Różewicz

1. Tadeusz Różewicz – syn Władysława oraz Stefanii Marii z Gelbardów - urodził się 9 października 1921 roku w Radomsku przy ulicy Reymonta 12. Poeta wychował się w prowincjonalnym miasteczku, co nie oznacza, że był całkowicie odcięty od wydarzeń świata literatury. Razem z braćmi z pasją zaczytywali się w nowościach książkowych oraz czasopismach literackich, takich jak Pion, Wiadomości Literackie, Kuźnia Młodych, Skamander, Okolica Poetów. Inne fascynacje braci to sport oraz oczywiście kino. Już w czasach gimnazjalnych (Różewicz uczęszczał do Gimnazjum Społecznego im. Feliksa Fabiańskiego w Radomsku, gdzie uzyskał „małą maturę”) Różewicz poważnie podchodzi do swojej twórczości, wtedy ukazują się pierwsze publikacje, próbuje swych sił nie tylko jako poeta, ale również jako krytyk. W kwietniu 1939 roku w Czerwonych Tarczach ukazuje się artykuł poety przepowiadający zwycięstwo awangardy pt. Poezja jadalna czy niejadalna. Jeszcze przed wybuchem wojny udaje się młodemu poecie ogłosić jeden z wierszy na łamach miesięcznika Wymiary - poważnego magazynu społeczno-literackiego. Jedyną większą wyprawą z tego okresu życia była sierpniowa wycieczka do Krakowa w 1938, gdzie po raz pierwszy przyszły poeta miał okazję obejrzeć prawdziwe obrazy. Tuż przed wybuchem wojny Różewicz – po roku wymuszonej przerwy - chciał kontynuować naukę w Liceum Leśniczym i Drzewiarskim, ale historia zmieniła jego plany. W 1939 roku na Radomsko spadają niemieckie bomby, poeta musiał uciekać z miasta. Po dwóch tygodniach rodzina powraca do splądrowanego mieszkania. W latach 1939-43 poeta jest zmuszony pracować fizycznie, najpierw jako magazynier i goniec w Zarządzie Miejskim w Radomsku, następnie jako robotnik w stolarni fabryki Mebli Giętych Thonet. Jesienią 1942 roku Różewicz wraz rodziną przeprowadza się na przedmieścia Częstochowy. Tadeusz kończy tajny kurs podchorążych, pozostaje w dyspozycji władz obwodu AK. Pisuje do podziemnych gazetek, działa w Biurze Informacji Prasowej, redaguje Przegląd Prasy Wrogiej dla Czynu Zbrojnego. W partyzantce działa pod pseudonimem Satyr. Latem 1943 zostaje skierowany do oddziału AK kierowanego przez legendarnego „Warszyca”. W tym czasie – również jako Satyr - wydaje debiutancki tom Echa leśne. W 1944 zostaje oskarżony przez dowództwo obwodu o „propagandową dywersję”. W czasie wojny poeta traci starszego brata - Janusza. Młodszy brat Różewicza – Stanisław po wojnie objawił się jako znakomity reżyser filmowy. Koniec wojny zastał Różewiczów w Częstochowie. Tadeusz marzył o studiach polonistycznych, przeszkodą był brak matury. Młody poeta udaje się z prośbą o pomoc do Wacława Kubackiego, który obiecuje wstawić się za nim u prof. Pollaka. Ten jednak pozostaje nieugięty: „Jak on taki zdolny, jak pan mówi, to nich najpierw zrobi maturę!” Różewicz zdaje egzamin dojrzałości w lipcu 1945 roku. W międzyczasie napisał list do Juliana Przybosia, który w odpowiedzi zaprasza go do Krakowa. Różewicz jeszcze w 1945 podjął studia na Uniwersytecie Jagiellońskim (historia sztuki), których jednak nigdy nie ukończył. Krótki okres krakowski okazał się bardzo ważny w życiu przyszłego poety. W Krakowie rozpoczęła się jego przyjaźń z Kornelem Filipowiczem oraz z Jerzym Nowosielskim, Mieczysławem Porębskim, Jerzym Tchórzewskim. Mieszkając w Domu Literatów przy Krupniczej 22, Różewicz miał okazję być sąsiadem pisarzy kilku pokoleń. Poeta wyprowadził się z Krakowa 1947, ale pozostawił po sobie niezatarte wrażenie. Zdobył sobie przychylność Staffa, Przybosia, Miłosza oraz Lema. Ten ostatni był recenzentem Niepokoju – tomu, który uznaje się za rzeczywisty debiut Różewicza. Poeta w Krakowie prowadził intensywne, samodzielne studia nad poezją. Próbuje przeniknąć warsztat poetycki nie tylko poetów polskiej awangardy, ale również Kochanowskiego, Norwida, Mickiewicza, Asnyka, Konopnicką, Leśmiana oraz Rimbauda, Villona, poematy Nietzschego. Z najnowszego repertuaru wybiera wiersze Miłosza z tomu Ocalenie. Okres krakowski to również czas ciągłych rozjazdów. Poeta stale podróżował do Częstochowy, gdzie miał rodzinny dom, oraz do Gliwic – tam mieszkała poznana w konspiracji Wiesława z Kozłowskich, przyszła żona poety. Bywał w Poznaniu, Wrocławiu, Warszawie, Szczecinie, a wszędzie nawiązywał kontakty z literatami. W 1948 roku zalicza Studium Techniki Scenariusza Filmowego w Łodzi. Utrzymuje poza tym kontakt ze środowiskiem plastycznym. Latem 1949 roku, z braku widoków na własne mieszkanie, przenosi do Gliwic, gdzie mieszka przy ul. Zygmunta Starego 28. Poślubia Wiesławę, w Gliwicach rodzą się ich synowie Kamil (1950) oraz Jan (1953). W tym czasie poeta wydaje kolejne tomy: Pięć poematów, Czas który idzie, Wiersze i obrazy, Równina, ale w związku z sytuacją polityczną w kraju pojawiają się odmowy publikacji jego twórczości w czasopismach literackich. W roku 1957 następuje gwałtowne poruszenie w kulturze polskiej, a Różewicz wyjeżdża na stypendium do Paryża. Była to jego pierwsza podróż na zachód, wcześniej widział Pragę oraz spędził rok na Węgrzech, latem 1956 odbył wyprawę do Mongolii. W Paryżu Różewicz ponownie spotyka Miłosza. Po powrocie do kraju poeta jest zmuszony pożegnać bliskich. W maju umiera Staff, a niedługo potem w lipcu matka poety. Aby przezwyciężyć ogarniającą go apatię wyjeżdża z końcem roku do Pragi, gdzie chodzi śladami Józefa K. (bohatera Procesu Kafki). W roku 1960 debiutuje Kartoteką jako dramaturg. W ciągu następnych lat Różewicz napisze większość swoich utworów teatralnych. W tym czasie Różewicz nawiązał żywy kontakt z gliwickimi studentami z Teatrzyku STEP. To ów teatrzyk po raz pierwszy zagrał Świadków albo naszą małą stabilizację. W dwa lata później aktorzy STEP wystawili Spagetti i miecz. W 1968 roku już jako twórca w pełni ukształtowany przeprowadza się do Wrocławia, gdzie mieszka do dziś. Poeta unika bycia w centrum, pozostaje na uboczu. Na stałe związał sie z wrocławskim miesięcznikiem „Odra”. Mówi o sobie jako o poecie osiadłym, choć jego biografia naznaczona jest wieloma podróżami. Od lat 60 wiele zagranicznych wyjazdów wiąże się z jego rosnąca popularnością i z uznaniem, jakim cieszy się na całym świecie. Podróżował z okazji kolejnych edycji przekładów swojej poezji oraz by odbierać liczne nagrody.

