PODZIAŁ SYSTEMÓW ZE WZGLĘDU NA REŻIM POLITYCZNY PAŃSTWA:

• Systemy demokratyczne

• Systemy niedemokratyczne

Koncepcja podziału zaproponowanego przez J. Schumpetera zakłada kryterium cykliczności i rywalizacyjności wyborów;

Koncepcja ta nie uwzględnia tego, co dzieje się między wyborami m.in. rywalizacji partii, sposobu sprawowania władzy itp.

PODZIAŁ SYSTEMÓW WEDŁUG REŻIMU POLITYCZNEGO:

P. Schmitter uwzględnił w swej koncepcji proces sprawowania władzy i podzielił systemy na:

• ugruntowane demokracje liberalne, których cechą jest sprawność, stabilność systemu, przewidywalność;

• nieskonsolidowane demokracje, w których występuje niski poziom instytucjonalizacji, personalizacja władzy, udział armii w procesie rządzenia, wzajemna nieufność elit;

• demokracje hybrydowe (ograniczona rywalizacja polityczna, ograniczone swobody obywatelskie)

KRYTERIUM PODZIAŁU SYSTEMÓW WG R. DAHLA:

Podstawą klasyfikacji są czynniki rywalizacji i partycypacji poszczególnych grup, partii w życiu politycznym:

• Hegemonie zamknięte,

• Hegemonie włączające,

• Rywalizacyjne oligarchie,

• Poliarchie (liberalne demokracje)

autorytarne demokratyczne

totalitaryzm poliarchia

PODZIAŁ SYSTEMÓW WG A. ANTOSZEWSKIEGO I R. HERBUTA:

Kryterium tego podziału jest charakter reżimu politycznego państw od demokracji do autorytaryzmu;

Wyróżniamy demokracje:

• Skonsolidowane

• Nieskonsolidowane

Autorytaryzm:

• Skonsolidowany

• Nieskonsolidowany

• „szarą strefę”

Na system polityczny wpływają czynniki wewnętrzne i zewnętrzne:

CECHY DEMOKRACJI SKONSOLIDOWANYCH:

• Stabilność systemu, odporność na wstrząsy,

• Brak wewnętrznych konfliktów z udziałem wojska,

• Wysoki stopień instytucjonalizacji (sprawowanie władzy odbywa się wg ustalonych mechanizmów, stosunkowo małe znaczenie czynnika personalnego)

• Wybory są równe, wolne, rywalizacyjne, cykliczne, obowiązuje powszechne bierne prawo wyborcze;

• Umożliwiają dostęp do władzy i egzekwowanie odpowiedzialności politycznej rządzących,

• Rządzący nie zmierzają do ograniczenia alternacji włądzy,

• Obowiązuje wolność zrzeszania się, wolność słowa, sumienia

• Izolacja partii skrajnych wynikająca ze zintegrowania systemu wokół wspólnych norm i wartości,

• Niekonfliktowe relacje pomiędzy głównymi organami władzy,

• Na sprawowanie władzy nie mają wpływu instytucje, które nie pochodzą z wyboru, np. kościoły, armia itp.

Cechy demokracji nieskonsolidowanych:

• Intensywne, wewnętrzne konflikty polityczne

• Intensywne konflikty etniczne, religijne

• Stosunkowo krótki staż istnienia instytucji demokratycznych wpływa na charakter reżimu,

• Niski poziom zaawansowania przemian demokratycznych (semidemokracje, pseudodemokracie),

• Wpływ na rządy sił niepochodzących z wyboru

Cechy systemów autorytarnych:

• Wybory nie są przeprowadzana, bądź nie są przeprowadzane na zasadach demokratycznych, służą formalnej legitymizacji rządzących,

• Brak kontroli nad działaniami władzy wykonawczej,

• Brak swobody zrzeszania się w celach politycznych, istnienie aparatu represji kontrolującego opozycję, cenzura

Autorytaryzm nieskonsolidowany:

• Wysoki stopień koncentracji władzy,

• Brak możliwości ukształtowania się silnej opozycji,

• Niestabilność systemu legislacyjnego,

• Brak „czystości” w przeprowadzanych wyborach,

• Spadek znaczenia partii

• Uchybienia w przestrzeganiu praw człowieka

• Niska kultura polityczna elit,

• Wykorzystywanie haseł populistycznych w działaniach politycznych, sięganie po hasła nacjonalistyczne, nietolerancja,

• Ograniczanie roli mediów

Cechy systemów totalitarnych:

• Odrzucenie idei demokracji parlamentarnej,

• Nieograniczona arbitralność władzy wykonawcze,

• Monopol jednej partii, ideologii, środków komunikacji społecznej, środków przemocy, centralne sterowanie gospodarką,

