STAROŻYTNOŚĆ animal rationale, pierwiastek boskości, człowiek Bogu podobny, korona stworzenia
IDEALIZM NIEMIECKI filozoficzny system Hegla Hegel – dzieje świata jako powracanie rozumu euforyczny szczyt wiary w rozum. Przejście do przesądnej wiary w rozum.
OŚWIECENIOWY OPTYMIZM Kant – ROZUM rdzeniem człowieka. Mówił o nieprzekraczalnych granicach rozumu. Według Kanta człowiek ma władzę tworzenia zasad. Godność jest uzyskiwana dopiero dzięki rozumowi. PRAWO MORALNE, które istnieje dzięki rozumowi, najwyższa możliwośc bycia człowiekiem. Najwyższa wiodąca idea. Cecha psychiki człowieka. Voltaire – wiara w oświecenie, tolerancję. Rozum jako forma wydostania się ludzi z nieokrzesania natury. Utopijne podejście, nie tylko idealna konstrukcja, ale konstrukcja utopijna!
Kant wg Lenka stworzył konstrukcję typu idealnego. Kantowski ideał rozumu jest ideą regulatywną. Nie dostarcza poznania naukowego, ani konkretnej wiedzy do udowodnienia!
Rozum jako idea regulatywna Lenk wyrzuca oświeceniowcom błąd: zbytnią wiarę w spontaniczną samodzielność rozumu.
Kantowska idea istoty wyposażonej w rozum praktyczny i umiejącej podporządkować się jego regułom jest ludzką ideą regulatywną, potrzebną do uzasadnienia, a pośrednio także do kierowania swym działaniem. Oświecenie można traktować jako apel albo program. Lenk uważa jednak, że niepowodzenia tych teorii to nie powód, aby je porzucać! Nie negujmy racjonalizmu! Rozum nie może rezygnować sam z siebie! Lenk uważa, że mimo niepowodzeń czystego rozumu, człowiek powinien nadal obstawać przy postępowaniu rozumnym. Nie możemy dopuścić do upadku rozumu, bo szerzyłoby się przez to barbarzyństwo. Wg Lenka np. po Auschwitz rozum musi bronić sam siebie, by nie dopuścić do samowolki etycznej. Rozum jest regulatywną ideą!
Rozum warto wspierać poprzez pedagogikę, ponieważ nie można pozostawić jednostki samej sobie, bo sobie ona nie poradzi. Należy uczyć dojrzałości. Dla stworzenia dojrzałego społeczeństwa należy utworzyć mu właściwe instytucje, które będą realizować program rozumnego sądzenia!
Rozum i oświecenie jako idee regulatywne służą do osiągania ludzkiej dojrzałości. Szkoła rozumnego mówienia.
Krytyczny racjonalizm ma realizować program nowoczesnego oświecenia. Jest on krytycyzmem opartym na rozumie i racjonalności, ale bez uzasadnień. Nie jest to jednak światopogląd, nie dostarcza rozwiniętej filozofii – jest to zbiór reguł metodologicznych. Filozofia ta jest odpowiednim instrumentem pedagogicznej edukacji. Wychowanie do odpowiedzialnego krytycyzmu to ideał humanistyczny.
UPADEK WIARY W ROZUM. Po 2 wojnach św. Koniec wiary w etyczną i niezmienną naturę człowieka.
Antropologia, socjologia – podważają wg Lenka wszechmoc rozumu! A nawet to, że on istnieje! Człowiek już nie jest animal rationale, ale jest sterowany przez nieświadome bodźce i popędy, tresowane przez kulturę. Rozum obaliła m.in. psychologia głębi. Prymitywizm moralny, brak prawa międzynarodowego powoduje samowolkę.
Załamanie się moralności, brak istnienia norm, które uwzględniałyby losy ludzi w skali planety (mniejsza wątpliwośc moralna np. w sprawie zrzucania bomb atomowych). Konieczny jest ogólny zakaz zabijania! Ze względu na słabe ludzkie hamulce w tej kwestii. Lenk rozważa rozprzestrzenianie się tego typu zakazów wśród małych, a później dużych grup.
KWESTIA ZAKAZU ZABIJANIA. Niejasny jego zakres. Czy tylko ludzie? Problem z interpretacją tego zakazu. Przykazanie niestety musi zostać dostosowane do naszego życia i poszerzone o nowe treści.
W apelach do rozumu interesy grupowe istnieją ponad interesy indywidualne!