2. Charakterystyka twórczości Tadeusza Różewicza

Tadeusz Różewicz zakwestionował tradycyjne wzorce liryczne, ponieważ uznał, że po Oświęcimiu niemożliwa jest poezja rozumiana jako niezachwiana wiara w człowieka i świat. Słowo straciło swą dawną moc, język okazał się kaleki. Wiersze ukazują stan świadomości i kondycję moralną człowieka doby apokaliptycznej. Poeta w imię prawdy wybiera tonację niską, tworzy antywiersz.

Kolejne utwory Tadeusza Różewicza ukazują obraz świata przypominającego collage, sklejonego ze zużytych elementów. Sfera osiągnięć materialnych niszczy sferę sacrum, transcendencji.

Stanisław Burkot pisze, iż Tadeusz Różewicz określił nakładanie się trzech profilów: „poety wypchanego, poety błazna kryjącego pod błazeńską czapką nieśmiałość i udręczenie i najbardziej współczesnego poety drewna, który może tylko dziwić się i milczeć”. Poeta staje się wysychającym drzewem, ponieważ zabrakło mu życiodajnej wody, bo rośnie na jałowej ziemi.

Najważniejsze cechy poezji Tadeusza Różewicza:
1. Poezja o umieraniu kultury.
2. Postawa świadka epoki, obserwacja i analiza rozbitej osobowości człowieka końca dwudziestego wieku, nijakości jego życia.
3. Paraboliczny charakter wierszy.
4. Obraz egzystencjalnej trwogi człowieka współczesnego.
5. Poszukiwanie przyczyn rozpadu tradycyjnych wartości moralnych i estetycznych.
6. Stworzenie nowych form poetyckich – odrzucenie tradycyjnej poezji, częste posługiwanie się aluzjami (kulturowymi, biblijnymi).
7. Charakterystyczne cechy języka – rozbijanie dawnych znaczeń języka, grupowanie wyrazów na zasadzie wyliczeń, częsta zasada kontrastu, posługiwanie się parabolą, elipsą, brak interpunkcji, różnorodna długość wersów.
8. Oszczędność środków artystycznych.