Mezozoik:

Trias, Jura , Kreda

• Dominacja gadów w środowiskach wodnym, lądowym i powietrznym

• Pojawienie się ptaków, ssaków i roślin okrytonasiennych

• Wymieranie organizmów na granicy kreda/paleogen

Trias:

Mamy w pełni skomponowaną Pangeę (dołączył także Ural, który mimo młodego wieku jest waryscydem). Pod koniec triasu warstwy ewaporatów wskazujące na wejście morza, czyli mógł istnieć aulakogen. Zaczyna się proces ryftowania.

Skamieniałości przewodnie:

• Amonity: ceratyty i amonity właściwe

• Małże (pecten, lima striata)- również znaczenie skałotwórcze.

• Koralowce- pojawia się nowa grupa koralowców sześciopromiennych (scleractinia)- dopiero pod koniec triasu tworzą rafy, wcześniej nie były dość liczne

• Gady- pojawiają się pierwsze dinozaurowate (tekodonty) i niewielkich rozmiarów dinozaury właściwe, licznie występują gady ssakokształtne (terapsydy), które wymierają na granicy T/J. Pojawiły się też pierwsze gady latające (pterozaury)

• Pierwsze żółwie i krokodyle

• Pierwsze ssaki- przypuszczalnie wyewoluowały z terapsydów, małe – wielkości kota o niewielkim rozprzestrzenieniu.

Flora:

• Dominują sagowce, benetyty, miłorzębowate, paprocie, nasienne, skrzypy, widłaki, drzewa iglaste

Rodzajem sagowca są cykasy, obecne w naszej palmiarni. Williamsonia jest z kolei typem benetyta.

Dinozaury

Dzielą się na gadziomiedniczne (to z nich paradoksalnie pochodzą ptaki) i ptasiomiedniczne. Kryterium jest położenie kości

W Krasiejowie jest odkrywka Iłów. Mnogość kręgowców. Znaleziono istotne płazy tarczogłowe i gady: kapitozarury, fitozaury, aetozaury. Silesaurus to pra-dinozaur.

Jura:

Trochę bardziej bogata jeśli chodzi o gady, ale nie tylko. Wczesne tworzenie się oceanu Atlantyckiego od części północnej i centralnej. Południowy powstał później. W Atlantyku powstały pierwsze otwornice planktoniczne w jurze środkowej.

Świat Organiczny:

• Największe znaczenie stratygraficzni miały amonity, które w jurze przeżyły apogeum rozwoju. Przewodnie to Macrocephalites, Perisphinctes, Cardioceras. Cardioceras miał kil. U macrocephalitesa żeberka rozdwajają sie blisko pępka. U perisphinctesa rozdwajają się blisko brzegu

• Koralowce sześciopromienne, budowały rafy

• Gąbki- szkielet krzemionkowy, Biohermy

• Otwornice, kokkolity i nanoplankton

• Ryby- rozkwit ryb chrzęstnoszkieletowych – żarłacze

• Gady morskie (ichtiozaury, plezjozaury, żółwie)

• Gady lądowe – dominacja dinozaurów (gadziomiedniczne- roślinożerne i ptasiomiedniczne- roślinożerne i drapieżne, liczne latająca)

• Pierwsze ptaki (archeopteryx lithographica- warstwy z Solnhofen)

• Ssaki- bez istotnego znaczenia (jest mało informacji)

• Flora- nagonasienne (miłorząbowate, sagowce, benetyty, szpilkowe), paprocie (zwłaszcza nasienne).

Elementem budulcowym raf dewońskich były głównie gąbki, dziś prawie tylko koralowce.

Belemnity żyły do końca kredy

Gady morskie – ichtiozaury (czarne łupki z Holzmade (Niemcy), ciepłolubne, żyworodne- płody znalezione w obrębie organizmu matki

Plezjozaury bardzo dobrze rozwinięte kończyny przednie.

Niektóre dinozaury były wielkości wiewiórki

Ramforynchy, kopalne długoogoniaste gady z rzędu pterozaurów. Znane od triasu do jury. Na końcu ogona skórzasty ster. Niezbyt duże rozmiary (ok.1 m). Przeważnie rybożerne

Ptaki rozwinęły się między innymi w wyniku pneumatyzacji czaszki.

