Seminarium 1, 2 Psychologia kliniczna i psychoterapia 20.02.2013

Funkcjonowanie człowieka w warunkach choroby i inwalidztwa

Funkcjonowanie osób niepełnosprawnych

Funkcjonowanie człowieka – każda aktywność podejmowana w celu zaspokojenia potrzeb oraz realizowania zadań stawianych sobie lub narzucanych przez środowisko. Jego funkcją może być rozwój psychiczny.

Dwa rodzaje aktywności:

• Zewnętrzna – dotyczy tego co jest w środowisku, działania ruchowe

• Wewnętrzna – związany z życiem psychicznym, z myśleniem, planowaniem

Determinanty zachowania:

• Cechy podmiotowe

• Sytuacja

• Relacja cech i czynników zewnętrznych:

• Formuła Z = f(S, O),

Z – zachowanie

f – funkcja

S – sytuacja

O – osobowość

Uszkodzenia, a wymagania sytuacji:

• Strefa utraconego rozwoju – zmniejszenie szans rozwojowych, konieczność zabezpieczania przed regresem rozwoju

• Zmiany osobowości – neurotyzm (nadwrażliwość emocjonalna), niedojrzałość, podejrzliwość, wycofanie, niezadowolenie z życia informacje odbierane z zewnątrz, widoczność kalectwa

Wymagania sytuacji, a aktywność:

• Bariery: uniwersalne (wszystkie rodzaje niepełnosprawności, np. znalezienie pracy) i specyficzne (dotyczą konkretnego rodzaju niepełnosprawności, np. dla niewidomych przeszkoda), fizyczne (są specyficzne, bariery architektoniczne) i społeczne (są uniwersalne, związane z funkcjonowaniem w danej grupie społecznej, pracy)

• Dostępność do sytuacji zależy od liczby barier koniecznych do pokonania

Etapy przystosowywania się:

• Szok – zaprzeczenie – nieprzyjmowanie informacji, że coś się stało

• Oczekiwanie poprawy (idealnej)

• Lament – depresja

• Przystosowanie się (2 modele):

• Obrona A (zdrowa) – próbujemy iść do przodu

• Obrona B (neurotyczna) – może kiedyś zaakceptuje obecny stan

• Przystosowanie

Szok:

• Leczenie – nieuzasadnione

• Poczucie sprawności

• Irytacja i rozdrażnienie

Oczekiwania poprawy:

• Bariery są spostrzegane jako chwilowe

• Brak postępów w leczeniu powoduje zdenerwowanie

• Poszukiwanie nowych leków, metod

• Wiara w pełne wyleczenie

• Barierami są lekarze, szpital, rodzina, a nie niepełnosprawność

Depresja:

• Apatia, zrezygnowanie

• Mogą pojawić się myśli samobójcze

• Niepełnosprawność = bariera nie do pokonania

• WAŻNE! Usprawnienia pozwalające na osiągnięcie przynajmniej części wartościowych dla jednostki celów

Obrona A:

• Dostrzeganie efektów leczenia (usprawniania)

• Redefiniowanie celów

• Zmiana wartości – hierarchia wartości (zmieniamy je, sprawność „spada” niżej na rzecz innych wartości)

• Omijanie niektórych barier – z niektórymi pacjent nie będzie się jeszcze mierzyć

Obrona B:

• Radość z sukcesów miesza się ze zniechęceniem i depresją, gdy zbyt trudne zadania

• Środowisko (rodzina, przyjaciele) zaprzecza istnieniu barier dla osoby niepełnosprawnej

• Konieczność udowadniania sobie i innym jak dobrze radzi sobie z niepełnosprawnością

• WAŻNE! Możliwość cofania się do poprzednich faz (np. depresji)

Przystosowanie:

• Prawidłowe spostrzeganie swoich możliwości oraz ograniczeń

• Traktowanie swojej niepełnosprawności jako coś naturalnego

• Nadal mogą pojawiać się pytania o sens

Radzenie sobie z perspektywą śmierci:

• Pięć etapów psychologicznych, które przechodzi pacjent wg Elisabeth Kübler-Ross:

• zaprzeczenie

• gniew

• targowanie się (negocjacja)

• depresja

• akceptacja

Radzenie sobie z niepełnosprawnością:

• Pogorszenie zdrowia – stresor

• Coping – radzenie sobie (Lazarus, Folkman):

• Skoncentrowanie na emocjach

• Skoncentrowanie na problemie

• Reakcja osób niepełnosprawnych (Shantz):

• Negatywne (wzmacnianie napięcia, agresja, rozpacz)

• Neutralizujące (zmniejszające napięcie emocjonalne)

• Pozytywne (rozwiązywanie problemu)

Badanie osób z poparzeniami ciała:

• Dwie strategie: odwracanie uwagi od problemu oraz poznawcze przepracowanie

• Depresja wysoka u osób stosujących jedną metodę

Samodzielne radzenie sobie ze stresem:

Utrudnione, gdy:

• Uniemożliwione jest osiąganie ważnych celów życiowych

• Utrudnienia wiążą się z szerokim zakresem aktywności

Niepełnosprawność, a otoczenie:

• Postawy wobec niepełnosprawności – stereotypy:

• Przekazywane w społeczeństwie

• Konieczność szybkiej klasyfikacji osób

• Całkiem zdrowy vs całkiem chory

• Stygmatyzacja:

• Piętno osoby mało wartościowej

• Przebiega automatycznie

• Dyskryminacje:

• Dystans w kontaktach

• Uniemożliwienie pełnienia określonych ról społecznych

• Wymuszanie zachowań zgodnie ze stereotypem

• Deprecjacja – obniżanie wartości, jeśli czegoś nie może to jest gorszy

• Rozpowszechnianie negatywnego stereotypu

• Delegitymizacja – pozbawianie praw

• Segregacja – odizolowanie osób sprawnych i niepełnosprawnych

• Eksterminacja (tutaj poprzez ograniczanie pomocy medycznej i socjalnej)

Reakcje na uszkodzenie ciała:

• Potrzeba czujności – koncentracja na zdrowiu

• Potrzeba uspokojenia – włącznie z wyparciem

• Najcięższe przeżycia emocjonalne u dorosłych

• Zmienny charakter reakcji – upływ czasu -> początkowo stan cierpienia

• Krueger: zaburzenia faz rozwojowych (rozwój, wykorzystywanie, powolna utrata)

• Zaprzeczenie jako regulator świadomości: przeciwdziałanie całkowitej dezorganizacji funkcjonowania, okres moratorium – przejściowy, przedłużające się może być niekorzystne

• Wielkość traumy: gwałtowność pojawienia się niepełnosprawności, wpływ na ogólny stan zdrowia, wielkość i lokalizacja uszkodzenia ciała, widoczność efektu, doświadczenie wcześniejszych urazów, pamięć zdarzenia, osobowość

Rozwój psychiczny i akceptacja siebie:

• Koncepcja Klopfera:

• Energia psychiczna

• Dwa wymiary rozwoju: zewnętrzny – opanowanie świata bierne i czynne, wewnętrzne – kontrola emocjonalna i autonomia

• Akceptacja siebie osoby niepełnosprawnej przyjęcie nowych wyzwań wynikających z posiadanych dysfunkcji organizmu

Warunki potrzebne do osiągnięcia akceptacji własnej osoby:

• Poszerzenie zakresu wartości

• Przesunięcie wartości zdrowotnych niżej w hierarchii

• Uznanie, iż nawet częściowe odzyskanie utraconych wartości jest korzystne

• Wybór innych grup odniesienia

Postulaty sprzyjające akceptacji siebie (Wright):

• Polegaj na wewnętrznych wartościach i standardach ocen

• Nie neguj znaczenia swoich zdolności w rozwiązywaniu problemów przed jakimi stoisz

• Przejmuj odpowiedzialność za swój los

• Nie próbuj tłumić własnych uczuć i dążeń

• Oceniaj swoją wartość tak, jak oceniasz wartość innych

• Nie oczekuj odrzucenia

• Nie traktuj siebie jako odmieńca

• Nie bądź nieśmiały

Niezależność:

• Zależność społeczna – ustawiczne oczekiwanie i żądanie od innych pomocy w załatwianiu spraw wymagających kontaktów z innymi ludźmi

• Wiek, a samodzielność

• Postawa roszczeniowa – demonstrowanie w nadmierny sposób swojego kalectwa w celu zapewnienia sobie opieki ze strony innych osób