EPOKA TECHNIKI unaukowienie, racjonalizacja, efektywność. Tryumf rozumu instrumentalnego. Rozważa się problemy wg kosztów poniesionych. Dominują nowoczesne procedury planowania i sterowania organizacją pracy. Racjonalizacja i maksymalizacja efektywności.
Nadmierna racjonalność przysłania irracjonalność! Kryzys rozumu jako kryzys systemów wartości; kryzys możliwości staiania ludzkości sensownych celów.
NOWA FALA IRRACJONALIZMU astrologia, new age, przeniosło się do świata intelektualnego. Odrzucenie rozumu praktycznego.
Lenk przyznaje Marcusowskiej krytyce jednowymiarowości zarządzania życiem w społeczeństwach wysoko uprzemysłowionych, nastawionych na maksymalizację efektywności i konkurencyjności – ma ona humanistyczne pobudki. Lenk uważa, że człowiek uwikłany jest w konteksty kulturowe, rozum nie jest w stanie uniezależnić człowieka od nich, nie da się od tego uciec. np. wspólny horyzont językowy. Dopuszczalna jest krytyka reguł tego języka. Rozwiązanie problemu zależne jest od jego kontekstu. Lenk nie jest jednak za relatywizmem! Wg niego prawda ma wiele obliczy.
Teza o neutralności aksjologicznej nauk społecznych teza o nie ocenianiu!
CZYSTY ROZUM – ani władza psychiczna, ani organ poznawczy! Nie dostarcza treściowo określonych wyników poznawczych, nie konkuruje z poznaniem naukowym!
ROZUM PRAKTYCZNY aktywny, służy polepszaniu warunków życia, rozwija abstrakcyjne schematy, przez co otwierają się nowe perspektywy.
Wg Lenka czysty rozum nie istnieje tak czysto jak u Kanta. Lenk zadaje pytanie o szanse rozumu i co znaczą jego ideały dzisiaj? Rozum nie potwierdza poznania. Lenk zastanawia się, czy rozum przez to nie zawiódł... rozważa nieuchronność upadku rozumu jako efekt dziejów zachodniej kultury i oświeceniowego optymizmu.
NADZIEJA NA ROZUMNOŚĆ W SPOŁECZEŃSTWIE wg Lenka odwaga wiary w utopię rozumu to desperacka odwaga ryzykownego planowania w czasach niepewności. „Rozumna nadzieja na rozumność”. Np. groźba zniszczenia atomowego wymusza na władzach rozumne postępowanie w stosunku do grożących państw – we własnym interesie przetrwania.
Wg Lenka epoka technicyzacji wymaga wzmożonego zastanowienia się n. Rolą rozumu. Należy zastanawiać się nad interesami ogólnoludzkimi, rozwojem ludzkości. Problemy świata prą do rehabilitacji rozumu praktycznego. Postulowane są nowe wartości, ale należy zachować też wartości stare typu godność, poszanowanie dla życia.
Lenk pisze o ogólnoświatowej kulturze, z piętnem zachodniej tradycji racjonalności z efektem technicyzacji i naukowości, ale zachowaniem poszanowania dla tradycji. Zauważa ujednolicenie moralności w skali światowej.
Trzeba zbudować METAETYKĘ, METAMORALNOŚĆ w skali światowej!
Antropologia kultury pozwoliła zwrócić uwagę na nowe modele filozoficzne. Przez porównanie modeli z wynikami antropologii sprawdza się, w jakiej mierze jakiś model etyczny jest adekwatnym obrazem zachowań moralnych w obrębie danej kultury/ subkultury. Szuka się modelu najstosowniejszego.
WARTOŚCI PODSTAWOWE stanowią rdzeń i minimum moralne wspólne moralnościom partykularnym, podstawowe wartości instytucji i kultury, wymagają dopełnienia w postaci międzykulturowych wartości tolerancji. Moralności grupowe muszą być globalne.
Wartości funkcjonalne – np. równowaga ekologiczna. Groźba katastrofy ekologicznej wymusza presję jednolitego aksjologicznie postępowania, w obawie przed katastrofą . IDEA POSTĘPU ROZUMU nie zniknęła! Nie czysty rozum, a pragmatyczna rozuność jest ważna! Praktyczny rozum! To współczesne wyzwanie. Popieranie rozumu jest warunkiem przetrwania ludzkości.
Rozum jako idea i wyzwanie – nie jest automatyzmem, zwalniającym z obowiązku podejmowania etycznych czy politycznych decyzji. Nie zastępuje dojrzałości. Ułatwia podejmowanie decyzji, a odpowiedzialność pozostawia Nam. Lenk nazywa to wolnością.