Archeopteryx- ([praptak), kopalny ptak z późnej jury; wielkości gołębia. Łączył cechy gadzie (budowa czaszki, obecność zębów, długi ogon) z ptasimi (skrzydła, pióra). tryb życia nadrzewny. Miał zdolność lotu ślizgowego. Znaleziska w wapieniach litograficznywch w Bawarii (m. In. (1861- pierwsze, 1877- najkompletniejsze). Był kiepskim lotnikiem. Innym podobnym gatunkiem jest Wenthofenia.

Niektóre dinozaury miały 50 metrów i do 100 ton wagi.

Kreda:

Tyranozaury były drapieżnikami. Triceratops był dużym roślinożercom (analogia do antylopy gnu).

Rozczłonkowanie Pangei. Pozostałością jest połączona Australia i Antarktyda. Indie były jeszcze z Madagaskarem. Tworzy się Kordyliera. W późnej kredzie hipotetyczny upadek meteorytu. Zamyka się powoli Ocean Tetydy, które dziś jest morzem śródziemnym.

Świat organiczny:

Podział kredy oparty jest na rozwoju amonitów wśród których częste są formy o bogatej ornamentacji muszli

• Skamieniałości przewodnie: amonity (Scapthites, Tumulites)

• Liczne kokkolity

• Małze (rudysty- rafy, ostrea, pecten, etc.)

• Koralowce sześciopromienne (Scleractinia)

• Gąbki (Siphonia, Coeloptychium)

• Ryby

• Nieliczne płazy

• Gady- dominacja dinozaurów

• Ptaki

• Ssaki- owadożerne, drapieżne torbacze i prymitywne łożyskowce

• Flora: pierwsze rośliny okrytonasienne. (zostały znalezione w okolicach cieków wodnych), mimo możliwości życia daleko od wody. Specjalne unerwienie lepiej zbiera chlorofil. Nowe kwiaty, nowa radiacja owadów

Kreda to jeden z najcieplejszych okresów, na pewno najcieplejsza w mezozoiku. Osady kredowe są często jeszcze niezlityfikowane.

Tyranozaur- dinozaur gadziomiedniczny - Ameryka Północna

Triceratopsów było więcej niż Tirexów.

Parazaurolof żył w stadach, nawet do kilkunastu tysięcy sztuk. Miał wrostek kostny u góry pusty. Odpowiednio wdmuchując powietrze mogły się porozumiewać.

Mezozaur, miały wydłużone ciało i ogon, pływały.

Wymieranie:

Koniec kredy wiąże się z kolejnym kryzysem faunistycznym. Wymierają amonity, belemnity, dinozaury. Przyczyn tego zjawiska upatruje się w :

• nadmiernej aktywności wulkanicznej

• Regresjach wywołanych ruchami orogenezy alpejskiej (faza laramijska)

• Upadkiem meteorytu

Ruchy orogeniczne (orogenezy alpejskiej) doprowadziły do deformacji i fałdowani utworów permo – mezozoicznych w Europie środkowej.

65 mln lat temu nagle wymarło, wraz z dinozaurami ponad trzy czwarte innych mieszkańców Ziemi. Było to tylko jedno z wymierań, nie największe.

Ślady dinozaurów w Polsce i na świecie

• Lisowice. Starszy od Tirexa.

• W Krasiejowie wątpliwy dinozaur.

• W jurze w Sołtykowie (tropy tu nazywano czarcią stopą) i Bałtowie. mamy tropy Zauropodów.

• W Mastrychcie są tropy w miejscowości Potok koło Zamościa.

Znane miejsca na świecie to formacja Morrison USA, Chiny, Afryka Wschodnia (Tanzania)- Tendaguru,

Kenozoik:

Praprzodkowie słoni, ciosy nie kły; koniowate, Chalikoteria, Kotowate, czyli generalnie rozwój ssaków

Już w eocenie (50 mln) Australia odchodzi od Antarktydy. Spowodowało to zlodzenie Antarktydy. Układ kontynentalny przypomina dzisiejszy. Na granicy paleogenu i neogenu mamy kulminacje alpidów.

Duże znaczenie w powstawaniu zespołów kręgowców lądowych miały zmiany pelo geograficzne, które wywołały wielkie migracje. Kolizja Afryki i Europy oraz powstanie połączenia między Amerykami spowodowała wymieszanie się fauny tych kontynentów. Zespoły florystyczne przypominały obecne.

