół zawodowych.
W polskiej ofercie programów edukacji zdrowotnej znalazło swoje miejsce kilka programów dotyczących zdrowia jamy ustnej. Pierwszy z nich powstał w 1993 roku „Śnieżnobiały Uśmiech”. Program edukacyjny stworzony przez Polski Towarzystwo Oświaty Zdrowotnej i firmę WRIGLEY pt. „Twój Piękny Uśmiech” wprowadzony w 1997/1998 roku.
Kolejny program wprowadzono w 1995 rok pod nazwą „Zdrowie jamy ustnej”. Rok później powstał program „Radosny uśmiech, radosna przyszłość”.
Ilość dzieci wolnych od próchnicy zależy od prowadzonej profilaktyki fluorowej oraz od wiedzy rodziców i nauczycieli o higienie jamy ustnej. Na profilaktykę próchnicy składają się:
racjonalna dieta
dostarczenie produktów bogatych w składniki niezbędne do budowy tkanek zębów tj. białka, wapń, fosfor, żelazo, witaminy A, C, D.
unikanie jedzenia słodyczy między posiłkami głównymi, zwłaszcza bezpośrednio przed snem.
ograniczenie spożycia słodyczy, soków owocowych zwłaszcza cytrusowych
spożywanie pokarmów oczyszczających, które usuwają miękki nalot z powierzchni zębów, są to jabłka, marchewka, orzechy, twarde sery.
higiena jamy ustnej
regularne oczyszczanie zębów
stosowanie odpowiednich środków do higieny jamy ustnej (dobór szczoteczki, pasty do zębów, nitka dentystyczna, szczoteczka międzyzębowa, płukanki)
dobór odpowiedniej techniki szczotkowania zębów (metoda Fonesa, metoda ruchów obrotowych, metoda Bassa )
oczyszczanie powierzchni części grzbietowej języka z użyciem szczoteczki i pasty
fluorowa profilaktyka próchnicy
profilaktyka endogenna
do tej metody zaliczamy: fluorowanie wody wodociągowej, fluoryzację tabletkową, fluorowanie produktów spożywczych,
profilaktyka egzogenna
polega na wzbogaceniu szkliwa poprzez bezpośredni kontakt związku fluoru z powierzchnią szkliwa. Zalicza się tutaj: pędzlowanie zębów żelami, roztworami fluoru lub lakierowanie(fluoryzacja wg. Knutsona), metoda szczotkowania zębów lub płukanie jamy ustnej związkami fluoru (metoda szczotkowania wg. Berggrena i Welandera, płukanie jamy ustnej wg. Torella), pasty do zębów z fluorem, jonoforeza fluorowa, laki fluorowe, gumy do żucia z fluorem, fluorowane nici dentystyczne.
profesjonalna profilaktyka w gabinecie stomatologicznym
badanie i diagnoza higieny jamy ustnej z instruktażem i motywacją pacjenta
oczyszczanie profesjonalne zębów (1-2 raz roczne)
usuwanie kamienia nazębnego
fluoryzacja kontaktowa
lakowanie bruzd
wczesne leczenie próchnicy.