STYTLISTYKA

4. Styl autora, styl dzieła, styl prądu, styl epoki (ze słownika terminów literackich Głowińskiego)

Styl autora- zespól zasad i środków językowo- stylistycznych charakteryzujący dzieła określonej jednostki twórczej, będący wykładnikiem jej indywidualnej inicjatywy w sposobie korzystania z możliwości oferowanych przez system językowy. Styl autora jest stylem osobniczym, determinowanym przez właściwości psychiczne, pochodzenie i status społeczny jednostki oraz jej zamysły pisarskie; zarazem jednak inwencja stylistyczna jednostki uzależniona jest od stanu języka w danym momencie rozwojowym oraz od określonych tendencji literatury, z którymi pozostaje w kontakcie. Swoiste cechy stylu autora mogą przejawiać się w operowaniu elementami gramatyczno-językowymi (np. skłonność posługiwania się pewnymi formami fleksyjnymi, formami słowotwórczymi itp.), jak również w użytkowaniu właściwych dla danego okresu konwencji stylistycznych, regulujących sposoby wykorzystywania zróżnicowań stylistycznych języka narodowego, możliwości modelowania znaczeniowego używanych słów, posługiwania się konstrukcjami składniowymi, wykorzystywania wartości brzmieniowych znaków językowych itp. Charakterystyczne dla danego twórcy sposoby organizacji tworzywa językowego w obrębie wszystkich płaszczyzn dzieła pozwalają odkryć generalną zasadę stylistyczną, stanowiącą o istocie i swoistości.

Styl dzieła literackiego- zbiór zasad i środków językowych nadających dziełu literackiemu indywidualne piętno jako dziełu sztuki i decydujących o sposobach realizowania przez nie funkcji estetycznej oraz innych właściwych mu funkcji. Styl dzieła wyznaczany jest przez założenia stylu autora, ale jednocześnie kształtuje się pod ciśnieniem możliwości danego języka narodowego, panujących w danym okresie konwencji stylistycznych i literackich, uwarunkowań związanych z wyborem tematu oraz norm właściwych realizowanemu przez pisarza rodzajowi i gatunkowi literackiemu. Indywidualne właściwości stylu dzieła mogą przejawiać się w sposobach wykorzystywania elementów brzmieniowych, gramatycznych, leksykalno- semantycznych i składniowych języka oraz w sposobach kształtowania form podawczych czy też w odwołaniach do odmian stylowych języka ogólnego lub tradycji stylistyczno-literackiej. Wszystkie te właściwości podporządkowane są zwykle naczelnej zasadzie stylowej, która zapewnia dziełu jego językową niepowtarzalność.

Styl epoki- zespół norm i środków językowych charakteryzujących sposób ukształtowania wypowiedzi wspólny utworom powstałym w danym okresie literackim. Styl epoki jest zawsze rezultatem rekonstrukcji tych właściwości stylu dzieł literackich, które pozwalają określić ich przynależność do pewnej epoki, np. romantyzmu. Przez te generalne zasady stylistyczne realizują się w sferze budowy językowej dzieł literackich założenia światopoglądowe i poznawcze, przekonania ideologiczne, rozumienie społecznych zadań literatury i jej istoty właściwe danej epoce. Stylą epok podporządkowane są zjawiska stylistyczne charakteryzujące mniejsze całości literackie, takie jak styl prądu literackiego, szkoły czy grupy. W jego obrębie kształtują się też konwencje stylistyczne, które przejawiają się zazwyczaj nie tylko w realizacjach stylu artystycznego, lecz także określają sposoby językowego ukształtowania pozaartystycznych i praktycznych form wypowiedzi, takich jak np. pamiętnikarstwo, epistolografia. Przez styl epoki rozumie się czasem także zespól właściwości charakterystycznych dla całej twórczości artystycznej, a nawet dla całej kultury duchowej epoki.

Styl prądu- zespół cech i tendencji utrwalony w szeregu znaczących dzieł powstałych w czasowej bliskości, będących składnikami danego okresu literackiego. Każdemu prądowi odpowiada większa lub mniejsza zbiorowość utworów wyposażonych w analogiczne cechy, które są znakami ich prądowej przynależności. W skład każdego prądu literackiego wchodzą cztery elementy:

1. założenia światopoglądowe przyjmowane przez przedstawicieli prądu, ich przeświadczenia ogólne, filozoficzne, ogólne ideały kulturalne itp.;

2. poetyka jako system zasad określających działania twórców, metody posługiwania się przez nich materiałem językowym i tematycznym, sposoby organizacji dzieła na poziomie stylistycznym, stosunek do wzorów tradycji literackiej i do ustalonych kategorii estetycznych;

3. zespół uprzywilejowanych tematów i idei, odpowiadających sytuacjom społecznym i poglądom, które w oczach przedstawicieli prądu za centralne z jakichś powodów.

4. zespół środków artystyczno- literackich swoistych dla twórczości reprezentowanej dla danego prądu: językowo- stylistycznych, kompozycyjnych i gatunkowych, które każdorazowo układają się w pewien zhierarchizowany wewnętrznie system.