Skamieniałościami przewodnimi były otwornice oraz małże i ślimaki.

Wiek skał można badać na podstawie zmian klimatycznych. Wielość osobników mówi o panujących wtedy warunkach. Jest grupa zwierząt które mają swoją walencję ekologiczną. Zaprzęgamy ekologię do klimatologii.

Ożywiona ewolucja ssaków, które zastąpiły kręgowce mezozoiczne, duża radiacja saków łożyskowych¹. Pierwsze naczelne², schyłek paleogenu- pierwsze małpy człekokształtne

Flora:

• Mszaki, widłakowe, skrzypowe, paprociowate

• Nagonasienne- sagowce, miłorzębowe, szpilkowe (cyprysowate, araukariowte, sosnowate, cisowate)

• Okrytonasienne (magnoliowe,)

• Pierwsze trawy

Tygiel ewolucyjny występuje w eocenie. Trawy pojawiają się w paleocenie. Na skutek powolnego osuszania w oligocenie pojawiają się lądowe ssaki

W pliocenie wymiana między Amerykami.

W plejstocenie wielkie ssaki (mamuty, nosorożce włochate). Wielkie zwierzaki wymarły w spotkaniu z człowiekiem, a także na skutek zmian klimatu

Chalikoteria, duże (ok. 3 m) paleogeńsko-neogeńskie ssaki

Walenie wyszły z lądu na wodę, na skutek ucieczki. Ich praprzodkiem był indohyus, rozdzielił się na wodne i hipopotamy. Obecnie podobnie zachowuje się kańcza.

Kolejne fossillagerstetten to Messel- okno na świat paleogenu, mamy tu jagody, pyłki roślin, zachowane liście, żółwiki, chrząszcze , nietoperze, kolibry, żaby, koniki liściożerne. Prawdopodobnie było tu jezioro, z uwalniającym się trującymi gazami, które powodowały zatrucie przychodzących zwierząt.

Czwartorzęd:

Olbrzymie nosorożce, jelenie, mamuty

Paleogeografia:

Zasadniczym zmianom uległ klimat

W pliocenie klimat stopniowo się ochładzał- W Europie nastąpiło rozprzestrzenieni strefy tundrowej. Powiększała się pokrywa lodowa Grenlandii. Ochłodzenie prowadziło do powstawania okresów chłodnych. W plejstocenie doszło do rozwoju zlodowaceń kontynentalnych na średnich szerokościach geograficznych w Europie, Azji itd. Maksymalne zlodowacenie mieliśmy np. 18. 000 lat temu.

W okresach rozwoju pokryw lodowych (glacjały) bywały również okresy chłodniejsze (stadiały) i cieplejsze (interstadiały). W obrębie stadiałów wyróżnia się jeszcze glacifazy i interglacifazy. W interstadiałach lądolody cofały się, ale nie topniały całkowicie. Z końcem plejstocenu nastąpiła…

Świat organiczny:

• rozwój ssaków – konie, słonie, nosorożce, mamuty, niedźwiedzie, gryzonie, naczelne.

• Nadal znaczenie stratygraficzne mają otwornice małże i ślimaki

• Roślinność zbliżona do współczesnej

Wielkie ssaki:

• Mamut- wymarły słoń- zlodowacenie plejstoceńskie, Europa, północna Azja, Ameryka Północna. Badania wykazały istnienie jasnych i ciemnych włosów

• Niedźwiedź jaskiniowy, w późnym plejstocenie.

• Megaceros (jeleń olbrzymi). Miały rozpiętość rogów do 3,5 metra.

• Nosorożec włochaty.

Granica między plejstocenem i holocenem wiąże się z zawartością pyłków

---

1. szczep ssaków żyworodnych; zwane też ssakami wyższymi.

   Należą do nich wszystkie współczesne ssaki z wyjątkiem stekowców i torbaczy. Pierwsze ssaki łożyskowe (eomaia) pojawiły się 125 mln lat temu.↩

2. rząd ssaków łożyskowych charakteryzujących się najlepiej wśród wszystkich zwierząt rozwiniętym mózgiem. Tradycyjnie wśród naczelnych wyróżnia sięmałpiatki, wąskonose małpy ciepłych krajów Starego Świata, szerokonose małpy Nowego Świata żyjące w tropikach Ameryki i małpy człekokształtne↩