• Odrzucenie idei społeczeństwa obywatelskiego

„Szara strefa”:

• Pozostawianie w zawieszeniu pomiędzy demokracją a autorytaryzmem

• Koncentracja władzy w rękach jednostki, prezydenta wybranego w wyborach rywalizacyjnych, istnieje tendencja do przedłużania jego kadencji,

• Dominacja partii władzy, słabość system partyjnego,

• Degradacja roli parlamentu

PRZYCZYNY POZOSTAWANIA PAŃSTW W TEJ STREFIE:

• Sytuacja geopolityczna państwa,

• Trudna sytuacja gospodarcza,

• Niski stopień utrwalenia tradycji demokratycznych społeczeństwa i elit,

• Niski poziom poczucia bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego obywateli,

• Niski poziom akceptacji zmian systemowych przez obywateli.

TRANZYCJA SYSTEMOWA:

• Okres przejściowy pomiędzy dwoma różnymi formami reżimu politycznego

• Cechami charakterystycznymi tranzycji są:

- początkiem okresu jest intensywna zmiana polityczna

- przełom

- niewiadoma wyniku przeobrażeń

Za początek tranzycji w kierunku demokracji przyjmuje się możliwość przeprowadzenia rywalizacyjnych wyborów i alternacji władzy.

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA CHARAKTER TRANZYCJI:

• Warunki społeczno-polityczne i gospodarcze w jakich została zainicjowana

• Stosunek do przeszłości społeczeństwa i elit, elementy odwetowe,

• Sposób rządzenia po pierwszych wyborach,

• Cykliczna alternacja władzy przy konsolidowaniu się sceny politycznej

ZMIANA SYSTEMOWA:

PODZIAŁ WG CHARAKTERU PRZEBIEGU:

• Przejście negocjacyjne (Polska, Węgry)

• Implozja (Czechosłowacja, NRND)

• Reformy (stan pogorszenia, akceptacja, proces adaptacyjny),

• Zastępowanie elit (Rosja)

• Demontaż

• Przewrót

• Wynik wojny

CZY ZMIANĘ SYSTEMOWĄ MOŻNA ZAPLANOWAĆ?

• Należy wykorzystać zasoby ludzkie,

• Stymulować, dynamizować procesy reorganizacji systemu,

• Budowanie kultury zmiany.

ZMIANA SYSTEMOWA EUROPA ŚRODKOWA I WSCHODNIA:

• Zmiana systemowa jako operacja elit Klauz von Beyme za S. Huntingtonem nazwał to mianem „negocjacyjnej rewolucji”

• Przekonanie, że system społeczny można odgórnie skonstruować (J. Szacki, Liberalizm po komunizmie, 1994);

• Liberalizm odgórnie planowany nie może być liberalizmem autentycznym (A. Walicki, 1996),

• By być liberałem nie wystarczy opowiadać się za gospodarką rynkową

• Bezalternatywność dróg transofmracji (E. Wnuk-Lipiński, Świat międzyepoki, 2006)

• Legitymizowanie systemu odbywa się wg czynnika efektywności, a nie jakości demokracji,

• Wg czynnika interesu politycznego, partyjnego, zasady „cel uświęca środki”,

• Reformowanie przez odrzucenie przeszłości skupienie się głównie na eliminowaniu starych wartości, a nie przede wszystkim tworzeniu nowych,

• Koncepcja społeczeństwa otwartego wymaga uznania praw innych ludzi do formułowania odmiennych koncepcji politycznych i społecznych, kulturowych i światopoglądowych.

EUROPA ŚRODKOWA I WSCHODNIA – DEMOKRATYZACJA SYSTEMU

• Czynniki wpływające na trwałość demokracji w danym systemie:

• Stabilizujące (stan gospodarki państwa, stabilizacja struktur władzy, poczucie bezpieczeństwa obywateli)

• Przystosowujące (odnoszą się do procesów globalizacyjnych, integracyjnych, regionalizacyjnych)

• Decentralizacja jako integralna część procesu demokratyzacyjnego

By mogła ona wystąpić są niezbędne:

- wola polityczna rządzących i rządzonych

- stosowne uregulowania prawne i ich wprowadzenie w życie

- przejrzysty mechanizm kompetencji i odpowiedzialności w podejmowaniu decyzji na szczeblach władzy i w relacjach z obywatelami

- zwiększona partycypacja obywateli

• Dewolucja – polityczne przeniesienie uprawnień i odpowiedzialności na szczebel lokalny,

• Dekoncentracja – przeniesienie odpowiedzialności i uprawnień na inne ośrodki władzy, bez spłaszczania struktur

• Zasada subsydiarności, pomocniczości – przekazywanie kompetencji na niższe struktury, w celu zacieśniania relacji władza – obywatel i wyzwolenia aktywności obywateli